Polszczyzna w szkole wobec przemian społecznych

Prof. Danuta Krzyżyk
Uniwersytet Śląski
Przewodnicząca Zespołu Ortograficznego
w Radzie Języka Polskiego przy PAN
Polszczyzna w szkole wobec przemian społecznych, kulturowych
i cywilizacyjnych
Tezy postawione podczas debaty ,,Język wobec zmian społecznych”, zorganizowanej z okazji
Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego w Pałacu Prezydenckim 22 lutego 2016r.
1. Polszczyzna młodego pokolenia zmienia się pod wpływem czynników cywilizacyjno-kulturowych,
społecznych, edukacyjnych (polonistyka szkolna od dłuższego czasu pozostaje w przebudowie –
zmienia się podstawa programowa, zmieniają podręczniki, zmieniają egzaminy, zwłaszcza egzamin
maturalny).
2. Świat młodych został zdominowany przez media elektroniczne, telewizję (media są obecnie
naturalnym środowiskiem młodych ludzi); zapanowały one nad czasem wolnym młodych ludzi,
wpływają na relacje międzyludzkie, zainteresowania, poczucie piękna, a także na przyjmowane
postawy wobec rzeczywistości (dominuje jednak postawa mieć, konsumpcyjny model życia,
wykonywanie tylko tych czynności, które na pewno odniosą oczekiwany skutek, najlepiej przy
minimalnym wysiłku), również wobec języka ojczystego (język młodych ludzi jest wykładnikiem ich
postaw wobec świata oraz drugiego człowieka).
3. Młodzi Polacy uczą się obecnie polszczyzny ogólnej głównie z mediów, przenoszą, bywa, że w
sposób bezrefleksyjny, zaobserwowane w mediach zachowania językowe do swoich domów, do
szkoły (na lekcje, do prac pisemnych), w obręb grup rówieśniczych; nierzadko starają się naśladować
swoich idoli (dziennikarzy, aktorów, także postacie z filmów animowanych, por. bohaterowie filmu
Włatcy móch).
4. Jednym z charakterystycznych zjawisk jest językowa bierność dzieci i młodzieży, osłabienie
„mowności”. Przyczyny tego zjawiska są różne:
− młodzi użytkownicy polszczyzny częściej spędzają czas przed telewizorem czy komputerem, a coraz
mniej czasu na rozmowie – z rodzicami, rodzeństwem, także z rówieśnikami czy nauczycielami;
− ograniczony jest czas, który rodzice poświęcają na rozmowę z dziećmi (nie: mówienie do dziecka);
w ciągu dnia matka wygospodarowuje na rozmowę z dzieckiem 12 minut, ojciec ma tego czasu
jeszcze mniej;
− niski poziom czytelnictwa (por. badania Biblioteki Narodowej z 2012 roku: jednokrotny kontakt z
jakąkolwiek książką w ciągu roku zadeklarowało nieco ponad 39% Polaków; codzienną lekturę
deklaruje 8% nastolatków; czytelnicy nastoletni wyróżniają się nie tylko „stosunkowo niewielką
częstotliwością lektury, ale także zdecydowanie rzadszym niż w innych grupach wiekowych czytaniem
całych książek, a częstszym wybieraniem jedynie fragmentów lub przedwczesnym w stosunku do
zamierzeń przerywaniem lektury”; lekturę e-booków zadeklarowało 7% badanych, a słuchanie
audiobooków – 6%; nowoczesne nośniki nie przejmują więc funkcji tradycyjnych książek);
− brak motywacji uczniów do wypowiadania się na lekcji;
− przyzwyczajenia uczniów (jedynie konsumpcja podawanych informacji (np. korzystanie z Internetu)
i nastawienie na odbiór wiadomości przekazywanych przez nauczyciela);
− brak czasu na autentyczny dialog na lekcjach języka polskiego (m.in. z powodu konfliktu między
chęcią nauczyciela do stworzenia prawdziwego dialogu a koniecznością efektywnego (szybkiego)
poszerzenia wiedzy ucznia; także dyrektywnego sposobu prowadzenia lekcji przez niektórych
nauczycieli);
− sposób sprawdzania wiedzy i umiejętności uczniów na egzaminach (zadania wielokrotnego wyboru,
zadania krótkiej odpowiedzi).