Artykuł zawiera 29036 znaków ze spacjami

DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
ROZDZIAŁ IV
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji
Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu
Chair and Department of Dentofacial Orthopedics and Orthodontics
Medical University of Wroclaw
2
Zakład Anatomii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego
we Wrocławiu
Department of Dental Anatomy Medical University of Wroclaw
1
PATRYCJA DOWNAROWICZ1, BEATA KAWALA1,
WIESŁAW KULEJ2, NATALIA MANDZIOS2,
KATARZYNA STASZAK2
Dobrostan a wiek w zakresie układu stomatognatycznego
Wellness and age in the stomatognathic system
Słowa kluczowe: dobrostan, wiek, stomatologia
Key words: wellness, age, dentistry
Problemy związane z uzębieniem człowieka towarzyszą mu od tzw. poczęcia aż
do biologicznej śmierci. Liczne prace odnoszą się do wpływu czynników endogennych i egzogennych [15]. na rozwój zawiązków zębów już w okresie zarodkowym
[5]. Jest to związane z daleko posuniętą profilaktyką w zakresie odżywiania matki,
stosowanych przez nią leków i używek a także narażenia na czynniki patogenne
(biologiczne, chemiczne i fizyczne), które towarzyszą człowiekowi współczesnemu
z niezwykłą intensywnością. Po urodzeniu czynniki te, określane jako behawioralne
i środowiskowe oprócz wrodzonych czynników genetycznych towarzyszą człowiekowi we wszystkich fazach rozwoju.
Czynniki behawioralne, które związane są z utrzymaniem odpowiedniej higieny
jamy ustnej i zachowaniami prozdrowotnymi w tym zakresie, należy zaliczyć do
bezwzględnie wpływających na dobrostan człowieka. Występują pewne zagrożenia
w tym zakresie podawane przez stomatologów, związane z nadmiarem niektórych
procedur: np. oczyszczanie zębów bezpośrednio po posiłku, wyjaławianie jamy
ustnej z flory bakteryjnej przez zbyt intensywne stosowanie płynów do jej płukania,
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
zbyt częsta zmiana past czyszczących zęby, niepotrzebny nadmiar zabiegów poprawiających estetykę uzębienia itd. [9]. Niemal w każdym punkcie sprzedaży znajduje
się kilkadziesiąt rodzajów past ogólnie dostępnych związanych z oczyszczaniem
zębów. Stosowanie ich wybiórczo, bez konsultacji ze stomatologami może bardzo
niekorzystnie wpłynąć na stan uzębienia.
Wdrożenie inżynierii genetycznej do układu stomatognatycznego będzie miało
miejsce niewątpliwie w najbliższym czasie [1]. Jest to oczywiście konsekwencja
nieodwracalnych zmian w tym układzie w wyniku oddziaływania środowiskowego.
Przekształcenia środowiskowe zarówno w ocenie ilościowej jak i jakościowej powodują skutki, które są wyraźnie widoczne w układzie stomatognatycznym. Optymistyczne modele postępowania w przypadku „stomatologii” kreują nieograniczone
możliwości przystosowawczych przekształceń zapewniających dobrostan człowieka
w układzie stomatognatycznym. W postępowaniu tym tkwi pewne niebezpieczeństwo - konsekwencja stale zmieniających się inwencji i aspiracji (tzw. wymuszonego postępu). Przy wyczerpaniu dotychczasowych możliwości technicznych „ratunek” mogą przynieść naturalne, biologiczne zmiany oparte na inżynierii genetycznej
choćby w zakresie wykorzystania komórek macierzystych. Dotychczasowe osiągnięcia w tym zakresie wykazują bardzo dużo optymizmu na etapie badań podstawowych. W przypadku wdrożeń pojawiają się zagrożenia. Pomijając aspekty etyczne do których można mieć ambiwalentne podejście, występuje realne niebezpieczeństwo utraty kontroli nad tymi procedurami.
Nasuwa się problem zakresu badań naukowych i implementowania uzyskanych
efektów w specjalnościach stomatologicznych. Liczne osiągnięcia w naukach stomatologicznych oczekują niemal natychmiastowych wdrożeń w formie skomercjalizowanych świadczeń. Wynika z tego powodu niebezpieczeństwo stosowania nowych technologii. Niebezpieczne jest wynikające stąd założenie, że każde nowe
rozwiązanie wykreowane przez człowieka nigdy nie osiągnie stanu poprzedniego. W
pesymistycznych modelach związanych z tzw. „ucieczka do przodu” tkwi niebezpieczeństwo tworzenia katastroficznych wizji ograniczonych możliwości rozwoju.
W modelach tych znajdujemy (na szczęście) tezy o odwracalności zachodzących
zmian (przemieszczanie się w różnych kierunkach z możliwością powrotu). Na
podstawie symulacji niektórych rozwiązań w zakresie układu stomatognatycznego
można przewidywać ich kres bez alternatywnych możliwości, z kolei inne rozwiązania gwarantują możliwość rozwoju.
Układ stomatognatyczny można uznać za cechę ekosensytywną podlegającą
zmienności w szeroko pojętej ekologii człowieka i układ ten opisany może być terminologią tej dyscypliny [3]. Np. uzębienie człowieka jako cecha ekosensytywna,
reaguje intensywnie na wszystkie zmiany behawioralne i środowiskowe dając odpowiedź w zakresie wyrzynania się zębów (okresu i kolejności), wymiany uzębienia
mlecznego na stałe, utraty uzębienia a także ich stanu. Brak takiej odpowiedzi związany jest z tzw. tolerancją organizmu, którą w przypadku układu stomatognatycznego można uznać (w długim przekroju czasowym) za niewielką. W przypadku układu
stomatognatycznego odpowiedz na czynniki środowiskowe określana mianem reaktywności jest adekwatna do siły działającego bodźca. Przy czym może być od niego
niezależna, w przypadku dużej wrażliwości układu. W przypadku procesów kom50
Patrycja Downarowicz, Beata Kawala, Wiesław Kulej, Natalia Mandzios,
Katarzyna Staszak
Dobrostan a wiek w zakresie układu stomatognatycznego
pensacyjnych odbiór układu stomatognatycznego może być podobny niezależnie od
siły działającego bodźca. Procesy kompensacyjne prowadzą do tzw. adaptabilności nieodwracalnych zmian utrwalonych w trakcie rozwoju osobniczego. Często pozornie trwałe zmiany w wyniku oddziaływania środowiskowego na układ stomatognatyczny są odwracalne - określane mianem adiustacji. Doświadczyć tego można w
przypadku licznych zabiegów ortodontycznych, których pozorne niepowodzenie
spowodowane jest właśnie tym zjawiskiem.
Daleko posuniętą interwencja stomatologiczna przez wszystkich specjalistów z
tego zakresu ma wpływ na zachodzące procesy - zdecydowanie najczęściej pozytywny (choć jak zwykle zdążają się sporadycznie wyjątki). Niepowodzenia w przeprowadzaniu zabiegów stomatologicznych w mniejszym stopniu zależą od umiejętności specjalistów. O niepowodzeniach niespecjalistów, którzy przeprowadzają
bardzo skomplikowane zabiegi z zakresu stomatologii ze względów czysto komercyjnych wypowiadają się coraz częściej Rzecznicy Dyscyplinarni działający w
imieniu Izbie Lekarskiej. Niepowodzenia w przeprowadzaniu zabiegów stomatologicznych w zdecydowanej mierze są uzależnione od stanu układu stomatognatycznego, który nie rokuje poprawy mimo wykorzystania aktualnie wiedzy i umiejętności przez specjalistę oraz zakresu stosowanych środków. Zaniedbany układ stomatognatyczny jest uzależniony z kolei w dużej mierze od wieku pacjenta. Atroficzne
zmiany wszystkich układów anatomicznych są często nieodwracalne. „Medycyna”
potrafi hamować niektóre procesy degradacyjne ale w ograniczonym zakresie i czasie.
Należy podkreślić, że układ stomatognatyczny obejmuje liczne struktury uzupełniające się wzajemnie i powiązany jest bezpośrednio lub pośrednio ze wszystkimi
układami anatomicznymi człowieka. Wskazują na to liczne prace ujmujące holistycznie to zjawisko [10]. Powiązania te są obustronne; zaburzenia w układzie stomatognatycznym działają na zasadzie sprzężeń zwrotnych i przekładają się na niewydolność każdego układu anatomicznego i odwrotnie - zaburzenia we wszystkich
układach anatomicznych znajdują odzwierciedlenie w układzie stomatognatycznym.
Dlatego dbałość o prawidłowe funkcjonowanie układu stomatognatycznego ma
istotne znaczenie prozdrowotne i wpływa korzystnie na dobrostan człowieka. Dominującą rolę w układzie stomatognatycznym odgrywa stan uzębienia dlatego jego
pochodną jest kondycja pozostałych struktur układu stomatognatycznego i układów
anatomicznych człowieka.
Celem pracy jest ocena możliwości i znaczenia wykonywanych procedur stomatologicznych w całym okresie życia człowieka. Dokonując przeglądu wybranych
specjalności stomatologicznych zwrócono uwagę na problemy, które powinny być
przedmiotem badań i wdrażania efektów tej działalności.
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA
W związku z akceleracją rozwoju występuje tendencja do szybszego wyrzynania
się zębów zarówno mlecznych jaki stałych. Sam proces wyrzynanie się poszczególnych zębów odbywa się w dość dużym zakresie zmienności. Za patologiczne należy
51
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
uznać wyrzynanie się zębów w okresie neonatalnym. Obserwuje się również zmianę
w kolejności wyrzynania się zębów. Dotyczy to zwłaszcza zębów stałych; występuje
tendencja do szybszego wyrzynania się trzeciego zęba (kła) niż najczęściej wyrzynającego się 6 zęba (pierwszego trzonowca). Wiedza na temat zmienności wyrzynanie
się zębów podana jest w licznych podręcznikach [2] jednak monitorowanie tego
zjawiska jest niezwykle ważne ze względu na mikroewolucyjne zmiany w tym procesie. Należy zwracać uwagę na zjawiska tzw. trendu sekularnego - tendencji przemian występującej w krótkim okresie zmian międzypokoleniowych. Truizmem
będzie stwierdzenie, że towarzyszące tym zmianom przekształcenia (kulturowe,
technologiczne, socjologiczne itp.) są nie do przecenienia. Wszystkie te zjawiska
utrwalają się w otaczającym człowieka środowisku (przyrodniczo-kulturowospołecznym), do którego ma ograniczone możliwości przystosowawcze. Dotyczy to
zwłaszcza adaptacji genetycznej, która działa w przeciągu dłuższego okresu czasu i
niestety na zasadzie selekcji. Skrótem w tym postępowaniu jest wspomniana inżynieria genetyczna, która z punktu widzenia biologicznego służy pomocą jednostce
(jak prawie cała współczesna medycyna) ale niestety przyczynia się do osłabienia
kondycji genetycznej populacji (stąd liczne kontrowersje na temat jej stosowania).
Z problemem wyrzynania się zębów związane jest określenie tzw. wieku zębowego dziecka. Określa się go na podstawie liczby wyżętych zębów i porównaniu ich
z obowiązującymi normami. Wiek ten można również określić jako czas w którym
wyrzynają się poszczególne rodzaje zębów. Proces mineralizacji i wyrzynania się
zębów jest długotrwały gdyż już w okresie płodowym pojawiają się zawiązki zarówno zębów mlecznych jak i stałych. W niektórych tabelach dotyczących wyrzynania się zębów uwzględnione są początki mineralizacji i wyrzynania się zębów
oraz okres całkowitego ukończenia tych procesów. Liczne zestawienia okresu wyrzynania się poszczególnych zębów mlecznych i stałych różnią się miedzy sobą. Jest
to uzasadnione, gdyż wyrzynanie się zębów uwarunkowane jest genetycznie i zależy
od wielu czynników środowiskowych. Dodatkowa zmienność okresu wyrzynania się
zębów jest uzależniona od płci, strony oraz od tego, czy są to zęby szczęki bądź
żuchwy. Określony przy pomocy różnych metod wiek rozwojowy danego osobnika
najczęściej nie jest zgodny z wiekiem kalendarzowym. Rozbieżność ta jest zjawiskiem normalnym w przypadku gdy wynika ze zróżnicowania międzyosobniczego.
Miarą zależności wieku kalendarzowego i rozwojowego jest wskaźnik stanu dojrzałości biologicznej (WSDB) wyrażony wzorem: W WSDB= (xij 100 / xich) - 100; gdzie
xij - wiek rozwojowy i-tego osobnika wyznaczony z pomocą j-tego kryterium (wiek
morfologiczny, szkieletowy, zębowy i in.), xich - wiek kalendarzowy i-tego osobnika
w momencie badania. Wartość tego wskaźnika w przedziale (-x - -40,1) i (+40,1 +x) wskazuje na opóźnienie lub przyspieszenie patologiczne rozwoju; wartość
wskaźnika w przedziale (-20,0 - +20,0) wskazuje na rozwój prawidłowy, zgodny z
„normą”; wartość wskaźnika w przedziale (-40,0 - -20,1) i (+20,1 - + 40,1) wskazuje
na opóźnienie bądź przyspieszenie rozwoju w granicach fizjologicznych [3].
Zmienność międzyosobnicza wynika z faktu występowania zróżnicowanego fenotypu i uzależniona jest od oddziaływania zróżnicowanego środowiska. Zakres
zmienności fenotypowych (możliwości tej zmienności) określonego genotypu określa się jako normę reakcji. Ponieważ w skład populacji wchodzą osobnicy o różnym
52
Patrycja Downarowicz, Beata Kawala, Wiesław Kulej, Natalia Mandzios,
Katarzyna Staszak
Dobrostan a wiek w zakresie układu stomatognatycznego
zakresie rekombinacji genetycznej stąd też istnieje norma adaptacyjna stanowiąca
dostosowanie do środowiska całej zmienności genetycznej w obrębie populacji.
Pojęcie normy rozwojowej jest terminem umownym i stanowi biologiczny układ
odniesienia do rozwoju fizycznego populacji i pojedynczych osobników. Nie wszyscy osobnicy, którzy nie wykazują objawów chorobowych, mieszczą się w przedziałach tzw. rozwoju normalnego (70% w zakresie wąskiej normy i 90-95% w zakresie
szerokiej normy). Przez rozwój normalny rozumiemy zakres zmienności fenotypowej w obrębie normy adaptacyjnej danej populacji.
Do problemów okresu dziecięcego należy zwalczanie próchnicy (kariologia).
Występowanie próchnicy u dzieci szkolnych szacowane jest w 100% większości
środowisk. Rozwiązaniem tego problemu jest profilaktyka oraz częste badania przesiewowe dzieci i młodzieży szkolnej. Skutecznym rozwiązaniem będzie powrót
gabinetów stomatologicznych do szkół podstawowych i gimnazjów.
STOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA
Dyscyplina ingeruje w stan uzębienia człowieka w najdłuższym okresie jego
rozwoju - adekwatnym do występowania uzębienia mlecznego i stałego. Przedstawione powyżej problemy związane z uzębieniem mlecznym i stałym u dzieci przenoszą się na kolejne lata życia człowieka. Możliwości w zakresie leczenia próchnicy, zabiegi endodontyczne, odtwarzanie koron zębowych itp. dzięki współczesnym
możliwościom technologicznym stoją na bardzo wysokim poziomie [12]. Największe znaczenie mają materiały kompozytowe nowych generacja i urządzenia do wizualizacja takie jak: lampy stroboskopowe wychwytujące nawet ukryte ogniska
zmian próchniczych, mikroskopy, rentgeny cyfrowe wykorzystywane w endodoncji
w trakcie wykonywanych zabiegów. Są to urządzenia bardzo kosztowne (również w
zakresie eksploatacji), dlatego generują wysoki koszt wykonywanych zabiegów.
ORTOPEDIA SZCZĘKOWA I ORTODONCJA
Procedury ortodontyczne adresowana jest głównie do dzieci i młodzieży. W
ostatnim okresie pojawiły się duże możliwości ingerowania w stan uzębienia osób
dorosłych. Niesie to pewne konsekwencje związane z rezystencją - opornością organizmu na zbytnie ingerowanie klinicznie w jego zmiany. Oporność organizmu na
zmiany wywołane klinicznie wynika z często z nieodwracalnych zmian rozwojowych uwarunkowanych genetycznie. U pacjentów, u których wada powstaje na
podłożu szkieletowym jedynym postępowaniem z wyboru staje się zastosowanie
zabiegów ortognatycznych, które kompleksowo wpływają na poprawę zarówno
układu stomatognatycznego, jak i przede wszystkim na polepszenie estetyki twarzy
pacjentów [11]. Podkreślić należy, że występuje międzyosobnicza różnica w zakresie rezystencji zmieniająca się w ciągu całego życia jednostki. Uzależnione jest to
plastycznością struktur biologicznych ustroju, a układ stomatognatyczny to gwarantuje. Bardzo czasochłonne i skomplikowane procedury ortodontyczne oraz zespołowe leczenie ortodontyczno-chirurgiczne powoduje, że procedury te są też kosztow53
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
ne. Koszty te zwiększa wieloletnie interdyscyplinarne kształcenie specjalistów z
zakresu ortodoncji.
PROTETYKA
Świadczenia protetyczne adresowane są najczęściej do osób dorosłych i starszych. W zabiegach protetycznych stosowane są coraz nowszej generacji materiały
odznaczające się trwałością i walorami estetycznymi. Powoduje to zwiększenie
kosztów tych procedur stomatologicznych, które ograniczają dostępność do nich
osób mniej zamożnych. Wykonywanie procedur protetycznych jest w bardzo dużej
mierze uzależnione od zachodzących z wiekiem zmian struktur kostnych i błony
śluzowej jamy ustnej. Konsekwencją tego jest stosowanie z wiekiem coraz bardziej
uproszczonych procedur protetycznych zapewniających prawidłowe ich funkcjonowanie i dobrostan pacjenta.
Potrzeby protetyczne człowieka umożliwiają obserwowanie zmian związanych z
utratą uzębienia [7]. Podkreślić należy, że średnia długość życia w Polsce znacznie
się wydłużyła i jest dalsza tendencja w tym kierunku - powoduje to większe zapotrzebowanie na świadczenia protetyczne. Degradacja poszczególnych struktur i
układów anatomicznych jest nieodwracalna ale zachodzi z różną szybkością. Zależy
to od wspomnianych indywidualnych cech osobniczych, zdeterminowanych genetycznie, ale również od czynników środowiskowych i behawioralnych.
GEROSTOMATOLOGIA
Należy do zintegrowanej dyscypliny stomatologicznej wieku podeszłego [6]. W
zakresie gerostomatologii rozwija się w ostatnim okresie implantologia adresowana
do osób wymagających stałego uzupełnienia uzębienia. Związane z tym problemy
odnoszą się przede wszystkim do zaniku wyrostka zębodołowego w wieku starczym
- zmian osteoporotycznych. Należy w stosowaniu procedur protetycznych wziąć pod
uwagę nie tylko układ stomatogmatyczny osób sędziwych ale także możliwości
innych układów - zwłaszcza pokarmowego. Uzupełnienie uzębienia wpływa bowiem korzystnie na pokonywanie trudności związanych z pobieraniem pokarmu,
jednak zmiany w dalszej części układu pokarmowego nie koniecznie muszą sprzyjać
każdej jego treści. Świadomość ta powinna być podkreślana pacjentom, że nie zawsze osiągnięcia w zakresie wygładu morfologicznego są skorelowane z wydolnością
fizjologiczną organizmu.
„Wyrafinowane” procedury protetyczne powodują, że zaciera się granica pomiędzy tzw. biologicznym stanem uzębienia a uzębieniem uzyskiwanym w wyniku
możliwości technologicznych. Wprowadzane do użycia biomateriały dzięki możliwościom inżynierii genetycznej nie będą się różniły od naturalnych tkanek pacjenta.
Stosowane tymczasowo materiały degradowalne zastępowane są proliferowanymi
tkankami pacjenta.
54
Patrycja Downarowicz, Beata Kawala, Wiesław Kulej, Natalia Mandzios,
Katarzyna Staszak
Dobrostan a wiek w zakresie układu stomatognatycznego
STOMATOLOGIA ESTETYCZNA
Dyscyplina ta należy do działu tzw. stomatologii zintegrowanej [13]. Skierowana
jest do wszystkich grup pacjentów. Problemy związane z tą dyscypliną omawiane są
w czasopiśmie „Stomatologia estetyczna” wydawanym przez wydawnictwo Elsevir
Urban@Partner od 2011 roku. Wykracza często poza obszar samego uzębienia i
niestety praktykowana jest przez niespecjalistów z tego zakresu. Ingerencja chirurgiczna dotyczy tkanek kostnych i miękkich i powinna być prowadzona przez specjalistów z zakresu chirurgii szczękowo-twarzowej. Inwestowanie w estetykę układu
stomatognatycznego jest wyznacznikiem statusu społeczno-ekonomicznego społeczeństwa.
PERIODONTOLOGIA
Periodontologia zajmuje się chorobami przyzębia i chorobami błony śluzowej
jamy ustnej. Można uznać tą dziedzinę stomatologii za obejmującą najbardziej holistycznie wszystkie aspekty zdrowia człowieka przez cały okres jego rozwoju [4, 14].
Obserwacje zmian chorobowych w jamie ustnej przez stomatologów są sygnałem
dla prawie wszystkich specjalistów medycyny. Np. obserwowane zaniedbania higieny jamy ustnej w okresie starczym mogą być poczytywane za objaw początku chorób demencyjnych. Zmiany chorobowe w jamie ustnej są też sygnałem dla stomatologów ze względu na charakter wykonywanych procedur, stosowanych materiałów,
urządzeń (lasery, urządzenia wybielające i oczyszczające zęby) środków stosowanych do higieny jamy ustnej. Należy oczekiwać w gabinetach stomatologicznych
dostatecznych środków umożliwiających diagnozowanie w tym zakresie. Ta stomatologiczna dyscyplina, podobnie jak i chirurgia stomatologiczna i chirurgia szczękowo-twarzowa należą do najmniej skomercjalizowanych dziedzin ze względu na
zakres wykonywanych procedur i ich koszt - trudny do sprostania przez przeciętnego pacjenta. Dlatego świadczenia w tych dyscyplinach mają najczęściej miejsce
najczęściej w szpitalach klinicznych.
CHIRURGIA SZCZĘKOWO-TWARZOWA
I CHIRURGIA STOMATOLOGICZNA
Chirurgia szczękowo-twarzowa to specjalistyczna dziedzina, która jest połączeniem medycyny ogólnej i stomatologii. W jej skład wchodzą dziedziny, które funkcjonują jako samodzielne nauki, m.in. onkologia, chirurgia plastyczna czy też chirurgia stomatologiczna.
Chirurgia szczękowo- twarzowa zajmuje się kompleksowym leczeniem chorób
występujących w obrębie twarzoczaszki i jamy ustnej, do których zaliczamy traumatologię czaszkowo-szczękowo-twarzowa czyli interdyscyplinarne leczenie urazów
szkieletu czaszki twarzowej oraz tkanek miękkich w obrębie twarzy, leczenie operacyjne złamań w zakresie kości twarzy, leczenie obrażeń narządu wzroku, pourazowego podwójnego widzenia, operacyjne leczenie urazów stawów skroniowożuchwowych z zastosowaniem protez. Leczenie wad rozwojowych w obrębie szkieletu czaszki twarzowej obejmuje wielospecjalistyczne leczenie zaburzeń wrodzo55
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
nych i nabytych w obrębie twarzoczaszki, chirurgię ortognatyczną, chirurgiczne
wspomaganie leczenia ortodontycznego, dystrakcje w obrębie szkieletu czaszki
twarzowej, operacyjne leczenie nieprawidłowości kostnych twarzoczaszki. Onkologia szczękowo-twarzowa zajmuje się diagnostyką (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, PET) guzów w obrębie jamy ustnej i twarzy, leczeniem operacyjnym nowotworów łagodnych i złośliwych oraz guzów nienowotworowych (dysplazje kostne, pseudoguzy), zabiegami rekonstrukcyjnymi po usunięciu guzów nowotworowych, operacyjnym leczeniem guzów oczodołów oraz odbarczeniem oczodołów w chorobie Graves-Basedova. Dziedzina chirurgii szczękowo-twarzowej
zajmuje się również leczeniem chorób zatok szczękowych i gruczołów ślinowych,
diagnostyką i usuwaniem torbieli kości i tkanek miękkich twarzy oraz stanów zapalnych: diagnostyką swoistych i nieswoistych stanów zapalnych, leczeniem zachowawczym zapaleń zębopochodnych i leczeniem chirurgicznym ropni i ropowic w
obrębie twarzy i szyi.
Narażenie układu stomatognatycznego na różnego rodzaju urazy występuje w
całym okresie życia człowieka. Utracone zęby stałe, zwłaszcza w okresie dziecięcym, można poddać skutecznej reimplantacji. Utrata zębów na skutek różnego rodzaju gwałtownych zdarzeń powiązana jest z zabiegami chirurgicznymi w zakresie
czaszkowo-szczękowo-twarzowym.
Naturalna utrata uzębienia człowieka, związana z inwolucyjnymi procesami organizmu jest uzależniona od czynników genetycznych, ale w dużym stopniu od
licznych czynników środowiskowych i behawioralnych na który mamy wpływ w
ciągu całego okresu życia. Analogicznie do określenia wieku zębowego w okresie
dziecięcym można wyznaczyć tzw. wiek utraty uzębienia dla osobników dorosłych i
starszych (wskaźnik WUU [8]) i na jego podstawie można wyznaczyć stan kondycji
biologicznej organizmu a w konsekwencji dobrostan człowieka. Wiek ten może
stanowić optymistyczne lub pesymistyczne przesłanie w zależności od liczby zachowanych zębów stałych i może być wskaźnikiem zachowań prozdrowotnych
człowieka w zakresie jamy ustnej.
PODSUMOWANIE
1. Ocena stanu uzębienia ma istotne znaczenie w ustalaniu zawansowania rozwoju
w każdym etapie życia człowieka. W okresie dziecięcym ocena ta może posłużyć do określenia dojrzałości biologicznej, a u osób dorosłych do oceny zaawansowania nieuchronnych procesów inwolucyjnych.
2. Bardzo istotny wpływ czynników środowiskowych i behawioralnych na układ
stomatognatyczny powoduje, że jest on ekosensytywny. Modyfikowanie czynników egzogennych, które wpływają na układ stomatognatyczny odbywa się w
bardzo szerokim zakresie - współzależnych do osiągnięć technologicznych. Nieuchronne w najbliższym czasie będzie stosowanie technologii opartych na tzw.
inżynierii genetycznej. Budzi to nadzieję i obawy związane z niebezpieczeństwem ich stosowania.
56
Patrycja Downarowicz, Beata Kawala, Wiesław Kulej, Natalia Mandzios,
Katarzyna Staszak
Dobrostan a wiek w zakresie układu stomatognatycznego
3. Dolegliwości bólowe w zakresie układu stomatognatycznego należą do najbardziej uciążliwych a obawa związana z zabiegami stomatologicznymi należy do
najbardziej stresujących.
4. Świadczenia stomatologiczne są prawie całkowicie sprywatyzowane. Komercjalizacja ta generuje wysoki koszt wykonywanych procedur stomatologicznych, w
niewielkim stopniu refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Konsekwencją tego jest ograniczenia dostępności do wszystkich procedur - kosztownego oprzyrządowania, stosowanych materiałów; a przede wszystkim dostępu do
wysokiej klasy specjalistów.
5. Coraz powszechniejsza jest dbałość o stan uzębienia i estetykę w tym zakresie,
dlatego inwestowanie w kosztowne procedury stomatologiczne jest wyróżnikiem
statusu społeczno-ekonomicznego społeczeństwa.
PIŚMIENNICTWO
1. Bednarek I.: Wybrane zagadnienia naukowo-badawcze inżynierii genetycznej i
terapii genowej. Wyd. Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2009.
2. Cameron A. C., Widmer R. P.: Stomatologia dziecięca. Wyd. Urban&Partner
2005.
3. Charzewski J., Przewęda R.: Certain social determinants of growth and physical
fitness of polish children. Scientific Yearbook w, Warszawa 1992, 121-151.
4. Górska R.: Związek zapaleń przyzębia z chorobami ogólnoustrojowymi. Dent.
Med. Probl. 2009, 46(4), 379-383.
5. Jimenez-Chillaron J. C. et al.: Transgenerational epigenetic inheritance of diabetes risk as a consequence of early nutritional imbalances. Proc. Nutr. Soc. 2016,
75(1),78-89.
6. Knychalska-Karwan Z.: Stomatologia wieku podeszłego. Wyd. Czelej, Lublin
2005.
7. Maciejowska M. et al.: Opinion of influence of chosen environment goodness
factors (paragenetic) on the process of loss of dentition. Pol. J. Environ. Stud.
2009, 18, 103-110.
8. Maciejowska M., Kurlej w.: Environmental and behavioral factors influencing
tooth loss. Pol. J. Environ. Stud. 2011, 20(6), 67-72.
9. Maciejowska M. et al.: Assessment of dental status in relation to selected dental
procedures. W: Lifestyle education and wellness. Chapter VII, pod red. Ewa Dybińska i Hebryk Duda. Lublin 2012, 123-132.
10. Panek H.: Holistic concept of the stomatognatic system. Dent. Med. Probl. 2004,
41(20), 277-280.
11. Pawlak W. et al.: Combined orthodontic-surgical treatment of a severe class III
dentofacial deformity - case report. Dent. Med. Probl. 2007, 44(1), 81-86.
57
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA
12. Piątkowska D.: Kariologia Współczesna. Postępowanie kliniczne. Wyd. Med.
Tour. Press, Warszawa 2009.
13. Schmidseder J.: Stomatologia estetyczna. Wyd. Czelej, Lublin 2004.
14. Stokowska W.: Związek choroby przyzębia z chorobami serca i naczyń. Czas.
Stom. 2009, 62(7), 554-561.
15. Wolański N.: Rozwój biologiczny człowieka. Wyd. Naukowe PWN Warszawa
2012.
STRESZCZENIE
Układ stomatognatyczny podlega w ciągu całego rozwoju człowieka czynnikom
endogennym (genetycznym) i egzogennym (środowiskowym i behawioralnym).
Uzębienie człowieka jest cechą ekosensytywną. Realne możliwości oddziaływania
środowiskowego i zachowań człowieka na układ stomatognatyczny wyznaczają jego
kondycję i warunkują jego dobrostan. Celem pracy jest przedstawienie problemów
związanych ze stanem uzębienia poprzez cały okres życia człowieka w kontekście
różnych dyscyplin stomatologicznych - możliwości ich rozwoju i dostępności. Ocena stanu uzębienia ma istotne znaczenie w ustalaniu zawansowania rozwoju w każdym etapie życia człowieka. W okresie dziecięcym ocena ta może posłużyć do określenia dojrzałości biologicznej, a u osób dorosłych do oceny zaawansowanie nieuchronnych procesów inwolucyjnych - co w konsekwencji związane jest z kondycją
człowieka i jego dobrostanem. Modyfikowanie przez człowieka czynników egzogennych, które wpływają na układ stomatognatyczny odbywa się w bardzo szerokim
zakresie - współzależnych do osiągnięć technologicznych. Nieuchronne w najbliższym czasie, będzie stosowanie technologii opartych na tzw. inżynierii genetycznej.
Budzi to nadzieje i obawy związane z niebezpieczeństwem ich stosowania. Świadczenia stomatologiczne są prawie całkowicie sprywatyzowane. Komercjalizacja ta
generuje wysoki koszt wykonywanych procedur stomatologicznych, w niewielkim
stopniu refundowanych przez NFZ. Konsekwencją tego jest ograniczenie dostępności dla niektórych grup społecznych do wszystkich procedur stomatologicznych kosztownego oprzyrządowania, stosowanych materiałów itp.. Coraz powszechniejsza jest dbałość o stan uzębienia i estetykę w tym zakresie, dlatego inwestowanie w
kosztowne procedury stomatologiczne jest wyróżnikiem statusu społecznoekonomicznego społeczeństwa.
ABSTRACT
Stomatognathic system is subject to endogenous (genetic) and exogenous (environmental and behavioral) factors throughout the development of a human being.
The teeth of a human comprises the ecosensitive factor. The real possibilities of
environmental influence of human behavior on the stomatognathic system determine
its condition and welfare. The aim of this study is to present problems with the condition of teeth during the life of a human being in the context of various dental disciplines - their development and accessibility. The assessment of dental health is
important in determining the advancement of development in every stage of human
58
Patrycja Downarowicz, Beata Kawala, Wiesław Kulej, Natalia Mandzios,
Katarzyna Staszak
Dobrostan a wiek w zakresie układu stomatognatycznego
life. In childhood, this assessment can be used to determine biological maturity,
whereas in the adulthood to assess the progress of the inevitable involution processes - which in turn are related to the human welfare. The modification of exogenous
factors that affect the stomatognathic system is observed in an extremely wide range; fitting technological developments. The use of technology based on so-called
genetic engineering will be inevitable in the nearest future. This raises hopes and
concerns in the area of the dangers of their use. Dental services are almost completely privatized. Commercialization generates high cost of dental procedures performed, insufficiently reimbursed by the National Health Fund. In consequence, one
may observe the restriction of the availability for some social groups to some procedures due to expensive tools and materials applied. It is more and more
common to pay attention to dental health care and aesthetics, so investing in expensive dental procedure is a characteristic of socio-economic status of society.
Artykuł zawiera 29036 znaków ze spacjami
59