SĄDZIĆ SIĘ POLUBOWNIE Wyrok sądu w ciągu 7

SĄDZIĆ SIĘ POLUBOWNIE
Wyrok sądu w ciągu 7 miesięcy ? Wybierani przez strony fachowi arbitrzy?
Odformalizowana i przejrzysta procedura? To nie mrzonki. Tak przebiega proces przed
sądem polubownym.
Dnia 17 października br. weszła w życie nowelizacja ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego. Wprowadziła ona przede wszystkim szczegółowe unormowanie rozwiązywania
sporów przed sądem polubownym – dostosowując nasze prawo do praktyki sądownictwa
polubownego w kraju, jak i zagranicą. Celem zmiany przepisów jest zwiększenie
atrakcyjności i konkurencyjności sądownictwa polubownego (arbitrażowego) w stosunku do
sądownictwa powszechnego. Arbitraż jest bowiem o wiele bardziej elastyczną procedurą,
kształtowaną w znacznej mierze przez wolę stron. Sądy arbitrażowe natomiast, działając przy
większych izbach gospodarczych i stowarzyszeniach oraz stosując konkurencyjne taryfy
cenowe, są dość powszechnie dostępne.
Postępowanie polubowne określone w naszym prawie stosuje się, jeżeli miejsce postępowania
przed sądem polubownym znajduje się na terytorium Polski, a w określonych wypadkach także wtedy, gdy miejsce postępowania przed sądem polubownym znajduje się poza jej
granicami lub nie jest oznaczone. Arbitraż staje bowiem coraz powszechniejszą formą
rozstrzygania sporów w przypadku kontaktów gospodarczych z zagranicą. Podmioty
uczestniczące w międzynarodowym obrocie gospodarczym dążąc do szybkiego i fachowego
rozwiązywania sporów umownych coraz częściej sięgają po sądownictwo polubowne,
bardziej odformalizowane od sądownictwa państwowego. Przepisy k.p.c., w zgodzie z
normami międzynarodowymi, dają stronom swobodę wyboru kraju, w którym rozstrzygany
będzie spór. W związku z tym, w interesie polskiego przedsiębiorcy będzie więc poddanie
sprawy pod kompetencję polskiego sądu. Decydując się natomiast na zagraniczny arbitraż
warto wcześniej zapoznać się z regulaminem instytucji, przed którą toczyłby się ewentualny
spór, przejrzeć taryfę opłat, jak i sprawdzić, czy państwo, na którego terenie mieści się sąd,
podpisało międzynarodowe umowy arbitrażowe.
Pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego poddawane mogą być wszelkie sprawy majątkowe
lub niemajątkowe, które mogą być przedmiotem ugody sądowej. Wyjątek stanowią sprawy o
alimenty.
Zapis na sąd polubowny
Warunkiem poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego jest sporządzenie przez
strony lub umocowanych do tego pełnomocników umowy, która powinna wskazywać
przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wynika lub może wyniknąć.
Dopuszczalną formą tej umowy jest tzw. „zapis na sąd polubowny”, zamieszczony w treści
kontraktu. Może on przybrać przykładowe brzmienie: "Wszelkie spory wynikające z
niniejszego umowy lub powstające w związku z nią będą rozstrzygane przez Sąd Arbitrażowy
przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie stosownie do Regulaminu tego Sądu".
Stronom przysługuje zatem uprawnienie do wyznaczenia stałego sądu do rozpatrywania
sporów z określonego stosunku prawnego, mogą także powołać sąd tymczasowy do
rozstrzygnięcia konkretnego sprawy. W razie braku wskazania sądu określa właściwość sąd
polubowny, biorąc pod uwagę przedmiot postępowania, okoliczności sprawy i dogodność dla
stron. Jeżeli natomiast strony nie postanowiły inaczej związane są regulaminem wskazanego
sądu polubownego obowiązującym w dniu dokonania zapisu. Zapis na sąd polubowny
1
wymaga sporządzenia go w formie pisemnej, aczkolwiek ustawodawca nie wyklucza
zastosowania innego sposobu utrwalania treści, np. wymienionego między stronami faksu.
Natomiast, jeżeli przedmiotem sporu są sprawy z zakresu prawa pracy, zapis może być
sporządzony wyłącznie po powstaniu sporu i tylko w formie pisemnej pod rygorem
nieważności. Wprowadzenie do kontraktu zapisu sprawia, że w razie wniesienia do sądu
powszechnego sprawy dotyczącej sporu objętego zapisem na sąd polubowny, sąd odrzuca
pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, o ile druga strona podniesie
zarzut zapisu na sąd polubowny. Warunkiem skuteczności zarzutu jest ważność, skuteczność
oraz wykonalność zapisu. Ja więc z powyższego wynika, wniesienie sprawy do sądu nie jest
przeszkodą do rozpoznania sprawy przez sąd polubowny.
Arbitrzy
Stronom przysługuje prawo doboru arbitra, którym może być każda osoba fizyczna mająca
pełną zdolność do czynności prawnych - za wyjątkiem sędziów państwowych - przy czym
powinny kierować się zwłaszcza kwalifikacjami kandydata, niezbędnymi do skutecznego
rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Strony mogą także określić tryb postępowania, który ma
być stosowany w toku rozpatrywania sprawy. W przypadku poddania sporu do
rozstrzygnięcia przez sąd arbitrażowy przy danej izbie gospodarczej, można skorzystać z listy
dostępnych w danym sądzie arbitrów, będących często wybitnymi prawnikami. Strony mogą
również wskazać regulamin tego sądu za właściwą procedurę postępowania w sprawie, a w
przypadku braku wskazania procedury, sąd polubowny może w zasadzie prowadzić
postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy, nie jest bowiem przy
tym związany przepisami o postępowaniu przed sądem.
Zasady
Na uzasadniony wniosek strony wnoszącej roszczenie, sąd polubowny może postanowić o
zastosowaniu takiego środka zabezpieczenia, który uzna za właściwy ze względu na
przedmiot sporu. Dalsza swoboda stron w postępowaniu przed sadem arbitrażowym przejawia
się np. w możliwości wyboru języka, w jakim toczyć się będzie proces, a także ustaleniu
więcej niż jednej instancji. Mogą one także uzgodnić miedzy sobą, że postępowanie będzie
prowadzone bez wyznaczania rozprawy, a także w oparciu o wszelkiego rodzaju środki
dowodowe.
Sąd polubowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku. Jeśli zaś
strony go do tego upoważniły -według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności. Sprawy z
zakresu obrotu gospodarczego sąd arbitrażowy będzie rozpatrywał zarówno w oparciu o
konkretne przepisy szczegółowe dla danego stosunku prawnego, jak i na gruncie zasad
ogólnych wyrażonych np. w prawie cywilnym, handlowym lub w Konstytucji. Tak szeroka
baza orzecznicza pozwala bardzo uprościć postępowanie, często niezwykle kazuistyczne w
sprawach gospodarczych. Unormowanie to wszakże częstokroć doprowadzać może do
kłopotów dla sądów, które orzekając opierałyby się na normach ocennych i
sprawiedliwościowych.
Rozstrzygnięcie
Strony mogą zawrzeć przed sądem polubownym ugodę, wobec której sąd umarza
postępowanie lub nadaje ugodzie formę wyroku. Wyrok sądu polubownego wiąże strony i
kończy postępowanie w sprawie. Jego uchylenie jest możliwe tylko w przypadku wniesienia
2
po uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności przez sąd powszechny, podejmujący
decyzję na posiedzeniu niejawnym. Ten może odmówić powyższego tylko w wyliczonych w
k.p.c. przypadkach. „Prawo veta” staje się silniejsze wobec wyroków sądów polubownych lub
ugod przed nimi zawartych zapadłych za granicą. Wówczas sąd orzeka po przeprowadzeniu
rozprawy. Na wniosek strony sąd może odmówić uznania albo stwierdzenia wykonalności
wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem
polubownym za granicą, jeśli zachodzą ustawowe przesłanki. Z uprawnienia takiego mógłby
skorzystać np. Skarb Państwa, wnosząc skargę do polskiego sądu, nie chcąc uznać wyroku
Sądu Arbitrażowego w sprawie prywatyzacji PZU.
Szybkie postępowanie
Postępowanie w sprawie przed sądem arbitrażowym trwa od 6 do 9 miesięcy, a wyrok
powinien zapaść w przeciągu 30 dni od zamknięcia przewodu sądowego. Niektóre stałe
arbitraże, jak na przykład Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie
dyscyplinują arbitrów zwlekających z wydaniem wyroku pozbawiając ich całości lub części
wynagrodzenia przysługującego im za prowadzoną sprawę. Stanowi to wyraźny kontrast w
stosunku do działania sądów powszechnych, przed którymi postępowania często trwają
latami, a sędziowie nie ponoszą odpowiedzialności za nieuzasadnioną przewlekłość procesu.
Arbitraż jest także o wiele tańszy od postępowania przed sądem powszechnym. Jeżeli strony
zawarły umowę na sąd tymczasowy, same określają wynagrodzenie arbitrów. Stałe sądy
arbitrażowe posiadają własne reguły i tabele wpisów sądowych. Są to zazwyczaj wpisy
znacznie niższe niż w sądach państwowych.
Za postępowaniem arbitrażowym przemawia cały szereg logicznie spójnych argumentów.
Arbitraż jest oszczędnością czasu i pieniędzy. Postępowanie jest poufne i nie naraża stron na
nieprzyjemności związane z ujawnieniem sprawy. Wysoką kompetencję składu orzekającego
umożliwia stronom prawo wyboru arbitrów, będących specjalistami w danej dziedzinie.
Wyrok sądu polubownego jest tytułem egzekucyjnym, który wyposażony przez sąd
państwowy w klauzule wykonalności nadaje się do egzekucji. Zapis na sąd polubowny
powinien być, i tak się już od jakieś czasu coraz częściej dzieje, integralną częścią każdej
umowy cywilno-prawnej, a nawet publiczno-prawnej. Arbitraż pozwala „urynkowić” wymiar
sprawiedliwości, przez poddanie go regułom obrotu gospodarczego. Usprawnia polskie
sądownictwo, wypełnia luki systemowe i jest przychylniejszy obywatelom. Miejmy nadzieję,
że sądy państwowe w obawie przed konkurencją w postaci arbitrażu zaczną się reformować.
Marcin Wawrzyniak
Krzysztof Olbrycht
Spółka Doradztwa Podatkowego VALOR Sp. z o. o.
www.valor.pl
3