Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995

Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015 - prace zbiorowe pod
redakcją naukową Jerzego Koniecznego i Macieje Schroedera
Pojęcie bezpieczeństwa coraz częściej nie jest postrzegane jedynie poprzez stosunki
międzypaństwowe bądź w kategoriach wojskowych. Na jego redefinicję wpływają
zachodzące zmiany w danym czasie i epoce oraz postęp technologiczny.
Przełom XX i XXI wieku jest czasem transformacji stosunków międzynarodowych
charakteryzowanych przez szereg procesów i wydarzeń, pośród których wskazywany jest
element szczególny – zakończenie zimnowojennego okresu pod koniec lat 80. Nie pozostaje
on bez wpływu na percepcję i dynamikę pojawiających się zagrożeń oraz wyzwań w obszarze
bezpieczeństwa międzynarodowego oraz lokalnego, wśród których tradycyjnie wymienia się
terroryzm, zorganizowaną przestępczość, cyberterroryzm, manipulacje na rynkach
światowych, czy degradację środowiska naturalnego. Obecny w dyskursie jest pogląd, że
trudno nadać wymienionym powyżej elementom atrybutu stricte globalnego, bowiem w ten
sposób charakteryzować możemy przykładowo zagrożenia ekologiczne powstałe w wyniku
globalnego ocieplenia czy wojnę atomową.
Pojęcie bezpieczeństwa coraz częściej nie jest postrzegane jedynie poprzez stosunki
międzypaństwowe bądź w kategoriach wojskowych. Na redefinicję tego pojęcia,
odpowiadającego łacińskiemu (securitas), sine (bez) oraz cura (opieka) - rozumianego w
kontekście historycznym jako brak zagrożenia, czas spokoju, zabezpieczenia - wpływa szersza
interpretacja, uwzględniająca zachodzące zmiany w danym czasie i epoce, a dzisiaj bez
wątpienia również postęp technologiczny. Powoduje to włączenie w zakres nauk o
bezpieczeństwie tych zagrożeń i wyzwań, które wcześniej znajdowały się poza sferą ich
zainteresowań. Podążając więc za tym rozumowaniem, uwzględnić należy rolę państwa
narodowego, i jego rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa, jako inherentnej zależności wobec
presji procesów globalizacyjnych, informatyzacji czy coraz wyraźniej kształtującej się
współzależności politycznej. Pojawiły się nawet głosy wieszczące kryzys, a nawet koniec czy
upadek państwa terytorialnego, jako niezdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom.
Warto w tym miejscu wspomnieć o poglądach współtwórcy szkoły kopenhaskiej Barrego
Buzana, który w warstwie podmiotowej wskazuje: jednostki, państwa i systemy
międzynarodowe, natomiast w wymiarze przedmiotowym wymienia pięć poziomów
bezpieczeństwa: polityczny, wojskowy, gospodarczy, społeczny oraz ekologiczny.
Uprawnione jest zatem założenie, że w budowanie nowych instrumentów
bezpieczeństwa, odpowiedzialnych za identyfikację zagrożeń i przeciwdziałanie im, wpisują
się wydawnictwa zespołowe, poświęcone aspektom bezpieczeństwa wewnętrznego - ochrony
życia, zdrowia i mienia w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego w latach 19952015.
W tym miejscu podkreślić należy szczególną rolę Jerzego Koniecznego, profesora
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, a wcześniej Uniwersytetu Medycznego im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu, który wraz z liczną grupą badaczy i praktyków, odpowiada za
cykl konferencji poświęconych zdrowiu publicznemu i ratownictwu. Publikacje są wynikiem
20. jubileuszowego spotkania konferencyjnego, a w omawianym okresie, obok naukowego
1
dyskursu i wymiany poglądów z praktykami odpowiedzialnymi za budowanie i zapewnienie
bezpieczeństwa, nie zabrakło również wydarzeń o znaczeniu praktycznym. Należą do nich
chociażby: utworzenie w 1995 r. z inicjatywy władz samorządowych i dyrekcji Szpitala im. dr.
Ludwika Błażka w Inowrocławiu, jednego z pierwszych w Polsce Zintegrowanych Systemów
Ratownictwa, czy uruchomienie w inowrocławskim szpitalu pierwszego w kraju oddziału
ratunkowego. Co znamienne, uroczyste otwarcie miało miejsce w maju 2000 r., podczas obrad
V Międzynarodowego Forum Ratownictwa, a w roku następnym zapewniono wdrożenie
Centrum Powiadamiania Ratunkowego, pełniącego funkcję przyjmowania wezwań, zbierania
informacji i podejmowania decyzji w sytuacjach nagłych zagrożeń. Nie budzi zatem
wątpliwości, że zarówno przyjazny i życzliwy klimat, wzmocniony zapleczem badawczym
miejscowych szpitali oraz współpraca środowiska akademickiego, pozwalają, by Inowrocław
stał się innowatorem w zakresie wdrażanych rozwiązań służących ochronie życia i zdrowia.
Na jubileuszowe wydawnictwo składają się dwa obszerne tomy: 1) Krajowy System
Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne, logistyczne i
taktyczno-ratownicze; 2) Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy
w ratownictwie medycznym, epidemiologii i medycynie sądowej.
Pierwszy z tomów liczący 564 strony, zawiera 36 rozpraw pogrupowanych w trzech
działach: Aspekty prawno-organizacyjne i edukacyjne, Logistyka, Ratownictwo specjalistyczne.
Dział pierwszy otwiera rozprawa, charakteryzująca Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w
ujęciu trzech poziomów kierowania w obszarze działań ratowniczych. W zakresie poziomu
kierowania interwencyjnego, realizowane są przedsięwzięcia ratownicze oraz te - służące
zapewnieniu bezpieczeństwa ratowników, realizowane w strefie zagrożenia oraz strefie
realizowanych działań. Na drugim poziome taktycznym działania podejmowane są na styku
lub poza strefą zagrożenia i obejmują przedsięwzięcia skutkujące realizacją przyjętej taktyki
bądź strategii. Wreszcie trzeci poziom kierowania – strategiczny, dotyczy określenia oraz
przyjęcia strategii niezbędnej w likwidowaniu zagrożenia oraz służy nadzorowi w zakresie
należytego wypełniania kierowania taktycznego. Dział drugi zamyka studium dotyczące
implementacji rozwiązań teleinformatycznych (ICT) do prowadzenia akcji poszukiwawczych
i ratowniczych, w tym wykorzystania rozwiązań typu cloud computing oraz pojawiających się
w tym obszarze problemów. Pojawia się ważny – z punktu widzenia szybkości i efektywności
działań – postulat, by wprowadzić zunifikowany system dla służb dyspozytorskich,
ratowniczych czy poszukiwawczych, który będzie w stanie zaspokoić specyficzne potrzeby
służb, inspekcji i straży. W trzeciej części poświęconej ratownictwu specjalistycznemu
znajdujemy m. in. zagadnienia odnoszące się do ratownictwa chemicznego i ekologicznego,
ratownictwa górniczego, funkcjonowania Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego
czy działalności Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Obszerne studium
poświęcone jest analizie krajowych i międzynarodowych przepisów prawnych odnoszących się
do problematyki poszukiwania i ratownictwa lotniczego, z uwzględnieniem krajowych
uwarunkowań i perspektyw. Podkreślona została też kwestia problemu uzyskania
kompatybilności systemu na skutek funkcjonowania dualistycznego podziału kompetencji,
polegających przykładowo na finansowaniu zakupów sprzętu, środków łączności i nawigacji
itp. z budżetu MON, i zarządzania procesem prawnym ich wykorzystania przez MIR.
W drugim tomie liczącym 399 stron, znajdujemy 23 wystąpienia (zdecydowana
większość, bo aż 17 przygotowanych zbiorowo przez zespoły liczące od 2 do 8 osób)
2
pogrupowane w trzech działach: Ratownictwo medyczne (s. 19-265); Epidemiologia (s. 269344); Medycyna sądowa (s. 347-399). W pierwszej części poruszono szerokie spektrum
zagadnień związanych z prawnymi aspektami oraz ewolucją ratownictwa medycznego w
Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym. Permanentny rozwój KSRG, to wynik wciąż
zmieniających się standardów udzielania pomocy medycznej ale również, jak zauważono,
pochodna wzrostu świadomości i oczekiwań społeczeństwa, w kwestii zapewnienia
bezpieczeństwa. Nie bez znaczenia pozostaje postulat wdrożenia nowoczesnych systemów
zarządzania opartych o procesy biznesowe, a więc odejście od zarządzania autorytarnego na
model zarządzania harmonijnego, będącego odpowiedzią na nieprzewidywalność, dynamikę,
skutki i skalę zagrożeń. Nowoczesne zarządzanie ewoluuje w kierunku zogniskowanym
według zasady „złotej godziny”, w której każdy pacjent ma określony czas, w który niezbędna
pomoc ma być udzielona, by przeżył i w możliwie najkrótszym czasie wrócił do zdrowia.
Część druga dotycząca epidemiologii zawiera 6 wystąpień dotyczących zagrożenia
bioterroryzmem, roli uprawnionych organów państwa w podejmowaniu działań na rzecz
niwelowania zagrożeń epidemiologicznych, reagowania na zdarzenia radiacyjne czy metodyki
oceny gotowości ochrony zdrowia publicznego w sytuacjach kryzysowych na przykładzie
Centers for Disease Control and Prevention. Ostatnia część poświęcona jest w znacznej mierze
antropologii sądowej, polegającej na identyfikacji człowieka w oparciu o usprawnienie starych
oraz powstanie nowych systemów identyfikacyjnych. Cechą wyróżniającą jest w tym
przypadku interdyscyplinarny charakter badań, wymagający wykorzystania osiągnięć z wielu
dziedzin nauki, a niejednokrotnie współdziałania specjalistów wykorzystujących różnorodne
techniki badawcze i diagnostyczne. Kontekst praktyczny organizacji i zakresu działań
medyczno-sądowych, został ukazany poprzez analizę tragicznego w skutkach zderzenia
czołowego dwóch pospiesznych pociągów pasażerskich pod Szczekocinem w marcu 2012 r.,
w którym śmierć na miejscu katastrofy poniosło 16 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych.
Bogaty jest kontekst historyczny obrazujący budowanie KSRG, nie tylko w kontekście
trudności natury legislacyjnej czy niezbędnych kosztów koniecznych do jego wdrożenia.
Równie trudne – w początkowym okresie jego wdrażania – okazały się kwestie „mentalne” i
dyskusja nad zapisami dotyczącymi kierowania akcjami. Maciej Schroeder (były zastępca
komendanta głównego PSP) wspomina „Grupa tradycjonalistów wysuwała argumenty
świadczące o zbliżającej się katastrofie dowodzenia, na tym etapie rodząca się w bólach PSP
miała nie potrafić kierować wszystkimi akcjami ratowniczymi, przy których jej obecność
będzie wymagana (…) A to, że kierujący działaniem ratowniczym strażacki dowódca sekcji
będzie w pewnym zakresie czasowym mówił – ba, rozkazywał! – lekarzowi, policjantowi czy
kolejarzowi, co ma robić, nie mieściło im się w głowach”.
Zagadnienia bezpieczeństwa stanowią istotny fragment znacznej już literatury,
poświęconej zagrożeniom, trendom czy potencjalnym możliwościom ich niwelowania. W tym
przypadku należy podkreślić wartość poznawczą i aplikacyjną recenzowanych książek,
napisanych w sposób komunikatywny i łączących doświadczenie oraz wiedzę badaczy i
praktyków. O wartości recenzowanej pozycji stanowi ponadto skład zespołu autorskiego i
wysoki poziom naukowy prezentowanych artykułów, będący wyrazem interdyscyplinarnego
ujmowania podejmowanej problematyki. Z całą stanowczością recenzowane pozycje
wydawnicze znaleźć powinny zastosowanie w praktyce zapobiegania zwalczania zagrożeń w
obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego, a także dydaktyce akademickiej.
3