bariery integracji unii europejskiej - PTE Kraków

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE
BARIERY INTEGRACJI UNII
EUROPEJSKIEJ
pod redakcją Heleny Tendery-Właszczuk
Kraków 2009
4
Autorzy
Wojciech Bąba – rozdz. 4
Czesław Kłak – rozdz. 1
Helena Tendera-Właszczuk – rozdz. 2 (współautorstwo)
Marta Wajda-Lichy – rozdz. 5
Magdalena Zając-Frąs – rozdz. 3
Magdalena Zajączkowska – rozdz. 2 (współautorstwo)
Recenzent
Grażyna Wojtkowska-Łodej
Koordynacja wydania
Artur Pollok
Projekt okładki i stron tytułowych
Mirosław Krzyszkowski
Opracowanie redakcyjne i korekta
Agnieszka Penarska
Wydanie książki finansowane przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2009
ISBN 978-83-61686-00-2
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
Oddział w Krakowie
ul. Lubelska 21, 30-003 Kraków
tel.: 0-12 634-32-59, fax: 0-12 634-03-81
http://www.pte.pl, e-mail: [email protected]
5
SPIS TREŚCI
WSTĘP .....................................................................................................................
9
WYKAZ SKRÓTÓW ...................................................................................................
11
1 BARIERY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ W I FILARZE UNII EUROPEJSKIEJ.
ZAGADNIENIA PRAWNE
1.1. Wprowadzenie ................................................................................................
1.2. Unia Europejska. Prawo Unii Europejskiej. Prawo wspólnotowe – zagadnienia wprowadzające ..........................................................................................
1.3. Cechy prawa wspólnotowego. Źródła prawa wspólnotowego ........................
1.4. Przykłady barier prawnych w integracji europejskiej w ramach I filaru – zagadnienia ogólne .............................................................................................
1.5. Analiza orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu
Pierwszej Instancji ..........................................................................................
13
14
16
25
27
2 INSTYTUCJONALNE BARIERY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
2.1. Wprowadzenie ................................................................................................
2.2. Ewolucja systemu instytucjonalnego Wspólnot Europejskich – od Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali do traktatu nicejskiego ....................................
2.3. Geneza Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy ............................
2.3.1. Uwagi wstępne ......................................................................................
2.3.2. Struktura Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy ...............
2.4. Przyczyny niewejścia w życie Traktatu ustanawiającego Konstytucję
dla Europy .......................................................................................................
2.5. Zmiany w traktacie konstytucyjnym z 2004 r. ................................................
2.6. Zawartość traktatu lizbońskiego ......................................................................
40
42
61
61
63
83
88
89
6
2.7. Proces ratyfikacyjny traktatu lizbońskiego .....................................................
2.8. System decyzyjny Unii Europejskiej ..............................................................
2.9. Porównanie zmian instytucjonalnych wprowadzanych traktatem lizbońskim
z obecnie obowiązującymi na mocy traktatu nicejskiego ...............................
2.10. Podsumowanie ...............................................................................................
94
97
118
122
3 SPOŁECZNE BARIERY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
Wprowadzenie ................................................................................................
Koncepcja europejskiego modelu społecznego ...............................................
Modele polityki społecznej .............................................................................
Zabezpieczenie społeczne w krajach Unii Europejskiej ..................................
Wybrane elementy zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego w Unii
Europejskiej ....................................................................................................
3.6. Udział kobiet w polityce Unii Europejskiej ....................................................
3.7. Podsumowanie ................................................................................................
124
125
129
138
149
152
154
4 BARIERY DALSZYCH ROZSZERZEŃ UNII EUROPEJSKIEJ
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
Wprowadzenie ................................................................................................
Znaczenie procesu rozszerzania Unii Europejskiej .........................................
Warunki uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej ....................................
Polityka rozszerzenia Unii Europejskiej .........................................................
Klasyfikacja barier dalszych rozszerzeń Unii Europejskiej ............................
4.5.1. Bariery dalszego rozszerzenia według źródła pochodzenia czynnika ...
4.5.2. Bariery dalszego rozszerzenia według charakteru czynnika .................
4.6. Bariery rozszerzenia dla potencjalnych krajów członkowskich Unii Europejskiej .................................................................................................................
4.6.1. Uwagi wstępne ......................................................................................
4.6.2. Kraje Bałkanów Zachodnich .................................................................
4.6.3. Stosunki Unii Europejskiej z Turcją .....................................................
4.6.4. Inne kraje sąsiedzkie Unii Europejskiej ................................................
4.7. Podsumowanie .................................................................................................
156
157
159
160
161
161
168
175
175
176
180
185
187
5 EKONOMICZNY DOROBEK INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ. PERSPEKTYWY
ROZSZERZENIA STREFY EURO
5.1. Wprowadzenie ................................................................................................
5.2. Zarys historii integracji monetarnej ................................................................
5.3. Ekonomiczne efekty integracji monetarnej .....................................................
189
190
193
7
5.4. Zmiany instytucjonalno-prawne w zakresie Unii Gospodarczej i Walutowej
po 1999 r. ........................................................................................................
5.5. Perspektywy rozszerzenia strefy euro .............................................................
199
201
LITERATURA ............................................................................................................
205
SPIS TABEL ...............................................................................................................
212
SPIS RYSUNKÓW .......................................................................................................
214
8
9
WSTĘP
Jednym z podstawowych problemów Unii Europejskiej narastającym od wielu
lat są bariery integracji, które mogą być różnie rozumiane. Autorzy niniejszego
opracowania podjęli próbę zbadania barier prawnych, instytucjonalnych i społecznych integracji europejskiej oraz barier związanych z dalszym rozszerzeniem Unii – o nowe kraje członkowskie oraz rozszerzeniem strefy euro.
Badanie barier integracji europejskiej w wybranych obszarach ma służyć
ocenie ich wpływu na proces integracji, a zwłaszcza na jego przyszłość. Nabierający w ostatnich latach tempa proces globalizacji światowej gospodarki powoduje, że otoczenie międzynarodowe, w którym zachodzi proces integracji europejskiej, staje się coraz bardziej złożone i trudno przewidywalne. Analiza barier
integracji europejskiej, zarówno o charakterze wewnętrznym jak i zewnętrznym,
ma w takiej sytuacji istotne znaczenie.
Praca składa się z pięciu rozdziałów. Opracowanie rozpoczyna analiza najważniejszych przyczyn, które powodują, że osiągnięcie stanu harmonizacji prawa państw członkowskich Unii Europejskiej w obszarze I filaru oraz osiągnięcie
stanu jego jednolitości w obszarach współpracy napotyka poważne przeszkody.
Analiza prowadzona jest na podstawie orzecznictwa Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości w Luksemburgu oraz Sądu Pierwszej Instancji i dotyczy okoliczności wpływających na realizację zasady jednolitości prawa wspólnotowego.
W rozdziale drugim przedstawiono istotną barierę integracji, jaką jest konieczność zmian zasad funkcjonowania instytucji wspólnotowych i mechanizmu
podejmowania decyzji. Reforma instytucjonalna stanowi bowiem niezbędny warunek dalszego, sprawnego funkcjonowania Unii w powiększonym składzie.
Jako główne kierunki reform wskazane zostały m.in. uproszczenie oraz usprawnienie działania Wspólnot, uproszczenie instrumentów prawnych i procedur,
ujednolicenie przepisów prawnych oraz określenie tożsamości politycznej Unii
Europejskiej na arenie międzynarodowej. Dokonano analizy ewolucji wspólnotowego systemu instytucjonalnego i systemu podejmowania decyzji oraz przed-
10
stawiono zmiany wprowadzane zapisami traktatu lizbońskiego w stosunku do
Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Celem tej części badań jest
określenie, w jaki sposób dotychczasowe reformy systemu instytucjonalnego
wpływały na efektywność funkcjonowania Unii Europejskiej oraz czy nowy
traktat lizboński ma szansę stać się traktatem eliminującym instytucjonalne bariery integracji.
W rozdziale trzecim przedstawiono wybrane problemy związane z różnorodnością modeli polityki społecznej obowiązujących w różnych państwach
członkowskich Unii Europejskiej oraz z koordynacją systemów zabezpieczenia
społecznego w jej ramach. Zaprezentowano zasadnicze koncepcje związane
z pojęciem europejskiego modelu społecznego oraz omówiono różne rodzaje modeli polityki społecznej. Ponadto dokonano analizy różnic w kosztach pracy w poszczególnych krajach Unii, udziału wydatków społecznych w PKB, wydatków
społecznych przypadających na osobę oraz przeciętnych zmian tej wielkości
w ostatnich latach. Przedstawiono także udział wydatków emerytalno-rentowych
w PKB, omówiono ochronę socjalną w poszczególnych krajach Unii według
źródeł finansowania, jak również nakłady na aktywne i pasywne instrumenty
rynku pracy. Analizie poddany został PKB per capita, stanowiący element zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego, oraz udział kobiet w kształtowaniu polityki Unii Europejskiej.
W rozdziale czwartym przedstawiono najważniejsze bariery dalszego rozszerzania Unii Europejskiej. Zaprezentowano charakterystykę procesu rozszerzania Unii, omówiono kryteria uzyskania członkostwa w Unii, a także aktualną
politykę rozszerzenia realizowaną przez to ugrupowanie. Analizie poddano bariery dalszego rozszerzania Unii, przy czym zagadnienie to zaprezentowano
w dwóch ujęciach, oraz przedstawiono bariery dalszego rozszerzenia w odniesieniu do konkretnych grup krajów (Bałkanów Zachodnich, Turcji oraz pozostałych krajów sąsiedzkich Unii). Głównym celem tej części pracy jest ocena
wpływu barier rozszerzania Unii Europejskiej na przyszłość tego procesu.
W ostatnim rozdziale przedstawiono zarys historii integracji monetarnej oraz
jej ekonomiczne efekty. Zaprezentowano zmiany instytucjonalno-prawne w zakresie Unii Gospodarczej i Walutowej, które zaszły po 1999 r. Zarysowano także
dalsze perspektywy rozszerzenia strefy euro.
Helena Tendera-Właszczuk
11
WYKAZ SKRÓTÓW
COREPER – Comité des Représentants Permanents des Etats Membres (Komitet
Stałych Przedstawicieli)
EBC
– Europejski Bank Centralny
EKCP
– Europejska konwencja praw człowieka i podstawowych wolności
ESW
– Europejski System Walutowy
ETS
– Europejski Trybunał Sprawiedliwości
EWEA
– Europejska Wspólnota Energii Atomowej
EWG
– Europejska Wspólnota Gospodarcza (obecnie Wspólnota Europejska)
EWO
– Europejska Wspólnota Obronna
EWP
– europejska wspólnota polityczna bądź europejska współpraca polityczna
EWWiS
– Europejska Wspólnota Węgla i Stali
IGC
– Intergovernmental Conference
JAE
– Jednolity akt europejski
KE
– Komisja Europejska
KPP
– Karta Praw Podstawowych
MKW
– mechanizm kursów walutowych
OEEC
– Organisation for European Economic Cooperation
PE
– Parlament Europejski
SAA
– Stabilisation and Association Agreements (układy o stabilizacji i stowarzyszeniu)
SAP
– Stabilisation and Association Process (proces stabilizacji i stowarzyszenia)
TA
– traktat amsterdamski
TEWEA
– Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
TEWWiS – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
TFUE
– Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
TK
– traktat konstytucyjny
TL
– traktat lizboński
TN
– traktat nicejski
TUE
– Traktat o Unii Europejskiej
TUKdE
– Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy
TWE
– Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
UGW
– Unia Gospodarcza i Walutowa
12
UKIE
WE
WPBiO
WPZiB
– Urząd Komitetu Integracji Europejskiej
– Wspólnota Europejska lub Wspólnoty Europejskie (w zależności od kontekstu)
– wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony
– wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa