Wyk³ad I - za³o¿enia koncepcyjne ekologistyki

Procesy recyrkulacji materiałów
odpadowych w gospodarce istota cyrkulacji dóbr fizycznych
w gospodarce
wykład 2 2008/9
1
Zakres wykładu
Charakterystyka 6 faz recyrkulacji
materiałów w gospodarce
Gospodarka odpadami – interpretacja
definicji podstawowych
wykład 2 2008/9
2
wykład 2 2008/9
3
Fizyczny
obieg (recyrkulacja) materiałów w gospodarce
Faza I
obejmuje procesy pozyskania surowców naturalnych
z przyrody
i ich produkcyjne zagospodarowanie.
Dotyczy : przemysłu wydobywczego,
wydobywczego rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa.
Produktem fazy są: surowce pierwotne, (są przedmiotem przetwórstwa
w kolejnych fazach procesów przepływu).
•
Tylko niewielka część tych surowców w postaci nie przetworzonej trafia
bezpośrednio do spoŜycia konsumpcyjnego.
Z punktu widzenia procesów logistycznych - mamy do czynienia:
•
•
zarówno ze strumieniami przepływu surowców, jak i z
gromadzeniem zapasów surowcowych w postaci produktów gotowych w
przedsiębiorstwach wydobywczych (węgiel, ruda Ŝelaza), rolnych i
leśnych.
Dostawy surowców do przedsiębiorstw przetwórczych - odbywają się
bezpośrednio z miejsca pozyskania, bez większego udziału
pośredników handlowych.
W fazie powstaje dość znaczna ilość odpadów, które w części
poddawane są przeróbce w kierunku recyklingu, a w części trafiają na
wysypiska.
wykład 2 2008/9
4
Faza II obejmuje procesy przetwarzania surowców
pierwotnych w materiały produkcyjne i półfabrykaty o róŜnym
stopniu przetworzenia i uszlachetnienia.
Gałęzie wytwórcze tej fazy: hutnictwo Ŝelaza i stali, metali nieŜelaznych, niektóre
branŜe przemysłu metalowego, chemicznego, drzewnego.
Fazę tę charakteryzuje rozwinięty system procesów logistycznych.
Procesy przepływu przebiegają zarówno bezpośrednio między producentami,
jak teŜ z udziałem pośredników handlowych. We wszystkich ogniwach
utrzymywane są zapasy (materiałowe, produkcji nie zakończonej, wyrobów
gotowych, towarów handlowych).
Infrastruktura procesów logistycznych jest silnie rozwinięta; strumienie
przepływu cechuje:
• masowość,
• szeroki asortyment materiałów,
• i ich powszechne zastosowanie w gospodarce.
Trafiają one praktycznie do większości przedsiębiorstw i innych podmiotów.
Procesy magazynowe wymagają rozwiniętej infrastruktury technicznej.
Pośrednictwo w obrocie między producentami przejmuje w szerokim zakresie
handel środkami produkcji.
Powstaje pewna ilość odpadów, które częściowo poddawane są przeróbce w
kierunku recyklingu, a w części trafiają na wysypiska.
wykład 2 2008/9
5
Faza III obejmuje procesy produkcyjne realizowane w
przetwórczych gałęziach przemysłu.
Materiały i półfabrykaty są w tej fazie w sposób zaawansowany
przetwarzane w wyroby popytu finalnego o przeznaczeniu
konsumpcyjnym i inwestycyjnym.
Do tej fazy jest zaliczane takŜe budownictwo i handel.
Procesy logistyczne charakteryzuje w tej fazie:
masowość przepływu,
rozwinięta struktura asortymentowa,
utrzymywanie zapasów we wszystkich podstawowych rodzajach,
rozwinięta infrastruktura techniczna magazynowania,
manipulacji, transportu itp.
Powstaje duŜa ilość tzw. odpadów specjalistycznych, często
zaliczanych do grupy niebezpiecznych, wymagających całkowitej
likwidacji lub unieszkodliwienia w stopniu, który jest
determinowany wymogami normowymi ochrony środowiska.
wykład 2 2008/9
6
Faza IV obejmuje procesy działalności przedsiębiorstw handlu
środkami produkcji i konsumpcji,
konsumpcji takich jak:
przedsiębiorstwa hurtowe, detaliczne, łączące funkcje hurtu
i detalu, a takŜe inne wyspecjalizowane podmioty, np.
przedsiębiorstwa pośrednictwa handlowego, usług,
specjalistyczne przedsiębiorstwa transportowe.
Podstawowymi składnikami logistyki w tej fazie są:
przepływ dóbr rzeczowych,
utrzymywanie zapasów oraz
infrastruktura magazynowo-transportowa.
Powstaje pewna ilość odpadów głównie z opakowań, mechanicznie
uszkodzonych lub niewłaściwie przechowywanych jednostek
towarowych, bądź teŜ na skutek utraty przez nie waŜności
handlowej itp.
Większość odpadów podlega przeróbce w kierunku recyklingu.
Część trafia na wysypiska.
wykład 2 2008/9
7
Faza V obejmuje procesy eksploatacji środków pracy
i artykułów konsumpcyjnych trwałego uŜytku.
W tej fazie procesów gospodarczych potrzebne są
określone środki materiałowe, zwłaszcza części
zamienne, paliwo, energia oraz serwisowa
infrastruktura logistyczna (magazyny, stacje
obsługi, specjalny transport itp.).
Większość odpadów generowanych w tej fazie
podlega recyklingowi,
recyklingowi ale pewna część trafia na
wysypiska.
wykład 2 2008/9
8
Faza VI obejmuje procesy systemowego gromadzenia,
transportu i recyklingu powstających odpadów:
surowcowych, produkcyjnych i pokonsumpcyjnych.
Istota tej fazy opiera się na zintegrowanej koncepcji:
planowania,
zarządzania i
sterowania przepływami materiałów odpadowych (stałych
ciekłych i gazowych) oraz
ich unieszkodliwiania,
względnie końcowej likwidacji, według przyjętych zasad
technicznych i procesowych, spełniających wymogi normowe
ochrony środowiska.
Odzyskiwane w tej fazie surowce wtórne i energia są ponownie
kierowane do cyklu produkcyjnego (patrz fazy II i III) natomiast
tzw. odpady resztkowe poddawane są w miarę potrzeb
całkowitej likwidacji bądź teŜ po unieszkodliwieniu są
składowane na wysypiskach.
wykład 2 2008/9
9
Cechy charakterystyczne zwrotnego
(recyrkulacyjnego) przepływu
materiałów odpadowych:
odpadowych
odpady generowane:
•
•
•
ze źródeł przemysłowych,
ze źródeł socjalnych oraz
ze źródeł specjalnych (odpady niebezpieczne)
•
•
•
są gromadzone w pewnych punktach węzłowych
dostarczane do miejsc lub obiektów przeróbki wstępnej,
a stąd do przeróbki wtórnej i finalnej celem ich:
• recyklingu,
• unieszkodliwienia
• względnie całkowitej likwidacji,
o surowce wtórne oraz energia, pozyskiwane w procesach przeróbczych
są ponownie kierowane do sfery produkcji lub konsumpcji (krąg się zamyka),
pewne rodzaje materiałów odpadowych poczynając juŜ od:
• etapu produkcji poprzez
• etap konsumpcji, a następnie
• wszystkie cząstkowe etapy przeróbki
są kierowane do stref deponowania tzn. składowania na wysypiskach, obciąŜających
środowisko naturalne.
wykład 2 2008/9
10
Gospodarka odpadami
interpretacja definicji
ustawowych
Przepisy Unii Europejskiej
rozporządzenia – przepisy prawne o ogólnym zasięgu,
obowiązują obligatoryjnie wszystkie państwa członkowskie i muszą
być przez nie wprowadzone.
dyrektywy – wytyczne, które wiąŜą prawnie państwa
członkowskie, dają jednak swobodę w wyborze środków i
sposobów osiągnięcia celu załoŜonego dyrektywą. Dyrektywy
przyjmują zwykle kilkuletni termin na wprowadzenie w Ŝycie
postanowień. Praktyczna realizacja dyrektywy przez państwa
członkowskie moŜe polegać na wprowadzeniu nowych ustaw lub
rozporządzeń wykonawczych.
zalecenia i opinie – akty prawne niŜszego rzędu, nie mają mocy
wiąŜącej dla państw członkowskich
wykład 2 2008/9
12
Przepisy Unii Europejskiej
Najistotniejsze dyrektywy dotyczące odpadów:
•
•
•
Dyrektywa Rady 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie
odpadów (tzw. dyrektywa ramowa) znowelizowana dyrektywą Rady
91/156/EEC, dyrektywą Rady 91/692/EEC oraz decyzją Komisji
96/350/EC.
Dyrektywa Rady 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie
składowania odpadów.
Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC z dnia 20
grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych
Podstawą strategii Unii Europejskiej w dziedzinie gospodarki
odpadami są trzy kierunki działania:
•
•
•
zapobieganie powstawaniu odpadów i ich minimalizacja;
waloryzacja materiałowa (powtórne uŜytkowanie, odzysk) oraz
energetyczna odpadów;
rozwój metod bezpiecznego unieszkodliwiania odpadów „końcowych”.
wykład 2 2008/9
13
wykład 2 2008/9
14
Polskie regulacje prawne
Polska regulacja obejmuje zagadnienia będące przedmiotem
następujących dyrektyw:
75/442/EEC o odpadach (ramowa),
91/689/EEC o odpadach niebezpiecznych,
94/62/EEC o opakowaniach i odpadach z opakowań,
89/429/EEC o starych spalarniach odpadów komunalnych,
89/369/EEC o nowych spalarniach odpadów komunalnych,
94/67/EEC o spalarniach odpadów niebezpiecznych,
oraz projektów dyrektyw:
składowaniu odpadów (Com/97/ 105 final),
znakowaniu opakowań i ustanowieniu jednolitej procedury
oceny opakowań (Com. /96/0191 final).
wykład 2 2008/9
15
Prawo ochrony środowiska –
ustawa ogó
ogólna dotyczą
dotycząca
wszystkich elementó
elementów
środowiska
Ustawa o odpadach –
podstawowa ustawa
dotyczą
dotycząca postę
postępowania z
odpadami
Opłaty za składowanie odpadów jako element opłat za
gospodarcze korzystanie ze środowiska
Plany gospodarki odpadami jako część programów ochrony
środowiska
Pozwolenie na wytwarzanie odpadów dla prowadzących
instalacje – wymogi form. i procedur.
Wymagania w stosunku do substancji i produktów
mogących negatywnie oddziaływać na środowisko
Wytwarzanie i zagospodarowywanie odpadów
Wymagania szczegółowe dotyczące niektórych odpadów
oraz sposobów postępowania
Ewidencja i sprawozdawczość
Plany gospodarki odpadami
Międzynarodowy obrót odpadami
Ustawa o opakowaniach i
odpadach
opakowaniowych
Przepisy szczegółowe dotyczące
wybranej grupy odpadów
Ustawa o obowią
obowiązkach
przedsię
przedsiębiorcó
biorców…
Ustawa o utrzymaniu czystoś
czystości i
porzą
ą
dku
w
gminach
porz
wykład 2 2008/9
Akty prawne dotyczące gospodarki odpadami
16
Definicje
Definicja odpadu jest oczywista w sposób intuicyjny, ale z prawnego
punktu widzenia musi być określona bardzo ściśle i jednoznacznie.
Ustawowa definicja odpadu została sformułowana w art. 3 ust. 1
ustawy o odpadach.
Art. 3 ustawa o odpadach
1. Odpady oznaczają kaŜdą substancję lub przedmiot naleŜący do
jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których
posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się
jest obowiązany.
2. Odpady niebezpieczne - odpady:
•
•
naleŜące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A
załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości
wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy lub
naleŜące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B
załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników
wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną
z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy.
wykład 2 2008/9
17
Podstawowa klasyfikacja
odpadów
1. Podział encyklopedyczny:
- odpady uŜytkowe, tzn. nadające się do wykorzystania jako materiał wyjściowy do produkcji,
- odpady nieuŜytkowe, do wykorzystania jako surowce wtórne do dalszej przeróbki.
2. Podział odpadów ze względu na moŜliwości ich wykorzystania:
- odpady przejściowe, tzn. pozostałości poprodukcyjne, które mogą być ponownie uŜyte
w danym lub innym obiegu produkcyjnym po nieznacznych procesach przetwórczych,
- odpady końcowe, tzn. nadające się tylko do unieszkodliwiania.
3. Podział odpadów ze względu na pochodzenie:
- odpady komunalne, tzn. pochodzące z gospodarstw domowych, ulic, placów, rzemiosła,
- odpady przemysłowe, tzn. pochodzące z technologicznych procesów produkcyjnych,
- rolnicze, tzn. pochodzące z zakładów rolniczych, a w szczególności z ferm hodowlanych.
4. Podział odpadów według dominującego składnika:
- mineralne, niemetaliczne, metaliczne, komunalne.
5. Podział ze względu na szkodliwość:
- odpady nieszkodliwe (ok. 80%),
- odpady częściowo szkodliwe (ok.18%),
- odpady specjalne, tzn. szczególnie niebezpieczne i groźne dla środowiska (ok. 2%).
wykład 2 2008/9
18
Odpad czy nie odpad?
Wszystkie procesy produkcyjne prowadzą do powstania trzech podstawowych kategorii
produktów końcowych:
poŜądany produkt główny, na którym skupia się większość uwagi producenta,
niezamierzony produkt uboczny, który moŜe przynosić przedsiębiorstwu dochód,
niedochodowy produkt uboczny mający charakter odpadu.
Wprowadzono podział w którym dwa pierwsze typy określane są jako "produkty", trzeci
rodzaj nazywany jest "nieproduktem".
Nieprodukt - efekt procesu produkcyjnego lub konsumpcyjnego, który:
jest niezamierzony,
wykazuje minimalną lub zerową wartość w przyjętym systemie wartościowania,
jeśli posiada jakąś wartość, to osiągnięcie dochodu wiąŜe się z nakładami
przekraczającymi potencjalny zysk.
Podział jest względny i zaleŜy od przyjętego systemu określania wartości (skierowanego na
aspekt gospodarczy, ekologiczny lub prawny) oraz momentu wartościowania.
Przedmioty lub substancje, które w danej chwili są "odpadem" mogą stać się przydatne w
późniejszym czasie lub po dokonaniu dodatkowych czynności nadających im określoną
wartość.
Dlatego nie naleŜy "nieproduktów" przedwcześnie kwalifikować jako odpad.
wykład 2 2008/9
19
Nieprodukty
Dzieli się na:
odpady, które nie mają Ŝadnej wartości i
które naleŜy unieszkodliwiać, np. poprzez
składowanie, oraz
"nieodpady", czyli "nieprodukty"
charakteryzujące się niską wartością, ale w
określonych warunkach nadające się do
wykorzystania
wykład 2 2008/9
20
wykład 2 2008/9
21
Zagospodarowanie odpadów podlega bardzo radykalnym
restrykcjom, gdyŜ na wszelkie działania w tym zakresie
wymagane są zezwolenia.
Działanie bez zezwolenia jest praktycznie całkowicie zakazane.
Wszelkie zwolnienia z tego obowiązku są ściśle określone i
wynikają z ustawy.
Jeśli przepis nie wymaga zakwalifikowania przedmiotów lub
substancji do odpadów, to nie naleŜy tego robić. MoŜna wtedy
postępować z nimi zasadniczo bez ograniczeń, tak jak z
typowymi surowcami czy materiałami.
Praktycznie kaŜde działanie związane z zagospodarowaniem
będzie wymagało uzyskania zezwolenia.
Przede wszystkim przekazywanie odpadu innym podmiotom
moŜliwe jest tylko wówczas, gdy posiadają one stosowne
zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami (art. 25 ustawy o
odpadach).
Nie wolno takŜe przetwarzać własnych odpadów (jeśli zostały juŜ
wykazane) bez zezwolenia.
Nawet przewoŜenie własnych odpadów, za wyjątkiem sytuacji
określonych przepisami ustawy, wymaga zezwolenia.
wykład 2 2008/9
22
Warunki i zasady postępowania z substancjami i przedmiotami
wprowadzanymi do procesów produkcyjnych oraz z nich wychodzącymi
wykład 2 2008/9
23
Odpady niebezpieczne
Ze względu na zasadnicze róŜnice w
procedurach postępowania z:
•
•
odpadami niebezpiecznymi oraz
innymi niŜ niebezpieczne,
niebezpieczne
podział na te dwie podstawowe grupy odpadów jest
istotnym elementem systemu gospodarowania
odpadami.
Zgodnie z ustawą, o zaliczeniu danego odpadu do
niebezpiecznych decyduje spełnienie ściśle
określonych kryteriów
wykład 2 2008/9
24
wykład 2 2008/9
Schemat zaleŜności kryteriów określających,
25 Ŝe
odpad jest niebezpieczny
Schemat postępowania
przy określaniu czy odpad naleŜy sklasyfikować
jako niebezpieczny
wykład 2 2008/9
26
Postę
Postępowanie prowadzą
prowadzące
do okreś
określenia czy odpad
posiada skł
składniki i
właściwoś
ciwości
powodują
ące ,Ŝ
Ŝe2008/9
stanowi
powoduj
,2
wykład
odpad niebezpieczny
27