Pobierz - mikroekonomia.net

Stanisław Swadźba
ROZDZIAŁ 2
LIBERALIZM I OPIEKUŃCZOŚĆ A SPRAWNOŚĆ SYSTEMÓW
GOSPODARCZYCH PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ
Wprowadzenie
Integracja gospodarcza i globalizacja to dwa główne zjawiska społeczno-ekonomiczne
w gospodarce światowej przełomu XX i XXI wieku. Ze szczególnym nasileniem wystąpiły
one w Europie. Integrację europejską cechuje zarówno jej „poszerzanie” (zwiększenie liczby
uczestniczących w niej krajów), jak również jej „pogłębianie” (stopniowe przechodzenie na
coraz wyższy szczebel, a mianowicie od unii celnej do wspólnego rynku i unii walutowogospodarczej). Ten drugi proces powoduje wzrost udziału cech wspólnych (uniwersalnych)
oraz zmniejszenie udziału cech specyficznych (narodowych) we wszystkich systemach
gospodarczych krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE). W ten sposób systemy te stają
się coraz bardziej podobne do siebie. Europejska integracja gospodarcza zmierza w kierunku
konwergencji funkcjonujących w krajach członkowskich różnorodnych rozwiązań
systemowych, w kierunku jednolitego systemu gospodarczego (modelu unijnego). Do
konwergencji systemowej przyczynia się również towarzyszący integracji gospodarczej, nie
mniej silny, proces globalizacji. W ostatnich latach globalizacja jest bowiem, oprócz
integracji gospodarczej, drugim ważnym czynnikiem wpływającym na wzrost znaczenia
konwergencji systemowej w gospodarce światowej (Swadźba, 2007b).
Integracja i globalizacja powodują więc, że zróżnicowanie krajowych systemów
gospodarczych państw członkowskich UE jest coraz mniejsze. Ciągle jednak występują
między nimi różnice. Przeprowadzone badania pokazują, że kraje te różnią się chociażby
poziomem liberalizacji (Swadźba, 2006a) oraz stopniem opiekuńczości (Swadźba, 2007a).
Systemy gospodarcze jednych państw są bardziej, a innych mniej liberalne (czyli są mniej lub
bardziej interwencjonistyczne). Podobnie jest w przypadku opiekuńczości, której stopień jest
większy lub mniejszy1. Nie możemy więc mówić o jednym systemie gospodarczym UE
(model unijny). Kraje członkowskie UE różnią się miedzy sobą zarówno w sferze realnej, jak
i regulacyjnej. Kraje te ciągle posiadają odmienne systemy gospodarcze.
Wobec powyższego pojawia się szereg pytań, a mianowicie: które krajowe systemy
gospodarcze są lepsze? Jakie rozwiązania modelowe są bardziej skuteczne w realizacji celów
społeczno-gospodarczych? Czy są to systemy bardziej liberalne czy bardziej
interwencjonistyczne, a także, czy są to systemy w mniejszym bądź w większym stopniu
opiekuńcze? Są to pytanie o sprawność systemów gospodarczych. Problematyka ta będzie
przedmiotem rozważań w niniejszym opracowaniu, którego głównym celem jest pokazanie
wpływu liberalizacji i opiekuńczości na sprawność systemów gospodarczych państw UE.
System gospodarczy i jego sprawność
Zdefiniowanie systemu gospodarczego (ekonomicznego)2 nie jest sprawą prostą.
1
Podobne wnioski można wyciągnąć analizując wiele innych opracowań, przykładowo wskaźniki wolności
gospodarczej The Heritage Foundation oraz wskaźniki regulacji rynku produktów OECD.
2
W polskiej literaturze ekonomicznej używa się określenia system gospodarczy, jak i system ekonomiczny.
Liberalizm i opiekuńczość a sprawność systemów gospodarczych państw w Unii Europejskiej
17
System gospodarczy, podobnie jak każdy system, jest pewną wyodrębnioną całością. Dla
ekonomisty taką całością (systemem gospodarczym) może być zarówno przedsiębiorstwo jak
i gospodarka światowa. Jako system w ekonomii mogą być traktowane także inne całości. J.
Wilkin wprowadza następującą klasyfikację systemów ekonomicznych: 1) system gospodarki
globalnej albo gospodarki światowej; 2) megasystemy ekonomiczne (np. gospodarka
feudalna, gospodarka kapitalistyczna czy gospodarka socjalistyczna); 3) makrosystemy
ekonomiczne (gospodarki narodowe); 4) mezosystemy ekonomiczne (regiony ekonomiczne
czy duże segmenty gospodarki narodowej, jak np. rolnictwo, system bankowy); 5)
minisystemy ekonomiczne (przedsiębiorstwa czy gospodarstwa domowe) (Wilkin, 1995, s.
114).
Przedmiotem naszych zainteresowań będzie makrosystem ekonomiczny, a więc
system gospodarczy utożsamiany z gospodarką narodową. Inaczej mówiąc jest to – takiego
określenia używa L. Balcerowicz – krajowy system gospodarczy (KSG). Ponadto będzie to
system gospodarczy w wąskim znaczeniu. W tym ujęciu nie uwzględnia się zasobów
gospodarczych, działalności gospodarczej i jej wyników, a jedynie sferę regulacji. W tym
kontekście można utożsamiać system gospodarczy z porządkiem gospodarczym
(Balcerowicz, 1993). Jest to – jak pisze T. Kowalik – gospodarka danego kraju teoretycznie
opisana (Kowalik, 2000, s. 12)3.
Różnorodność rozwiązań systemowych rodzi pytanie: który z krajowych systemów
gospodarczych jest lepszy? Czy jest to system irlandzki (najczęściej kojarzony z modelem
neoliberalnym - amerykańskim), niemiecki (ten z kolei jest utożsamiany z modelem
społecznej gospodarki rynkowej), szwedzki (model państwa dobrobytu), a może system
gospodarczy jakiegoś innego kraju członkowskiego UE (mniej kojarzony ze znanymi
modelami teoretycznym)? W tym miejscu dotykamy problematyki sprawności systemu
gospodarczego. Mamy tutaj na myśli zdolność systemu do osiągania zamierzonych celów.
Ocena sprawności systemu gospodarczego może bowiem być przydatna przy wyborze
rozwiązań systemowych. Chodzi o wybór takich rozwiązań, które przyczynią się do wzrostu
poziomu dobrobytu i jakości życia.
Nie ulega wątpliwości, że system gospodarczy ma wpływ na osiągnięcia gospodarki w
tym zakresie. Wpływa bowiem na poziom i tempo wzrostu PKB, poziom konsumpcji i
inwestycji, wielkość i stopę bezrobocia, stopę inflacji itp. O tym jak kształtują się powyższe
wskaźniki zależy w dużym stopniu od systemu gospodarczego, a dokładnie od jego
sprawności. Dowodem na to może być system gospodarki centralnie – planowanej, który
upadł, głównie ze względu na jego niską sprawność. Jednak i w gospodarce rynkowej
sprawność krajowych systemów gospodarczych jest zróżnicowana. Między innymi z tego
względu badania poszczególnych systemów gospodarczych w ramach gospodarki rynkowej
są wielce wskazane.
Tylko te systemy są skuteczne – jak pisze M.G. Woźniak – które wykazują zdolność
do realizacji celów gospodarowania, do których dążą społeczeństwa, jego grupy i jednostki.
Utrudnia to ocenę stopnia sprawności poszczególnych wariantów systemów gospodarczych.
System gospodarczy funkcjonujący sprawnie musi być zdolny do realizacji zakładanych
celów w sposób efektywny, dlatego też efektywność jest zwykle rozpatrywana w powiązaniu
z celowością (sprawnością). Niemożliwe jest bowiem dokonywanie ocen niezależnie od tego,
do jakich celów dążą ludzie i według jakich kryteriów porządkują założoną zawsze strukturę
Stosuje się je zamiennie. Tutaj używa się określenia system gospodarczy. Skoro gospodarkę traktujemy jako
system to właściwsze będzie to określenie.
3
Ze względu na charakter niniejszego opracowania oraz jego objętość nie będziemy szerzej zajmować się istotą
systemu gospodarczego, jego typologią i innymi związanymi z tym zagadnieniami. Szerzej na ten temat zob.
Swadźba 2005 i Swadźba 2007b.
18
Stanisław Swadźba
celów4.
Ocena i porównanie gospodarek zależą od tego jakie przyjęliśmy kryterium. Jest ich
bardzo wiele. W literaturze przedmiotu występują rozbieżności, co do kryteriów oceny
sprawności systemów gospodarczych.
B. Balassa wymienia: efektywność alokacji (tzw. efektywność statyczna), wkład
zmian techniki do wzrostu gospodarczego (tzw. efektywność dynamiczna), tempo wzrostu
gospodarczego, satysfakcję konsumenta oraz rozkład dochodów. P.R. Gregory i R.C. Stuart
podają zaś: tempo wzrostu gospodarczego, efektywność statyczna i dynamiczną, rozkład
dochodów, stabilność, cele rozwojowe oraz zapewnienie istnienia narodowego. Natomiast J.
Kornai do wymienionych wcześnie dodał: przystosowawcze i selekcyjne własności systemu,
rozwój kulturalny i społeczny oraz rozkład decyzji, własności i władzy (Woźniak, 1992, s.
30).
M.G. Woźniak wyróżnia 4 grupy kryteriów, a mianowicie kryteria efektywności,
równowagi, stabilizacji i wzrostu oraz równości (Woźniak, 1992, s. 34). Omawiając
powyższe kryteria pisze on między innymi: „Kryterium efektywności spełnia taki system
ekonomiczny, który wymusza zachowania racjonalności mikroekonomicznej w procesie
gospodarowania. […] Z punktu widzenia stabilności, szczególne znaczenia posiadają te
właściwości systemu, które wywołują równowagę. Równowaga jest bowiem
najpowszechniejszym kryterium, względem którego bada się stabilność systemów
ekonomicznych. […] System ekonomiczny powinien być tak zbudowany, aby mieścić w
sobie stabilizację pojmowaną jako dążenie systemu do przetrwania w zmieniających się
warunkach zewnętrznych i wewnętrznych oraz stabilizacją wyższego rzędu, związaną z
osiągnięciem równowagi przy innym poziomie aktywności, wynikającym z dążenia
człowieka i społeczeństwa ludzkiego do rozwoju. Tak rozpatrywana stabilizacja wiąże się z
procesami przystosowawczymi, czyli adaptacją. […] Równość uczestników gospodarowania
jest jednym z najtrudniejszych warunków do spełnienia przez system ekonomiczny”
(Woźniak, 1992, s. 34-49). T. Kowalik wylicza kilka grup kryteriów. Są to: 1. Władza,
własność, decyzje; 2. Wzrost gospodarki, czyli wzrost aparatu produkcyjnego, produktu
krajowego brutto, przemysłu, konsumpcji; 3. Postęp techniczny, czyli zdolność do kreowania
lub przynajmniej kopiowania postępu technicznego; 4. Rozwój kapitału ludzkiego; 5. Podział
dochodu narodowego, nierówności, ubóstwo (Kowalik, 2000, s. 13-24). Zdaniem S.G.
Kozłowskiego większość ekonomistów uwzględnia w swoich analizach następujące 6
kryteriów: stopa życiowa, wzrost gospodarczy, efektywność statyczna i dynamiczna,
sprawiedliwy podział dochodu, stabilność ekonomiczna oraz wpływ systemu na zaspokojenie
potrzeb społecznych i niematerialnych (Kozłowski, 2004, s. 22).
Kryteria te nie są stałe, zmieniają się. Pojawia się także wiele innych nowych
kryteriów. Jednym z nich – z pewnością bardzo ważnym – jest kryterium innowacyjności.
Podkreśla to T. Bal-Woźniak, która pisze: „Globalizacja i budowa gospodarki opartej na
wiedzy sprawiają jednak, że we współczesnym etapie rozwoju cywilizacyjnego nadrzędnym
kryterium sprawności systemu ekonomicznego staje się innowacyjność. Bez dostosowanej do
wymagań otwartych rynków globalnego kapitalizmu innowacyjności […] nie jest możliwe
utrzymanie pozycji konkurencyjnej gospodarki krajowej. Niesprawności mechanizmów
systemowych w którymkolwiek obszarze innowacyjności muszą bowiem skutkować w
długim okresie pogorszeniem się efektywności ekonomicznej, obniżeniem się wzrostu
gospodarczego, a w konsekwencji presją na nierównowagę zewnętrzną i wewnętrzną” (Bal4
Pisze on ponadto, że efektywność rozpatrywana w oderwaniu od celowości prowadzi zwykle do prób
sprowadzenia jednostki ludzkiej do wymiaru homo oeconomicus. Tymczasem jednostka gospodarująca pełni
również określone role społeczne. Ma własną wizję celów. Pomimo tej różnorodności celów, tym co łączy
każdego z nich jest korzyść własna. Dzięki niej każdy uczestnik gospodarowania może realizować własną wizję
celów (Dach, 1997, s. 75-76).
Liberalizm i opiekuńczość a sprawność systemów gospodarczych państw w Unii Europejskiej
19
Woźniak, 2006, s. 245). Nie są to jedyne nowe kryteria. Obecnie, wśród czynników
wpływających na sprawność systemu gospodarczego, a więc również na ocenę całego
systemu gospodarczego ważne znaczenie należy przypisać zmianom w kapitale ludzkim,
instytucjom rozumianym jako reguły myślenia i działania, a także kapitałowi społecznemu5.
Klasyfikacja państw członkowskich UE według stopnia sprawności
Próbę klasyfikacji państw członkowskich UE według stopnia sprawności ich
systemów gospodarczych podjął Zakład Systemów Gospodarczych Katedry Ekonomii
Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Została ona podjęta w ramach badań statutowych i
przedstawiona w zwartym opracowaniu (Swadźba, 2007d).
Sprawność systemów gospodarczych krajów UE określono na podstawie 10
wskaźników, które zostały pogrupowane. Są to: 1) podstawowe wskaźniki
makroekonomiczne (wzrost gospodarczy, zatrudnienie i bezrobocie, inflacja i stopy
procentowe, deficyt budżetowy i dług publiczny oraz bilans płatniczy), 2) wskaźniki
dotyczące jakości życia (zróżnicowanie dochodów, środowisko naturalne, poziom edukacji i
zdrowotność) oraz 3) opracowane przez międzynarodowe instytucje wskaźniki
innowacyjności i międzynarodowej konkurencyjności6. Nie odbiegają one znacznie od
wcześniej wymienionych w literaturze. Przy dokonywaniu doboru uwzględniono również
dostępność danych statystycznych i ich porównywalność. Obejmują one zarówno wskaźniki o
charakterze ilościowym jak i jakościowym, wskaźniki jednostkowe i zagregowane oraz
odnoszące się do życia gospodarczego i społecznego. Dane na ten temat podaje tabela 1.
Tabela 1. Kraje Unii Europejskiej według stopnia sprawności
Innowacyjno
ść
Konkurencyj
ność
3
3
3
3
1
1
1
3
4
2
2
1
1
2
4
4
3
4
2
1
3
2
3
2
1
2
2
1
1
3
1
2
3
3
2
3
2
4
3
4
1
4
1
3
2
4
1
3
2
1
3
3
1
3
1
2
2
2
2
4
2
2
3
3
1
4
1
2
3
4
2
2
1
2
4
3
1
2
1
2
4
3
1
2
Razem
Edukacja i
zdrowotność
5
Środowisko
naturalne
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
Zróżnicowa
nie
Inflacja
stopy
2
3
2
3
1
3
2
3
3
3
1
1
Bilans
płatniczy
Zatrudnienie
i bezrobocie
3
3
2
3
2
2
1
3
2
2
2
1
Austria
Belgia
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Deficyt
budżetowy i
Wzrost
gospodarczy
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
i
Lp. Kraj
18
23
27
28
13
28
12
22
27
26
17
20
Szerzej na ten temat zob. Swadźba 2007b oraz Swadźba 2007d.
W tym celu wykorzystano dane statystyczne Eurostatu, Komisji Europejskiej, Międzynarodowego Funduszu
Walutowego, ONZ, UNDP Human Development Report, Banku Światowego, OECD i innych instytucji.
Klasyfikacja innowacyjności została sporządzona na podstawie Europejskiego Rankingu Innowacyjności
(European Innovation Scoreboard – EIS), a klasyfikację międzynarodowej konkurencyjności opracowano
wykorzystując rankingi Międzynarodowego Instytutu Zarządzania i Rozwoju w Lozannie (IMD), Światowego
Forum Gospodarczego w Genewie (WEF) oraz klasyfikację realizacji celów Strategii Lizbońskiej.
6
20
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
Stanisław Swadźba
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
W. Brytania
Włochy
3
1
2
3
3
2
4
2
2
2
3
2
3
4
2
3
3
2
4
2
4
3
1
3
1
3
2
1
2
1
1
2
1
2
2
1
2
1
1
1
1
1
3
3
3
3
3
2
2
4
3
4
4
3
4
4
1
4
3
4
3
3
4
3
1
4
1
4
2
2
4
4
1
1
1
2
3
3
2
4
3
2
3
3
1
4
1
1
3
2
2
3
2
4
3
2
4
3
4
2
1
3
2
2
3
1
3
4
1
3
3
4
3
1
4
2
4
3
2
3
3
2
4
3
3
3
1
3
2
4
29
18
29
28
20
33
27
31
22
14
31
21
27
Źródło: opracowanie własne na podstawie Swadźba 2007d (rozdziały II – IV).
Poszczególnym krajom przypisano określoną liczbę punktów w każdym obszarze
badawczym (jest ich 10). Jest to od 1 do 4 punktów. Wyjątkiem jest punkt 3 w części III
(Inflacja i stopy procentowe), gdzie – ze względu na mniejsze zróżnicowanie między krajami
członkowskimi UE (efekt wspólnej polityki UE) liczba możliwych do uzyskania punktów
wynosiła od 1 do 27. W efekcie minimalna liczba punktów wynosiła 10, a maksymalna 38.
Zarówno łączną liczbę punktów jakie uzyskały poszczególne kraje UE, jak i liczbę punktów
w poszczególnych obszarach badawczych pokazuje powyższa tabela.
Należy podkreślić, że powyższy ranking ma względny charakter. Naszym zadaniem
nie było przypisanie poszczególnym krajom określonego poziomu sprawności, a jedynie
uporządkowanie powyższych krajów według tego kryterium, od najmniej do najbardziej
sprawnych. W każdym obszarze (z wyjątkiem trzeciego) podzielono więc kraje na cztery
grupy, a mianowicie te, które osiągają najlepsze wyniki w danej dziedzinie (1 punkt), nieco
gorsze (2 punkty), znacznie słabsze (3 punkty) i najgorsze (4 punkty). Klasyfikacja ta ma
więc jedynie charakter porządkowy i obejmuje tylko kraje członkowskie UE (25).
Kolejność poszczególnych krajów w tej tabeli jest alfabetyczna. Z tego względu
wskazane jest ich uporządkowanie według liczby punktów, a więc poziomu sprawności.
Najbardziej sprawne są kraje, które uzyskały łącznie najmniejszą liczbę punktów, a najmniej
– które otrzymały ich najwięcej. Lista ta wygląda następująco: 1. Finlandia – 12, 2. Dania –
13, 3. Szwecja – 14, 4. Holandia – 17, 5-6. Austria, Luksemburg – 18, 7-8. Irlandia, Niemcy –
20, 9. W. Brytania – 21, 10-11. Francja, Słowenia – 22, 12. Belgia – 23, 13. Hiszpania – 26,
14-17. Cypr, Grecja, Portugalia, Włochy – 27, 18-20. Czechy, Malta, Estonia – 28, 21-22.
Litwa, Łotwa – 29, 23-24. Słowacja, Węgry – 31, 25. Polska – 33.
Na czele tej listy znajdują się 3 kraje skandynawskie (Finlandia, Dania i Szwecja). Z
tego względu można uznać systemy gospodarcze tych krajów za najbardziej sprawne. Kraje te
są najbardziej skuteczne w osiąganiu celów społeczno-gospodarczych. To pierwsza, dająca
się wyodrębnić grupa krajów.
Do drugiej grup można zaliczyć kraje, które uzyskały od 17 do 23 punktów i zajęły
miejsca od 4 do 12. Są to kraje, które odbiegają nieco od pierwszej grupy (różnica między
trzecim i czwartym krajem jest wyraźna i wynosi trzy punkty), jak i następnej (również
występuje tam 3-punktowa różnica). Ponadto – należy to podkreślić – są to kraje, które
uzyskały mniej niż połowę możliwych do zdobycia punktów, a także zmieściły się poniżej
średniej ważonej dla krajów UE (25) – 23,64 punktu. W tej grupie znajdują się, podobnie jak
7
Punkty te przyznawali autorzy kolejnych rozdziałów (Swadźba, 2007d).
Liberalizm i opiekuńczość a sprawność systemów gospodarczych państw w Unii Europejskiej
21
w pierwszej, kraje „starej UE”. Jedynym wyjątkiem jest tutaj Słowenia, która uplasowała się
na 11 miejscu, a więc na końcu tej listy.
Pozostałe kraje, co jest zrozumiałe, uzyskały wyniki powyżej przeciętnej dla UE, a
więc cechuje ich niższa sprawność funkcjonującego tam systemu gospodarczego. W tej
grupie znalazły się: Hiszpania, Grecja, Portugalia i Włochy („stare” kraje UE) oraz wszystkie
pozostałe „nowe” kraje UE. Warto dodać, że wspomniane 4 kraje „starej UE” mieszczą się na
początku tej części listy, a więc ich systemy gospodarcze są bardziej sprawne. Uzyskały one
26-27 punktów, a więc nie wiele powyżej średniej unijnej. Ze względu na liczbę punktów
kraje, które uzyskały od 26 do 33 punktów można również podzielić na dwie grupy, a
mianowicie, grupa trzecia (26-29 punktów) oraz grupa czwarta (31-33 punktów). Różnica
punktowa jest miedzy nimi widoczna (podobnie jak między grupą pierwszą a drugą oraz
drugą a trzecią). W tej ostatniej grupie znalazły się 3 kraje: Słowacja, Węgry i Polska, a więc
systemy gospodarcze tych krajów są najmniej sprawne. Do grupy tej, niestety, należy również
Polska. W dodatku zajęła ostatnie miejsce.
Z racji tej, że wskaźniki, które zostały wykorzystane do oceny sprawności systemu
gospodarczego zostały podzielone na trzy grupy (1. podstawowe wskaźniki
makroekonomiczne, 2. wskaźniki dotyczące jakości życia oraz 3. opracowane przez
międzynarodowe instytucje wskaźniki innowacyjności i międzynarodowej konkurencyjności)
warto przyjrzeć się jak wypadły poszczególne kraje w poszczególnych obszarach, które były
przedmiotem badań. W tym celu należałoby zsumować oddzielnie liczbę punktów dla
wskaźników 1-5, 6-8 i 9-10. Można wtedy zauważyć, że:
1. Jeżeli chodzi o sytuację makroekonomiczną krajów członkowskich UE(25), a tym
samym skuteczność polityki makroekonomicznej (uwzględniono tutaj jej pięć podstawowych
celów o charakterze ilościowym) to najlepiej wypadła – co z pewnością nie jest niespodzianką
– Irlandia, która uzyskała 6 punktów. Dalsze miejsca zajęły w tym cząstkowym rankingu
kraje skandynawskie (podobna kolejność jak w rankingu głównym) oraz Luksemburg, który –
podobnie jak Irlandia – zajął tutaj lepszą pozycję niż w łącznej klasyfikacji.
2. Z punktu widzenia pozostałych celów społeczno-gospodarczych o charakterze
jakościowym (kolejne 3 wskaźniki) na pierwszym miejscu z tą samą liczbą punktów (3
punkty, a więc najmniejsza liczba jaka była możliwa do osiągnięcia) są kraje skandynawskie,
powszechnie uważane za kraje najbardziej opiekuńcze reprezentujące model państwa
dobrobytu. Ich czołowa pozycja w tym rankingu cząstkowym jest oczywista. Większe
zdziwienie może wywołać ze 4 punktami Słowenia, która zajęła 4 miejsce. Następne miejsca
przypadły Austrii i Holandii (5 punktów). Na końcu tego rankingu znajduje się Łotwa i
Polska (11 punktów) oraz – z 10-punktami – Estonia i Irlandia. Końcowa pozycja Irlandii w
tym rankingu przesunęła ten kraj na dalsza pozycję w łącznym rankingu (7 miejsce).
3. W rankingu innowacyjności i konkurencyjności gospodarek ponownie najlepiej
wypada Dania, Finlandia i Szwecja. Nic więc dziwnego, że kraje te są w czołówce jeżeli
chodzi o sprawność gospodarek w ogóle. Dobrze tutaj wypadły takie kraje jak: Austria,
Holandia, Luksemburg i Niemcy (3 punkty), a najgorzej – Włochy (8 punktów!). Na końcu
tej listy (7 punktów) są również: Cypr, Grecja, Hiszpania, Malta, Polska, Słowacja i Węgry.
W tym rankingu – jak wcześniej wspomniano – wykorzystano badania międzynarodowych
instytucji zajmujących się powyższa problematyką.
W dalszej części przejdziemy do pokazania zależności pomiędzy liberalizmem i
opiekuńczością a sprawnością systemów gospodarczych8. W tym celu wykorzystamy
opracowane przez nas rankingi krajów członkowskich pod względem stopnia liberalizmu oraz
poziomu opiekuńczości zaprezentowane we wcześniejszych opracowaniach (Swadźba 2006a,
Swadźba 2007a).
8
Na temat zależności między liberalizmem a opiekuńczością w krajach UE zob Swadźba 2007c.
22
Stanisław Swadźba
Liberalizm a sprawność w UE
Ranking wg poziomu liberalizmu (Swadźba 2006a) przedstawiał się następująco: 1.
Wielka Brytania – 8,0, 2. Dania – 8,5, 3. Irlandia – 9,5, 4. Luksemburg – 10,0, 5-6. Finlandia
i Holandia – 10,5, 7. Estonia – 11, 8. Austria – 12,5, 9. Litwa – 13, 10-11. Szwecja i Cypr –
13,5, 12-16. Niemcy, Belgia, Malta, Czechy i Węgry – 14,0, 17-19. Łotwa, Słowacja i
Słowenia – 14,5, 20. Włochy – 15,0, 21. Portugalia – 15,5, 22-24. Hiszpania, Polska i Grecja
– 16,5, 25. Francja – 17,5. Należałoby przypomnieć, że minimalna liczba punktów wynosiła
tutaj 7 (największy poziom liberalizacji), a największa 20 (najmniejszy poziom liberalizacji).
Kraje te zostały podzielone na 3 grupy, a mianowicie: I – kraje liberalne (od 8 do 11
punktów), II – kraje znajdujące się pomiędzy liberalizmem a interwencjonizmem (od 12,5 do
14,5 punktu, II – kraje interwencjonistyczne (od 15 do 17,5 punktu).
Zależność między stopniem liberalizacji a sprawnością systemów gospodarczych
poszczególnych krajów przedstawia rysunek 1.
Powyższy wykres pokazuje, że kraje UE, których sprawność przekracza przeciętny
poziom unijny (12 krajów) to kraje w większym stopniu liberalne niż interwencjonistyczne. 6
z nich zaliczono do I grupy (największy poziom liberalizacji), 5 do II grupy (kraje znajdujące
się pomiędzy liberalizmem a interwencjonizmem), a jedynie 1 (Francja) to kraj z III grupy
(kraje interwencjonistyczne). Jeżeli chodzi o 3 najbardziej sprawne krajowe systemy
gospodarcze to 2 z nich należą do I grupy (Finlandia i Dania), a 1 do II grupy (Szwecja). Z
kolei z pozostałych 13 krajów o niższym poziomie sprawności (poniżej przeciętnej UE) tylko
1 należy do grupy I (gospodarki liberalne), a mianowicie Estonia. Pozostałe mieszczą się w II
(7 krajów) bądź III grupie (5 krajów). Oceniona jako najmniej sprawna gospodarka Polski jest
równocześnie jedną z najbardziej interwencjonistycznych (najmniej liberalnych gospodarek).
Rysunek 1. Liberalizm a sprawność
20
19
18
17
Poziom liberalizmu
16
15
14
13
Grecja
Hiszpania
Polska
Portugalia
Łotw a
Włochy
Czechy
Węgry
Malta
Litw a
Cypr
Słow acja
Francja
Słow enia
Belgia
Niemcy
12
Szw ecja
Austria
11
Estonia
10
Irlandia
9
8
Holandia
Luksemburg
Wielka Brytania
Finlandia
Dania
7
6
34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10
Sprawność
Źródło: opracowanie własne.
Liberalizm i opiekuńczość a sprawność systemów gospodarczych państw w Unii Europejskiej
23
Opiekuńczość a sprawność w UE
W rankingu wg poziomu opiekuńczości (Swadźba 2007a) poszczególne kraje
członkowskie UE (25) zajęły następujące miejsca (w kolejności od najmniej do najbardziej
opiekuńczych): 1. Cypr (8,5), 2-5. Estonia, Litwa, Łotwa i Polska (9), 6-7. Malta i Słowacja
(9,5), 8. Węgry (10,5), 9. Grecja (11), 10-13. Czechy, Irlandia, Słowenia i Włochy (12), 14.
W. Brytania (12,5), 15. Hiszpania (13,5), 16-18. Austria, Holandia i Portugalia (14), 19.
Finlandia (14,5), 20. Francja (15,5), 21-23. Luksemburg, Niemcy i Szwecja (16), 24. Belgia
(16,56), 25. Dania (17). Kraje, które uzyskały od 8,5 do 11 punktów uznane zostały za mało
opiekuńcze, od 12 do 14,5 punktów za średnio opiekuńcze, a od 15,5 do 17 za bardzo
opiekuńcze.
Zależność między opiekuńczością a sprawnością systemów gospodarczych
poszczególnych krajów członkowskich przedstawia rysunek 2.
Na tym wykresie z kolei widzimy, że kraje przekraczające przeciętny poziom unijnej
sprawności (I i II grupa) to kraje bardzo (6) i średnio opiekuńcze (6). Z pierwszej trójki pod
względem sprawności 2 kraje (Dania i Szwecja) to kraje bardzo opiekuńcze, a 1 (Finlandia) to
kraj średnio opiekuńczy, będący jednak bardzo blisko grupy najbardziej opiekuńczych
krajów. Z kolei kraje o niższym poziomie sprawności (III i IV grupa) to w przeważającej
większości kraje mało opiekuńcze (9). Tylko Hiszpania, Portugalia, Włochy i Czechy
zaliczono do krajów o przeciętnym poziomie opiekuńczości. 3 najmniej sprawne kraje, w tym
Polska (IV grupa) to równocześnie kraje mało opiekuńcze.
Rysunek 2. Opiekuńczość a sprawność
20
19
18
Stopień opiekuńczości
17
Belgia
16
Francja
15
13
Czechy
Włochy
Grecja
12
10
9
8
Dania
Luksemburg
Holandia
Portugalia
Hiszpania
14
11
Niemcy
Szw ecja
Finlandia
Austria
Wielka Brytania
Irlandia
Słow enia
Węgry
Słow acja
Litw a Malta
Polska
Estonia
Cypr
Łotw a
7
6
34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10
Sprawność
Źródło: opracowanie własne.
Podsumowanie
Analiza poziomu liberalizacji, stopnia opiekuńczości oraz sprawności krajowych
systemów gospodarczych przedstawiona w niniejszym opracowaniu pozwala na
sformułowanie następujących wniosków:
• Kraje UE są również zróżnicowane jeżeli chodzi o sferę realną. Wyniki gospodarcze
24
Stanisław Swadźba
•
•
•
•
•
•
•
poszczególnych krajów (wzrost gospodarczy, poziom zatrudnienia i bezrobocia, stopa
inflacji itp.) są odmienne. Kraje te lepiej lub gorzej osiągają podstawowe cele polityki
makroekonomicznej.
Zróżnicowanie to odnosi się również do pozostałych celów związanych z jakością
życia w krajach UE, a mianowicie występuje tam mniejsze lub większe zróżnicowanie
dochodów, zróżnicowany jest stan środowiska naturalnego, a także wskaźniki
dotyczące poziomu edukacji i zdrowotności.
W efekcie zróżnicowany jest także poziom innowacyjności i konkurencyjności
poszczególnych krajów członkowskich.
Na ogół lepsze wyniki, a więc wyższą sprawność osiągają kraje bardziej rozwinięte.
Są to kraje o wyższym poziomie PKB per capita.
Występują również – co w dużym stopniu pokrywa się z poprzednim podziałem –
duże różnice między „starymi” (wyższa sprawność) i „nowymi” (niższa sprawność)
krajami UE.
Wyższa sprawność cechuje kraje bardziej liberalne w porównaniu z krajami bardziej
interwencjonistycznymi.
Poziom opiekuńczości nie musi mieć negatywnego wpływu na sprawność systemu
gospodarczego. Dobre rezultaty w tym zakresie osiągają kraje bardzo opiekuńcze
(skandynawskie), ale także kraje o relatywnie niższym poziomie opiekuńczości.
Możliwe jest więc osiągnięcie wysokiej sprawności systemu gospodarczego nie
rezygnując z liberalizmu i solidarności społecznej co jest celem Unii Europejskiej.
BIBLIOGRAFIA:
1. Balcerowicz L., (1993), Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej,
Monografie i Opracowania nr 281, SGH, Warszawa.
2. Bal-Woźniak T., (2006), Innowacyjność systemów gospodarczych. Doświadczenie Polski
na tle UE, USA i Japonii, w: Swadźba S. red., Systemy gospodarcze i ich ewolucja. Bilans
pierwszych lat członkostwa w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice.
3. Dach Z. red., (1997), Wprowadzenie do ekonomii, AE, Kraków.
4. Kowalik T., (2000), Współczesne systemy ekonomiczne. Powstanie, ewolucja, kryzys,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego,
Warszawa.
5. Kozłowski S.G., (2004), Systemy ekonomiczne, UMCS, Lublin.
6. Swadźba S. red., (2005), Teoretyczne aspekty oceny krajowych systemów gospodarczych,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice.
7. Swadźba S. red., (2006a), Analiza porównawcza poziomu liberalizacji systemów
gospodarczych krajów członkowskich Unii Europejskiej, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice.
8. Swadźba S. red., (2007a), Analiza porównawcza poziomu opiekuńczości w krajach Unii
Europejskiej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w
Katowicach, Katowice.
9. Swadźba S., (2007b), Integracja i globalizacja a system gospodarczy. Konsekwencje dla
Polski, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach,
Katowice.
10. Swadźba S., (2007c), Liberalizm a opiekuńczość w krajach Unii Europejskiej, w:
Kopycińska D. red., Polityka gospodarcza państwa, Katedra Mikroekonomii, Uniwersytet
Szczeciński, Szczecin.
11. Swadźba S., (2007d), Sprawność systemów gospodarczych (na przykładzie krajów Unii
Liberalizm i opiekuńczość a sprawność systemów gospodarczych państw w Unii Europejskiej
25
Europejskiej), Zakład Systemów Gospodarczych, Katedra Ekonomii, Akademia
Ekonomiczna im. K. Adamieckiego w Katowicach (maszynopis powielany).
12. Wilkin J., (1995), Jaki kapitalizm, jaka Polska?, PWN, Warszawa.
13. Woźniak M.G., (1992), Ekonomiczne problemy krajów postsocjalistycznych, Część I.
Systemy gospodarcze w teorii ekonomii, AE, Kraków.