Skałka bazaltowa

72.
Skałka bazaltowa
The Bazalt Rock
Fragment skorupy oceanicznej Tetydy
A fragment of the Tethys Ocean floor
Staszowa
Szczawnica
Czarna Woda
Szlachtowa
Pi
en
Jaworki
in
y
GPS: 49°24'16.53"N 20°34'12.55"E
Lokalizacja:
województwo małopolskie
powiat nowotarski
gmina Szczawnica
miejscowość Jaworki
Location:
District: Małopolska
County: Nowy Targ
Commune: Szczawnica
Village: Jaworki
Region geograficzny:
Pieniny
Małe Pieniny
Geographical regionalization:
Pieniny Mountains
Małe Pieniny Mountains
Jednostka geologiczna:
pieniński pas skałkowy
jednostka magurska
Geological unit:
Pieniny Klippen Belt
Magura Nappe
2km
1mile
Waloryzacja poznawcza | Cognitive valorization: 
Waloryzacja turystyczna | Tourism valorization: 
P
T
photo Michał Krobicki
omnikiem przyrody jest wychodnia olistolitu
bazaltowego położona przy północnej granicy
rezerwatu Biała Woda, około 100 m na północ od wejścia
do rezerwatu. Olistolit ten w formie skałki tkwi w zlepieńcach formacji jarmuckiej, w bezpośredniej bliskości
Fig. 1. Wietrzejący bazalt
Fig. 1. Basalt tor
330 |
his monument of nature protects an exposure of
a basalt olistolith situated at the northern boundary of the Biała Woda reserve, ca. 100 m to the north of
the entrance to the reserve. The olistolith builds a klippe
resting within conglomerates of the Jarmuta Formation,
in a close proximity to red shales of the Malinowa Shale
Formation and Cretaceous ”black flysch” strata.
The origin of this basalt has been a matter of debate
for a long time. Initially, it was considered a Neogene intrusion within Upper Cretaceous strata. At the beginning of
the 1980s, this concept became questioned and a hypothesis
of Jurassic or Early Cretaceous olistolith was put forward.
The controversy, however, had remained unsettled until
a Cretaceous age of the rock (140±8 millions of years
ago) was documented and presented at a meeting of the
Carpathian Branch of the Polish Geological Institute in
Kraków, in 1987. Nevertheless, even at the beginning of
the 21st century, some researchers tended to describe the
basalt rock as a fragment of Tertiary intrusion. Further
radiometric dating using the K-Ar methods provided ages
of 120 and 110 Ma for different varieties of this basalt,
leaving no doubts, that it represents an olistolith. Its origin
is related to the so-called Andrusov Ridge, i.e., part of the
Inner Carpathian plate. The basalt represents an effusion
upon submarine Czorsztyn Ridge, which was of the intraoceanic ridge type. A submarine origin of the basalt is
photo Marek Doktor
Fig. 2. Skałka bazaltowa w pobliżu rezerwatu Biała Woda
Fig. 2. Basalt tor near the Biała Woda reserve
z czerwonymi łupkami formacji łupków z Malinowej
i kredowym czarnym fliszem.
Pochodzenie bazaltu było przedmiotem długo trwającej dyskusji. Uważano go początkowo za intruzję neogeńską wśród skał górnokredowych. Na początku lat
osiemdziesiątych zeszłego stulecia wyrażano wątpliwości
na temat intruzywnego pochodzenia bazaltu, uznając go
za olistolit wieku jurajskiego, lub wczesnokredowego.
Sprawa długo pozostawała nierozstrzygnięta, aż do czasu,
kiedy otrzymano informację na temat kredowego wieku
(140 +/_8mln lat). W 1987 dane te były przedstawiane na
posiedzeniu Oddziału Karpackiego Instytutu Geologicznego w Krakowie. Niemniej jednak, jeszcze w początkach
XXI wieku skałkę bazaltową opisują niektórzy badacze
jako fragment intruzji trzeciorzędowej. Kolejne badania
radiometryczne metodą K-Ar w wyniku dały wiek 120
i 110 mln lat dla różnych typów bazaltu i nie pozostawiły
wątpliwości, że jest to olistolit. Pochodzenie bazaltu wiąże
się z tak zwanym grzbietem Andrusowa, czyli częścią płyty
wewnątrzkarpackiej. Bazalt był wylewem na podmorskim
grzbiecie Czorsztyńskim, który miał charakter grzbietu
śródoceanicznego. Bazalt dostał się do basenu magurskiego
w późnej kredzie.
Petrograficznie jest to bazalt oliwinowy, zawierajacy w swoim składzie mineralnym skalenie, pirokseny,
attested to by the presence of pillow lavas. The olistolith
was shed into the Magura basin in Late Cretaceous time.
As far as petrographic composition is concerned, this
is an olivine basalt including feldspars, pyroxenes, biotite
and amphiboles. Voids left after gas bubbles (vesicles) are
commonly filled with calcite. The rock is black, sometimes
with greenish hue when fresh, and yellowish, rusty or
greenish when weathered. Apart from pillow lavas, the rock
shows as well thermal jointing of the sheeting and columnar
type. The Upper Cretaceous olistostrome includes as well
minor basalt bodies identified with geophysical methods,
but not exposed at the surface.
The basalt rock is an interesting geotouristic site owing
to its high scientific and educational values, as well as due
to controversies regarding its origin. Such controversies
illustrate research processes in estimation and interpretation of geological phenomena. This site should be visited
by both students of geology, participants of geological
conferences, and all those who are interested in geological history of the Pieniny Mts. The rock is situated close
to the very popular Biała Woda reserve, equipped with
a parking lot and cafe enterprises.
The vicinities of the reserve are traversed by pedestrian and bicycle tourist tracks. The basalt rock is located near
the Biała Woda reserve – very popular tourist destination,
| 331
photo Iwona Bieleś
Fig. 3. Widok na dolinę Białej Wody
Fig. 3. View of the Biała Woda River Valley
biotyt, amfibole. Nieliczne pustki po pęcherzykach gazu
są wypełnione zwykle kalcytem. Bazalt ma kolor czarny,
miejscami z lekkim odcieniem zielonkawym, na zwietrzałych powierzchniach jest koloru żółtawego, rdzawego,
lub zielonkawego. W skałce widoczny jest cios termiczny
o charakterze skorupowym i słupowym. Olistostroma
górnokredowa w formacji jarmuckiej zawiera również inne
mniejsze ciała bazaltów niewidoczne na powierzchni, lecz
stwierdzone metodami geofizycznymi.
Skałka bazaltowa jest interesującym stanowiskiem
geoturystycznym ze względu na wysoką rangę naukową
i dydaktyczną, a także kontrowersje ilustrujące proces
badawczy w ocenie i interpretacji zjawisk geologicznych.
Powinna być odwiedzana zarówno przez studentów geologii, uczestników konferencji geologicznych, jak i przez
amatorów interesujących się historią geologiczną Pienin.
Znajduje się w pobliżu masowo odwiedzanego rezerwatu
Biała Woda, z którym związana jest infrastruktura w postaci
parkingu i punktów gastronomicznych. W pobliżu przebiegają szlaki turystyczne piesze i rowerowe. W pobliskiej
połemkowskiej wsi Jaworki znajduje się kościół (dawna
cerkiew) św. Jan Chrzciciela z cerkiewnym ikonostasem,
reprezentujący piękny przykład architektury w stylu bizantyjskim.
where parking lot and restaurants are located. In the vicinity there exist hiking and biking trails. In the adjacent the
Jaworki village where the Lemkos community has been
living for centuries, there is the historical St. John the
Baptist orthodox church with the iconostasis – beautiful
example of the Byzantine-style architecture.
Autorzy | Authors: Jan Golonka, Michał Krobicki
Wybrane pozycje literatury | Random bibliography: 25, 51, 54, 83, 138
332 |