Vademecum - Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej

Stowarzyszenie Mi³oœników Ziemi Kroœnieñskiej
Zarz¹d G³ówny w Kroœnie
VADEMECUM
wycieczki krajoznawczej do Tarnowa
sobota 16 czerwca 2012
Program:
godz. 7:00
godz. 8:30
– wyjazd autokarem z parkingu przy ul. Powst. Warszawskich
– kawa poranna w plenerze, zwiedzanie ska³y Grunwald
w rezerwacie Skamienia³e Miasto w Ciê¿kowicach
godz. 9:30 – odwiedziny w zespole dworsko-parkowym Ignacego Jana
Paderewskiego w K¹œnej Dolnej
godz. 10:00 – zwiedzanie zabudowy rynkowej oraz koœcio³a pw. Pana
Jezusa Mi³osiernego i œw. Andrzeja Ap. w Ciê¿kowicach
godz. 11:00 – przejazd do Tarnowa przez Gromnik i Tuchów
godz. 12:00 – zbiórka grupy przed siedzib¹ Muzeum Okrêgowego w Tarnowie – Rynek 20
godz. 12:15-12:45 – zwiedzanie ekspozycji w Ratuszu (Muzeum Okrêgowe)
1
godz. 13:00-14:00 – zwiedzanie ekspozycji w Oddziale Etnograficznym
Muzeum Okrêgowego w Tarnowie ul. Krakowska 10
godz. 14:15-15:00 – zwiedzanie Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie
godz. 15:00-16:30 – przerwa obiadowa – czas wolny (posi³ek we w³asnym
zakresie)
godz. 16:30-17:00 – zwiedzanie katedry pw. Matki Bo¿ej Bolesnej
godz. 17:00-18:30 – zwiedzanie obiektów na „Szlaku Jana Szczepanika”:
Grobowiec Jana Szczepanika – na Cmentarzu Starym
Dom przy ul. J. Sowiñskiego 11 (laboratorium J. Szczepanika)
Pomnik Jana Szczepanika na Placu H. Sienkiewicza
Dom rodzinny J. Szczepanika przy ul. F. Chopina 11
godz. 18:30 – wyjazd z Tarnowa w kierunku Krosna
godz. 20:00 – przyjazd do Krosna
Muzeum Ignacego J. Paderewskiego w K¹œnej Dolnej
Ignacy Jan Paderewski (ur. 18 [6] listopada 1860 roku w Kury³ówce w zaborze
rosyjskim, zm. 29 czerwca 1941 w Nowym Jorku) to wybitny pianista-wirtuoz, kompozytor, a tak¿e polityk i m¹¿ stanu.
Gruntownie wykszta³cony muzycznie – w warszawskim Instytucie Muzycznym,
a tak¿e konserwatoriach Berlina i Wiednia – w czasie swej d³ugiej kariery wirtuozowskiej koncertowa³ w wielu krajach Europy, obu Ameryk, w Afryce i Australii. Maj¹c
31 lat podbi³ Amerykê i uznany zosta³ za geniusza muzycznego. By³ znakomitym
kompozytorem; w jego twórczoœci dominuj¹ utwory fortepianowe z licznymi elementami polskiej muzyki ludowej.
W 1880 roku Paderewski poœlubi³ Antoninê Korsakównê. W rok póŸniej, 18 maja
1881, Antonina zmar³a zostawiaj¹c mê¿a z kalekim, kilkumiesiêcznym synem. W 1899
roku Paderewski o¿eni³ siê powtórnie z Helen¹ Rosen primo voto Górsk¹ (zm. 1934).
Podczas I wojny œwiatowej rozpocz¹³ sw¹ dzia³alnoœæ polityczn¹. W latach 19171919 by³ cz³onkiem Polskiego Komitetu Narodowego w Pary¿u i jego reprezentantem w Stanach Zjednoczonych. W 1919 zosta³ Prezesem Rady Ministrów i ministrem
spraw zagranicznych RP.
Po œmierci, odznaczony krzy¿em Virtuti Militari, zosta³ pochowany na cmentarzu
dla zas³u¿onych w Arlington. W 1992 roku, zgodnie z ostatni¹ wol¹, jego zw³oki
spoczê³y w krypcie katedry warszawskiej.
Zakupiony 17 listopada 1897 roku maj¹tek K¹œna Dolna, licz¹cy ponad 1100 ha,
stanowiæ mia³ letni¹ rezydencjê, w³asne gniazdo rodzinne Paderewskiego. Lato 1898
2
spêdza on w K¹œnej wraz z Helen¹ Górsk¹ i synem Alfredem. Podejmuje goœci z zagranicy, nakreœla plany modernizacji dworu i folwarku, kupuje dom przy rynku w Ciê¿kowicach, gdzie urz¹dzono ,,Kasyno” – klub inteligencji obywatelskiej. Lato 1899 Paderewski wraz z ¿on¹ znów spêdza w K¹œnej. Przygotowuje siê do czwartego amerykañskiego tourne, uczestniczy w do¿ynkach, odbywa piesze wycieczki po okolicy.
W 1902 roku, po powrocie z pi¹tego amerykañskiego tourne, Paderewski spêdza
czerwiec i lipiec wraz z ¿on¹ w K¹œnej. 30 czerwca zleca adwokatowi otaksowanie
K¹œnej i wystawienie jej na sprzeda¿. W kolejnym roku Paderewscy dope³niaj¹ formalnoœci zwi¹zanych ze zbyciem maj¹tku. W³aœcicielem K¹œnej zostaje rotmistrz
W³odzimierz Kodrêbski. Paderewscy, zaprzyjaŸnieni z nowymi w³aœcicielami, odwiedzaj¹ K¹œn¹ jeszcze kilkakrotnie. W 1906 roku trzymaj¹ do chrztu syna Kodrêbskich, natomiast w lipcu 1910 – po uroczystoœciach ods³oniêcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie – Paderewski przyje¿d¿a do K¹œnej samochodem i wraz ze swoim
chrzeœniakiem odbywa przeja¿d¿kê do Ciê¿kowic, pod ska³ê „Grunwald”. By³a to
ostatnia wizyta Paderewskiego w tych stronach.
Dziêki staraniom Tarnowskiego Towarzystwa Muzycznego, a nastêpnie Centrum
Paderewskiego w Tarnowie – K¹œna Dolna, ten jedyny na œwiecie zachowany do
naszych czasów dom Mistrza, funkcjonuje dziœ nie tylko jako oœrodek koncertowy,
ale i miejsce pamiêci oraz muzeum Paderewskiego. Wnêtrza dworu urz¹dzone zosta³y
w kszta³cie jaki posiada³y w czasach Paderewskiego. Zrekonstruowano: salonik, pokój
chiñski, gabinet, sypialnia i dwa salony (klasycystyczny oraz neorokokowy). Wokó³
dworu rozpoœciera siê, jak dawniej, szesnastohektarowy park krajobrazowy, ze stawem i wysp¹ poœrodku, alejami i swobodnie poprowadzonymi œcie¿kami, o du¿ej
ró¿norodnoœci drzew i krzewów oraz resztkami starodrzewu.
3
Ciê¿kowice
Pierwsze wzmianki o osadzie Cecouici pochodz¹ z dokumentu legata Idziego, który
w roku 1123 wymienia posiad³oœci klasztoru benedyktynów w Tyñcu. Osada stanowi³a wówczas centrum dóbr klasztornych nad rzek¹ Bia³¹, a potwierdzenie tego znajdujemy te¿ w bulli papie¿a Grzegorza IX z 1229 roku.
W pierwszej po³owie XIV wieku król Kazimierz Wielki porz¹dkuj¹c sprawy w³asnoœci królewskich uzna³, ¿e Ciê¿kowice dosta³y siê benedyktynom bezprawnie i po
ponad 200 latach dobra te zakonnikom odebra³.
29 lutego 1348 roku król wystawi³ w Krakowie przywilej lokacji miasta Ciê¿kowice
wystawiony dla braci Minrada i Miko³aja, mieszczan staros¹deckich. Miasto mia³o
powstaæ na terenie dotychczasowej wsi Ciê¿kowice oraz terenach s¹siaduj¹cych z ni¹
Bogoniowic i Ostruszy, które stanowi³y odt¹d w³asnoœæ miejsk¹. Za panowania Kazimierza Wielkiego zosta³ wybudowany w Ciê¿kowicach koœció³ pod wezwaniem œw.
Andrzeja (1358)
Dziêki dogodnemu po³o¿eniu szybko sta³y siê Ciê¿kowice wa¿nym oœrodkiem
wymiany towarowej z Wêgrami (prawo organizowania 5 jarmarków). Handlowano
wyrobami miejscowego rzemios³a, przede wszystkim zaœ wyrobami tkackimi, produktami rolnymi, a tak¿e sol¹; z Wêgier dostarczane by³o natomiast wino oraz konie.
Miasto stawa³o siê coraz zamo¿niejsze.
Po siedemnastowieczym upadku miasta – spowodowanym wojnami ze Szwecj¹,
a tak¿e najazdem Rakoczego, licznymi klêskami elementarnymi, g³odem i epidemiami – pewne o¿ywienie przynios³y czasy saskie. Jednak¿e pierwszy rozbiór Polski
4
(1772) i wynikaj¹ca z tego zmiana granic politycznych nie pozwoli³y miastu na odrodzenie siê.
W 1830 roku miasteczko zniszczy³ tragiczny po¿ar, w wyniku którego sp³onê³o
wiele domów, a tak¿e znacznie ucierpia³ koœció³ œw. Andrzeja. Ciê¿kowic nie ominê³y te¿ wydarzenia rabacji galicyjskiej. Nied³ugo po niej nast¹pi³a kolejna klêska g³odu.
W XIX wieku du¿e znaczenie dla ca³ego regionu mia³a budowa linii kolejowych,
³¹cz¹cych Tarnów z Nowym S¹czem (1876) i Tarnów z Jas³em (1884). By³a to jedyna wiêksza inwestycja, dziêki której znalaz³o zatrudnienie wielu mieszkañców
Ciê¿kowic. Dla tych, którzy nie mogli utrzymaæ siê z rzemios³a czy roli, pozosta³a
emigracja.
Pewne o¿ywienie ¿ycia spo³ecznego nast¹pi³o w koñcu XIX wieku, po czêœci za
spraw¹ Ignacego Jana Paderewskiego. Wniós³ on w ¿ycie Ciê¿kowic wiele inicjatyw oraz przyniós³ podniesienie ¿ycia kulturalnego miasta. Od 1893 roku dzia³a³o tu
Towarzystwo Szko³y Ludowej, w 1910 roku za³o¿ona zosta³a orkiestra dêta, a tak¿e
oddzia³ Towarzystwa Gimnastycznego „Sokó³”. W 1905 roku zosta³a za³o¿ona „Spó³ka
Oszczêdnoœci i Po¿yczek”.
Du¿e straty przynios³a Ciê¿kowicom I wojna œwiatowa. W najbli¿szym s¹siedztwie miasta przebiega³ front austriacko-rosyjski, czego pozosta³oœci¹ jest dzisiaj szeœæ
cmentarzy wojennych.
W okresie miêdzywojennym, w wyniku reformy administracyjnej z 1934 roku,
Ciê¿kowice – jak wiele innych miasteczek – utraci³y prawa miejskie. Status miasta
uda³o siê odzyskaæ 1 stycznia 1998. Jego nadanie odby³o siê uroczyœcie w 650 rocznicê lokacji miasta.
Ciê¿kowice - koœció³ pw. Pana Jezusa Mi³osiernego
i œw. Andrzeja Ap.
W 1336 roku przyst¹piono do budowy ufundowanego przez króla pierwszego
koœcio³a parafialnego. Ta murowana budowla trzykrotnie pada³a pastw¹ po¿arów,
w latach 1770, 1830, 1900. Po tym ostatnim zaniechano ju¿ jego odbudowy, decyduj¹c
siê na wzniesienie koœcio³a nowego i znacznie wiêkszego.
O wykonanie projektu architektonicznego ówczesny proboszcz ks. Jacek Michalik zwróci³ siê do Jana Sas Zubrzyckiego (1860-1935). W 1901-1902 roku powsta³a
œwi¹tynia w stylu tzw. gotyku nadwiœlañskiego, konsekrowana w 1904 roku. Jest to
koœció³ trójnawowy z transeptem, wzniesiony z ceg³y z wykorzystaniem licznych
detali kamiennych, nakryty wysokimi dachami. Wnêtrza przykryte s¹ sklepieniami
krzy¿owymi, a zdobi je figuralno-ornamentalna dekoracja malarska z lat 1943-1946
i 1954-1956, autorstwa Józefa E. Dutkiewicza. Okna wype³niaj¹ barwne witra¿e z postaciami œwiêtych, wykonane oko³o roku 1905 w krakowskim Zak³adzie Stanis³awa
Gabriela ¯eleñskiego.
Projektu Zubrzyckiego jest tak¿e kompletne neogotyckie wyposa¿enie wnêtrza:
szeœæ o³tarzy, chrzcielnica, ambona, konfesjona³y i ³awki, a nadto stolarka drzwi i okien,
kute kraty i zamki. Czêœæ z tych mobiliów – trzy o³tarze boczne, ³awki dêbowe, figu5
rê œw. Franciszka, ambonê oraz dwa konfesjona³y – zaprojektowa³ i wykona³ w Kroœnie
Andrzej Lenik (1864-1929).
W o³tarzu g³ównym koœcio³a ciê¿kowickiego znajduje siê s³yn¹cy ³askami, malowany na desce obraz Chrystusa Mi³osiernego Ecce Homo. Wedle tradycji, przywieziono
go do Ciê¿kowic z Rzymu w roku 1632. Podarowaæ go mia³ papie¿ Urban XVIII lub
Innocenty XI dla proboszcza z Ciê¿kowic, za jego znacz¹cy udzia³ w modlitwach
odprawianych w intencji zwyciêstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Zdobi¹c¹
obraz ramê zaprojektowa³ prof. Józef E. Dutkiewicz.
W dwóch o³tarzach bocznych zachowa³y siê póŸnobarokowe obrazy pochodz¹ce
zapewne ze starego koœcio³a, które zdo³ano uratowaæ podczas po¿aru: Matka Boska
z Dzieci¹tkiem i Zmartwychwstanie. Cmentarz koœcielny otacza kamienny mur z kutymi kratami i odlanymi w roku 1904 ¿eliwnymi stacjami Drogi Krzy¿owej.
Ratusz w Tarnowie
Pierwszy ratusz tarnowski wzniesiony zosta³ pod koniec wieku XIV. By³ to parterowy budynek gotycki sk³adaj¹cy siê z dwóch izb, sklepionych i przedzielonych sie6
ni¹ oraz z podstawy dzisiejszej wie¿y. W ratuszu odbywa³y siê zebrania rady miejskiej oraz s¹du wójtowsko-³awniczego, tu funkcjonowa³a te¿ miejska waga.
W pierwszej po³owie wieku XVI Jan Maria Padovano przebudowa³ ratusz w duchu
renesansowym. Poszerzono jego po³udniowo-wschodni¹ czêœæ i dobudowano ryzalit ze schodami prowadz¹cymi na piêtro. Z czasów przebudowy zachowa³ siê dziœ
od po³udnia g³ówny renesansowy portal z dwoma pilastrami i tympanonem – piêkne
dzie³o Villaniego, wykute z wapienia piñczowskiego. Na pó³nocnej i po³udniowej œcianie
ratusza znajduj¹ siê tarcze zegarowe. Dach zosta³ zas³oniêty attyk¹, ozdobion¹ sterczynami, wolutami i maszkaronami. Równoczeœnie dobudowano górn¹ – okr¹g³¹ –
czêœæ wie¿y. Na szczycie he³mu znajduje siê herb rodu Sanguszków – Pogoñ.
W roku 1792 ratusz zosta³ prawie ca³kowicie zniszczony po¿arem. Odbudowano
go ze znacznymi zmianami. W latach 1889-1892 by³ remontowany. Obecnie mieœci
siê tutaj siedziba Muzeum Okrêgowego w Tarnowie. W salach funkcjonuj¹ ekspozycje muzealne, m. in. sta³a wystawa portretu sarmackiego.
7
Muzeum Okrêgowe w Tarnowie
Pocz¹tków muzeum w Tarnowie upatrywaæ nale¿y w inicjatywie Józefa Jakubowskiego, zastêpca burmistrza, który 7 stycznia 1927 roku przedstawi³ Radzie Miejskiej propozycjê powo³ania „Muzeum Miasta Tarnowa”. Zamys³em za³o¿yciela by³o
zebranie (...) wszelkich dokumentów, starych akt i przedmiotów historycznej wartoœci znajduj¹cych siê w posiadaniu Rady Miejskiej na Ratuszu lub w innych budynkach miejskich.
Po kilkumiesiêcznych przygotowaniach, uroczyste otwarcie ekspozycji nast¹pi³o
4 czerwca 1927 roku. Tworzy³ j¹ zespó³ dokumentów dotycz¹cych historii miasta,
z najstarszym pochodz¹cym z 1419 roku, ponadto przedmioty zwi¹zane z dziejami
miasta: herb Leliwa, trzy dzbany cynowe wykonane w Gdañsku w 1639 roku, szesnastowieczne miecze pochodz¹ce z dawnej zbrojowni miejskiej, skrzynie i obes³ania
cechowe. Zbiór uzupe³nia³y pokaŸne kolekcje monet i pieczêci oraz biblioteka licz¹ca
niemal piêæset tomów.
W 1931 roku postanowiono po³¹czyæ zbiory Muzeum Miejskiego i Muzeum Diecezjalnego, prezentuj¹c eksponaty obu w tarnowskim ratuszu. Kierownikiem po³¹czonych placówek zosta³ ks. Stanis³aw Bulanda. W 1939 roku zbiory te przeniesiona dla
bezpieczeñstwa do budynków za katedr¹, gdzie szczêœliwie doczeka³y koñca wojny.
13 marca 1945 roku Urz¹d Wojewódzki w Krakowie powo³a³ do ¿ycia Muzeum
Ziemi Tarnowskiej podlegaj¹ce Zarz¹dowi Miejskiemu w Tarnowie, które przejê³o
8
w depozyt zbiory dawnego Muzeum Miejskiego. 19 grudnia 1949 roku Muzeum zosta³o upañstwowione a nazwa zmieniona na Muzeum w Tarnowie. 1 stycznia 1963 roku
placówkê zwrócono Miejskiej Radzie Narodowej w Tarnowie, a od 10 lutego 1976
roku datuje siê funkcjonowanie Muzeum Okrêgowego w Tarnowie, podlegaj¹cego
wpierw Urzêdowi Wojewódzkiemu w Tarnowie, a od 1 stycznia 1999 roku – Marsza³kowi Województwa Ma³opolskiego w Krakowie.
Do 1950 roku jedyn¹ siedzib¹ muzeum by³ tarnowski ratusz, gdzie mieœci³y siê
biura i magazyny. W 1960 roku rozpoczê³y siê pracê konserwatorskie a rok póŸniej
remont ratusza. Obecnie Muzeum Okrêgowe w Tarnowie posiada nastêpuj¹ce oddzia³y:
- gmach g³ówny (budynek wystaw czasowych)
- Ratusz
- Muzeum Etnograficzne, ul. Krakowska 10
- Zamek w Dêbnie
- Zagroda Wincentego Witosa w Wierzchos³awicach,
- Muzeum pami¹tek po Janie Metejce – Koryznówka w Nowym Wiœniczu
- Dwór w Do³êdze
- Muzeum-zagroda Felicji Cury³owej w Zalipiu
Ponadto w strukturze tarnowskiego Muzeum znalaz³a siê Izba Pamiêci Œwiatowego
Zwi¹zku ¯o³nierzy Armii Krajowej, Okrêg Tarnów.
Tarnów Muzeum Diecezjalne
Muzeum Diecezjalne w Tarnowie to
najstarsze muzeum diecezjalne w Polsce. Za³o¿one zosta³o w roku 1888
przez rektora seminarium duchownego
ks. Józefa B¹bê, wspomaganego walnie przez konserwatora galicyjskiego dr
Stanis³awa Tomkowicza. Najpierw
mieœci³o siê w budynku seminarium,
w okresie miêdzywojennym w ratuszu
miejskim, obecnie zaœ – w zabytkowych kamieniczkach szesnastowiecznych przy katedrze. Kompleks muzealny tworz¹ dziœ: dawna Akademiola –
pierwsza szko³a tarnowska, filia Uniwersytetu Krakowskiego, Dom Miko³ajowski z roku 1524, Dom Mansjonariuszy oraz Scholasteria. Kamienice te,
wraz z fasad¹ katedry, tworz¹ dziœ uroczy zak¹tek staromiejski – swoiste sacrum et decorum.
9
Najcenniejsze zbiory muzealne tworz¹ dzisiaj zabytki sztuki cechowej – gotyckiej
rzeŸby i malarstwa z terenu Ma³opolski. Drugi dzia³ obejmuje tkaniny i szaty koœcielne,
od czasów œredniowiecza a¿ po wiek XIX. Muzeum posiada tak¿e dzia³ sztuki ludowej, gdzie na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ ludowe obrazy malowane na szkle. W roku
1957 przekaza³ je w darze dla Muzeum Diecezjalnego znany kolekcjoner tarnowski,
Wêgier z pochodzenia, Norbert Lippóczy. Muzeum prezentuje tak¿e przyk³ady wspó³czesnej rzeŸby ludowej z oœrodka w Paszynie k. Nowego S¹cza. W roku 1988 z okazji
Jubileuszu stulecia Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie zbiory wzbogaci³y siê o kolejn¹
kolekcjê: dzie³a sztuki z oko³o roku 1900. Tworz¹ j¹ p³ótna malarzy polskich – Jacka
Malczewskiego, Vlastimila Hofmana, Kazimierza Sichulskiego, Wojciecha Weissa,
a tak¿e zbiór porcelany i zegarów – bêd¹ce darem tarnowskiej kolekcjonerki Olgi
Majewskiej.
Bazylika katedralna w Tarnowie
Powstanie parafii w Tarnowie wi¹¿e siê z lokacj¹ miasta, a pierwszy koœció³ parafialny wzniesiony zosta³ w 1 po³. wieku XIV. Od pocz¹tku nosi³ on wezwanie Narodzenia Najœwiêtszej Maryi Panny i by³ na tyle okaza³y, ¿e w roku 1392 odby³a siê
w nim konsekracja Jakuba Strepy na biskupa halickiego, a w 1400 – bp krakowski
Piotr Wysz wyniós³ koœció³ do godnoœci kolegiaty i powo³a³ przy nim kapitu³ê kolegiack¹. W roku 1786, w zwi¹zku z utworzeniem przez papie¿a Piusa VI diecezji tarnowskiej, œwi¹tynia pw. Narodzenia NMP otrzyma³a tytu³ katedry. Papie¿ Pawe³ VI
w roku 1972 nada³ katedrze tarnowskiej tytu³ bazyliki mniejszej.
Katedra tarnowska jest budowl¹
z ceg³y, z licznym detalem kamieniarskim zdobi¹cym okna i wejœcia. Wzniesiona jest na planie pod³u¿nym, orientowana, jest budowl¹ trzynawow¹ z wyd³u¿onym prezbiterium zamkniêtym
trójboczn¹ absyd¹ oraz dobudowan¹ ze
strony zachodniej wie¿¹, wysok¹ na 72
metry.
Wnêtrze wype³niaj¹ cenne zabytki
pochodz¹ce z ró¿nych epok stylowych:
po³udniowy portal gotycko-renesansowy (po 1511); nagrobek Barbary z Têczyñskich Tarnowskiej (+1521), pierwszej ¿ony hetmana Jana Tarnowskiego,
wykonany po roku 1536 przez rzeŸbiarza w³oskiego Jana Mariê Padovano;
pomnik grobowy ks. Marcina £yczki
(+1578); grobowiec ksiêcia Eustachego Sanguszki (+1903), rzeŸbione w bia10
³ym marmurze przez Antoniego Madeyskiego; epitafium Stanis³awa i Katarzyny Ziêbów
(1622), wykonane przez Jana Pfistera; najstarsze epitafium w katedrze wykonane
w roku 1575 przez Wojciecha Kuszyca dla upamiêtnienia bli¿ej nieznanego rzeŸbiarza krakowskiego Wojciecha; pod chórem znajduj¹ siê póŸnogotyckie, wykonane
u schy³ku XV wieku, stalle kanonickie; w prezbiterium znajduj¹ siê kolejne stalle wykonane w pracowni Wakulskiego pod koniec wieku XIX; witra¿e zrealizowane zosta³y
w Innsbrucku, na prze³omie wieków XIX i XX.
Ozdob¹ starszej czêœci prezbiterium s¹ cztery pomniki grobowe, dzie³a sztuki o wielkim znaczeniu dla dziejów kultury polskiego renesansu: pomnik Barbary z Ro¿nowa
(+1517), wnuczki Zawiszy Czarnego i matki Jana Hetmana Tarnowskiego; pomnik
Zofii Tarnowskiej ksiê¿nej Ostrogskiej (+1570), ¿ony hetmana wielkiego koronnego
Konstantego Wasyla Ostrogskiego, wykonany w marmurze, wed³ug projektu Padovano; pomnik Tarnowskich, upamiêtniaj¹cy Jana Tarnowskiego (+1561) i Jana Krzysztofa (+1567), dwukondygnacjowy, wysoki na 13 metrów, rzeŸbiony przez Jana Mariê
Padovano; renesansowy pomnik Ostrogskich, poœwiêcony Januszowi Ostrogskiemu
(+1620) i jego pierwszej ¿onie Zuzannie (+1596) z czarnego i czerwonego marmuru
oraz w alabastru, przypisywany Janowi Pfisterowi z Wroc³awia lub Wilhelmowi van
den Blockowi z Niderlandów.
W nawie pó³nocnej zwraca uwagê tzw. Pomnik Trzech Janów ufundowany przez
Jana Hetmana Tarnowskiego oko³o roku 1536, wykonany w krakowskiej pracowni
11
Bart³omieja Berecciego, upamiêtniaj¹cy ojca hetmana Tarnowskiego – Jana Amora
(+1500), brata hetmana – Jana (+1515) oraz zmar³ego w dzieciñstwie syna – Jana
Aleksandra (+1515). Pierwotnie pomnik ten znajdowa³ siê w prezbiterium i by³ nagrobkiem piêtrowym.
Bardzo interesuj¹ce zbiory rzemios³a artystycznego zgromadzono w skarbcu katedralnym, nie s¹ one jednak udostêpniane zwiedzaj¹cym.
Jan Szczepanik (1872-1926)
Jan Szczepanik (ur. 13 czerwca 1872 w Rudnikach ko³o Moœcisk, zm. 18 kwietnia 1926
w Tarnowie) – nauczyciel, wynalazca zwany
„polskim Edisonem” i „galicyjskim geniuszem”. Nieœlubny syn Marianny, ch³opskiej
córki ze Zrêcina pod Krosnem (ur. 1841).
Wychowany przez Salomeê i Wawrzyñca
Gradowiczów w Kroœnie, gdzie uczêszcza³
do szko³y ludowej. Nastêpnie uczy³ siê
w Gimnazjum w Jaœle i seminarium nauczycielskim w Krakowie. Do 1896 pracowa³ jako nauczyciel w podkroœnieñskich
wsiach – Potoku, Korczynie i Lubatówce.
Jest autorem 50 wynalazków i kilkuset
opatentowanych pomys³ów technicznych
z dziedziny fotografii kolorowej, telewizji,
barwnego tkactwa i innych. W 1897 opatentowa³
telektroskop, urz¹dzenie do przesy³ania na odleg³oœæ
ruchomego obrazu kolorowego wraz z dŸwiêkiem, protoplastê dzisiejszej telewizji. W latach 1918-1925 opracowa³ system filmu barwnego, wysoko ceniony za bliskie realizmowi oddawanie kolorów. Pracowa³ tak¿e nad
odtwarzaniem filmu dŸwiêkowego. Uda³o mu siê stworzyæ kamizelkê kuloodporn¹
z jedwabnej tkaniny z cienkimi blachami stalowymi. Wynalazek ten przyniós³ Szczepanikowi s³awê, poniewa¿ uchroni³ przed zamachem króla hiszpañskiego Alfonsa XIII,
który w dowód wdziêcznoœci udekorowa³ Szczepanika wysokim odznaczeniem pañstwowym. Podobnie zamierza³ post¹piæ Miko³aj II, jednak¿e Szczepanik z pobudek
patriotycznych odmówi³ przyjêcia orderu, przyjmuj¹c zamiast orderu z³oty zegarek
wysadzany brylantami.
Od roku 1902 Szczepanik zwi¹zany by³ z Tarnowem i tutaj zosta³ pochowany na
Cmentarzu Starym. Jest dziœ patronem szkó³ w £odzi, Kroœnie i Tarnowie. Od roku
2003 w Tarnowie dzia³a Fundacja im. Jana Szczepanika, której g³ównym celem jest
popularyzacja postaci patrona i jego dokonañ.
przygotowa³: Tadeusz £opatkiewicz
12