Trasa Ko¼le

citywalk.info
Trasa Ko¼le
{iframe width="760px" height="450"
frameborder="0"}http://www.citywalk.info/mosmodule/MAPY/kozle/trasa_kozle_pl.html{/iframe}
Na trasie KO¬LE zobaczycie Pañstwo m.in.:
{jgaccordion}
[acctab ==Fort Fryderyka -baszta Montalemberta ==]
Fort Fryderyka – baszta Montalemberta, jest przyk³adem nowoczesnej sztuki budowli fortecznych wybudowanej
¶ci¶le wed³ug wskazówek zawartych przez in¿yniera wojsk francuskich, Marca Rene de Montalemberta, który w¶ród
licznych dzie³ na temat sztuki wojskowej opublikowa³ w 1793 roku ksi±¿kê, w której, jako oficer wojsk francuskich,
zawar³ swoje spostrze¿enia na temat sztuki oblê¿niczej.
Budowa wie¿y rozpoczê³a siê naprêdce w 1805 roku i na dobr± sprawê nigdy nie zosta³a dokoñczona.
Oblê¿enie Ko¼la przez wojska Hieronima Bonapartego spowodowa³o konieczno¶æ korzystania z wie¿y pomimo
niezakoñczenia jej budowy. Nie spe³ni³a ona do koñca zamierzonych celów, gdy¿ nie zdo³ano umie¶ciæ ciê¿kich
dzia³ na wy¿szej kondygnacji.
Wie¿a mia³a na celu stworzenie dodatkowej os³ony twierdzy od pó³nocy i wschodu, tj. od strony K³odnicy, Rogów i
Pogorzelca. Dostêp do wie¿y utrudnia³a od pó³nocy i wschodu m³ynówka i rzeka K³odnica, a dzia³a fortu os³ania³y
dostêp do pobliskich zabudowañ m³yna "na kukli" oraz na przyczó³ek mostowy. W zasiêgu artylerii wie¿y znalaz³
siê Kana³ K³odnicki i K³odnica a¿ do przedmie¶æ Pogorzelca.
Po zakoñczeniu oblê¿enia w 1807 roku wie¿y Montalemberta nadano nazwê Fortu im. Fryderyka Wilhelma.
Znaczenie Ko¼la jako twierdzy w XIX wieku zmala³o i nigdy potem fort nie musia³ raziæ swoim ogniem wojsk
oblê¿niczych.
W latach nastêpnych dokonano przebudowy fortu, obni¿ono go o jedn± kondygnacjê i w takim kszta³cie przetrwa³
do dzisiaj.
[/acctab]
[acctab ==Planty miejskie==]
Planty miejskie to tereny zielone, park lub zieleniec zak³adane na miejscu likwidowanych wa³ów, murów miejskich, fos
czy starych koryt rzecznych. Kozielskie planty utworzone zosta³y w 1873 roku po decyzji w³adz pruskich o likwidacji
Twierdzy Ko¼le.
Ziemne umocnienia miasta istnia³y ju¿ w czasach ¶redniowiecza, kiedy to w 1108 roku wojska polskie broni³y siê
przed czeskim oblê¿eniem. Pierwsze wzmianki o odbudowaniu umocnieñ grodu siêgaj± roku 1106, wówczas
Boles³aw Krzywousty kaza³ przeprowadziæ prace wzmacniaj±ce wa³y po po¿arze miasta.
Rozlewiska rzeki Odry, bagna i meandry tworzy³y sieæ stanowi±c± naturaln± barierê obronn±. Podczas wojny
trzydziestoletniej Duñczycy, którzy bez wiêkszych problemów zdobyli miasto, poprowadzili wody Odry wokó³ miasta a do
regulacji s³u¿y³a przegroda piêtrz±ca wodê, której pozosta³o¶ci obejrzeæ mo¿na na plantach przy ul. Stara Odra.
Zaporê okre¶lano mianem „Schwenzuchtmeuer” od niemieckiej nazwy „suchoty”, gdy¿
stoj±ca woda w fosie twierdzy by³a ¼ród³em chorób p³uc. Przy starym zamku woda napêdza³a m³yn zbo¿owy. Pó¼niej
jednak zmieniono bieg Odry wlewaj±c jej wody do pierwotnego koryta.
Najwiêksz± inwestycj±, która odbi³a siê na kszta³cie i historii Ko¼la by³a decyzja w³adz austriackich o budowie
twierdzy II rangi w Ko¼lu. Przekopano fosê wokó³ miasta oraz wybudowano mury obronne na kszta³t gwiazdy
o¶mioramiennej. Po zdobyciu miasta przez wojska pruskie podjêto decyzjê o zmianie planów budowy twierdzy na
kszta³t gwiazdy piêcioramiennej, wed³ug projektu genera³a in¿ynierii Gerarda Kornela Walrawe. W 1765 roku
utworzono fosê zewnêtrzn±. W 1783 wzniesiono przeskok na rzucie powtarzaj±cym uk³ad przewa³u. Przeskok,
zachowany do dzi¶ niemal w ca³o¶ci, przekszta³cono na pocz±tku XX wieku na park miejski – dzisiejsze planty.
Tworz± one niezamkniêty obwód zieleni o uk³adzie gwiazdy sze¶cioramiennej. Jej kszta³t doskonale obrazuj±
wspó³czesne zdjêcia lotnicze Ko¼la.
Planty dziel± siê na dwie czê¶ci: po³udniow± i pó³nocno – zachodni±, stanowi±c ci±g spacerowy z prostym
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44
citywalk.info
uk³adem dróg parkowych o swobodnym rozplanowaniu i licznymi egzemplarzami starodrzewia. Do dzisiaj zachowa³y
siê równie¿ przegrody, które umo¿liwia³y zalanie fosy wod± i natychmiastowe odciêcie mieszkañców (obroñców) miasta.
Na terenie parku znajduje siê kilka pomników upamiêtniaj±cych wydarzenia historyczne naszego miasta. Warto przy tej
okazji wymieniæ obelisk zachowuj±cy pamiêæ o przybyciu do Ko¼la pierwszej grupy organizatorów administracji
pañstwowej w powiecie Kozielskim. Nastêpnie pomnik Bojowników o wyzwolenie ¦l±ska, który stoi na miejscu pomnika
spi¿owego ku czci komendanta Twierdzy z 1807 roku, genera³a Davida von Neumanna, a tak¿e obelisk
upamiêtniaj±cy ofiarno¶æ i pomoc, jaka zosta³a udzielona mieszkañcom Ko¼la podczas wielkiej powodzi w 1997 roku.
Kozielskie planty stanowi± dzi¶ miejsce spacerów, rekreacji oraz fizycznej aktywno¶ci. Podczas Dni Twierdzy Ko¼le s±
naturaln± sceneri± rekonstrukcji historycznych, w których udzia³ bior± pasjonaci epokowego orê¿a…
[/acctab]
[acctab ==Rynek kozielski==]
Uk³ad urbanistyczny Ko¼la zwi±zany jest z lokacj± miasta na prawie magdeburskim, która mia³a miejsce przed 1287
rokiem. Charakterystyczny wygl±d rynku, na którego ¶rodku mie¶ci³ siê ratusz, siedziba w³adz miasta, wraz ze starówk±
w kszta³cie szachownicy tworzy³a typowa formê miasta ¶redniowiecznego. Rynek zbudowany jest na planie
prostok±ta z odchodz±cymi o¶mioma ulicami po dwie na ka¿dym rogu. Podobny uk³ad spotykamy w wielu
Górno¶l±skich miastach.
Rozwój miasta w ¶redniowieczu zwi±zany by³ z jego po³o¿eniem na skrzy¿owaniu szlaków komunikacyjnych i
handlowych z Gliwic, Bytomia i Raciborza do Opola, Nysy i Baborowa.
Na rynku w okre¶lone dni tygodnia odbywa³y siê targi a kilka razy w roku miasto organizowa³o jarmarki, z których
czerpa³o niema³e zyski. Blisko¶æ takich miast handlowych jak Racibórz, Opole czy Gliwice nie wp³ywa³a pozytywnie na
ilo¶æ handluj±cych. Ko¼le w tych czasach by³o wa¿nym o¶rodkiem rzemios³a, wyrobu soli, wyszynku piwa oraz, jak
wspomniano, handlu. Handlarzy sol± z Ko¼la spotykano nawet na targach w Krakowie.
Domostwa do XVI wieku by³y drewniane i jednoizbowe. Mieszkali tam zarówno ludzie jak i zwierzêta. Liczba domostw
wynosi³a wtedy 170, wszystkie mie¶ci³y siê w granicach murów miejskich. Dopiero po objêciu rz±dów w Ko¼lu przez
ksiêcia von Oppersdorfa nast±pi³ rozwój kamienic, które budowano z dachami bez strzechy, kilkupokojowe i
dwukondygnacyjne. Kamienice wokó³ rynku by³y wielokrotnie przebudowywane z powodu czêstych po¿arów jakie
nawiedza³y miasto oraz z powodu dzia³añ wojennych. Miasto bowiem ju¿ w 1107 wspominane jest jako gród obronny,
który potem sta³ siê stolic± kasztelanii. Wielkie zniszczenia podczas wojny trzydziestoletniej oraz wojen ¶l±skich w
XVIII wieku spowodowa³y konieczno¶æ przebudowy prawie wszystkich budynków w mie¶cie.
Na ¶rodku rynku znajdowa³ siê Ratusz, który funkcjonowa³ ju¿ od pierwszej po³owy XVII wieku. W wieku XVIII by³ to
murowany budynek, dwupiêtrowy ze spiczastym dachem. W ratuszu mie¶ci³o siê 6 izb s³u¿±cych jako kancelarie
w³adz miejskich i sala posiedzeñ rady miejskiej. Ratusz wraz z zegarem uleg³ w 1861 roku, wskutek uderzenia
piorunem, du¿emu zniszczeniu, siedem lat pó¼niej pod nadzorem architekta z G³ogówka Ziklera, zosta³ gruntownie
odbudowany. Po II wojnie ¶wiatowej wskutek zniszczeñ wojennych Ratusz zosta³ rozebrany, powodem tej decyzji by³
zbyt wysoki koszt odbudowy budowli przewy¿szaj±cy mo¿liwo¶ci miasta.
Dzisiejsze kamienice wokó³ rynku zosta³y wybudowane na prze³omie XVIII i XIX wieku, wielokrotnie przebudowywane
w wyniku dzia³añ wojennych (wojen ¶l±skich, oblê¿enia przez Wielk± Armiê Napoleona, a tak¿e w wyniku II wojny
¶wiatowej), bez zachowanych wyra¼nych cech stylowych.
Najs³ynniejsz± kamienic± na rynku by³ przed II wojna ¶wiatow± budynek na rogu dzisiejszej ulicy Pamiêci Sybiraków.
Mie¶ci³ siê w nim od roku 1826 hotel „Zum Kronprinzen” („ Do nastêpcy tronu”). By³ to
hotel wysokiej klasy, który posiada³ du¿± salê balow±. Z jego us³ug korzysta³o wiele osobisto¶ci przybywaj±cych do
miasta. Pod hotelem zatrzymywa³y siê bryczki, a od po³owy XIX samochody. Od 1907 roku uruchomiona zosta³a linia
autobusowa spod hotelu na dworzec kolejowy w Kêdzierzynie.
W latach trzydziestych XX wieku na rynku czynne by³o kino „Kapitol” oraz gospoda
„Smolka”, funkcjonowa³ równie¿ tutaj dom towarowy Ebel & Co.
W 1903 roku za³o¿ono Polski Bank Ludowy, który kusi³ swoich cz³onków dogodnymi warunkami, ale przede wszystkim
by³ przejawem polsko¶ci ziemi kozielskiej. W Banku tym pracowali min. Julian Planetorz, Adolf ¦liwka, Konrad Cichoñ.
Bank mie¶ci³ siê pocz±tkowo na rynku a po I wojnie ¶wiatowej przeniesiony zosta³ na róg ulic Targowej i
Poniatowskiego. Funkcjonowa³ do 1939 roku, a jego nastêpc± po wojnie zosta³ Bank Spó³dzielczy maj±cy sw±
siedzibê na rynku.Po II wojnie ¶wiatowej hotel zosta³ zlikwidowany, a budynek zajêty przez mieszcz±c± siê do
dzisiaj spó³dzielniê. Restauracja jednak funkcjonuje do dzisiaj. Kino zosta³o przeniesione na ulicê Pamiêci Sybiraków,
niestety w wyniku przekszta³ceñ wolnorynkowych przesta³o funkcjonowaæ. Kamienica, w której mie¶ci³ siê dom
towarowy po dzi¶ dzieñ pe³ni t± sam±, handlow± funkcjê. Znamiennym jest zachowanie tradycji istnienia zegara na
rynku - w s³oneczn± pogodê podaje on aktualny czas, który rozmawia z siedz±c± na cokole fontanny dziewczyn±.
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44
citywalk.info
[/acctab]
[acctab ==Ko¶ció³ ¶w. Zygmunta i ¶w. Jadwigi ¦l±skiej ==]
Pierwsze wzmianki o ko¶ciele w Ko¼lu pojawiaj± siê ju¿ w 1239 roku. Kozielska parafia natomiast zaczê³a swoje
funkcjonowanie w roku 1293. Zwi±zane by³o to bezpo¶rednio z lokacj± miasta na prawie ¶redzkim, która mia³a miejsce
dwa lata wcze¶niej. Do XV wieku budynek ko¶cio³a by³ prawdopodobnie drewniany. W 1460 roku rozpoczê³a siê
budowa murowanej ¶wi±tyni, która z powodu wielu po¿arów i dzia³añ wojennych by³a przez wieki przebudowywana.
Ju¿ od XIII wieku Ko¼le by³o wa¿nym o¶rodkiem ¿ycia religijnego na Górnym ¦l±sku, staj±c siê stolic± dekanatu.
Wezwanie ¶w. Zygmunta wi±¿e siê bezpo¶rednio z wp³ywami czeskimi na Górnym ¦l±sku. Ich intensywno¶æ potwierdza
figurka ¶w. Jana Nepomucena – patrona Czech, umieszczona na drodze z Kêdzierzyna-Ko¼la do Reñskiej
Wsi.
Fara kozielska by³a tak¿e bardzo silnym o¶rodkiem kultu maryjnego, o czym ¶wiadczy istnienie kaplicy pod wezwaniem
Naj¶wiêtszej Maryi Panny, oraz wiele ofiar sk³adanych na rzecz tego o³tarza, po¶wiadczonych w starych
dokumentach. Kult ¶w. Jadwigi ¦l±skiej znany jest w Ko¼lu od XV wieku.
Okres reformacji spowodowa³ czê¶ciowe odej¶cie ludno¶ci od ko¶cio³a katolickiego, parafia popad³a w ruinê,
zniszczeniu uleg³o sklepienie ¶wi±tyni. W roku 1570 dziêki Johanowi von Oppersdorffowi – w³a¶cicielowi
miasta, podjêto siê odnowy i przebudowy kozielskiego ko¶cio³a parafialnego. Prace objê³y wykonanie sklepienia
korpusu oraz budowê wie¿y w elewacji zachodniej.
Po zniszczeniach w czasie wojny trzydziestoletniej w 1681 roku przeprowadzone zosta³y prace remontowe dachu i
wie¿y ko¶cielnej. Najwiêksze straty poniós³ ko¶ció³ podczas huraganu w 1801 roku, a tak¿e w trakcie s³ynnego
oblê¿enia wojsk Hieronima Bonapartego w 1807 roku. W latach piêædziesi±tych XIX wieku przeprowadzono generalny
remont ko¶cio³a, a w roku 1888 wybudowano wej¶cie na chór i poszerzono go. Ostatnie wiêksze prace
przeprowadzone zosta³y w latach 1897 – 1899, wtedy to odkryto tynki i nadano ko¶cio³owi styl neogotycki,
wybudowano równie¿ mur oporowy wokó³ budynku.
W Ko¶ciele znajduje siê obraz Maryi z dzieci±tkiem pochodz±cy z 1420 roku, zwany przez wiernych „Matk±
Bosk± kozielsk±”.
[/acctab]
[acctab ==Zespó³ zamkowy – lamus, baszta i podzamcze ==]
Pierwsze wzmianki o Ko¼lu dotycz± grodu warownego bronionego przez wojska Boles³awa Krzywoustego w 1106 i
1108 roku. Pierwsze wzmianki o Ko¼lu dotycz± grodu warownego bronionego przez wojska Boles³awa Krzywoustego
w 1106 i 1108 roku. Pierwsz± warowniê archeolodzy umiejscawiaj± na wyspie pomiêdzy rozlewiskami Odry.
Powstanie zamku w dzisiejszym miejscu wi±zaæ mo¿na z lokacj± miasta pod koniec XIII wieku, gdy¿ na dziedziñcu
obecnego zamku odkryto ¶lady czworobocznej wie¿y mieszkalnej z czterema szczelinowymi oknami strzelniczymi oraz
ceramikê z XIII wieku.
Przez stulecia zamek popada³ w ruinê. Dopiero w 1563 roku, kiedy Johann von Oppersdorff wszed³ w posiadanie
Ko¼la i G³ogówka odbudowano ¶redniowieczn± siedzibê ksi±¿êc±. Zamek nie nadawa³ siê do zamieszkania,
posiada³ jednak solidne mury okalaj±ce oraz dobre po³o¿enie, co sk³oni³o von Oppersdorffa do przywrócenia
¶wietno¶ci kozielskiej warowni. Zachowana by³a równie¿ wie¿a zamkowa. Odbudowa zamku sta³a siê ogromnym
przedsiêwziêciem, dla którego specjalnie wybudowano cegielniê, w której w 1562 roku wypalono w trzech piecach
oko³o 54 tys. cegie³.
Zamek otoczony by³ dwiema fosami, z których jedna przy zamku wewnêtrznym otoczona by³a wysokim murem. Za
fos± po jednej stronie p³ynê³a Odra, po drugiej rozci±ga³y siê bagna i stawy. Zamek wewnêtrzny okala³ mur, przy
którym wznosi³a siê wie¿a, a po drugiej stronie umiejscowiona by³a baszta z dwoma otworami strzelniczymi. Baszta
zachowa³a siê po dzi¶ dzieñ. Wewn±trz zamku po jednej stronie starych murów znajdowa³o siê piêtro z dwoma
niewykoñczonymi pomieszczeniami mieszkalnymi. W dolnej czê¶ci zamku mie¶ci³y siê piwnice z mocnymi
sklepieniami, a nad nimi budynek bramny. Obok zwê¿enia piwnicznego usytuowane by³o wej¶cie do baszty. Na
drugim piêtrze, na które wchodzi³o siê dêbowymi schodami znajdowa³a siê sala z trzema oknami, kilka komór i
kuchnia. Na trzecim piêtrze by³o pomieszczenie do przechowywania ziarna. W wie¿y na trzecim piêtrze by³o
pomieszczenie dla stra¿nika.
Przed zamkiem Johann von Oppersdorff postawi³ s³odowniê i browar, z którego korzystali równie¿ mieszkañcy miasta.
Podczas wojny trzydziestoletniej miasto przechodzi³o zawirowania zwi±zane ze zmian± w³a¶cicieli, nikt z nastêpców
Oppersdorffów nie dba³ ani o zamek ani o miasto, traktuj±c je jako ¼ród³o dochodów. W 1642 roku Szwedzi zdobyli
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44
citywalk.info
Ko¼le, spl±drowali je i spalili. Odbudowa w wyniku wyludnienia i upadku gospodarczego regionu sz³a bardzo mozolnie.
Kolejnym czynnikiem hamuj±cym rozwój miasta by³o utworzenie przez Austriaków w 1734 roku w Ko¼lu twierdzy II
klasy. Niestety okres wojen ¶l±skich spowodowa³ kolejne zniszczenia w mie¶cie, które nie ominê³y równie¿ zamku.
Czê¶ciowa odbudowa podzamcza mia³a miejsce na pocz±tku XIX wieku, gdzie podczas oblê¿enia miasta przez
wojska Hieronima Bonapartego utworzono lazaret.
W czasach pó¼niejszych pozosta³e budynki zamku przystosowano do celów gospodarczych i mieszkalnych. Przez lata
teren podzamcza popada³ w ruinê. Dzi¶ zabezpieczony przed dewastacj± czeka na lepsze czasy.
Prace archeologiczne przeprowadzone na pocz±tku XXI wieku, doprowadzi³y do odkrycia piwnic zamkowych i
rekonstrukcji wie¿y zamkowej.
Najlepiej zachowanym obiektem zamkowym jest obok murów, baszta zamkowa bêd±ca siedzib± dzisiejszego
Towarzystwa Ziemi Kozielskiej, które zajmuje siê upamiêtnianiem minionych czasów i pielêgnacj± pami±tek
historycznych.
Z baszt± i zamkiem zwi±zana jest s³ynna legenda o trzech braciach Koz³ach, którzy byli w ¶redniowieczu postrachem
dla okolicznych podró¿ników i kupców. Wysi³ki maj±ce na celu zaprzestanie tego procederu za ka¿dym razem nie dawa³y
po¿±danego rezultatu, gdy¿ skutecznie chowali siê przed obcymi wojami w swojej niezdobytej warowni. W koñcu
jednak rze¼nik Jakub, który zna³ tajemne przej¶cie do zamku, wprowadzi³ tam ¿o³nierzy, którzy pojmali krn±brnych
braci. Kar± dla nich mia³o byæ str±cenie ich z najwy¿szego okna wie¿y, byæ mo¿e by³a to w³a¶nie baszta. Wszyscy trzej
ponie¶li ¶mieræ a pami±tk± tych dni by³o huczne obchodzenie dnia ¶w. Jakuba. Do dzi¶ organizowane s± coroczne
¶redniowieczne inscenizacje tamtych czasów w okolicach baszty zamkowej.
Warto dodaæ, ¿e w 2008 roku oddano do u¿ytku drug± basztê, która zosta³a zbudowana na fundamentach zburzonej
przed laty starej wie¿y.
[/acctab]
[acctab ==Lamus zamkowy ==]
Lamus to budynek wschodni kompleksu zamkowego zbudowany w XVI wieku w stylu renesansowym poprzez
dobudowanie do istniej±cego wcze¶niej gotyckiego muru obronnego. Lamus to budynek wschodni kompleksu
zamkowego zbudowany w XVI wieku w stylu renesansowym poprzez dobudowanie do istniej±cego wcze¶niej
gotyckiego muru obronnego. Lamus jest murowany i nieotynkowany. W ¶redniowieczu budynki tego typu usytuowane
by³y w pobli¿u dworu lub zamku i s³u¿yæ mia³y przechowywaniu cennych rzeczy i dokumentów. Spe³niaæ móg³ wiêc
Lamus Kozielski rolê skarbca lub archiwum. Lamusy mog³y byæ równie¿ drewniane, lecz ten kozielski powsta³ podczas
rozbudowywania zamku przez hrabiego von Oppersdorffa w XVI wieku, kiedy to Ko¼le przej¶ciowo by³o stolic±
ksiêstwa. Konieczno¶ci± sta³o siê wówczas wzniesienie budynku trwa³ego. Przy rozbudowie zamku u¿yte zosta³y
materia³y i pozosta³o¶ci po murach obronnych ¶redniowiecznego zamku piastowskiego.
Lamus móg³ te¿ spe³niaæ rolê spichlerza. ¦wiadczyæ mo¿e o tym fakt, i¿ po zdobyciu miasta przez Duñczyków odnoga
Odry opasaj±ca miasto przep³ywa³a w okolicach zamku. Wody rzeki zasila³y m³yn, który znajdowa³ siê w pobli¿u
lamusa.
[/acctab]
[acctab ==Zespó³ wodoci±gów miejskich
==]
Stan zdrowia mieszkañców Ko¼la z powodu stoj±cej wody w fosach miejskich nie by³ zbyt dobry. Gdy mo¿liwym sta³o
siê zlikwidowanie wodnych elementów twierdzy, komfort ¿ycia znacznie siê poprawi³. Niestety trudno¶ci± nadal by³o
zaopatrzenie ludno¶ci w wodê pitn±. Dot±d sprowadzano j± ruroci±giem z Reñskiej Wsi oraz Wiêkszyc, jednak
problemem by³a jako¶æ wody oraz odprowadzenie ¶cieków. Stan miejskich studni pozostawia³ równie¿ wiele do ¿yczenia.
W 1887 roku wybuch³a wielka epidemia duru brzusznego spowodowana zapewne stanem wody w studni fortecznej.
Nakazano wtedy przeprowadzenie odwiertów, celem znalezienia ¼ród³a czystej wody. Ostatecznie w lutym 1888 roku na
g³êboko¶ci 59 metrów natrafiono na ¿y³ê wodn±. Powsta³a pal±ca potrzeba wybudowania sieci wodoci±gowej w
mie¶cie. Na miejscu odwiertu wybudowano w 1903 roku nowoczesn± jak na tamte czasy wie¿ê wodoci±gow± w typie
– „Grzybek”, murowan± z ceg³y klinkierowej, dekorowan± geometrycznym motywem utworzonym
z cegie³ ciemnej barwy. Obok wierzy wybudowany zosta³ budynek pompowni ze zbiornikami wody pitnej. Wraz z
budynkiem administracyjnym budowle tworzy³y jednolit± kompozycjê, która zachowa³a siê praktycznie niezmieniona
do dzi¶.
Przy okazji sieci doprowadzaj±cej wodê wybudowano sieæ kanalizacyjn±, która odprowadza³a ¶cieki do oczyszczalni
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44
citywalk.info
przy ul. £ukaszewicza a potem do Odry.
Na uwagê zas³uguje rozmach inwestycyjny ówczesnych w³adz miejskich. W roku 1905 przyst±pi³y one do budowy
zak³adu gazowniczego przy ulicy Piastowskiej. Pod³±czenie budynków mieszkalnych do sieci wodoci±gowej i
gazowniczej wydatnie poprawi³y komfort ¿ycia mieszkañców Ko¼la.
[/acctab]
[acctab ==Ci±g kamienic przy ulicy Piastowskiej ==]
Kamienice przy ulicy Piastowskiej wybudowane zosta³y pod koniec XIX wieku. Wyj¶cie za mury twierdzy z zabudow±
miejsk± sta³o siê mo¿liwe po zniesieniu twierdzy przez w³adze pruskie w 1873 roku. Wzros³a wówczas liczba
mieszkañców miasta i nast±pi³o o¿ywienie ¿ycia towarzyskiego. Mo¿liwym sta³o siê równie¿ zainstalowanie
o¶wietlenia miejskiego oraz budowa dworca na koñcu ulicy Piastowskiej.
Kamienice mieszcz± siê w centrum miasta bezpo¶rednio za nieistniej±cymi murami obronnymi. Zwarta zabudowa
sugeruje przemy¶lany charakter ca³o¶ci budynków. Ich wysoko¶æ i bogato zdobiony wystrój architektoniczny wykonany w
tynku, ¶wiadczy o zamo¿no¶ci mieszkañców tych kamienic. S± to niestety jedyne tak okaza³e budynki mieszkalne z
prze³omu XIX i XX wieku. Powodem tego na pewno by³o opó¼nienie rozwoju miasta oraz brak przemys³u ciê¿kiego.
Na rogu ulic Kraszewskiego i Piastowskiej dawnej mie¶ci³a siê przepiêkna restauracja, winiarnia, a napisy
pozostawione w jêzyku niemieckim s± ¶wiadectwem minionych czasów. W lato na zewn±trz wystawiane by³y stoliki ha³as miejski nie by³ tak dokuczliwy jak dzisiaj. Przeznaczenie tej czê¶ci budynku nie zmieni³o siê do dzi¶,
zachowuj±c niejako wiekow± tradycjê mi³ego spêdzania czasu.
Po II wojnie ¶wiatowej charakter kamienic równie¿ siê nie zmieni³. Ciekawostk± jest fakt, ¿e mie¶ci³a siê tutaj w 1947
roku Miejska Komisja Wyborcza. Lokalizacja podyktowana by³a blisko¶ci± Powiatowego Urzêdu Bezpieczeñstwa
Publicznego.
[/acctab]
[acctab ==Budynek Liceum Ogólnokszta³c±cego ==]
Tradycje szkolnictwa w Ko¼lu siêgaj± XIV wieku, kiedy to przy okazji sporu dotycz±cego m³yna nad Odr±
wzmiankowany jest rektor szko³y kozielskiej. Z kozielskiej ziemi pochodzili równie¿ studenci dawnej Akademii
Krakowskiej. Nie wykszta³ci³a siê jednak w mie¶cie tradycja szkolnictwa innego jak tylko szko³y wyznaniowe
kszta³c±ce na poziomie podstawowym. W 1873 roku dosz³o do po³±czenia szkó³ wyznaniowych i utworzono jednolit±
szko³ê wielowyznaniow±. Do roku 1873 Ko¼le nie posiada³o szko³y o charakterze gimnazjum, która umo¿liwia³aby
dalsze kszta³cenie. Dla takich osób stawa³o siê konieczno¶ci± podjêcie nauki w innych miastach, przewa¿nie
wybierano Racibórz, w którym funkcjonowa³o gimnazjum. Pomimo k³opotów organizacyjnych w 1877 roku utworzono
gimnazjum mêskie równie¿ w Ko¼lu. Pocz±tkowo naukê podjê³o 38 uczniów.
Uczêszczali oni do budynku szko³y ludowej przy ulicy ¯eromskiego, jednak¿e podejmowano starania maj±ce na celu
wybudowanie osobnego gmachu. Dzia³ania te zosta³y uwieñczone sukcesem w 1883 roku. Szko³a nosi³a nazwê
Wy¿szej Szko³y Ch³opiêcej, a w roku 1885 roku zosta³a podniesiona do rangi progimnazjum, w którym nauka trwa³a 6
lat. W latach I wojny ¶wiatowej budynek szko³y zosta³ tymczasowo zamieniony na szpital rezerwowy i nauka znów
musia³a przenie¶æ siê do budynku przy ulicy ¯eromskiego. Po wojnie nauka zosta³a rozszerzona do programu 8
letniego gimnazjum a pierwsza matura odby³a siê w 1923 roku.
W latach trzydziestych XX wieku szko³a zmieni³a nazwê na Szko³ê im. Gen Litzmanna – Pañstwowe Liceum
Mêskie. W 1945 roku tu¿ po zakoñczeniu dzia³añ wojennych utworzono Pañstwowe Gimnazjum i Liceum
Koedukacyjne. Kierownikiem placówki zosta³ Wojciech Czerwiñski, którego imieniem zosta³a pó¼niej uhonorowana ulica
w Ko¼lu. W 1948 roku szko³ê przekszta³cono na Szko³ê Podstawow± i Liceum Ogólnokszta³c±ce, którego patronem
zosta³ Henryk Sienkiewicz. Nauka w tym czasie trwa³a 11 lat.
[/acctab]
[acctab ==Budynek Urzêdu Miasta ==]
Obok budynku szko³y mie¶ci siê druga wspania³a budowla, mianowicie siedziba dzisiejszych w³adz miasta. Przed II
wojn± ¶wiatow± w budynku znajdowa³o siê starostwo powiatu kozielskiego, w którym zamieszkiwa³ starosta.
Budynek wzniesiony zosta³ w latach 1909 – 1910. Za budynkiem mie¶ci³y siê pomieszczenia gospodarcze
– stajnie dla koni, a w pó¼niejszych czasach gara¿e dla pojazdów s³u¿bowych. Gmach posiada³ przepiêkny
dach, lecz po II wojnie ¶wiatowej dokonano jego przebudowy. Decyzj± w³adz miasta w 2008 roku rozpoczêto prace
maj±ce na celu nadbudowê piêtra oraz przywrócenie dawnej bry³y dachu.
[/acctab]
[acctab ==¦luza Ko¼le ==]
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44
citywalk.info
Istnienie ¦luzy w Ko¼lu na wysoko¶ci jazu ¶wiadczy o du¿ej wadze jak± odgrywa³a Odra w systemie transportowym
na ¦l±sku.
Odra od wieków by³a rzek± maj±c± ogromne znacznie gospodarcze. Wykorzystywana by³a jako ¼ród³o taniej si³y dla
m³ynów wodnych, pomocna w rolnictwie, jako ¼ród³o wody do nawadniania pól, równie¿ jako ¼ród³o po¿ywienia, gdy¿
po³ów ryb, raków by³ powszechny przez wieki. Rzeka i ¿egluga sta³a siê nerwem regionu, decyduj±cym o jego pozycji
gospodarczej.
Od wczesnych czasów ¶redniowiecznych cz³owiek mia³ wp³yw na bieg wód rzeki. Najwiêksze prace maj±ce na celu
regulacjê biegu Odry prowadzone by³y po przejêciu ¦l±ska przez Prusy w 1741 roku. Sze¶ædziesi±t lat pó¼niej
finansowanie robót na rzece przejê³o na siebie pañstwo a w 1819 roku w Bohuminie powziêto uchwa³ê maj±c± na
celu opracowanie jednolitej regulacji Odry, polepszenie jej sp³awno¶ci i przydatno¶ci dla rodz±cego siê w szybkim
tempie przemys³u. W wyniku prac zaczêtych ju¿ w po³owie XVIII wieku bieg rzeki skrócono o ¼ czyli o 160 km, a na
pocz±tku XX wieku o dalsze 30 km.
¦luza w Ko¼lu zbudowana zosta³a w 1830 roku wraz z kilkunastoma innymi ¶luzami i jazami jakie zosta³y wykonane
na odcinku od Cha³upek do uj¶cia Nysy K³odzkiej. Nie mog³a ona jednak przepuszczaæ du¿ych barek, przez co szlak
wodny nie mia³ wiêkszego znaczenia. Wspomnieæ nale¿y, ¿e uj¶cie Kana³u K³odnickiego znajduje siê ponad ¶luz±,
przez co barki p³yn±ce z Gliwic i Zabrza omija³y jeszcze jeden stopieñ wodny na drodze do Wroc³awia i Szczecina.
W 1904 roku dokonano przebudowy ¦luzy co pozwoli³o na przeprawê barek tzw. berlinek maj±cych 40 m d³ugo¶ci i
ok. 200 ton ³adowno¶ci. Szlak do Raciborza nie zosta³ jednak w pe³ni wykorzystany, a przy braku prac regulacyjnych
kompletnie zamar³.
W pobli¿u ¦luzy mie¶ci³a siê przystañ pocztowa, która wraz z umiejscowion± naprzeciw ulicy £ukaszewicza poczt±
spe³nia³a wa¿n± rolê w mie¶cie, s³u¿±c równie¿ mieszkañcom okolicznych miejscowo¶ci.
Za przejazd przez Odrê w Ko¼lu pobierana by³a op³ata, która w po³owie XVII wieku wynosi³a 22 grosze i 6 hale¿y.
Przynosi³o to miastu spore dochody.
Warto wspomnieæ, ¿e oprócz statków towarowych jakie przep³ywa³y przez ¦luzê w miesi±cach letnich na Odrze
urz±dzane by³y rejsy wycieczkowe. Prowadzone one by³y z przystani pocztowej w kierunku Raciborza, do pla¿y w
Starym Ko¼lu oraz w dó³ rzeki do ¶luzy w Januszkowicach.
Po powodzi w 1997 roku przyst±piono do prac remontowych nabrze¿a. Wybudowano nowy jaz wraz ze stacj±
pomiarow± na miejscu jazu kamiennego. ¦luza równie¿ ucierpia³a podczas powodzi, dlatego dokonano jej remontu.
Dzisiaj ¦luza Ko¼le jest ca³kowicie sprawn± instalacj± wodn± opart± na sile ludzkich r±k. Stanowi wraz z promenad±
uroczy element architektury miasta, a rejsy wycieczkowe oraz sp³ywy kajakowe staj± siê, tak jak niegdy¶, bardzo
popularn± form± rozrywki i rekreacji.
[/acctab]
[acctab ==Budynek forteczny pó³okr±g³y ==]
¦wietnie zachowany, wybudowany na kszta³cie podkowy budynek jest jedynym tego rodzaju obiektem w KêdzierzynieKo¼lu. Jego pierwotna funkcja mia³a zwi±zek z budow± umocnieñ twierdzy w po³owie XVIII wieku. W czasie istnienia
Twierdzy Ko¼le budynek ten pe³ni³ funkcje wartowni numer 2. O jego przeznaczeniu ¶wiadcz± tak¿e otwory w
piwnicach. Po zlikwidowaniu Twierdzy przez w³adze Pruskie w 1873 roku obiekt przesta³ pe³niæ obronne zadania.
Na szczê¶cie w dniu 30 lipca 1875 roku teren ca³ej wyspy zosta³ przejêty przez Ministerstwo do spraw Rolnictwa z
przeznaczeniem pod stworzenie pañstwowego stada ogierów. Swoje funkcjonowanie stado rozpoczê³o w roku 1876
pod kierownictwem dyrektora hrabiego von Knobelstdorffa. Dyrektor mia³ do pomocy rachmistrza, paszowego i 34
masztalerzy, którzy zaadoptowali pó³okr±g³y budynek na pomieszczenia mieszkalne. Do ich obowi±zków nale¿a³o
opiekowanie siê stadem licz±cym 60 ogierów.
W charakterze stajennych zatrudniano m³odych ludzi, którzy odbyli wcze¶niej trzyletni± s³u¿bê w pu³ku konnym. Po
pó³rocznym okresie próby przyjmowa³o siê ich jako stajennych, a po kilkuletniej pracy nadawano status urzêdnika
pañstwowego. ¯onaci stajenni otrzymywali mieszkania na terenie stadniny. Stajenni wolnego stanu oraz ci, którzy
mieszkali poza terenem stada mieli zapewnione wy¿ywienie w kantynie mieszcz±cej siê na terenie wyspy.
Budynek o charakterystycznej pó³okr±g³ej bryle do dzisiaj pe³ni funkcjê mieszkaln±.
[/acctab]
[acctab ==Prochownia ==]
Budynek Prochowni jest jedynym zachowanym w tak dobrym stanie budynkiem twierdzy. Przej¶ciowo istnia³o w
mie¶cie oko³o dziesiêciu prochowni i magazynów broni. Przypuszcza siê, ¿e w Prochowni przy ulicy Garncarskiej
mie¶ci³ siê tylko i wy³±cznie magazyn prochu - st±d zatem wywodzi siê nazwa budynku.
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44
citywalk.info
Po ustanowieniu przez Austriaków w Ko¼lu Twierdzy II klasy rozpoczê³a siê budowa nowych murów i umocnieñ.
Budowane by³y równie¿ budynki militarne wewn±trz miasta. Na ulicy targowej w miejscu zasypanej odnogi Odry
postawiono koszary dla dwóch batalionów ¿o³nierzy. Austriacy nie zd±¿yli dokoñczyæ budowy twierdzy wed³ug swoich
planów, gdy¿ w wyniku wojen ¶l±skich prusacy zajêli ca³y ¦l±sk. Przyst±pili oni do budowy szeregu twierdz, które mia³y
tworzyæ zwarty system obronny ca³ej prowincji.
Projektodawc± Twierdzy Ko¼le by³ in¿ynier Gerhard Cornelius von Walrawe - autor projektu fortyfikacji w wielu
twierdzach, miêdzy innymi w K³odzku. Twierdza Ko¼le budowana by³a przez prusaków w trakcie prowadzonych
dzia³añ wojennych z Austriakami. Skuteczno¶æ umocnieñ potwierdzi³o bezowocne, najd³u¿sze w dziejach miasta bo
a¿ czteromiesiêczne oblê¿enie twierdzy w 1758 roku. Ostatecznie po zawarciu pokoju hubertusburskiego w 1763 roku
prusacy mogli zaj±æ siê budow± nowych umocnieñ. Wtedy to wybudowano kazamaty w pobli¿u ulicy Rac³awickiej, w
okolicy zamku i koszar, jaz i ¶luzê na Odrze, a tak¿e 10 prochowni, arsena³ i most na Odrze. Ca³kowit± budowê
umocnieñ w mie¶cie zakoñczono w 1790 roku. Do czasów s³ynnego oblê¿enia przez Wielk± Armiê Napoleona w
1807 roku niedokoñczona zosta³a tylko budowa Baszty Montalemberta.
Prochownia to trzykondygnacyjny budynek, wolnostoj±cy, podpiwniczony, który posiada g³êboko schowane ma³e
okienka od strony po³udniowej, natomiast od strony pó³nocnej otwory szczelinowe, które najprawdopodobniej pe³ni³y
rolê obronn±, mo¿na by³o przez nie prowadziæ ostrza³ okolic budynku.
Dzisiaj wyremontowana Prochownia znajduje siê w rêkach prywatnych, mieszcz± siê w niej lokale us³ugowe.
[/acctab]
[acctab ==Ko¶ció³ minorytów pod wezwaniem Naj¶wiêtszej Maryi Panny ==]
Ko¶ció³ minorytów pod wezwaniem Naj¶wiêtszej Maryi Panny zosta³ wybudowany w latach1751-1753. Na potrzeby
budowy zaadoptowano wtedy budynek przy ul. Garncarskiej.
Ko¶ció³ jest typowym przyk³adem architektury baroku ¶l±skiego. Murowany i otynkowany z siod³owym dachem i
jednoprzês³owym prezbiterium. Zamkniêto je ¶cian± prost±, za któr± znajdowa³ siê przedsionek prowadz±cy do 2
prostok±tnych zakrystii. ¦wi±tynia jest jednonawowa, o oknach prostok±tnych umieszczonych we wnêkach. Murowany
chór muzyczny wsparty zosta³ na arkadach filarowych. Na sklepieniu nawy Józef Beyer z Opawy namalowa³ polichromiê
z biblijn± scen± S±du Salomona. Autorem obrazu w o³tarzu g³ównym by³ Brabant, malarz wroc³awski. Piêkne XVIII
wieczne tabernakulum zdobi³a rze¼ba baranka eucharystycznego i p³askorze¼ba Ukrzy¿owania.
W trakcie oblê¿enia przez wojska armii Hieronima Bonapartego w 1807 roku, ko¶ció³ i klasztor przystosowano na
potrzeby tymczasowego szpitala. Na korytarzach rozstawione by³y ³ó¿ka szpitalne. Po wojnie napoleoñskiej król pruski
Fryderyk Wilhelm III przeprowadzi³ sekularyzacjê maj±tków klasztornych podaj±c za powód brak funduszy na kontrybucje
wojenne.
W budynku klasztoru w Ko¼lu urz±dzono szkolê garnizonow±, w ko¶ciele najpierw by³a komenda garnizonu, potem
arsena³. W 1929 roku ko¶ció³ Wniebowziêcia Naj¶wiêtszej Maryi Panny zosta³ wykupiony przez parafiê katolick± od
w³adz Pruskich.
Po II wojnie ¶wiatowej ko¶ció³ i klasztor zosta³ przez w³adze pañstwowe przejêty jako „mienie
poniemieckie”. Na szczê¶cie przez ca³y ten czas nie zmieni³ on swojego charakteru
[/acctab]
[acctab ==Dom Kultury Ko¼le ==]
Ko¼le od czasów ¶redniowiecznych posiada³o bardzo bogat± tradycjê wojskow±. Niestety po zniesieniu Twierdzy
Ko¼le pod koniec XIX wieku obecno¶æ wojska w mie¶cie z biegiem czasu stawa³a siê zbêdna. Od 1860 roku
stacjonowa³ tu a¿ do koñca I wojny ¶wiatowej garnizon 3 Górno¶l±skiego Pu³ku Piechoty nr 6, który w 1919 roku zosta³
zlikwidowany. Okres ten jest wspominany bardzo dobrze przez mieszkañców gdy¿ wojsko aktywnie uczestniczy³o w
¿yciu miejskim, organizowa³o np.: coroczne festyny, a tak¿e sta³o siê instytucj± pobudzaj±c± lokaln± gospodarkê.
Pierwsze Pañstwowe Gimnazjum Mêskie w Ko¼lu nazwano imieniem genera³a Litzmanna, który stacjonowa³ w
Kozielskiej jednostce.
Wojsko powróci³o do miasta dopiero w 1936 roku w postaci oddzia³ów 84 pu³ku piechoty z Gliwic. Koniecznym sta³o
siê wybudowanie miejsca spotkañ i rozrywki ¿o³nierzy, którym sta³ siê budynek przy ul. Skarbowej 10 .
Miejsce nie zosta³o wybrane przypadkiem. To tutaj prawdopodobnie znajduje siê grób s³ynnego komendanta Twierdzy
z czasów oblê¿enia miasta przez wojska Hieronima Bonapartego w 1807 roku, genera³a Dawida von Neumanna. To
genera³ von Neumann sta³ siê symbolem pruskiego ¿o³nierza, który walczy i nie poddaje siê pomimo pozornie
beznadziejnej sytuacji. Odrzuca³ on kilkakrotnie poselstwa wojsk francuskich wzywaj±ce go do poddania miasta.
Genera³ von Neumann zmar³ w trakcie oblê¿enia, w kwietniu 1807 roku na tyfus. Pogrzeb odprawiono z wszystkimi
wojskowymi ceremonia³ami, a na uroczysto¶æ przybyli ksi±¿ê kurlandzki Biron, wszyscy oficerowie, urzêdnicy
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44
citywalk.info
pañstwowi i miejscy, a tak¿e delegacja mieszczan.
Propaganda pruska stworzy³a legendê nieugiêtego oficera pruskiego oddanego do koñca sprawie, który mimo
choroby, jaka go trawi³a, nie zszed³ z posterunku i do koñca swych dni zachowa³ trze¼wo¶æ umys³u i poczucie
obowi±zku, jaki musi wype³niæ wzglêdem narodu i ojczyzny.
[/acctab]
{/jgaccordion}
http://www.citywalk.info
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 21:44