STeGoS – Az - Ba – Bazalt 54
Transkrypt
STeGoS – Az - Ba – Bazalt 54
SEKCJA Słownik Terminów GeOlogicznych dla Skalników [ Część 6. ] Azuryt - Bazalt Azuryt – minerał o charakterystycznej ciemnolazurowej barwie, węglan miedzi o wzorze Cu3(CO3)2(OH)2; najczęściej występuje w postaci skupień ziarnistych i ziemistych lub naskorupień; łatwo ulega wietrzeniu, a także rozpadowi pod wpływem wysokiej temperatury, co ogranicza możliwości jego wykorzystania; stosowany jest do produkcji pigmentów, niekiedy jako jubilerski kamień ozdobny; choć zawiera dużą ilość miedzi, to nie tworzy złóż tego metalu, ze względu na jaskrawą barwę wykorzystywany jest jednak w poszukiwaniach geologiczno-górniczych jako wskaźnik występowania siarczków miedzi. Azuryt drobnokrystaliczny (Chiny, prow. Anhui). Bazalt – termin stosowany w dwóch znaczeniach: 1) potoczne określenie ciemnych (często czarnych) skał o afanitowej lub porfirowej () strukturze (w sensie „Droga Olbrzymów” (Irlandia) – doskonale wykształcony cios słupowy bazaltu, rezultat równomiernego chłodzenia pokrywy lawowej. Największe wystąpienia BAZALTÓW na kontynentach to tzw. platobazalty (trappy bazaltowe) – pokrywy lawowe o powierzchniach sięgających setek tysięcy kilometrów kwadratowych i miąższości nawet kilku kilometrów, które powstały w wyniku gigantycznych wylewów szczelinowych, b. występują też w postaci śródkontynentalnych koncentracji wulkanitów (jak np. na Dolnym Śląsku), wszystkie te wystąpienia są jednak niczym wobec den oceanicznych, niemal w całości zbudowanych z b., największymi „fabrykami bazaltu” na naszej planecie są tzw. () ryfty – sieć szczelin w osiowych częściach grzbietów śródoceanicznych, gdzie przez cały czas dochodzi do rozrywania skorupy oceanicznej i zabliźniania powstających szczelin lawą; skały takie występują również na Księżycu, Marsie i Wenus. 54 nk 34 I 5/2008 petrograficznym różniących się od siebie: bazaltów sensu stricte, ale też pikrobazaltów, trachybazaltów, tefrytów, bazanitów i in.; w tym znaczeniu stosowany powinien być raczej termin bazaltoidy); 2) zgodnie z najczęściej obecnie stosowaną klasyfikacją TAS ( magmowe skały) – skała zwierająca 45–52% wag. SiO2 oraz do 5% alkaliów (K 2O + Na2O); minerałami () skałotwórczymi b. są () skalenie z grupy plagioklazów, oliwiny i magnetyt, a w niektórych przypadkach – drobne ilości kwarcu lub tzw. skaleniowców; uważa się, że magmy bazaltowe powstają na głębokościach sięgających nawet 100 km, w wyniku częściowego wytopienia materii skalnej tworzącej górny płaszcz Ziemi ( Ziemi budowa) – stamtąd stopniowo przemieszczają się ku powierzchni, gdzie pojawiają się w postaci law o temperaturze rzędu 1150–1225oC; w wyniku zastygania lawy tworzy się charakterystyczny () cios słupowy bazaltu; b. to najpowszechniej występująca magmowa skała wulkaniczna (in. wylewna, efuzywna) lub () subwulkaniczna; na terenie Polski b. występuje gł. na Dolnym Śląsku (ok. Lubania, Jaworu, Złotoryji itd.), jest wykorzystywany przede wszystkim do produkcji kruszyw drogowych i kolejowych (a niekiedy ozdobnych) wszystkich frakcji, znacznie rzadziej – do wytwarzania kostki brukowej, surowiec zagraniczny (o odpowiedniej bloczności) jest wykorzystywany w kamieniarstwie (np. Oriental Basalt, Basaltina, Basalto Sardo); b. mają wysoką gęstość (ok. 3,0 g/cm3), i bardzo wysoką wytrzymałość na ściskanie, niekiedy przekraczającą 300 MPa, ich krajowe zasoby przekraczają 500 mln t, a wydobycie ma wartość ok. 5 mln t; por. też: () melafir, () diabaz. Bazalt lany – () leizna bazaltowa Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdżon www.nowykamieniarz.pl FOT: WIKIMEDIA COMMONS, MINDAT.ORG Batolit – rozległe, głębinowe ciało magmowe ( intruzja), najczęściej zbudowane z () granitu; jego granice są z reguły niezgodne (przecinają starsze struktury geologiczne); kształt b. jest zazwyczaj nieregularny, ciała takie rozszerzają się ku dołowi, a ich dolna granica jest nieznana; największe, jak b. Gór Nadbrzeżnych w Ameryce Północnej, osiągają rozmiary 100 - 1500 km; w obrębie b. występują różnorodne złoża: granitów i skał pokrewnych, ale też np. złoża rzadkich metali i kamieni szlachetnych związane z () pegmatytami.