Scenariusze zmian płodności i umieralności dla 27 krajów
Transkrypt
Scenariusze zmian płodności i umieralności dla 27 krajów
Scenariusze zmian płodności i umieralności dla 27 krajów europejskich na lata 2002–2052 Jakub Bijak Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych Konferencja „Perspektywy demograficzne Europy” Instytut Statystyki i Demografii SGH, ŚFBM oraz IOM Warsaw Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 19 października 2005 Plan prezentacji Część I. Płodność • • • • Podstawy teoretyczne konstrukcji scenariuszy Przemiany płodności w Europie od lat 1960-tych Założenia do scenariuszy płodności Projekcja TFR na lata 2002-2052 Część II. Umieralność • • • • Podstawy teoretyczne konstrukcji scenariuszy Przemiany umieralności w Europie od lat 1960-tych Założenia do scenariuszy umieralności Projekcja e0 na lata 2002-2052 Część I. Płodność Scenariusze płodności: podstawy teoretyczne Drugie przejście demograficzne w Europie • • • • Przemiany w sferze norm i wartości: indywidualizm, wzrost autonomii jednostki, samorealizacja („drugie przejście demograficzne”, van de Kaa i Lesthaeghe 1986) Wyjaśnienie ekonomiczne: wzrost aktywności zawodowej kobiet oraz kosztów alternatywnych posiadania dzieci („New Home Economics”, Becker 1991) Sztuczne opóźnienie przemian w krajach socjalistycznych (efekt „socjalistycznej szklarni”, Sobotka 2002) Rezultat: drugie przejście demograficzne w Europie ŚrodkowoWschodniej opóźnione, ale przemiany szybsze, niż w krajach zachodnioeuropejskich Scenariusze płodności: trendy historyczne TFR North-Western Europe (1) North-Western Europe (2) German-speaking countries 4,0 4,0 4,0 3,5 3,5 3,5 3,0 3,0 3,0 2,5 2,5 2,5 2,0 2,0 2,0 1,5 1,5 1,5 1,0 1960 1,0 1960 1965 1970 1975 DK 1980 1985 FI 1990 LU 1995 2000 1965 SE 1970 BE 1975 FR 4,0 3,5 3,5 3,0 3,0 2,5 2,5 2,0 2,0 1,5 1,5 1965 1970 1975 ES 1980 GR 1985 IT 1985 NL 1990 NO 1995 2000 1,0 1960 1990 PT 1995 2000 1,0 1960 1965 1970 1975 SI 1980 1985 1990 1995 3,5 3,5 3,0 3,0 3,0 2,5 2,5 2,5 2,0 2,0 2,0 1,5 1,5 1,5 1,0 1960 1,0 1960 CZ HU PL 1990 1995 2000 DE South-Eastern Europe The Baltic States 3,5 1985 1985 CH 2000 4,0 1980 1980 IE 4,0 1975 1975 Źródło danych: Rada Europy (2003) Central Europe 1970 1970 AT 4,0 1965 1965 UK Ireland Southern Europe 4,0 1,0 1960 1980 1990 SK 1995 2000 1965 1970 1975 EE 1980 LT 1985 LV 1990 1995 2000 1,0 1960 1965 1970 1975 1980 BG 1985 RO 1990 1995 2000 Scenariusze płodności: założenia projekcji (1) Oczekiwania na przyszłość • • • • • Kontynuacja dotychczasowych przemian norm i wartości W krótkim okresie: stagnacja (Europa Zachodnia) lub spadek (Europa Śr.-Wsch.) liczby posiadanych dzieci (efekt quantum) W dłuższym okresie: powolny wzrost dzietności (dzieci mogą być elementem samorealizacji rodziców, van de Kaa 2003) Dodatkowe czynniki: wzrost aktywności zawodowej kobiet, zmniejszanie się poziomu konfliktów strukturalnego i kulturowego w Europie (Liefbroer, Corijn 1999) Zbieżność trendów dla grup krajów o podobnej historii / kulturze, brak konwergencji na poziomie całego kontynentu Scenariusze płodności: założenia projekcji (2) Wartości docelowe projekcji TFR przyjęte dla 2052 r. Scenariusze płodności: kwantyfikacja założeń Metodologia • Pierwszy etap: stagnacja / spadek TFR – – – – • Ekstrapolacja trendów z przeszłości do roku 2013 Przyjęty model: trend wykładniczy (TFRt = c + exp (a·t + b)) Bardzo dobre dopasowania (p < 0,0005) Wyjątki: Litwa, Polska, Słowacja – założono spadek dzietności malejący rocznie o 1/3 Drugi etap: powolny wzrost dzietności – – – Wartości dla 2013 roku połączone z docelowymi dla 2052 za pomocą interpolacji Hermitowskiej wielomianem 3-go rzędu Metoda zapewnia stabilizację wartości TFR do roku 2052 Wartość docelowa = poziom długookresowej równowagi TFR, a więc również CFR Część II. Umieralność Scenariusze umieralności: podstawy teoretyczne Teoria „przejścia epidemiologicznego” • • Wiek XX – przejście od dominacji chorób zakaźnych do chorób cywilizacyjnych (choroby układu krążenia, nowotwory) i przyczyn zewnętrznych jako głównych przyczyn zgonów (Omran 1971) Współcześnie – dominacja opóźnionych chorób cywilizacyjnych w związku z postępem medycyny (Olshansky i Ault 1986) Teoria „przejścia zdrowotnego” • Nowe czynniki ryzyka w modernizującym się społeczeństwie: kulturowe, społeczne, behawioralne (Caldwell et al. 1991) Różnice w poziomie umieralności w Europie • • Europa Zachodnia: stabilny wzrost e0 w okresie powojennym Europa Śr.-Wsch.: stagnacja od lat 1970-tych, regres w okresie transformacji ustrojowej, powolna poprawa współcześnie Scenariusze umieralności: trendy historyczne Obserwowane wartości e0 w wybranych krajach Europy Mężczyźni Kobiety Life expectancy males Life expectancy females 80 90 75 85 70 80 65 75 60 1960 1965 MAX 1970 SE 1975 IT 1980 1985 AT 1990 PL 1995 BG 70 1960 2000 1965 MAX EE 1970 1975 SE IT 1980 1985 AT 1990 PL 1995 BG 2000 EE Różnica e0K – e0M Life expectancy gap females - males (difference in years) 13 11 9 7 5 3 1960 1965 MAX 1970 SE 1975 IT 1980 1985 AT 1990 PL 1995 BG 2000 EE Źródło danych: Rada Europy (2003) Scenariusze umieralności: założenia Oczekiwania zmian trwania życia do roku 2052 • • • • • Dalsze etapy przejścia zdrowotnego: dodatkowe ryzyka środowiskowe i behawioralne kompensowane przez rozwój technologii medycznej (WHO: Martens, Huynen 2003) Dalszy wzrost najwyższego e0 (Japonia): początkowo liniowy (Oeppen, Vaupel 2002), potem nieco słabszy Wyrównywanie się różnic umieralności między poszczególnymi krajami Europy Zachodniej, zbieżność e0 do wartości maksymalnych Powolna zbieżność e0 w krajach Europy Środkowo-Wschodniej do wartości obserwowanych dla krajów o najniższej umieralności Zmniejszanie luki w trwaniu życia między mężczyznami i kobietami, przypisywanej w większym stopniu czynnikom behawioralnym i kulturowym, niż genetycznym (Luy 2004) Scenariusze umieralności: kwantyfikacja Metodologia • – – • – – – Scenariusz dla maksymalnego e0 (Japonia) Początkowo liniowe trendy e0MAX dla obu płci (por. Oeppen, Vaupel 2002), bardzo dobrze dopasowane (p < 0,0005) Arbitralna redukcja współczynnika kierunkowego trendu: • Dla mężczyzn o 20% po przekroczeniu przez e0MAX 80 lat • Dla kobiet o 20% po przekroczeniu przez e0MAX 85 lat, o 40% po przekroczeniu 86,25 i o 60% powyżej 87,5 roku Różnice między e0 dla krajów i maksymalnym Malejące wykładniczo Malejące tym szybciej, im mniejsza była różnica wyjściowa Malejące szybciej w przypadku mężczyzn, niż kobiet (wyjściowo dużo większa luka) Scenariusze umieralności: rezultaty (1) Wartości otrzymane dla końca okresu projekcji (2052): – – – Wartości e0MAX = 85 lat (mężczyźni), 90 lat (kobiety) Kraje europejskie o najwyższych prognozowanych wartościach e0: Szwajcaria, Włochy, Hiszpania, Francja, Skandynawia, Austria, Niemcy, Benelux Najniższe wartości e0 w krajach badanych: kraje bałtyckie, Bułgaria i Rumunia. Minimum: • • – – mężczyźni – 76,1 roku (Estonia), kobiety – 80,1 roku (Rumunia) Projekcja dla Polski: e0 = 80,8 roku (mężczyźni), 86 lat (kobiety) Wyniki zbliżone (choć nie identyczne) do ostatnich prognoz krajowych, ONZ (2002) oraz Eurostatu (2004) Scenariusze umieralności: rezultaty (2) Wartości e(0) otrzymane dla 2052 roku, mężczyźni Scenariusze umieralności: rezultaty (3) Wartości e(0) otrzymane dla 2052 roku, kobiety Obserwowane wartości e(0) i projekcja do 2052 r. Średnie wartości e0: mężczyźni Średnie wartości e0: kobiety Average life expectancy males Average life expectancy females 90 90 85 85 80 80 75 75 70 70 65 65 60 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 Western Europe 2010 2015 2020 2025 Central / Eastern Europe 2030 2035 2040 2045 60 1975 2050 1980 1985 1990 1995 Japan 2000 2005 2010 Western Europe Przeciętna różnica e0K – e0M Average life expectancy gap females - males 10 9 8 7 6 5 4 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 Western Europe 2010 2015 2020 2025 Central / Eastern Europe 2030 2035 Japan 2040 2045 2015 2020 2025 Central / Eastern Europe 2050 2030 2035 Japan 2040 2045 2050 Podsumowanie i wnioski Płodność • • Założenia w większości zgodne z najnowszą projekcją Eurostatu (EuroPop 2004), wartości TFR nieco niższe, niż w projekcjach ONZ (1.85 dla Europy do 2050 r.) Brak zbieżności trendów dla różnych części Europy Umieralność • • • Dotychczasowe prognozy w większości niedoszacowywały spadku umieralności w krajach rozwiniętych Nasze założenia są bardziej optymistyczne od projekcji Eurostatu oraz ONZ, zbliżone do wyników prognoz probabilistycznych „Uncertain Population of Europe” Powolna zbieżność trendów dla różnych części Europy