Nowak - zb. Odry - Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością

J. A. Lis, M. A. Mazur (red.), 2007: Przyrodnicze wartości polsko-czeskiego pogranicza jako wspólne dziedzictwo
Unii Europejskiej. Centrum Studiów nad BioróŜnorodnością, Uniwersytet Opolski, ss. 59-83.
INTERESUJĄCE ZBIOROWISKA ROŚLINNE W DOLINIE
ODRY NA ŚLĄSKU OPOLSKIM
SOME INTERESTING PLANT COMMUNITIES IN ODRA RIVER
VALLEY IN THE OPOLE SILESIA
ARKADIUSZ NOWAK 1), SYLWIA NOWAK 2)
Zakład Biologii Roślin, Katedra Biosystematyki,
Uniwersytet Opolski, 45-052 Opole, Oleska 48
1)
[email protected]; 2)[email protected]
ABSTRACT: The paper presents results of geobotanic studies conducted in Odra river valley in the Opole Silesia in
the years 2000-2006. The researches focused on occurrence of threatened and rare plant communities. As the result
of the investigations 29 rare plant communities were documented by making 84 phytosociological relevés.
Associations of Spirodeletum polyrhizae (Kelhofer 1915) W. Koch 1954 em. R.Tx. et A. Schwabe 1974 in R. Tx.
1974, Wolffietum arrhizae Miyawaki et J.Tx. 1960, Lemno minoris-Salvinietum natantis (Slavnić 1956) Korneck
1959, Stellario uliginosae-Isolepidetum setacei (W. Koch 1926) Moor 1936, Cyperus fuscus-Limosella aquatica
community, Eleocharis acicularis community, Potametum pectinati Carstensen 1955, Potametum obtusifolii (Sauer
1937) Neuhäusl 1959, Najadetum marinae (Oberd. 1957) Fukarek 1961, Potamogeton pusillus community,
Potamogeton berchtoldii community, Ranunculetum circinati (Bennema et West. 1943) Segal 1965, Potametum
lucentis Hueck 1931, Potametum perfoliati Koch 1926 em. Pass. 1964, Potametum praelongi (Milian) Sauer 1937,
Potamogeton alpinus community, community Hippuris vulgaris f. submersa community, Stratiotetum aloidis
(Rübel 1920) Now. 1930, Nymphoidetum peltatae (All. 1922) Bellot 1951, Trapetum natantis Müll. et Görs 1969,
Hottonietum palustris R.Tx. 1937, Ranunculo trichophylli-Sietum submersi Th. Müller 1962, Elatine hexandra Elatine triandra community, Butometum umbellati Konczak 1968, Hippuridetum vulgaris Pass. 1955, Scirpetum
radicantis Hejný in Hejný et Husák 1978 em. Zahlh. 1979, Scirpetum maritimi (Br.-Bl. 1931) R.Tx. 1937,
Leersietum oryzoidis (Krause in R.Tx. 1955) Pass. 1957, Filagini-Vulpietum Oberd. 1938, community with
Equisetum telmateia were found. The study confirms that despite the long lasting human pressure in river bed and
river valley, the area of investigation still serves as a refugee for many threatened and rare plant communities,
which decline or even extinct in the Opole Silesia outside the Odra valley. The authors conclude that natural and
semi-natural habitats in Odra valley demand effective conservation actions both from Polish and Czech sites to
maintain the withdrawing biocoenoses and restore that one which have been wiped out.
KEY WORDS: threatened plant communities, Nymphoidetum peltatae, Leersietum oryzoidis, Filagini-Vulpietum,
Wolffietum arrhizae
Wstęp
Rzeka Odra przecina Śląsk Opolski niemal pośrodku. Jej dorzecze ma tu wyjątkową,
symetryczną geografię. Dolina Odry jest zróŜnicowana pod względem szerokości i osiąga od
ok. 1 km w Bramie Morawskiej i ok. 12 km na terenie Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego (Badora 2001). Dolina Odry jest szczególną jednostką fizycznogeograficzną. Jej obszar juŜ w średniowieczu został intensywnie zagospodarowany, a sama
rzeka była wykorzystywana do transportu, Ŝeglugi i flisactwa. JuŜ wtedy budowano stałe
przeprawy przez rzekę, wykorzystywano energię przepływającej wody (młyny) i, co z
przyrodniczego punktu widzenia bodaj najwaŜniejsze, intensywnie karczowano lasy, a na
ich miejscu zakładano uŜytki rolne (Rast et al. 2000). Dzisiaj w dolinie Odry występuje
mozaikowaty krajobraz, na który składają się ostańce lasów łęgowych i grądowych (np. Las
Tworkowski, Łęg Zdzieszowicki, Grądy Odrzańskie na odcinku Narok – Brzeg), łąki
wilgotne i zalewowe, szuwary, namuliska, pastwiska, uŜytki orne, a takŜe murawy
rozwijające się na skarpach pradoliny oraz na wałach przeciwpowodziowych. Warto
pamiętać, Ŝe w dolinie Odry znajdują się jedyne naturalne zbiorniki wodne Śląska
Opolskiego – starorzecza.
Dolina Odry do dnia dzisiejszego nie doczekała się kompleksowego opracowania
geobotanicznego, choć jej obszar był przedmiotem badań botanicznych (np. Krukowski et al.
2004, Rast et al. 2000). To jest m.in. powodem jej nieskutecznej ochrony. W dolinie Odry na
Śląsku Opolskim utworzono jedynie Stobrawski Park Krajobrazowy (z ok. 10 km odcinkiem
rzeki), obszar chronionego krajobrazu Łęg Zdzieszowicki oraz rezerwat przyrody ŁęŜczok
chroniący kompleks stawów na północ od Raciborza.
Metody
Badaniami objęto obszar doliny od granicy z Republiką Czeską do granicy z
województwem dolnośląskim, czyli łącznie odcinek o długości ok. 185 km. Badany
fragment rzeki zgodnie z podziałem hydrologicznym Odry zawiera się w jej górnym odcinku
(Ausschuss 1896). Granicami terenu badań były krawędzie pradoliny. W nielicznych
przypadkach uwzględniono takŜe obszary przyległe do doliny Odry (np. piaskownia
„Kotlarnia”, stawy w Brzeziu k. Opola, wschodnie dzielnice Opola).
Badania geobotaniczne wykonano metodą Barun-Blanqueta (1964). Nazewnictwo
gatunków przyjęto za Mirkiem et al. (2002). Klasyfikacje syntaksonomiczną przyjęto
głównie za Matuszkiewiczem (2001) z uwzględnieniem prac Potta (1995) dla Ranunculo
trichophylli-Sietum submersi Th. Müller 1962, Stratiotetum aloidis (Rübel 1920) Now. 1930
oraz Butometum umbellati Konczak 1968, Schuberta et al.. (1995) dla Wolffietum arrhizae
Miyawaki et J.Tx. 1960, Potametum obtusifolii (Sauer 1937) Neuhäusl 1959, Najadetum
marinae Fukarek 1961 i
Potametum praelongi (Milian) Sauer 1937 oraz Valachoviča
(2001a, b) dla Scirpetum radicantis Hejný in Hejný et Husák 1978 em. Zahlh. 1979.
Kategorię zagroŜenia ustalono zgodnie z metodyką IUCN dla flory (2001), przy czym
kategoryzowano głównie na podstawie zmian areału zbiorowiska w stosunku do
potencjalnego oraz rzadkości jego występowania na Śląsku Opolskim. UŜyto następujące
skróty: CR – syntakson krytycznie zagroŜony zanikiem; EN – zanikający; VU – naraŜony na
zanik; NT – bliski zagroŜenia zanikiem; LC – słabo zagroŜony zanikiem; DD – o
niedostatecznych danych do kategoryzacji. Słowo „zanik” uŜyte jest tu świadomie mimo
wyczuwalnej szorstkości stylistycznej, poniewaŜ według autorów kategoria zagroŜenia
raczej odnosi się do tendencji, a nie samego faktu wymarcia czy zagroŜenia wymarciem.
W tabeli 1 przedstawiono kryteria kategoryzacji, które traktowano rozłącznie, tzn.
kategoria była ustalana na podstawie kryterium klasyfikującym do wyŜszej kategorii
zagroŜenia.
Tab. 1. Kryteria ewaluacyjne syntaksonów określające stopień ich zagroŜenia
kategoria
rzadkość (liczba
stanowisk)
zmniejszenie areału
w stosunku do
potencjalnego
uwagi
RE
0
100%
nie notowane od co
najmniej 50 lat
CR
1
80%
EN
2-4
60%
VU
6-11
40%
NT
12-23
20%
LC
powyŜej 23
do 20% lub
fluktuacyjne zmiany
w granicach +/- 20%
Kategorie mają charakter wstępnych propozycji i powinny być zweryfikowane przez
kolejne badania chorologiczne i fitosocjologiczne ze szczególnym uwzględnieniem
powierzchni zajmowanych przez poszczególne syntaksony, a takŜe skali zmian jakości
poszczególnych zbiorowisk. Uwzględnianie kryterium oceny degeneracji zbiorowisk
podczas ustalania poziomu ich zagroŜenia słusznie postulują Nordheim i Boedeker (1998).
Wyniki
Na podstawie wykonanych 84 zdjęć fitosocjologicznych wyróŜniono 30 zbiorowisk
roślinnych.
Systematyczny wykaz i opis zespołów i zbiorowisk
Lemnetea minoris R.Tx. 1955
Lemnetalia minoris R.Tx. 1955
Lemnion gibbae R.Tx. et A. Schwabe 1974 in R.Tx. 1974
Spirodeletum polyrhizae (Kelhofer 1915) W. Koch 1954 em.
R.Tx. et A. Schwabe 1974 in R. Tx. 1974
Wolffietum arrhizae Miyawaki et J.Tx. 1960
Lemno minoris-Salvinion natantis Slavnić 1956 em. R.Tx. et A. Schwabe
1981
Lemno minoris-Salvinietum natantis (Slavnić 1956) Korneck
1959
Isoëto-Nanojuncetea Br.-Bl. et R.Tx. 1043
Cyperetalia fusci (Klika 1935) Müller-Stoll et Pietsch 1961
Radiolion linoidis Pietsch 1973
Stellario uliginosae-Isolepidetum setacei (W. Koch 1926) Moor
1936
Elatini-Eleocharition ovatae Pietsch 1965
Zbiorowisko Cyperus fuscus-Limosella aquatica
Zbiorowisko z Eleocharis acicularis
Potametea R. Tx. et Prsg
Potametalia Koch 1926
Potamion pusilli Hejný 1978
Potametum pectinati Carstensen 1955
Potametum obtusifolii (Sauer 1937) Neuhäusl 1959
Najadetum marinae Fukarek 1961
Zbiorowisko z Potamogeton pusillus
Zbiorowisko z Potamogeton berchtoldii
Potamion lucentis Rivas-Martínez 1973
Ranunculetum circinati (Bennema et West. 1943) Segal 1965
Potametum lucentis Hueck 1931
Potametum perfoliati Koch 1926 em. Pass. 1964
Potametum praelongi (Milian) Sauer 1937
Zbiorowisko z
Potamogeton alpinus
Zbiorowisko z Hippuris vulgaris f. submersa
Nymphaeion albae Oberd. 1953
Stratiotetum aloidis (Rübel 1920) Now. 1930
Nymphoidetum peltatae (All. 1922) Bellot 1951
Trapetum natantis Müll. et Görs 1969
Hottonion Segal 1964
Hottonietum palustris R.Tx. 1937
Ranunculion fluitantis Neuhäusl 1959
Ranunculo trichophylli-Sietum submersi Th. Müller 1962
Littorelletea uniflorae Br.-Bl. et R.Tx. 1943
Littorelletalia uniflorae Koch 1926
Zbiorowisko Elatine hexandra - Elatine triandra
Phragmitetea R.Tx. et Prsg 1942
Phragmitetalia Koch 1926
Phragmition Koch 1926
Butometum umbellati Konczak 1968
Hippuridetum vulgaris Pass. 1955
Scirpetum radicantis Hejný in Hejný et Husák 1978 em. Zahlh.
1979
Scirpetum maritimi (Br.-Bl. 1931) R.Tx. 1937
Sparganio-Glycerion fluitantis Br.-Bl. et Siss. in Boer 1942
Leersietum oryzoidis (Krause in R.Tx. 1955) Pass. 1957
Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis Klika in Klika et Novak 1941
Corynephoretalia canescentis R.Tx. 1937
Vicio lathyroidis-Potentillion argenteae Brzeg in Brzeg et M.Wojt. 1966
Filagini-Vulpietum Oberd. 1938
Zbiorowiska o niejasnej pozycji syntaksonomicznej
Zbiorowisko z udziałem Equisetum telmateia
Opis zbiorowisk i stanowisk
PoniŜej przedstawiono rozmieszczenie, cechy charakterystyczne poszczególnych
zbiorowisk, dane o siedlisku ich występowania oraz tendencję synantropodynamiczną w
województwie opolskim.
1. Spirodeletum polyrhizae (Kelhofer 1915) W. Koch 1954 em. R. Tx. et A. Schwabe 1974
in R. Tx. 1974; NT
Ubogie gatunkowo zbiorowisko z dominacją spirodeli wielokorzenowej Spirodela
polyrhiza występuje na Śląsku Opolskim najczęściej w eutroficznych wodach stojących w
starorzeczach i stawach rybnych. Spotyka się je takŜe w Ŝwirowniach i piaskowniach.
W dolinie Odry zanotowano dwa nowe stanowiska zespołu (Tab. 2):
- w kanale i basenie portowym w Opolu-Zakrzowie, gdzie zajmuje kilka arów
powierzchni,
- w wykopach imitujących starorzecza w międzywalu kanału Ulgi w Opolu, gdzie
w latach 2001-2003 zajmował łącznie w 3 zbiornikach kilka arów powierzchni.
2. Wolffietum arrhizae Miyawaki et J.Tx. 1960; CR
To wyjątkowo rzadki zespół na Śląsku Opolskim, co ma związek z rzadkością jego
gatunku charakterystycznego – wolfii bezkorzeniowej Wolffia arrhiza, odnotowanej na
zaledwie 3 stanowiskach: między Mikolinem a Skorogoszczą (Krukowski et al. 2004), w
Stobrawie i Wielopolu (Kozak et al. 2005).
Zespół wolfii bezkorzeniowej w dolinie Odry najlepiej wykształcił się w starorzeczach
Odry na S od Stobrawy oraz na W od Wielopola (Tab. 2). Zbiorowisko rozwinęło się w
strefie brzegowej stosunkowo mocno ocienionych drzewami starorzeczy. Dominuje w nim
wolfia bezkorzeniowa, mniejszy jest udział rzęs, w tym rzęsy garbatej Lemna gibba. Są to
jedyne płaty tego zespołu znane ze Śląska Opolskiego.
3. Lemno minoris-Salvinietum natantis (Slavnić 1956) Korneck 1959; VU
To wciąŜ stosunkowo częsta asocjacja roślinna na Śląsku Opolskim, szczególnie na
terenach stawów rybnych (np. Proćków 2002). Podczas penetracji doliny Odry zanotowano
nowe stanowisko tego zespołu w sztucznych wykopach imitujących starorzecze w kanale
Ulgi w Opolu. Zbiorowisko z dominacją salwinii pływającej Salvinia natans pojawiło się w
5 roku po wykopaniu w ramach kompensacji przyrodniczej 4 zbiorników w międzywalu
kanału. Zajmuje powierzchnię ok. 2 arów w jednym zbiorniku.
Bardzo duŜe stanowisko tego zespołu znajduje się takŜe w sztucznym wykopie na S od
Stobrawy, gdzie pokrycie Salvinia natans dochodzi do 85% (Tab. 2).
4. Stellario-Isolepidetum setacei (W. Koch 1926) Moor 1936; EN
Te słabo zbadane zbiorowisko naleŜy do bardzo rzadkich składników szaty roślinnej
Śląska Opolskiego. Dotychczas podawane było jedynie ze zbiornika Turawskiego (Spałek,
Nowak 2006).
Kolejne stanowiska tego zespołu zanotowano na drodze gruntowej na NW od Nędzy
oraz na obrzeŜach zbiorników i pryzmach ziemi w kompleksie stawów rybnych w
Rozwadzy.
Odnotowane dwa stanowiska zespołu są dobrze wykształcone, występują w nim dwa
gatunki charakterystyczne, tj. Isolepis setacea oraz Galium uliginosum. Pokrycie jest
stosunkowo wysokie, choć liczba gatunków występująca w płatach ograniczona, co jest
typowe dla tego typu asocjacji (Tab. 3).
5. Zbiorowisko Cyperus fuscus-Limosella aquatica; NT
To stosunkowo częste zbiorowisko na Śląsku Opolskim spotykane na obrzeŜach stawów
rybnych i innych zbiornikach często pochodzenia antropogenicznego (np. Spałek, Nowak
2006)
W dolinie Odry odnotowano stanowiska tego zbiorowiska na E od Roszkowa i na SE od
KrzyŜanowic, gdzie występuje na obrzeŜach zbiorników Ŝwirowni. Płaty zbiorowisk są
ubogie gatunkowo i osiągają niskie pokrycie. Dominuje w nich namulnik brzegowy
Limosella aquatica (Tab. 3).
6. Zbiorowisko z Eleocharis acicularis; LC
Zespół ponikła igłowatego naleŜy do stosunkowo częstych asocjacji rozwijających się
na obrzeŜach stawów rybnych, zbiorników zaporowych i innych zbiorników wodnych.
Stwierdzone w dolinie Odry stanowiska tego zespołu znajdują się na obrzeŜach
Ŝwirowni polderu Buków k. Raciborza (k. KrzyŜanowic, Bukowa i Roszkowa). Ponikło
tworzy tu zwarte kobierce o znacznej niejednokrotnie powierzchni. Zbiorowisko jest ubogie
gatunkowo z udziałem gatunków namuliskowych (np. Elatine triandra) i szuwarowych (np.
Alisma plantago-aquatica) i wodnych (np. Callitriche cophocarpa) (Tab. 3).
7. Potametum pectinati Carstensen 1955; LC
Na terenie Śląska Opolskiego zbiorowisko to jest jeszcze stosunkowo częste, wykazuje
nawet ekspansję na niektórych obszarach obfitujących w młode zbiorniki antropogeniczne.
W dolinie Odry odnotowano płaty zespołu rdestnicy grzebieniastej Potamogeton
pectinatus w kamieniołomach Opola, m.in. w kamieniołomie Odra 1 i kamieniołomie w
Groszowicach, gdzie tworzy pionierskie asocjacje zajmujące skarpy wyrobisk na głębokości
od 0 do ok. 2 m.
Występowanie tego zespołu stwierdzono takŜe w płytkich wodach Ŝwirowni w Rogach,
gdzie mimo silnej presji człowieka związanej z uŜytkowaniem tego zbiornika jako
kąpieliska, łąki podwodne z dominacją rdestnicy grzebieniastej nie wykazują tendencji
regresywnej.
Trzecie stanowisko odnotowane w 2002 roku to kanał Młynówka w centrum Opola,
gdzie rdestnica grzebieniasta rośnie zarówno w wylotowym, jak i wlotowym odcinku kanału
(Tab. 4).
8. Potametum obtusifolii (Sauer 1937) Neuhäusl 1959; NT
Niegdyś uwaŜane na bardzo zagroŜone zbiorowisko (Celiński i in. 1997 – kategoria
wymierający), wydaje się w ostatnich latach rozszerzać swój zasięg, a takŜe spektrum
ekologiczne siedliska w którym występuje (np. Nowak et al.. 2007).
W dolinie Odry odnotowano w ostatnich latach 2 stanowiska tego zespołu. Pierwsze
znajduje się w płytkich zatoczkach stawu w Winowie, gdzie rdestnica stępiona tworzy
zwarte płaty i dominuje zdecydowanie nad pozostałymi gatunkami, w tym rzadką na
Opolszczyźnie rdestnicą włosowatą Potamogeton trichoides.
Drugie stanowisko to stawy w Brzeziu, gdzie rdestnica stępiona zarosła niemal
całkowicie rowy opaskowe stawów na odcinku kilkudziesięciu metrów (Tab. 4).
9. Najadetum marinae Fukarek 1961; EN
To bardzo rzadkie zbiorowisko na Śląsku Opolskim. Podczas badań odnaleziono 2
stanowiska zespołu. Pierwsze znajduje się w świeŜym wyrobisku Ŝwiru na E od Przywor,
gdzie płaty Najas marina rosną w płytkich zatoczkach oraz na podwodnych skarpach
wykopu do głębokości ok. 1,5 m.
Drugie stanowisko znajduje się w zbiornikach Ŝwirowni uŜytkowanych rekreacyjnie w
miejscowości Odra k. Raciborza (Tab. 4). Tworzy tu niewielkie powierzchniowo płaty w
strefie brzegowej zbiornika wykazując niewielką wraŜliwość na antropopresję związaną z
uŜytkowaniem rekreacyjnym zbiorników.
Są to dwa jedyne znane obecnie stanowiska tego zespołu na Śląsku Opolskim.
10. Zbiorowisko z Potamogeton pusillus; LC
Zbiorowisko z dominacją rdestnicy drobnej Potamogeton pusillus występuje na
Opolszczyźnie stosunkowo często w stawach i innych, często antropogenicznych
zbiornikach wodnych. Nierzadko tworzy pionierskie łąki podwodne w płytkich zbiornikach.
Taką sytuację odnotowano w zbiornikach sztucznych starorzeczy w międzywalu kanału Ulgi
w Opolu, gdzie w rok po wykopaniu zbiorników ich dno na bardzo duŜych powierzchniach
pokrywała podwodna łąka z absolutną dominacją Potamogeton pusillus.
Pozostałe nowe stanowiska tego zespołu w dolinie Odry to płytkie zbiorniki Ŝwirowni w
Rogowie oraz zbiorniki Ŝwirowni w Opolu-Malinie (Tab. 4).
11. Zbiorowisko z Potamogeton berchtoldii; LC
Zbiorowisko to nie było przed rokiem 2007 wyróŜniane na Śląsku Opolskim, co wiązało
się przede wszystkim z trudnością diagnozy taksonu charakterystycznego – Potamogeton
berchtoldii. Asocjacja znana jest zarówno z wód stojących, np. glinianek w WysokiejDąbrowie k. Olesna (Nowak et al.. 2007), jak równieŜ z wód płynących, np. Białej
Głuchołaskiej na wysokości rezerwatu Nad Białką (Nowak A. – in press).
W dolinie Odry odnotowano płaty zbiorowiska z dominacją Potamogeton berchtoldii w
Opolu, gdzie rozwinęły się w płytkich zatoczkach zbiornika spągowego kamieniołomu Odra
1 (Tab. 4).
12. Ranunculetum circinati (Bennema et West. 1943) Segal 1965; LC
Zbiorowisko do niedawna uwaŜane za bardzo zagroŜone (kat. E; Celiński et al. 1997),
obecnie wydaje się rozszerzać swój zasięg.
Podczas badań na terenie doliny Odry odnotowano wielkopowierzchniowe płaty tego
zespołu w zbiorniku Ŝwirowni w Brzeziu k. Opola, w zbiorniku Ŝwirowni w Brzeziu k.
Raciborza oraz w starorzeczu Odry na N od Zawadna. Płaty zbiorowiska z dominacją
włosienicznika krąŜkolistnego rozwijają się na znacznych powierzchniach zbiorników,
tworząc najczęściej pływające płaty o grubości ok. 0,5 m (Tab. 3).
13. Potametum lucentis Hueck 1931; NT
Zespół rdestnicy połyskującej dotąd uwaŜany za częsty, przejawia coraz wyraźniejszą
tendencję regresywną. Gatunek charakterystyczny zespołu – rdestnica połyskująca nie była
uznana za gatunek zagroŜony na Śląsku Opolskim (Nowak et al. 2003), choć w regionach
sąsiadujących z Opolszczyzną była uwaŜana za naraŜoną na wymarcie (np. w Czechach kat.
VU - Procházka 2001, podobnie jak w kilku landach Niemiec – Korneck et al. 1996).
Podczas badań w dolinie Odry zanotowano kilkuarowy płat zespołu Potametum lucentis
w południowym stawie na W od Brzezia k. Raciborza oraz mniejszy, ok. 1 arowy płat w
kamieniołomie Odra 1 w centrum Opola. Zbiorowisko tworzy szczelny pływający płat z
niewieloma gatunkami towarzyszącymi (Tab. 4).
14. Potametum perfoliati Koch 1926 em. Pass. 1964; EN
To bardzo rzadkie zbiorowisko na terenie Śląska Opolskiego występuje na zaledwie 2
stanowiskach (Nowak et al. 2007).
Na terenie doliny Odry odnotowano tylko jedno stanowisko zespołu w zbiornikach
Ŝwirowni na terenie polderu Buków k. Raciborza. Tworzy tu luźne asocjacje rozwijające się
w strefie przybrzeŜnej o głębokości od 0,5-3 metrów z wyraźną dominacją gatunku
charakterystycznego (Tab. 4).
15. Potametum praelongi (Milian) Sauer 1937; CR
Na terenie Śląska Opolskiego to jeden z najbardziej zagroŜonych zespołów roślinnych.
Gatunek charakterystyczny odnotowany był na zaledwie 2 stanowiskach (Nowak, Nowak
2004).
W granicach doliny Odry niewielki płat z dominacją rdestnicy wydłuŜonej został
odnaleziony w wyrobisku piasku między Kościerzycami a Nowymi Kolniami (Nowak et al.
2007). Zbiorowisko rozwinęło się w strefie przybrzeŜnej na głębokości ok. 0,8 m (Tab. 4).
16. Zbiorowisko z Potamogeton alpinus; VU
Zbiorowisko z dominacją rdestnicy alpejskiej występuje na Śląsku Opolskim bardzo
rzadko zarówno w wodach płynących, jak i stojących.
W dolinie Odry zanotowano bardzo rozległe płaty tego zbiorowiska w rowach i płytkich
zbiornikach piaskowni „Kotlarnia” na wysokości miejscowości Ortowice (Tab. 4).
17. Zbiorowisko z Hippuris vulgaris f. submersa; CR
Podwodne zbiorowisko przęstki pospolitej Hippuris vulgaris znane jest na Śląsku
Opolskim z dwóch stanowisk. Pierwsze znajduje się w kamieniołomie w OpoluGroszowicach (Spałek et al. 2000). Drugie, znacznie większe stanowisko tego rzadkiego
zbiorowiska znajduje się w zbiornikach Ŝwirowni między Przyworami a Kosorowicami
(Tab. 4). Płaty zespołu tworzą tu rozległe podwodne łąki na głębokości od 0,5 do 3,5 m.
18. Stratiotetum aloidis (Rübel 1920) Now. 1930; NT
Zespół z dominacją osoki aloesowatej Stratiotes aloides występuje na Śląsku Opolskim
stosunkowo rzadko, głównie w starorzeczach i stawach rybnych.
Na terenie doliny Odry odnotowano płaty tego zespołu wyłącznie w starorzeczach w
Straduni, Bąkowie, Obrowcu, Sławicach, Borkach i Stobrawie. Charakterystyczna jest
wyraźna dominacja Stratiotes aloides oraz absencja lub bardzo niewielki udział Hydrocharis
morsus-ranae, co potwierdza tezę o moŜliwości wydzielenia samodzielnego zespołu z
dominacją osoki z wcześniej diagnozowanego zespołu Ŝabiścieku i osoki jako jednego
syntaksonu z tymi dwoma gatunkami charakterystycznymi (Tab. 4). Istnieje takŜe odrębność
siedliskowa tych zespołów na terenie Śląska Opolskiego. Zbiorowisko z dominacją osoki
występuje głównie w starorzeczach w strefach przybrzeŜnych, natomiast zbiorowisko z
dominacją Ŝabiścieku spotykane jest takŜe poza starorzeczami, w innych zbiornikach
wodnych występujących w dolinie Odry (np. Ŝwirownie, piaskownie, stawy), w strefach
najczęściej głębszych i bardziej oddalonych od brzegu.
19. Nymphoidetum peltatae (All. 1922) Bellot 1951; CR
Biorąc pod uwagę chorologię gatunku charakterystycznego zbiorowiska (Kłosowski
2001) naleŜy uznać, Ŝe Nymphoidetum peltatae to bardzo rzadkie zbiorowisko wodne w
Polsce. Na terenie Śląska Opolskiego grzybieńczyk wodny podawany był tylko z
KrzyŜańcowic k. Olesna na początku XX wieku (Schube 1903).
Odnalezione stanowisko zespołu Nymphoidetum peltatae to niewielka powierzchniowo
fitocenoza rozwijająca się w starorzeczu Odry między miejscowościami Brzezie i
Nieboczowy k. Raciborza (Tab. 4). Płat zespołu rośnie w strefie przybrzeŜnej o głębokości
od 05-1,5 m, w stosunkowo duŜym ocienieniu koronami rosnących na brzegu wierzb. Jest to
jedno z nielicznych stanowisk tego zespołu w naturalnym siedlisku – tj. starorzeczu.
Większość znanych obecnie stanowisk grzybieńczyka wodnego w Polsce zlokalizowanych
jest w stawach rybnych (Kłosowski 2001).
20. Trapetum natantis Müll. et Görs 1969; VU
Zespół kotewki orzecha wodnego jest rozpowszechniony na Śląsku Opolskim, gdzie
występuje głównie w stawach rybnych oraz starorzeczach (Nowak 2002b). W ostatnich
latach odnaleziono kotewkę w sztucznych zbiornikach Ŝwirowni, a nawet glinianek (Nowak,
Nowak 2005a).
Na terenie doliny Odry rozległe płaty zespołu kotewki orzecha wodnego występują w
stawach rybnych w Brzeziu, w starorzeczach w Nowych Kolniach i Zawadnie, a takŜe w
wyrobisku piasku na S od Stobrawy. Fitocenozy zespołu charakteryzują się zawsze
dominacją gatunku charakterystycznego, który zajmuje znaczne areały prawie na całej
powierzchni lustra wody (Tab. 4).
21. Hottonietum palustris R.Tx. 1937; LC
To stosunkowo jeszcze częste zbiorowisko Śląska Opolskiego. Zasiedla Ŝyzne zbiorniki
wodne, takie jak starorzecza czy stawy rybne. Występuje takŜe w rowach melioracyjnych.
W dolinie rzeki Odry stwierdzono występowanie zespołu okręŜnicy bagiennej w
starorzeczu w miejscowości Kąty Opolskie, gdzie zarasta całe lustro wody. Zespół ten
rozwinął się takŜe w zakolach niewielkiego cieku wodnego na polderze Stobrawa-Rybna na
S od Stobrawy, a takŜe w leśnym rowie melioracyjnym na NW od Zdzieszowic. W OpoluKolonii Gosławickiej zbiorowisko z dominacją Hottonia palustris występuje w nowo
wybudowanym rowie odwadniającym obwodnicę Opola, gdzie stanowi jedną z pierwszych
faz sukcesyjnych zarastania tego typu siedlisk (Tab. 4).
22. Ranunculo trichophylli-Sietum submersi Th. Müller 1962; CR
Zbiorowiska szybko płynących cieków naleŜą do rzadkości na Śląsku Opolskim.
Praktycznie nie istnieje dokumentacja fitosocjologiczna tego typu asocjacji dla
województwa opolskiego. Interesujące zbiorowisko włosienicznika skąpopręcikowego
Batrachium trichophyllum z udziałem rzęśli wiosennej Callitriche verna odnotowano w
szybko płynącym, bardzo czystym potoku przepływającym w południowej części Opola w
dzielnicy Grotowice (Tab. 4).
23. Zbiorowisko Elatine hexandra-Elatine triandra; VU
Zbiorowiska z udziałem nadwodników Elatine sp. były dotychczas rzadko opisywane,
najczęściej jako składnik roślinności namulisk rzecznych i stawowych. W ostatnich latach
odnaleziono kilka stanowisk nadwodników w zbiornikach antropogenicznych o stabilnym
lustrze wody – np. Ŝwirowniach i piaskowniach (np. Nowak, Nowak 2005b). Tworzą tu na
czystym piaszczystym podłoŜu ubogie gatunkowo podwodne agregacje o znacznej zwartości
i duŜych powierzchniach. Najczęściej występują na głębokości ok. 5-20 cm, nigdy jednak
nad
powierzchnią
wody.
Czasem
tylko
na
skutek
mechanicznego
zoo-
lub
antropogenicznego uszkodzenia tworzą pływające darenki.
Kwestia klasyfikacji syntaksonomicznej tego rodzaju agregacji jest z pewnością
dyskusyjna. Schubert et al. (1995) nie wykazuje Elatine hexandra i E. triandra jako
gatunków charakterystycznych klasy Isoëto-Nanojuncetea. Pott (1995) uznaje Elatine
hexandra jako charakterystyczny takson dla zespołu Eleocharito ovatae-Caricetum
bohemicae z klasy Isoëto-Nanojuncetea. W Polsce dominuje przekonanie, Ŝe trzy gatunki
nadwodników
(Elatine
hexandra,
E.
triandra
i
E.
hydropiper
są
gatunkami
charakterystycznymi dla zespołu ponikła jajowatego Eleocharitetum ovatae, umieszczonego
w klasie zbiorowisk drobnych terofitów letnich i jesiennych rosnących na okresowo
zalewanych, mokrych i wilgotnych podłoŜach mineralnych (Matuszkiewicz 2001, Popiela
1997). Tymczasem w pracach botaników słowackich umieszcza się Elatine hexandra, a
takŜe jako gatunek przechodni Eleocharis acicularis jako taksony charakterystyczne dla
klasy zbiorowisk płytkich, stojących lub wolno płynących wód Littorelletea uniflorae
(Valachovič 2001b). W związku z cechami siedliska, w którym zbiorowisko występuje na
Śląsku Opolskim (zawsze pod wodą, woda o charakterze słabo eutroficznym lub
mezotroficznym, lustro wody niezmienne w ciągu roku, zbiorowisko rozwijające się juŜ
wczesnym latem, a nawet późną wiosną) oraz jego składem florystycznym (brak wyraźnego
udziału gatunków klasy Isoëto-Nanojuncetea i znaczący udział roślin wodnych), autorzy
postanowili zakwalifikować zaobserwowane zbiorowiska do klasy Littorelletea uniflore.
Kwestia ostatecznej klasyfikacji tego typu zbiorowisk, budowanych głównie przez
subatlantyckie gatunki wymaga dalszych szczegółowych badań. Być moŜe w granicy
zasięgu, przy znaczącym wpływie klimatu kontynentalnego zbiorowiska budowane przez
nadwodniki „schodzą” pod wodę, znajdując w takich warunkach dogodne siedlisko dla
rozwoju.
Podwodne zbiorowiska budowane przez nadwodniki zanotowano w Ŝwirowniach w
Chróścicach, Dobrzeniu Wielkim oraz w Bukowie k. Raciborza (Tab. 5).
24. Butometum umbellati Konczak 1968; EN
Zbiorowisko z dominacją łączenia baldaszkowatego Butomus umbellatus naleŜy do
bardzo rzadkich składników roślinności Śląska Opolskiego. Gatunek charakterystyczny
zespołu równieŜ występuje rzadko, bo zaledwie na kilku stanowiskach (Nowak 2002a).
Jedyne istniejące obecnie na Śląsku Opolskim stanowisko szuwaru z dominacją łączenia
baldaszkowatego
występuje na obrzeŜach zbiorników Ŝwirowni k. miejscowości
Nieboczowy na S od Raciborza. W latach 1999-2001 Butometum umbellati obserwowane
było takŜe na obrzeŜach kanału Ulgi w Opolu (Tab. 6). Podczas prac modernizacyjnych
zostało ono jednak zniszczone, choć pojedyncze okazy i kępy łączenia występują nadal na
międzywalu kanału.
25. Hippuridetum vulgaris Pass. 1955; CR
Podobnie jak forma podwodna przęstki pospolitej Hippuris vulgaris, tak forma
nadwodna naleŜą do rzadkości na terenie Śląska Opolskiego.
Dobrze wykształcone płaty niskiego szuwaru budowanego przez Hippuris vulgaris
występują na Opolszczyźnie tylko w dolinie Odry, w starorzeczach w Boguszycach oraz w
zbiornikach Ŝwirowni między miejscowościami Przywory i Kosorowice (Tab. 6). Niewielkie
płaty niskiego szuwaru jaki tworzy przęstka rozwijają się w strefie przybrzeŜnej, a takŜe w
płytkich zatoczkach.
26. Scirpetum radicantis Hejný in Hejný et Husák 1978 em. Zahlh. 1979; VU
To niedawno opisane z terenów Polski zbiorowisko (Spałek, Nowak 2003) zdaje się
rozprzestrzeniać na terenie Śląska Opolskiego. Jego dynamika nie jest jednak ostatecznie
znana i wymaga dalszych badań.
W ostatnich latach odnaleziono w dolinie Odry stosunkowo duŜe powierzchniowo płaty
tego szuwaru na brzegu wyrobiska piasku między Kościerzycami a Nowymi Kolniami oraz
w niewielkim, pogłębionym starorzeczu w Kościerzycach (Tab. 6).
27. Scirpetum maritimi (Br.-Bl. 1931) R.Tx. 1937; NT
Zbiorowisko
z
dominacją
fakultatywnego
halofita
sitowca
nadmorskiego
Bolboschoenus maritimus, występuje na obszarze Śląska Opolskiego w rozproszeniu
najczęściej na ekstensywnie uŜytkowanych stawach rybnych, ale takŜe w starorzeczach i nad
kanałami.
W dolinie rzeki Odry odnotowano występowanie tego zespołu nad kanałem Ulgi, gdzie
płaty zbiorowiska zajmowały znaczne powierzchnie. Zostały one w większości zniszczone
podczas prac modernizacyjnych w roku 2000.
Asocjacja sitowca występuje takŜe w starorzeczu Odry w Sławicach oraz w stawie
rybnym w Brzeziu k. Raciborza (Tab. 6). Sitowiec osiąga tu bardzo wysoki współczynnik
pokrycia. Pozostałe gatunki, niemal wyłącznie z klasy Phragmitetea stanowią nieznaczną
domieszkę.
28. Leersietum oryzoidis (Krause in R.Tx. 1955) Pass. 1957; EN
To bardzo rzadkie zbiorowisko na Śląsku Opolskim znane obecnie zaledwie z jednego
stanowiska w dolinie Odry. Występuje na obrzeŜach Ŝwirowni k. miejscowości Nieboczowy
(Tab. 6). Tworzy w kilku miejscach krótkie, wąskie pasy otaczające zbiorniki o bardzo
mocno rozwiniętej linii brzegowej.
29. Filagini-Vulpietum Oberd. 1938; CR
Nienotowane wcześniej na Śląsku Opolskim zbiorowisko psammofilne z dominacją
wulpii mysi ogon Vulpia myuros i nicennic Filago sp.
Jedyne stanowisko tego zespołu zostało odnalezione w piaskowni w Kotlarni, gdzie
występuje w zachodniej części wyrobiska najczęściej na uczęszczanych drogach gruntowych
(Tab. 7).
30. Zbiorowisko z Equisetum telmateia; DD
Skrzyp olbrzymi jest uwaŜany za gatunek charakterystyczny łęgu podgórskiego Carici
remotae-Fraxinetum. Na terenie Śląska Opolskiego gatunek ten rozszerzył swoją amplitudę
ekologiczną
i
występuje
w
bardzo
róŜnych
zbiorowiskach
leśnych,
łąkowych,
ziołoroślowych, a nawet segetalnych.
W niektórych siedliskach antropogenicznych skrzyp olbrzymi tworzy zbiorowisko w
którym niepodzielnie dominuje osiągając bardzo wysoki stopień pokrycia.
W dolinie Odry odnotowano dwa takie stanowiska. Znajdują się one na W od
miejscowości Brzezie i na S od miejscowości Bełsznica k. Raciborza (Tab. 8). Płaty
zbiorowiska z dominacją skrzypu olbrzymiego występują tu na zachodnich skarpach nasypu
kolejowego.
Podsumowanie i wnioski
Dolina rzeki Odry stanowi interesujący teren badań syntaksonomicznych. Rozmaitość
biotopów jest przyczyną znacznej róŜnorodności zbiorowisk roślinnych występujących w
jej granicach. Obecne są tu przede wszystkim zagroŜone w skali ponadregionalnej asocjacje
związane z siedliskami wodnymi, wilgotnymi, ale takŜe suchymi.
Pomimo silnej i wielowiekowej antropopresji dolina Odry na Śląsku Opolskim jest
ostoją prawdopodobnie ostatnich płatów niektórych rzadkich zbiorowisk roślinnych, takich
jak Filagini-Vulpietum Oberd. 1938, Hippuridetum vulgaris Pass, Nymphoidetum peltatae
(All. 1922) Bellot 1951, Najadetum marinae (Oberd. 1957) Fukarek 1961 czy Wolffietum
arrhizae Miyawaki et J.Tx. 1960. Wiele zbiorowisk w ekosystemach doliny ma wyraźne
centrum występowania. Tak jest w przypadku np. zespołu Hottonietum palustris R.Tx. 1937
czy Stratiotetum aloidis (Rübel 1920) Now. 1930.
Niestety dolina Odry wciąŜ nie została dokładnie opracowana pod względem
syntaksonomicznym. Wydaje się
waŜnym zadaniem dla botaników i biologów
konserwatorskich,
jak
tak
polskich
i
czeskich
jak
najszybsze
szczegółowe
zinwentaryzowanie i zmapowanie roślinności doliny Odry. Ma to szczególne znaczenie
wobec stale rosnącej presji środowisk hydrotechnicznych na Ŝeglugowe zagospodarowanie
rzeki, unowocześnienie węzłów hydrotechnicznych, poprawy ochrony przeciwpowodziowej,
a takŜe presji rolnictwa na terenach polderów i innych uŜytkach połoŜonych często w
międzywalu rzeki.
Podziękowania
Autorzy pragną wyrazić podziękowania dr Joannie Zalewskiej-Gałosz za istotną pomoc
w oznaczeniu gatunków z rodzaju Potamogeton.
Tabela 2. Zbiorowiska wodne z klasy Lemnetea minoris
Numer kolejny zdjęcia - Number of relevé
1
2
3
4
5
6
Zbiorowisko - Community
A
A
B
B
C
C
dzień (day)
13
11
25
25
11
11
Data - Date: miesiąc (month)
7
8
7
7
8
8
rok (year)
2002 2002 2005 2005 2005 2005
Powierzchnia zdjęcia (m2) - Relevé area (m2)
5
5
5
5
15
15
Pokrycie warstwy c (%) - Cover of c layer (%)
30
50
40
35
55
80
Liczba gatunków - Number of species
4
5
5
6
5
5
ChAss. Spirodeletum polyrhizae
Spirodela polyrhiza
3
3
1
+
.
.
ChAss. Wolffietum arrhizae
Wolffia arrhiza
.
.
3
3
.
.
ChAll. Lemnion gibbae
Lemna gibba
.
.
1
+
.
.
ChAss.All. Lemno minoris-Salvinietum natantis,
Lemno-Salvinion
Salvinia natans
.
.
.
.
3
5
ChO.Cl. Lemnetalia minoris, Lemnetea minoris
Lemna minor
.
2
+
1
1
+
Gatunki towarzyszące (Accompanying species)
ChCl. Potametea
Potamogeton crispus
+
.
+
.
1
.
Potamogeton pusillus
.
1
.
.
+
.
Sporadyczne (Sporadic): ChO.Cl. Lemnetalia minoris, Lemnetea minoris: Lemna
trisulca 1, Riccia fluitans 2; Gatunki towarzyszące (Accompanying species): ChCl.
Potametea: Potamogeton natans 5(1), Potamogeton pectinatus 2, Ceratophyllum
demersum 6, Nuphar lutea 6, Trapa natans 6; ChCl. Phragmitetea: Typha latifolia 1,
Glyceria maxima 4(r); ChCl. Alnetea glutinosae: Lycopus europaeus 4
Objaśnienia (Explanations): A - Spirodeletum polyrhizae, B - Wolffietum arrhizae, C Lemno minoris-Salvinietum natantis;
Lokalizacja zdjęć (Locality of relevés): 1 - Opole (kanał portowy, haven channel), 2, 5
Opole (sztuczne starorzecze, artificial ox-bow lake), 3, 4 - na S od Stobrawy, 6 Stobrawa
Tabela 3. Zbiorowiska namułkowe z klasy Isoëto-Nanojuncetea
Numer kolejny zdjęcia - Number of relevé
1
2
3
4
5
6
7
Zbiorowisko - Community
D
D
E
E
F
F
F
11
29
3
3
3
3
3
9
9
10
10
10
10
10
dzień (day)
Data - Date: miesiąc (month)
rok (year)
2003 2004 2002 2002 2002 2002
2
2
2002
Powierzchnia zdjęcia (m ) - Relevé area (m )
4
4
4
4
4
4
4
Pokrycie warstwy c (%) - Cover of c layer (%)
70
40
30
20
80
60
80
Liczba gatunków - Number of species
6
9
8
7
7
5
6
ChAss. Stellario-Isolepidetum setaceae
Isolepis setacea
4
3
.
.
.
.
.
Stellaria uliginosa
+
1
.
.
.
.
.
Limosella aquatica
.
.
2
2
+
.
.
Cyperus fuscus
.
.
1
+
.
.
.
Eleocharis acicularis
.
+
+
.
5
4
4
Elatine triandra
.
.
.
.
.
.
2
Gnaphalium uliginosum
+
+
+
+
+
+
.
Potentilla supina
+
+
.
.
.
.
.
D. Cyperus fuscus-Limosella aquatica
ChAll. Elatini-Eleocharition ovatae
ChO. Cyperetalia fusci
ChCl. Isoëto-Nanojuncetea
Juncus bufonius
1
.
+
.
.
.
.
Plantago intermedia
.
+
1
.
.
.
.
Ranunculus sceleratus
.
.
+
+
.
.
.
Callitriche cophocarpa
.
.
.
.
+
+
.
Alopecurus geniculatus
.
.
.
.
.
+
+
Gatunki towarzyszące (Accompanying species)
Spradyczne (Sporadic): Gatunki towarzyszące (Accompanying species): Agrostis canina 2, Alisma
lanceolatum 7, Alisma plantago-aquatica 5, Alopecurus aequalis 5, Bidens frondosa 6, Bidens
tripartita 5, Chenopodium rubrum 4, Echinochloa crus-galli 3(r), Juncus articulatus 2, Lythrum
salicaria 7(r), Polygonum lapathifolium ssp. lapathifolium 4, Potamogeton pectinatus 7, Potentilla
anserina 2, Rorippa austriaca 1, Rumex maritimus 4
Objaśnienia (Explanations): D - Stellario-Isolepidetum setacei, E - Zbiorowisko (community) Cyperus
fuscus-Limosella aquatica, F - zbiorowisko ze związku Elatini-Eleocharition ovatae z dominacją
Eleocharis acicularis
Lokalizacja zdjęć (Locality of relevés): 1 - na NW od Nędzy, to the NW from Nędza, 2 - Rozwadza, 3 na SE od KrzyŜanowic, to the SE from KrzyŜanowice, 4 - na E od Roszkowa, to the E from Roszków,
5 - Roszków, 6 - KrzyŜanowice, 7 - Buków
Tabela 5. Zbiorowisko Elatine hexandra-Elatine triandra z klasy Littorelletea
uniflorae
Numer kolejny zdjęcia - Number of relevé
1
2
3
Zbiorowisko - Community
W
W
W
15
18
15
6
7
6
dzień (day)
Data - Date: miesiąc (month)
rok (year)
2005 2002 2005
Powierzchnia zdjęcia (m2) - Relevé area (m2)
4
4
4
Pokrycie warstwy c (%) - Cover of c layer (%)
60
65
75
Liczba gatunków - Number of species
D. Elatine hexandra-Elatine triandra
4
6
4
Elatine hexandra
3
4
4
Elatine triandra
2
+
.
.
1
.
+
+
1
ChCl. Littorelletea uniflorae
Eleocharis acicularis
Gatunki towarzyszące (Accompanying species)
Myriophyllum verticillatum
Potamogeton crispus
.
+
+
Sporadyczne (Sporadic): Gatunki towarzyszące (Accompanying species):
Juncus articulatus 3, Potamogeton pectinatus 1, Potamogeton crispus 2
Objaśnienia (Explanations): W - zbiorowisko Elatine hexandra-Elatine triandra
z klasy Littorelletea uniflorae
Lokalizacja zdjęć (Locality of relevés): 1 - Chróścice (Ŝwirownia, gravel-pit), 2
- Buków, 3 - Dobrzeń Wielki (Ŝwirownia, gravel-pit)
Tabela 6. Zbiorowiska szuwarowe z klasy Phragmitetea
Numer kolejny zdjęcia - Number of relevé
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Zbiorowisko - Community
X
X
Y
Y
Z
Z
AA
AA
AA
AB
dzień (day)
3
15
24
24
11
11
5
5
3
15
Data - Date: miesiąc (month)
7
7
8
8
8
8
7
7
7
7
rok (year)
2001 2001 2004 2004 2003 2003 2002 2002 2002 2002
2
2
Powierzchnia zdjęcia (m ) - Relevé area (m )
50
50
25
25
50
50
50
50
50
50
Pokrycie warstwy c (%) - Cover of c layer (%)
50
90
70
80
90
95
60
90
85
65
Pokrycie warstwy d (%) - Cover of d layer (%)
1
Liczba gatunków - Number of species
9
11
8
7
8
11
8
8
8
12
ChAss. Butometum umbellati
Butomus umbellatus
3
5
.
.
.
.
.
.
1
+
ChAss. Hippuridetum vulgaris
Hippuris vulgaris
.
.
4
5
.
.
.
.
.
.
Ch.Ass. Scirpetum radicantis
Scirpus radicans
.
.
.
.
5
4
.
.
.
.
ChAss. Scirpetum maritimi
Bulboschoenus maritimus
+
.
.
.
.
.
3
5
4
.
ChAll. Phragmition
Sparganium erectum
.
+
.
.
+
.
.
+
.
.
Oenanthe aquatica
.
.
.
.
+
+
.
.
.
.
Ch.Ass. Leersietum oryzoidis
Leersia oryzoides
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
ChAll. Sparganio-Glycerion fluitantis
Veronica anagallis-aquatica
.
.
.
+
.
.
.
.
.
+
ChO.Cl. Phragmitetalia, Phragmitetea
Phragmites australis
+
.
1
r
+
2
2
1
+
.
Phalaris arundinacea
+
1
.
.
.
+
.
+
.
2
Alisma plantago-aquatica
1
+
.
.
.
+
.
.
+
+
Typha latifolia
.
1
.
.
.
+
+
.
.
1
Eleocharis palustris
.
.
.
.
.
.
+
1
.
.
Gatunki towarzyszące (Accompanying
species)
Lycopus europaeus
+
1
+
+
.
+
+
.
+
.
Lythrum salicaria
.
+
.
.
+
+
+
+
+
+
Juncus articulatus
.
.
.
+
1
.
1
+
+
r
Myriophyllum verticillatum
+
+
+
+
.
.
.
.
.
.
Epilobium palustre
.
+
.
.
.
.
.
+
.
.
Batrachium circinatum
.
+
.
.
.
.
.
.
.
+
Nuphar lutea
.
.
+
.
.
.
+
.
.
.
Solanum dulcamara
.
.
.
.
.
+
.
.
.
+
Sporadyczne (Sporadic): ChO.Cl. Phragmitetalia, Phragmitetea: Glyceria maxima 9(2), Poa palustris 10; Gatunki
towarzyszące (Accompanying species): Agrostis stolonifera 10, Ceratophyllum demersum 3, Epilobium hirsutum 1(1),
Fontinalis antypyretica d 3, Juncus effusus 5, Mentha x verticillata 6(1), Myosotis palustris 4, Polygonum persica 6,
Potamogeton crispus 1, Potamogeton pectinatus 2, Salix viminalis c 5, Typha angustifolia 3
Objaśnienia (Explanations): X - Butometum umbellati, Y - Hippuridetum vulgaris, Z - Scirpetum radicantis, AA - Scirpetum
maritimi, AB - Leersietum oryzoidis
Lokalizacja zdjęć (Locality of relevés): 1 - Opole, 2, 10 - Nieboczowy, 3 - Boguszyce, 4 - Przywory, 5 - Kościerzyce, 6 między Kościerzycami a Nowymi Kolniami (between Kościerzyce and Nowe Kolnie), 7 - Opole-Sławice, 8 - Brzezie, 9 Opole (Kanał Ulgi, Ulga Channel)
Tabela 7. Zbiorowisko murawowe z klasy Koelerio glaucaeCorynephoretea canescentis
Numer kolejny zdjęcia - Number of relevé
Zbiorowisko - Community
dzień (day)
Data - Date: miesiąc (month)
rok (year)
1
2
AC
AC
18
18
6
6
2005 2005
Powierzchnia zdjęcia (m2) - Relevé area (m2)
10
10
Pokrycie warstwy c (%) - Cover of c layer (%)
45
30
Liczba gatunków - Number of species
6
5
3
2
Filago arvensis
+
1
Potentilla argentea
+
.
ChAss. Filagini-Vulpietum
Vulpia myuros
ChAll. Vicio lathyroidis-Potentillion argenteae
ChO. Corynephoretalia canescentis,
ChCl. Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis
Corynephorus canescens
1
1
Rumex acetosella
+
+
Filago minima
.
+
+
.
Gatunki towarzyszące (Accompanying species)
Lepidium virginicum
Objaśnienia (Explanations): AC - Filagini-Vulpietum
Lokalizacja zdjęć (Locality of relevés): 1, 2 - Kotlarnia
Tabela 8. Zbiorowisko z Equisetum telmateia
Numer kolejny zdjęcia - Number of relevé
Zbiorowisko - Community
dzień (day)
Data - Date: miesiąc (month)
rok (year)
Powierzchnia zdjęcia (m2) - Relevé area (m2)
Pokrycie warstwy c (%) - Cover of c layer (%)
Liczba gatunków - Number of species
1
2
3
AD
AD
AD
10
10
9
7
7
8
2005 2005 2005
50
50
50
95
95
95
21
25
17
D. Eqiusetum telmateia
5
4
3
ChAll.O. Arrhenatherion*, Arrhenatheretalia elatioris
Galium mollugo*
1
+
1
Arrhenatherum elatius*
+
+
Dactylis glomerata
+
r
.
ChAll. Filipendulion ulmariae*, Calthion palustris
Filipendula ulmaria*
+
1
.
Geranium palustre*
+
1
.
Cirsium oleraceum
+
+
.
Cirsium rivulare
+
+
.
Lysimachia vulgaris*
+
+
.
ChCl. Molinio-Arrhenatheretea
Cerastium holosteoides
+
+
.
Poa trivialis
.
+
+
ChAll. Alliarion
Chaerophyllum temulum
+
+
.
ChSCl.Cl. Galio-Urticenea*, Artemisietea vulgaris
Urtica dioica
1
1
2
Cirsium arvense
.
r
1
Galium aparine*
+
+
.
ChCl. Agropyretea intermedio-repentis
Convolvulus arvensis
+
+
+
Elymus repens
+
+
.
ChO.Cl. Fagetalia sylvaticae*, Querco-Fagetea
Aegopodium podagraria
1
1
.
Primula elatior*
+
r
.
Gatunki towarzyszące (Accompanying species)
Chaerophyllum hirsutum
1
2
.
Sporadyczne (Sporadic): ChO. Arrhenatheretalia elatioris: Achillea millefolium 3(1);
ChAll. Alliarion: Geranium robertianum 2; ChAll. Aegopodion podagrariae: Lamium
maculatum 1; ChSCl. Artemisienea vulgaris: Artemisia vulgaris 3(1), Linaria vulgaris 3,
Melandrium album 1, Tanacetum vulgare 3(2); ChCl. Festuco-Brometea: Euphorbia
cyparissias 3; ChAll. Trifolion medii: Vicia sepium 2; ChCl. Trifolio-Geranietea
sanguinei: Lathyrus sylvestris 2; ChCl. Rhamno-Prunetea: Prunus spinosa c 3: ChCl.
Quercetea robori-petraeae: Hieracium laevigatum 3; Gatunki towarzyszące
(Accompanying species): Conyza canadensis 3, Erigeron annuus 2, Galeopsis tetrahit
3(1), Medicago x varia 3, Rubus hirtus 2, Stellaria graminea 1, Symphytum tuberosum 3
Objaśnienia (Explanations): AD - zbiorowisko z Equisetum telmateia (Community with E.
telmateia)
Lokalizacja zdjęć (Locality of relevés): 1, 2 - Bełsznica, 3 - Brzezie k. Raciborza (Brzezie
near Racibórz)
Literatura
AUSSCHUSS 1896. Bureau des Ausschusses zur Untersuchung der Wasserverhältnisse in den
der überschwemmungsgefahr besonders ausgesetzten Flussgebieten. Der Oderstrom,
sein Stromgebiet und seine wichtigsten Nebenflüsse. Band I-III. Dietrich Reimer,
Geographische Verlahshandlung, Berlin.
BADORA K. 2001. Środowisko fizyczno-geograficzne. ss. 11-62. [W:] Koziarski S.,
Makowiecki J. (red.) Walory przyrodniczo-krajobrazowe Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego. Uniwersytet Opolski, Studia i Monografie 283, 273 ss.
BRAUN - BLANQUET J. 1964. Pflanzensoziologie, Gründzüge der Vegetationskunde. Dritte
Auflage, Springer Verl., Wien-New York. 865 pp.
CELIŃSKI F., WIKA S., PARUSEL J.B. (red.), 1997. Czerwona lista zbiorowisk roślinnych
Górnego Śląska. Centrum Dziedzictwa Górnego Śląska, Raporty i Opinie 2: 38-68.
IUCN. 2001. IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. IUCN Species Survival
Commission. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. ii + 30.
KŁOSOWSKI S. 2001. Nymhoides peltata (S. G. Gmel.) Kuntze. ss. 297-299. [w:]
Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (eds.) Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i
rośliny kwiatowe. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Instytut Botaniki UJ,
Kraków, 664 ss.
KORNECK D., SCHNITTLER M., VOLLMER I. 1996. Rote Liste der Farn – und Blütenpflanzen
(Pteridophyta et Spermatophyta) Deutschlands. In: G. Ludwig, M. Schnittler (eds.).
Rote Liste gefährdeter Pflanzen Deutschlands. Schr.-R. f. Vegetationskunde
Bundesamt für Naturschutz, Bonn-Bad Godesberg, Vol. 28: 21-187.
KOZAK M., NOWAK A., OLSZANOWSKA-KUŃKA K. 2005. Materials to the distribution of
threatened vascular plants in the Opole Silesia. Nature Journal 38: 45-86.
KRUKOWSKI M., SMOCZYK M., WRÓBEL D. 2004. Notatki florystyczne z doliny Odry.
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 11(2): 257-262.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.
Vademecum Geobotanicum 3. PWN, Warszawa, 537 ss.
MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. 2002. Flowering Plants and
pteridophytes of Poland a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski.
Biodiversity of Poland 1. RóŜnorodność biologiczna Polski 1. W. Szafer Institute of
Botany, Polish Academy of Science. Instytut Botaniki im. W. Szafera. 303 ss.
NORDHEIM H., BOEDEKER D. 1998. Red list of marine and coastal biotopes and biotope
complexes of the Baltic Sea, Belt Sea and Kattegat. Baltic See Envir. Proceed.,
Baltic Marine Environmental Protection Commission, Helsinki, 100 pp.
NOWAK A. 2002a. Łączeń baldaszkowy Butomus umbellatus L.: s. 66 [w:] A. Nowak, K.
Spałek (red.) Czerwona Księga Roślin Województwa Opolskiego. Opol. Tow.
Przyj. Nauk, Opole, 160 ss.
NOWAK A. 2002b. Kotewka orzech wodny Trapa natans L.s.l.: s. 48 [w:] Nowak A., Spałek
K. (red.) Czerwona Księga Roślin Województwa Opolskiego. Opol. Tow. Przyj.
Nauk, Opole, 160 ss.
NOWAK A., NOWAK S. 2004. Potamogeton praelongus Wulfen and its occurrence in the
Opole Silesia (SW Poland). Časopis Slezskeho Zemskeho Muzea Opava (A)53:
279-282.
NOWAK A., NOWAK S. 2005a. New locations of water chesnut Trapa natans L. s. l. in
anthropogenic reservoirs in Opole Silesia (SW Poland). Časopis Slezskeho
Zemskeho Muzea Opava (A)54: 167-171.
NOWAK A., NOWAK S. 2005b. Nowe stanowiska nadwodników Elatine sp. na Śląsku
Opolskim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 61(4): 95-98.
NOWAK A., NOWAK S., CZERNIAWSKA-KUSZA I. 2007. Rare and threatened pondweed
communities in anthropogenic water bodies of Opole Silesia (SW Poland). Acta
Soc. Bot. Poloniae, 76(2): 87-98.
NOWAK A., NOWAK S., SPAŁEK K. 2003. Red list of vascular plants of Opole Province. Opol.
Scient. Soc., Nature Journal, 36: 5-20.
POPIELA A. 1997. Zbiorowiska namułkowe z klasy Isoëto-Nanojuncetea Br.-Bl. et Tx. 1943
w Polsce. Monographiae Botanicae 80: 1-58.
POTT R. 1995. Die Pflanzengesellschaften Deutschlands. 2 Aufl. . Verl. E. Ulmer, Stuttgart.
622 pp.
PROCHÁZKA F. (ed.) 2001. Černý a červený seznam cévnatých rostlin České republiky (stav
v roce 2000). Příroda, Praha 18: 1-166.
PROĆKÓW J. 2002. Salwinia pływająca Salvinia natans (L.) All. ss. 110-111. [W:] A. Nowak,
K. Spałek (red.). Czerwona księga roślin województwa opolskiego. Opol. Tow.
Przyj. Nauk, Opole, 160 ss.
RAST G., OBRDLÍK P., NIEZNAŃSKI P. (eds). 2000. Atlas niv Odry. WWF Deutschland, 103
pp.
SCHUBE T. 1903. Die Verbreitung der Gefässpflanzen in Schlesien, preussischen und
österreichischen Anteils. Druck von R. Nischowsky, Breslau. 361 pp
SCHUBERT R., HILBIG W., KLOTZ S. 1995. Bestimmungsbuch der Pflanzengesellschaften
Mittel- und Nordostendeutschlands. Gustav Fisher Verlag, Jena, Stuttgart, 403 pp.
SPAŁEK K, NOWAK A. 2003. Scirpetum radicantis Hejný in Hejný et Husák 1978 em. Zahlh.
1979, a plant association new to Poland. Acta Societatis Botanicorum Poloniae,
72(4): 347-350.
SPAŁEK K., NOWAK A. 2006. Zbiorowiska namułkowe z klasy Isoëto-Nanojuncetea w
zbiornikach zaporowych na Śląsku Opolskim. Fragm. Flor. Geobot. 13(2): 361-368.
SPAŁEK K., NOWAK A., NOWAK S. 2000. Szata roślinna. ss. 15-26. [W:] Spałek (red.)
Osobliwości przyrody Opola. Studio ConText, Opole, 60 ss.
VALACHOVIČ M. (ed.). 2001a. Rastlinné spoločenstvá Slovenska. 1. Pionierska vegetácia.
Veda, Bratislava, 185 pp.
VALACHOVIČ M. (ed.). 2001b. Rastlinné spoločenstvá Slovenska. 3. Vegetácia mokradi.
Veda, Bratislava, 435 pp.