36 Wielka Brytania jako spo³eczeństwo postindustrialne Naukowcy

Transkrypt

36
Geneza ruchu Road Protesters
Wielka Brytania jako
spo³eczeñstwo postindustrialne
Naukowcy z krêgów bliskich brytyjskiej
socjologii i antropologii spo³ecznej analizuj¹c
sytuacjê spo³ecznopolityczn¹ Wielkiej
Brytanii, czêsto powo³uj¹ siê na koncepcjê
podzia³u pracy stworzon¹ przez Daniela
Bella. Wedle tej teorii, osobowoæ cz³owieka
oraz dotycz¹ce go stosunki spo³eczne s¹ w
znacznym stopniu ukszta³towane przez
rodzaj wykonywanej pracy. Jeli wiêc pracê
potraktowaæ jako czynnik ró¿nicuj¹cy cechy
osobowoci, to wed³ug Daniela Bella
mo¿emy mówiæ o pracy w spo³eczeñstwach
preindustrialnym, industrialnym i postindustrialnym.
Podzia³ ten charakteryzuje równie¿
rodzaj stosunków panuj¹cych w spo³eczeñstwie. Aby zrozumieæ procesy zmiany
stosunku do pracy w spo³eczeñstwach
Europy Zachodniej przybli¿my w³aciwoci
ka¿dego z okresów.
Daniel Bell twierdzi, i¿ ¿ycie w spo³eczeñstwach preindustrialnych charakteryzuje stan, który mo¿na by nazwaæ gr¹
przeciw naturze. Si³a robocza skoncen
trowana jest g³ównie w rolnictwie, górnictwie,
8. Daniel Bell, Kulturowe
sprzecznoci kapitalizmu,
PIW, Warszawa 1998, s.185.
9. Tam¿e, s.185.
37
rybo³ówstwie i lenictwie. Pracuje siê w nich
w sposób tradycyjny, wykorzystuj¹c si³ê
miêni, a wizjê wiata warunkuje zmiennoæ
pór roku, pogoda, urodzajnoæ gleby, iloæ
wody, g³êbokoæ szybów, susze, powodzie.
Okolicznoci te kszta³tuj¹ rytm ¿ycia. 8
Spo³eczeñstwa industrialne prowadz¹
grê przeciwko naturze sztucznej. wiat ulega
racjonalizacji i technicyzacji, si³ê fizyczn¹
zastêpuje energia, a co jest z tym zwi¹zane
jej efekt to masowa produkcja. Wreszcie
jest to wiat organizacji, hierarchii i

biurokracji, w którym ludzi traktuje siê jak
rzeczy, ³atwiej bowiem koordynowaæ rzeczy
ni¿ ludzi.9
Spo³eczeñstwo postindustrialne jest gr¹
pomiêdzy osobami, spo³eczeñstwo jest
komunalne, podstawowa komórka to raczej
zorganizowana spo³ecznoæ a nie jednostka
ludzka. Wspó³praca miêdzy ludmi jest
jednak czym znacznie trudniejszym ni¿
zarz¹dzanie rzeczami. Warunkiem istnienia
wspólnoty jest partycypacja w niej jej
cz³onków. Kiedy za wiele ró¿nych grup d¹¿y
do zbyt wielu ró¿nych celów, nie akceptuje
kompromisów, prowadzi to do impasu a w
najgorszym wypadku do zaostrzaj¹cych siê
konfliktów.
Zmiany rodzaju wykonywanej pracy
w myl tej teorii maj¹ ogromny wp³yw na
modyfikacjê stosunków panuj¹cych w
spo³eczeñstwie. Ludzie ¿yj¹ coraz bardziej

poza porz¹dkiem natury i coraz mniej maj¹
do czynienia z maszynami i rzeczami: stykaj¹
38
siê wy³¹cznie wzajemnie ze sob¹ tak ten
proces postrzega cytowany Daniel Bell.10
Sytuacja ta doprowadza do stanu, w
którym: rzeczywistoæ nie jest czym

zewnêtrznym wobec cz³owieka stoj¹cego
samotnie i w trwodze wobec wiata, którego
on nie stworzy³. Ona sama staje siê problematyczna i ma byæ przekszta³cana.11
Skoncentrujmy siê na istocie spo³eczeñstwa postindustrialnego oraz zmianie
stosunków spo³ecznych w nim wystêpuj¹cych. Przekszta³cenie siê spo³eczeñstwa
industrialnego w postindustrialne jak
twierdzi Daniel Bell uwarunkowane jest
ekonomi¹ oraz gospodark¹. Zmiana ta
dokonuje siê poprzez zmniejszenie zatrudnienia ludzi w gospodarce produkcyjnej (industry) na rzecz zwiêkszenia siê zatrudnienia
w sektorze us³ug (services).
Co wa¿niejsze, z sytuacj¹ tego typu
mamy do czynienia w Wielkiej Brytanii od
dekady lat siedemdziesi¹tych do lat dziewiêædziesi¹tych XX w. Socjologowie brytyjscy
dostarczaj¹ ciekawych danych na temat
zmian struktury zatrudnienia. David Shepherd w swych badaniach przeprowadzonych
w Liverpoolu zauwa¿a, i¿ zatrudnienie
pracowników w przemyle ciê¿kim w roku
1971 wynosi³o 240 000 osób, by w roku
1981 spaæ do liczby 150 000 osób. Sytuacja
ta, jak potwierdzaj¹ badania, doprowadzi³a
do zwiêkszenia siê liczby bezrobotnych w
Liverpool o 20%. Jest to ubocznym efektem
przejcia spo³eczeñstwa industrialnego w
10. Tam¿e, s. 185.
11. Tam¿e, s. 185.
39
postindustrialne. I choæ od og³oszenia
wyników powy¿szych badañ minê³o 20 lat,
na skutek niezmiernie szybkiego rozwoju
nowych technologii tendencje spadku
zatrudnienia w przemyle ciê¿kim w dalszym
ci¹gu siê pog³êbiaj¹. Dokumentuj¹ to
analizy specjalistów. Przekszta³cenia w
dziedzinach zatrudnienia, a co jest z tym
nieroz³¹cznie zwi¹zane zmiany w strukturze
spo³ecznej, utwierdzaj¹ badaczy nauk
spo³ecznych w przekonaniu, ¿e Wielka
Brytania jest jednym z pierwszych pañstw,
w którym zauwa¿ono proces przekszta³cenia
siê spo³eczeñstwa industrialnego w spo³eczeñstwo postindustrialne.
Z krytyk¹ teorii Daniela Bella wst¹pi³
brytyjski profesor socjologii John Urry w swej
ksi¹¿ce pod tytu³em Consuming Places. Ów
autor twierdzi, ¿e przejcie od spo³eczeñstwa
industrialnego do spo³eczeñstwa postindustrialnego nie tylko uwarunkowane jest
czynnikiem uprzemys³owienia, jak chcia³by
to widzieæ Daniel Bell, lecz jest efektem
szerszych procesów kulturowych. Wed³ug
Johna Urryego, od pocz¹tku dwudziestego
wieku w spo³eczeñstwach zachodnich mamy
do czynienia ze stanem, który okrela on
mianem spo³eczeñstwo zorganizowane (or
ganised). Na stan taki wp³yw mia³o wiele
wspó³zale¿nych czynników, miêdzy innymi:
powiêkszaj¹ca siê dominacja gospodarki
narodowej, wp³yw spo³ecznych i politycznych
instytucji na ludzkie ¿ycie []. Brytyjska
polityka uformowana zosta³a poprzez system
40
klas spo³ecznych. Ludzie przebywaj¹cy w
homogenicznym spo³eczeñstwie klasowym
¿yli w stworzonych dla nich dzielnicach, klasy
spo³eczne g³osowa³y na w³asnych polityków.12
Obecnie jednak tendencje te ulegaj¹
zmianie, a sam proces organizowania siê
spo³eczeñstwa uleg³ odwróceniu, wiêc
wspó³czenie w krajach wysoko rozwiniêtych
mamy do czynienia z procesem nie zorganizowania (disorganised) spo³ecznego. Zmiana
tej tendencji, wed³ug autora, poci¹ga za sob¹
szereg wspó³bie¿nych konsekwencji, pocz¹wszy od ekonomii, a skoñczywszy na ¿yciu
spo³ecznopolitycznym. Rozmywaj¹ siê
granice pomiêdzy klasami spo³ecznymi, w
mniejszym wiêc stopniu mamy do czynienia
z podzia³em spo³eczeñstwa na niewielk¹ iloæ
homogenicznych grup. Obecnie strukturalizacja spo³eczeñstwa wed³ug klas spo³ecznych zastêpowana jest przez pojawianie
siê du¿ej iloci grup mniejszych, bardziej
ró¿norodnych, skupionych wokó³ partykularnych celów i, co wiêcej, cele te realizuj¹cych.
[...] takie ruchy spo³eczne zjedno
czone wokó³ problemów zwi¹zanych z rodowiskiem naturalnym, broni¹ nuklearn¹,
nierównoci¹ spo³eczn¹, dyskryminacj¹
rasow¹ etc. generalnie zorganizowane s¹ na
relatywnie zdecentralizowanej bazie raczej
miejskiego buntu i rebelii ni¿ prawdziwej
organizacji []. W rzeczy samej trzeba
przyznaæ, ¿e ryzyko pojawiania siê nowych
konfliktów w brytyjskim spo³eczeñstwie
wzrasta wspó³miernie do iloci pojawiania siê
12. John Urry,
Consumuming places,
Routhedge, London,
New York, 1995, s. 120.
41
tych nowych grup. Tak wiêc wspó³czesny
konflikt spo³eczny jawi siê jako bardziej
pluralistyczny, zbudowany na szerszym
zró¿nicowaniu zainteresowañ.13
Jak twierdzi John Urry, wraz z zakoñczeniem epoki industrialnej pojawia siê
tendencja maj¹ca na celu deprecjacjê
wartoci epoki spod znaku postêpu, a

zarazem têsknota, rodzaj nostalgii za
prostot¹ ¿ycia sprzed okresu industria
lizacji. Narastaj¹ce uczucie nostalgii, wraz z
up³ywem czasu staje siê jednym z trendów
charakteryzuj¹cych epokê spo³eczeñstwa
postindustrialnego.
Przywo³anie teorii Daniela Bella oraz
uzupe³nienie jej tezami Johna Urryego ma
na celu przybli¿enie wspó³czesnych procesów
przebiegaj¹cych w spo³eczeñstwie brytyjskim, widzianych przez pryzmat naukowej
eksplikacji. Niemniej bez zrozumienia daleko
id¹cych przekszta³ceñ wewn¹trzspo³ecznych
jakie dotknê³y Brytyjczyków, trudno nam
bêdzie zrozumieæ przyczyny powstania jak te¿
sens dzia³añ podejmowanych przez grupy w
rodzaju Road Protesters.
Lista interesuj¹cych stron internetowych
zwi¹zanych z tematami zawartymi w powy¿szym rozdziale:
13. Tam¿e, s. 124.
www.greenpeace.org
www.zb.eco.pl/bzb/30
www.earthfirstjournal.org
www.tash.gn.apc.org
www.margaretthatcher.com
www.sociology.org