115 Rutkowska.qxp - Medycyna Sportowa

Transkrypt

Medycyna Sportowa
© MEDSPORTPRESS, 2007; 3(6); Vol. 23, 171-178
Zaanga¿owanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piœmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Pi³sudskiego, Warszawa
Zamiejscowy Wydzia³ Wychowania Fizycznego, Bia³a Podlaska
tio
np
roh
ibit
KOMPETENCJE SPO£ECZNE M£ODYCH
SIATKAREK W KONTEKŒCIE OSI¥GNIÊÆ
SPORTOWYCH
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
SOCIAL COMPETENCES OF YOUNG FEMALE VOLLEYBALL
PLAYERS IN THE LIGHT OF SPORT ACHIEVEMENTS
S³owa kluczowe: kompetencje spo³eczne, siatkarki, osi¹gniêcia sportowe
Key words: social competences, female volleyball players, sport achievements
ibu
-d
istr
Summary
3586
7
2
20
op
Word count:
Tables:
Figures:
References:
y is
-
for
pe
rs
on
al
us
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
eo
nly
Background. Social competences have become a popular issue especially in recent years. This is related mostly to possibilities of practical use of information and
conclusions from various studies to improve human social functioning, and to increase effectiveness of undertaken tasks. It is justified therefore to consider social competence in the light of sport – achieved results and simultaneous personal development of competitors. The goal of the paper was to analyse social competences of female volleyball players – competitors from best Polish youth volleyball teams. The
aim of the paper was also to emphasise the role of social competences in the process of sport training in youth.
Material and methods. Examinations were carried out in a group of 78 female
volleyball players (aged 14-17 years) – finalists of the Polish Nationwide Youth Olympics (Bi³goraj, June 2005). A Questionnaire of Social Competences – KKS-A (M), prepared by Anna Matczak (2001) was used to assess the level and scope of social competences.
Results. The results of analyses revealed social competences on average level
in all measured scales. Significant correlations between the level of presented social
abilities and sport achievements as well as other variables characterising sport activity of the examined sportswomen were also noted.
Conclusions. This paper contains results of the study and suggestions concerning
broader use of knowledge about social competences in sport. Conclusions drawn from
the study give initial indication in favour of the necessity to enrich current training programmes realised with young sportsmen with elements of social abilities training.
Th
is c
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Rutkowska
AWF Warszawa – ZWWF Bia³a Podlaska, Katedra Nauk Humanistycznych, Zak³ad Pedagogiki i Psychologii
21-500 Bia³a Podlaska, ul. Akademicka 2, tel./fax: (0-83) 342-87-76, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
07.06.2007 r.
26.06.2007 r.
-
ed
.
Katarzyna Rutkowska
-
-
ARTYKU£ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
171
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
tio
np
roh
ibit
ibu
-d
istr
nly
eo
al
us
Obecne stulecie nazwano wiekiem kompetencji [1].
W wielu dziedzinach udowodniono, ¿e to w³aœnie kompetencje, umiejêtnoœci spo³eczne warunkuj¹ efektywnoœæ ró¿norodnych dzia³añ. Wymogi wspó³czesnoœci,
a tak¿e specyfika wyczynowego sportu nowych czasów,
pozwalaj¹ przypuszczaæ, ¿e wysokie kompetencje spo³eczne bêd¹ korzystnie wyp³ywa³y na wynik sportowy,
a równolegle tak¿e na rozwój osobisty zawodników.
W literaturze przedmiotu brakuje jednoznacznej
definicji pojêcia kompetencje. Najczêœciej, jako to¿samych, u¿ywa siê terminów: umiejêtnoœci, dyspozycje, przydatnoœæ, zdolnoœæ wykonywania zadañ czy
pe³nienia okreœlonych funkcji w ¿yciu spo³ecznym [2].
Autorzy zamiennie stosuj¹ te pojêcia. Czêsto dowolnie ³¹cz¹ fragmenty istniej¹cych definicji. Terminologiczny chaos panuje równie¿ wœród licznych definicji
kompetencji spo³ecznych [3].
Kompetencje spo³eczne stanowi¹ szereg niejednorodnych umiejêtnoœci. S¹ zbiorem wielu ró¿nych,
równowa¿nych umiejêtnoœci. Dopiero zastosowanie
ich okreœlonej kombinacji decyduje o efektywnoœci
radzenia sobie z sytuacjami, w których wystêpuj¹ rozbie¿noœci miêdzy celami (interesami) w³asnymi i innych. Tak wykorzystywane kompetencje s¹ pomocne
w efektywnej komunikacji, autokreacji, d¹¿eniu do
rozwoju. Pomagaj¹ w kontaktach z innymi – warunkuj¹ bycie akceptowanym przez otoczenie, usprawniaj¹ wspó³pracê, wywieranie wp³ywu (nale¿y zaznaczyæ, ¿e zarówno w zgodzie, jak i przeciw interesom
spo³ecznym), poznawanie czy wspieranie innych. Zwiêkszaj¹ efektywnoœæ rozwi¹zywania problemów, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Kompetencje spo³eczne gwarantuj¹ zatem efektywne funkcjonowanie
w szeregu ró¿nych sytuacji spo³ecznych. Tym samym
przyczyniaj¹ siê do pe³niejszego uczestnictwa w ¿yciu spo³ecznym. Dziêki nim cz³owiek mo¿e stawaæ siê
istot¹ dojrza³¹, odpowiedzialn¹, ciesz¹c¹ siê powszechnym zaufaniem i uznaniem [2,4,5,6].
Ze wzglêdu na wieloœæ i ró¿norodnoœæ pojawiaj¹cych siê w literaturze charakterystyk kompetencji spo³ecznych, w niniejszej pracy ograniczê siê do przedstawienia moim zdaniem najciekawszych i najbardziej koresponduj¹cych z podjêt¹ problematyk¹ badawcz¹.
Wed³ug Greenspana, kompetencje spo³eczne s¹
konglomeratem wybranych elementów kompetencji
intelektualnych oraz emocjonalnych. Te natomiast stanowi¹ o ich poznawczym, temperamentalnym oraz
charakterologicznym aspekcie. Autor, przedstawiaj¹c
swoje teoretyczne rozwa¿ania, stworzy³ heurystyczny
model kompetencji spo³ecznych oparty o trójcz³onow¹ strukturê. W jej sk³ad wchodz¹: temperament,
charakter i œwiadomoœæ spo³eczna. Warto zaznaczyæ,
¿e kompetencje intelektualne i emocjonalne wraz z kompetencjami fizycznymi stanowi¹ trzy g³ówne sk³adowe kompetencji osobistych [3].
Nieco szersze ujêcie kompetencji spo³ecznych zaproponowa³a Jakubowska. Potraktowa³a je jako dyspozycje psychiczne, umiejêtnoœæ odpowiedniego
(elastycznego, a zarazem zgodnego z normami) reagowania w trakcie kontaktów z innymi. Doceni³a równie¿ znaczenie jednoczesnego d¹¿enia do realizacji
osobistych celów. Autorka podjê³a równolegle rozwa¿ania na temat rozwoju kompetencji. Jej zdaniem warunkuje go szereg niespecyficznych czynników – miêdzy innymi samoocena oraz empatia [7].
Interesuj¹ce ujêcie zaproponowa³ Argyle. W swoich rozwa¿aniach odwo³a³ siê do analogii pomiêdzy
umiejêtnoœciami motorycznymi a spo³ecznymi. Uzna³,
¿e w obu przypadkach cz³owiek d¹¿y do osi¹gniêcia
konkretnego celu. Jego zdaniem, na pocz¹tku ka¿dy
wykonuje elementarne czynnoœci, które sk³adaj¹ siê
na kolejne fazy dzia³ania. Sekwencje zyskuj¹ po pewnym czasie charakter nawykowy. W³aœciwoœæ ta pozwala na wzglêdnie niezale¿ne (od czynników zewnêtrznych) funkcjonowanie. Stopniowe zautomatyzowanie mniejszych fragmentów zachowania pozwala skupiæ siê na realizacji wiêkszych ca³oœci, które
mog¹ byæ wówczas wykonane starannie, z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych norm czy zasad. Racjonalizm charakteryzuj¹cy ten mechanizm pozwala nie tylko dostrzegaæ efekty zachowania; uwzglêdnia równie¿ mo¿liwoœæ reagowania, elastycznej zmiany i korekty postêpowania [4].
Wed³ug Borkowskiego kompetencje spo³eczne
sk³adaj¹ siê z szeregu elementów. Autor wymienia:
myœlenie prospo³eczne, spo³eczn¹ wiedzê, doœwiadczenie, inteligencjê, osobowoœæ, autorytet, dojrza³oœæ
moraln¹, zaufanie oraz inne ró¿norodne zdolnoœci
i umiejêtnoœci spo³eczne. Za istotny sk³adnik kompetencji spo³ecznych uwa¿a równie¿ inteligencjê emocjonaln¹ [2]. Zgodnie z tez¹ Piotrowskiej, inteligencja
emocjonalna (traktowana jako swoisty potencja³ poznawczy) jest jednym z podstawowych czynników warunkuj¹cych rozwój i kszta³towanie siê kompetencji.
W grupie tych najbardziej „wp³ywowych” wymienia
równie¿: zdolnoœci abstrakcyjno-logiczne, werbalne,
percepcyjne, a tak¿e zmienne osobowoœciowo-temperamentalne i emocjonalno-motywacyjne [8]. Nale¿y mieæ na uwadze, ¿e zmienne te modyfikuj¹ równie¿ efektywnoœæ ró¿nego rodzaju treningów. Cz³owiek nabywa kompetencje w trakcie treningu spo³ecznego. Wiêkszoœæ osób uczy siê podstawowych umiejêtnoœci spo³ecznych w ¿yciu codziennym, w trakcie
pracy. Coraz popularniejsze jest jednak uczestnictwo
w ró¿nego rodzaju szkoleniach. Najbardziej rozpowszechniony jest TUS – trening umiejêtnoœci spo³ecznych [4]. Badania prowadzone nad efektywnoœci¹ treningów spo³ecznych (naturalnych – w ¿yciu
codziennym, zawodowym, realizowanych w toku oddzia³ywañ szkoleniowych) wykaza³y, ¿e maj¹ one
wp³yw na poziom i zakres kompetencji spo³ecznych.
Ich efekty pozwalaj¹ zapobiegaæ lub niweluj¹ skutki
wielu istotnych problemów indywidualnych i spo³ecznych [6,9]. Dotyczy to doros³ych, a tak¿e dzieci i m³odzie¿y. TUS z powodzeniem znajduje w tej grupie
wiekowej coraz szersze zastosowanie w profilaktyce
agresji czy lêku. Przy czym organizatorzy i twórcy
programów szkoleñ z tego zakresu realizuj¹ cel g³ówny poprzez szerokie spektrum dzia³añ. Dbaj¹ o rozwój
czy odbudowê takich zdolnoœci jak: percepcja spo³eczna, komunikacja, samoocena, poczucie kontroli,
percepcja cia³a, rozwój inteligencji emocjonalnej, umiejêtnoœæ wspó³pracy czy radzenia sobie w sytuacjach
trudnych [10].
Dzia³alnoœæ sportowa nierozerwalnie ³¹czy siê
z koniecznoœci¹ podejmowania ró¿norakich interakcji, w ró¿nego rodzaju sytuacjach spo³ecznych. Dla ich
optymalnego przebiegu szczególne znaczenie wydaj¹
siê mieæ w³aœnie kompetencje spo³eczne. Badania prowadzone w tym zakresie potwierdzaj¹, ¿e osi¹gany
wynik sportowy ma zwi¹zek ze spo³ecznymi aspektami funkcjonowania zawodników [11]. Uzasadnio-
ed
.
Wstêp
-
-
-
-
-
Rutkowska K., Kompetencje spo³eczne siatkarek a osi¹gniêcia sportowe
172
ES – opisuj¹ca kompetencje warunkuj¹cych efektywnoœæ zachowañ w sytuacjach ekspozycji spo³ecznej,
• A – mierz¹ca jakoœæ kompetencji warunkuj¹cych
efektywnoœæ zachowañ w sytuacjach wymagaj¹cych asertywnoœci.
Przy analizie wyników interpretacji podlega³ równie¿ ³¹czny wynik – W-KKS (suma wszystkich punktów) uzyskany w badaniu [6].
Badania przeprowadzono w czerwcu 2005 roku.
Uczestniczy³y w nich zawodniczki 8 siatkarskich zespo³ów, ³¹cznie 78 osób. By³y to finalistki Ogólnopolskiej Olimpiady M³odzie¿y. Badania by³y prowadzone
w czasie trwania turniejowych rozgrywek. Dziewczêta by³y w wieku 14-17 lat, œrednia – 16,4.
W zdecydowanej wiêkszoœci (blisko 95%) pochodzi³y z rodzin pe³nych; tyle samo posiada³o rodzeñstwo.
ed
.
tio
np
roh
ibit
Materia³ i metody
ibu
Wyniki
eo
nly
-d
istr
Ponad 60% badanych wywodzi³o siê z rodzin
o tradycjach sportowych. Co druga respondentka wyrazi³a gotowoœæ poœwiêcenia siê w przysz³oœci zawodowemu uprawianiu sportu. Prawie 40% nie mia³o
ugruntowanej opinii na ten temat; 7 osób kategorycznie zaprzeczy³o temu twierdzeniu. Blisko 62% badanych w swojej dotychczasowej karierze sportowej
zajmowa³o siê tylko jedn¹ dyscyplin¹ – siatkówk¹.
Respondentki zajmowa³y siê sportem od 2 do 10 lat
– œrednia „sta¿u treningowego” wynios³a 5,6. Najczêœciej uczestniczy³y w 5 treningach tygodniowo (najmniej – 2, najwiêcej – 9). Ponad 2/3 badanych zadeklarowa³o bycie zawodniczk¹ z pierwszego sk³adu.
Siatkarsk¹ charakterystykê zawodniczek (funkcje
pe³nione na boisku) przedstawia Rycina 1.
Ka¿da z badanych zawodniczek na 10-stopniowej
skali okreœli³a poziom satysfakcji, jak¹ daje jej gra
w siatkówkê; œrednia arytmetyczna wynios³a 8,7 punktu. Respondentki dokona³y równie¿ samooceny prezentowanych umiejêtnoœci siatkarskich (œrednia arytmetyczna wynios³a 6,7 punktu).
Istotnie wy¿ej (ni¿ zawodniczki rezerwowe – 6,2)
swoje umiejêtnoœci siatkarskie oceni³y zawodniczki
z „pierwszej szóstki” (7)1. Wy¿szy poziom tej zmiennej
odnotowano równie¿ u zawodniczek z d³u¿szym sta¿em treningowym (6-10 lat – 7,1 punktu2; 2-5 lat – 6,3)
oraz dziewcz¹t deklaruj¹cych zdecydowan¹ goto-
for
pe
rs
on
al
us
Celem badañ podjêtych na potrzeby niniejszej pracy by³o okreœlenie poziomu kompetencji spo³ecznych
m³odych sportowców – siatkarek.
W niniejszej pracy podjêto trzy nastêpuj¹ce problemy:
• Jak kszta³tuj¹ siê kompetencje spo³eczne w grupie badanych siatkarek?
• Czy istnieje zale¿noœæ miêdzy prezentowanym poziomem kompetencji spo³ecznych a osi¹gniêciami
sportowymi (miejscem w klasyfikacji koñcowej turnieju)?
• Jakie charakterystyki zwi¹zane z uprawianym
sportem maj¹ zwi¹zek z zakresem i poziomem
kompetencji spo³ecznych w grupie badanych siatkarek?
Odpowiedzi na powy¿sze pytania podkreœl¹ rangê i znaczenie kompetencji spo³ecznych w dzia³alnoœci
sportowej. Stan¹ siê równie¿ przyczynkiem do okreœlenia wstêpnych wskazañ dotycz¹cych treningów umiejêtnoœci spo³ecznych w szkoleniu sportowym.
W badaniach pos³u¿ono siê kwestionariuszem ankiety (opracowanie w³asne) oraz Kwestionariuszem
Kompetencji Spo³ecznych (KKS). Wykorzystano wersjê samoopisow¹ (A), przeznaczon¹ do badania m³odzie¿y i studentów (M).
KKS (narzêdzie trafne i rzetelne) sk³ada siê z 60
pozycji diagnostycznych (dotycz¹cych zachowañ
w sytuacjach bezpoœrednich, interpersonalnych kontaktów), a tak¿e 30, które nie pe³ni¹ funkcji diagnostycznej. Wyniki uzyskane przez badanych mierzone
s¹ przez trzy skale:
• I – pozwalaj¹ca zdiagnozowaæ kompetencje warunkuj¹ce efektywnoœæ zachowañ w sytuacjach
intymnych,
y is
op
is c
1
2
Th
Ryc. 1. Pozycje na boisku – rozk³ad procentowy
Fig. 1. Percentage distribution of volleyball players regarding field position
t=2,541, p=0,013
t=-2,810, p=0,006
-
•
na zatem wydaje siê byæ dyskusja nad profilem kompetencji spo³ecznych sportowców (a tak¿e trenerów)
oraz nad mo¿liwoœciami doskonalenia tej grupy w zakresie zwiêkszania efektywnoœci funkcjonowania
w sytuacjach spo³ecznych. „Literatura sportowa, korzystaj¹c z ogólnych ram psychologicznych, posiada
ju¿ w³asne prace dotycz¹ce praktycznych wskazówek prowadzenia treningów w celu rozwijania umiejêtnoœci spo³ecznych u osób zaanga¿owanych w dzia³alnoœæ sportow¹ (...)” [11].
-
-
-
-
173
tio
np
roh
ibit
ibu
us
al
on
pe
rs
for
Tab. 2. Œrednie arytmetyczne WS i WP KKS
Tab. 2. Mean values of parameters concerning social competences (WS and WP KKS)
op
y is
-
-d
istr
eo
nly
Tab. 1. Korelacje miêdzy poszczególnymi charakterystykami zwi¹zanymi z uprawianiem sportu
Tab. 1. Correlations between particular characteristics of sport activity
3
t=2,659, p=0,010
t=2,584, p=0,012
5
t=2,262, p=0,027
6
statystyki (korelacje Pearsona) dotycz¹ wyników surowych; * p=0,05 ** p=0,01
7
dokonana na 10-stopniowej skali; ¿adna z respondentek nie zaznaczy³a na skali najwy¿szej noty
8
wyra¿ona na 10-stopniowej skali
9
sprawdzono testem nieparametrycznym na podstawie istotnoœci asymptotycznej wskaŸnika Z. Ko³mogorowa-Smirnowa;
WS: I (Z=0,662; p=0,773), ES (Z=0,516; p=0,953), A (Z=0,447; p=0,988), W-KKS (Z=0,729; p=0,663); WP: I (Z=1,207; p=0,108), ES
(Z=1,153; p=0,140), A (Z=1,155; p=0,139), W-KKS (Z=1,067; p=0,205)
Th
is c
4
-
Rozk³ady wyników KKS w próbie by³y zgodne
z rozk³adem normalnym9. Nie odnotowano znacz¹cych
ró¿nic miêdzy wynikami w ramach poszczególnych
skal KKS. Wszystkie lokuj¹ siê w przedziale wyników
przeciêtnych – w górnym obszarze. Oznacza to, ¿e
badane prezentuj¹ przeciêtny poziom kompetencji
spo³ecznych. Posiadaj¹ przeciêtne predyspozycje do
pracy z ludŸmi. Przeciêtnie funkcjonuj¹ (zgodnie
z zalecan¹ interpretacj¹ wyniku skali A i ES) w sytuacjach kontaktu z wieloma osobami takimi jak: negocjowanie, publiczne wystêpowanie, wywieranie wp³ywu czy kierowanie. Interpretacja wyniku skali I oznacza, ¿e w podobnym zakresie radz¹ sobie w sytuacjach wymuszaj¹cych nawi¹zywanie g³êbszych relacji z innymi, wykazywanie siê opiekuñczoœci¹ [6].
Zanalizowano równie¿ rozk³ad wyników przeliczonych. Zestawienie trzech podstawowych kategorii wyników dla ka¿dej ze skal przedstawia Rycina 2.
Zdecydowana wiêkszoœæ badanych siatkarek prezentuje przeciêtny poziom kompetencji spo³ecznych;
ponad 90% – wy¿sze ni¿ niskie. Taka diagnoza dotyczy wszystkich czterech interpretowanych wyników.
Pomiêdzy wynikami (surowymi) uzyskanymi w trakcie badania KKS na poszczególnych skalach odnotowano (z 99% prawdopodobieñstwem) istotne korelacje. Przedstawiono je w Tabeli 3.
ed
.
woœæ i motywacjê do zajêcia siê w przysz³oœci zawodowym sportem (7,1 punktu3; u osób aktualnie niezdecydowanych – 6,3). Najwiêksz¹, subiektywnie odczuwan¹ satysfakcjê z gry w siatkówkê odczuwa³y zawodniczki o ni¿szym sta¿u treningowym (2-5 lat – 9,1 punktu4; 6-10 lat – 8,3) oraz optuj¹ce za zawodowym sportem (9,0 punktu5; u dziewcz¹t niezdecydowanych – 8,4).
Szczegó³ow¹ charakterystykê zale¿noœci pomiêdzy wymienionymi zmiennymi przedstawia Tabela 1.
Z 99% prawdopodobieñstwem istnieje umiarkowana korelacja pomiêdzy osi¹gniêtym wynikiem (miejscem
w turnieju) a iloœci¹ treningów odbywanych na przestrzeni tygodnia. Zgodnie z odnotowanym wskaŸnikiem
korelacji istnieje zale¿noœæ miêdzy miejscem a samoocen¹ umiejêtnoœci siatkarskich respondentek – im wy¿sze miejsce, tym wy¿sza samoocena. WskaŸnik samooceny korelowa³ równie¿ (korelacja niska) z d³ugoœci¹
okresu treningowego, jaki wyrazi³a (w latach) ka¿da
z badanych. Korelacjê (ujemn¹) dostrze¿ono równie¿
miêdzy d³ugoœci¹ sta¿u treningowego a subiektywnie
odczuwanym poziomem satysfakcji z gry w siatkówkê.
Dla ka¿dej z zawodniczek obliczono wyniki surowe (WS) KKS. Ka¿dy indywidualnie odniesiono do
stosownych norm, uzyskuj¹c wynik przeliczony wyra¿ony w stenach (WP). Dziêki temu mo¿liwe by³o obliczenie œrednich arytmetycznych. Zestawienie wyników zaprezentowano w Tabeli 2.
-
-
-
174
ed
.
tio
np
roh
ibit
Ryc. 2. Zestawienie wyników KKS
Fig. 2. Results of Questionnaire of Social Competences (KKS)
ibu
-d
istr
nly
us
al
on
for
pe
rs
Tab. 4. Wyniki KKS poszczególnych dru¿yn siatkarskich
Tab. 4. Mean values of parameters obtained from KKS in particular volleyball teams
y is
-
eo
Tab. 3. Korelacje miêdzy poszczególnymi skalami KKS
Tab. 3. Corelations between particular scales of KKS
10
is c
op
Tab. 5. Korelacje wyników KKS z miejscem zajêtym podczas turnieju
Tab. 5. Corelation between KKS results and position achieved in Polish Nationwide Youth Olympics
Th
statystyki (korelacje Pearsona) dotycz¹ wyników surowych; ** p=0,01
trener dru¿yny, która zajê³a VI miejsce, ostatecznie odmówi³ udzia³u w badaniu
12
11
-
W-KKS) uzyska³y siatkarki zwyciêskiego zespo³u.
Wyniki uzyskane przez nie w najwiêkszym stopniu
ró¿ni³y siê od wyników pozosta³ych dru¿yn.
Zale¿noœci miêdzy miejscem a poziomem mierzonych kompetencji potwierdzaj¹ równie¿ wskaŸniki korelacji (Tab. 5). Wyniki trzech skal koreluj¹ (korelacje
niskie) z zajêtym miejscem.
Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e (zgodnie z wynikami
badañ Piotrowskiej) wp³yw zdolnoœci na funkcjonowanie w sytuacjach spo³ecznych zale¿y od ró¿nych
czynników. St¹d te¿ efektywnoœæ podejmowanych
przez ludzi dzia³añ nie zawsze musi byæ skorelowana z prezentowanymi umiejêtnoœciami [8].
Istnieje jedna korelacja niska (I-ES). Miêdzy wskaŸnikiem ogólnym poziomu kompetencji a skalami ES
i A odnotowano korelacje wysokie. Pozosta³e zale¿noœci s¹ umiarkowane.
Obliczono równie¿ œrednie arytmetyczne wyników
(w ramach poszczególnych skal) dla wszystkich badanych dru¿yn (Tab. 4). Statystyki dotycz¹ce istotnoœci ró¿nic pomiêdzy poszczególnymi wynikami przedstawiono w Dyskusji. Analiza rozk³adu wyników sugeruje, ¿e istnieje zale¿noœæ miêdzy osi¹gniêciem sportowym danego zespo³u a œredni¹ arytmetyczn¹ wyników KKS obliczon¹ dla dru¿yny. Najwy¿sze kompetencje (dotyczy przede wszystkim wyniku ogólnego
-
-
-
175
tio
np
roh
ibit
ed
.
Tab. 6. Wyniki KKS a charakterystyki zwi¹zane z uprawianiem sportu
Tab. 6. KKS results and particular characteristics of sport activity
ibu
eo
nly
-d
istr
Tab. 7. Korelacje wyników KKS z wybranymi charakterystykami zwi¹zanymi z uprawianiem sportu
Tab. 7. Correlations between KKS results and chosen characteristics of sport activity
us
16
17
18
19
20
21
22
176
op
15
cych asertywnoœci – zawodniczki o d³u¿szym sta¿u
treningowym.
Analizy statystyczne pozwoli³y dodatkowo okreœliæ korelacje pomiêdzy poszczególnymi wynikami
KKS a przytoczonymi zmiennymi (Tab. 7).
Wszystkie odnotowane zale¿noœci s¹ niskie. Jedyn¹ skal¹, której wyniki nie wykaza³y zale¿noœci z innymi wskaŸnikami, jest wynik na skali ES.
Dyskusja
Psychologia sportu pe³ni wiele funkcji, ma wiele
zastosowañ. Niemniej jednak, najwiêksze znaczenie
maj¹ te, które podnosz¹ efektywnoœæ dzia³añ na rzecz
rywalizacji sportowej i zapewniaj¹ po¿¹dany stan gotowoœci startowej. Tworzone s¹ zatem programy treningowe zwiêkszaj¹ce wybrane umiejêtnoœci psychologiczne, takie jak radzenie sobie ze stresem, budo-
t=-2,831, p=0,006
t=-2,170, p=0,033
t=-2,735, p=0,008
t=-2,080, p=0,041
t=-2,509, p=0,014
t=-2,084, p=0,042
wyra¿ona na 10-stopniowej skali
is c
14
Th
13
y is
for
pe
rs
on
al
Analizom statystycznym poddano równie¿ wyniki
KKS rozpatrywane w kontekœcie innych mierzonych
zmiennych – charakterystyk zwi¹zanych z uprawianiem sportu, a jednoczeœnie stanowi¹cych o intensywnoœci, typie i toku treningu spo³ecznego nabywanego w ramach dzia³alnoœci sportowej. Œrednie arytmetyczne KKS przedstawiono w Tabeli 6; zaprezentowano jedynie te zmienne, miêdzy którymi odnotowano istotne statystycznie ró¿nice. Relatywnie najwy¿szy poziom kompetencji (dotyczy wskaŸnika ogólnego)
wykaza³y siatkarki trenuj¹ce najczêœciej. Ta grupa zawodniczek, a tak¿e dziewczêta z podstawowych sk³adów uzyska³y istotnie wy¿sze wyniki w ramach skali I.
Najlepiej w sytuacjach ekspozycji spo³ecznej funkcjonuj¹ osoby prezentuj¹ce wy¿szy poziom samooceny
prezentowanych umiejêtnoœci siatkarskich oraz te,
które w swojej dotychczasowej karierze sportowej
uprawia³y ró¿ne dyscypliny; w sytuacjach wymagaj¹-
-
-
-
-
-
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
siê zatem jedn¹ z propozycji dzia³añ z zakresu profilaktyki utraty zaanga¿owania w dzia³alnoœæ sportow¹,
spadku motywacji, samooceny, pewnoœci siebie.
Tzw. asertywne nastawienie wzglêdem swojej pracy, a wiêc równie¿ wzglêdem uprawiania wybranej
dyscypliny sportu, nakazuje traktowaæ obran¹ œcie¿kê
kariery jako proces sta³ego rozwoju. Obecnie szczególnie mocno podkreœla siê znaczenie rozwoju osobistego dla pracy zawodowej i pe³nionych ról ¿yciowych
[15,18,19]. Podkreœla siê, jako najbardziej po¿¹dan¹
i stanowi¹c¹ gwarant efektywnego realizowania siê
w roli zawodowej, dynamiczn¹ relacjê miêdzy cz³owiekiem a prac¹, na ka¿dym etapie rozwoju zawodowego [19,20].
Nurt akcentuj¹cy koniecznoœæ rozwoju osobistego
i zawodowego, a nawet nakazuj¹cy przedk³adanie tego pierwszego, rozpatrywany w kontekœcie sportu
(zw³aszcza wspó³czesnego, zawodowego), podkreœla
jego humanistyczny wymiar. „(...) Wspó³zawodnictwo
oraz d¹¿enie do wysokich osi¹gniêæ (...) nie powinny
przes³aniaæ innego nadrzêdnego celu dzia³alnoœci sportowej, jakim jest oddzia³ywanie wychowawcze, zmierzaj¹ce do rozwoju osobowoœci zawodnika, w³aœciwych
postaw spo³ecznych, podkreœlania samodzielnoœci i jego wszechstronnego kszta³cenia” [14].
Wnioski
eo
nly
Badania przeprowadzone na potrzeby niniejszej
pracy pozwoli³y zdiagnozowaæ poziom kompetencji
spo³ecznych w grupie siatkarek.
Siatkarki – finalistki Ogólnopolskiej Olimpiady
M³odzie¿y, reprezentantki siedmiu najlepszych w Polsce, w swojej kategorii wiekowej, zespo³ów, prezentuj¹ przeciêtny poziom kompetencji spo³ecznych. Takie stwierdzenie dotyczy wszystkich poddanych diagnozie aspektów kompetencji. Ponadto, w trakcie
analiz wykazano zale¿noœci pomiêdzy osi¹gniêciami
sportowymi (miejscem w klasyfikacji koñcowej turnieju), innymi zmiennymi charakteryzuj¹cymi trening
sportowy (czêstotliwoœæ na przestrzeni tygodnia, d³ugoœæ w latach okresu treningowego i ró¿norodnoœæ
zwi¹zana z uprawianiem innych ni¿ siatkówka dyscyplin), a tak¿e miêdzy wskaŸnikiem satysfakcji z gry,
samoocen¹ umiejêtnoœci oraz pozycj¹ w zespole (dotyczy zawodniczek pierwszego sk³adu). Nale¿y zaznaczyæ, ¿e miêdzy tymi charakterystykami równie¿
odnotowano istotne zale¿noœci.
Wyniki badañ stanowi¹ jednoczeœnie wstêpne sugestie dotycz¹ce kierunków dzia³añ psychoedukacyjnych, jakie warto wprowadziæ w cykl szkolenia sportowego m³odych zawodników. Wzbogacenie (modyfikacja) tradycyjnego systemu szkolenia bêdzie mia³o
pozytywny skutek na efektywnoœæ wspó³pracy z zawodnikiem, poœrednio równie¿ wp³ynie na osi¹gane
wyniki sportowe. Przede wszystkim jednak bêdzie to
korzystne dla rozwoju osobistego sportowca.
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
wanie pewnoœci siebie, optymalizowanie motywacji.
Relaksacja, wizualizacja czy inne metody i techniki
zwyczajowo stosowane w ramach TUP (treningu umiejêtnoœci psychologicznych), psychologicznego treningu sportowego czy treningu mentalnego, wykorzystywane s¹ w zale¿noœci od indywidualnego zapotrzebowania zawodników, a tak¿e koncepcji pracy psychologa ze sportowcem [12,13]. „We wspó³czesnym
sporcie – w którym zawodnik zbli¿a siê do granic
ludzkich mo¿liwoœci, a czasem nawet je przekracza
– trening umys³owy powinien stanowiæ integraln¹
czêœæ treningu sportowego, gdy¿ w³aœnie w umyœle
zawodnika nadal drzemie niewykorzystany dot¹d potencja³” [13]. Umiejêtne wkomponowanie elementów
szkolenia z zakresu psychologii w program treningu
fizycznego korzystnie wp³ynie na „zdolnoœci wysi³kowe zawodnika i osi¹gniêcie wielkich wyników w zawodach, ale równie¿ przygotowanie go do ¿ycia i pracy w spo³eczeñstwie” [14].
Z racji przytoczonych powy¿ej wyników badañ w³asnych, warto dodatkowo rozwa¿yæ koncepcjê wzbogacenia tradycyjnego programu szkolenia sportowego
(ju¿ na poziomie sportu m³odzie¿owego) o tak zwane
TUS – treningi umiejêtnoœci spo³ecznych. Wzrost poziomu kompetencji spo³ecznych zapewni (tylko w œrodowisku sportowym) lepsz¹ wspó³pracê ze sztabem szkoleniowym, z innymi zawodnikami, a tak¿e z pozosta³ymi osobami zaanga¿owanymi w proces treningowy.
Bêdzie to sprzyja³o efektywniejszej realizacji celów indywidualnych i zespo³owych. Przyczyni siê przede
wszystkim do indywidualnego rozwoju osobistego.
Po³owa respondentek zadeklarowa³a, ¿e swoj¹
przysz³oœæ wi¹¿e z zawodowym uprawianiem sportu.
Traktowanie dzia³alnoœci sportowej jako pracy stanowi¹cej g³ówne Ÿród³o utrzymania niesie pewne konsekwencje. „Wiêkszoœæ zawodów wymaga kompetencji zdobywanych przede wszystkim w praktyce.
Jednak¿e niektóre jednostki dzia³aj¹ zupe³nie nieskutecznie i ponosz¹ ca³kowit¹ klêskê. Prowadzi to do
ich rezygnacji z wykonywania zawodu; ci, którzy w nim
pozostaj¹, dzia³aj¹ nieskutecznie” [15]. Wyniki badañ
w³asnych ujawniaj¹ ujemn¹ korelacjê miêdzy d³ugoœci¹ kariery sportowej (okresem treningu wyra¿onym
w latach) a subiektywnie odczuwanym poziomem satysfakcji z gry. Jest to alarmuj¹ce, zw³aszcza w kontekœcie kontynuacji treningu sportowego, podjêcia roli zawodowej sportowca wyczynowego. Brak satysfakcji mo¿e ujemnie wp³yn¹æ na poziom motywacji
do uczestnictwa w sporcie, frustracjê, a ostatecznie
mo¿e siê wi¹zaæ z przerwaniem uprawiania danej
dyscypliny. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e „trening dzieci i m³odzie¿y posiada szczególne znaczenie wychowawcze
oraz stanowi podstawê skutecznoœci dalszych etapów szkolenia” [16], posiada „zasadnicze znaczenie
dla dalszego rozwoju dzieci i m³odzie¿y oraz ich póŸniejszych osi¹gniêæ sportowych” [16].
Jednym z mo¿liwych rozwi¹zañ, pozwalaj¹cym
unikn¹æ wspomnianych, negatywnych aspektów zwi¹zanych z obni¿onym poziomem zadowolenia, jest doskonalenie umiejêtnoœci spo³ecznych w³aœnie w trakcie
treningów spo³ecznych. Badania prowadzone nad syndromem wypalenia zawodowego wykaza³y, ¿e kompetencje spo³eczne mog¹ pe³niæ rolê bufora tego zjawiska
[17]. Jest to o tyle wa¿ne, ¿e syndrom wypalenia zawodowego w pewnym sensie koresponduje z pojawiaj¹cym siê wœród sportowców zjawiskiem rutyny. Wspomaganie rozwoju umiejêtnoœci spo³ecznych mo¿e staæ
Piœmiennictwo
1. Bielski J. Kompetencje nauczyciela wychowania fizycznego. Lider 2001; 1 (119): 7-9.
2. Borkowski J. Podstawy psychologii spo³ecznej. Warszawa 2003.
3. Pilecka W, Pilecki J. Model kompetencji spo³ecznych
w ujêciu S. Greenspana. Rocznik Pedagogiki Specjalnej 1991; 1: 58-79.
-
-
-
-
-
177
12. Morris T, Thomas P. Wprowadzenie do psychologii
sportu jako nauki stosowanej. [W:] Morris T, Summers J (red.) Psychologia sportu. Strategie i techniki. Warszawa 1998; 21-63.
13. Nowicki D. Poprzez psychologiczny trening sportowy
do mistrzostwa. [W:] Krawczyñski M, Nowicki D (red.)
Psychologia sportu w treningu dzieci i m³odzie¿y.
Warszawa 2004; 117-144.
14. Czajkowski Z. Psychologia sprzymierzeñcem trenera. COS, RCM-SzKFiS, Warszawa 1991.
15. Moscovici S. Zdolnoœci spo³eczne. [W:] Moscovici S
(red.) Psychologia spo³eczna w relacji ja – inni. Warszawa 1998, 7-104.
16. Czajkowski Z. Motywacja w szkoleniu dzieci i m³odzie¿y. Sport Wyczynowy 1988; 1 (277): 25-36.
17. Beisert M. Przejawy, mechanizmy i przyczyny wypalenia siê pielêgniarek. [W:] Sêk H (red.) Wypalenie
zawodowe – przyczyny, mechanizmy, zapobieganie.
Warszawa 2000; 182-215.
18. Rees S, Graham RS. B¹dŸ sob¹. Trening asertywnoœci. Warszawa 1996.
19. Waters M. S³ownik rozwoju osobistego – pojêcia
i teoria samodoskonalenia. Warszawa 1999.
20. Rachalska W. Rozwój zawodowy. [W:] Szewczuk
W (red.) Encyklopedia psychologii. Fundacja Innowacja, Warszawa 1998; 763-768.
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
4. Argyle M. Psychologia stosunków miêdzyludzkich.
Warszawa 1999.
5. Huget P. Kompetencje spo³eczne dzieci z zaburzeniami w zachowaniu. [W:] Urban B (red.) Spo³eczne
konteksty zaburzeñ w zachowaniu. Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagielloñskiego. Kraków 2001; 51-62.
6. Matczak A. Kwestionariusz Kompetencji Spo³ecznych.
Podrêcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Warszawa
2001.
7. Jakubowska U. Wokó³ pojêcia „kompetencja spo³eczna” – ujêcie komunikacyjne. Przegl¹d Psychologiczny 1996; 39 (3/4): 29-40.
8. Piotrowska A. Z badañ nad inteligencj¹ spo³eczn¹.
Psychologia Wychowawcza 1997; 4: 289-300.
9. Argyle M. Nowe ustalenia w treningu umiejêtnoœci
spo³ecznych. [W:] Domachowski W, Aryle M (red.) Regu³y ¿ycia spo³ecznego. Warszawa 1994; 197-208.
10. Bleiker N. Trening kompetencji spo³ecznych – strategia redukcji lêku i agresji u dzieci w wieku szkolnym.
Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego 2002; 1-2 (15-16): 43-51.
11. Krawczyñski M. Problemy doskonalenia umiejêtnoœci spo³ecznych dla potrzeb sportu wyczynowego.
[W:] T³okiñski W (red.) Aktywnoœæ fizyczna. Psychofizykalne aspekty profilaktyki i terapii. Gdañsk 1996;
99-103.
-
Th
is c
op
y is
-
for
pe
rs
on
al
us
-
-
-
178

115 Rutkowska.qxp - Medycyna Sportowa

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zapraszamy na pierwsze spotkanie 5 paŸdziernika godz. 17:00

- Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej

małgorzata et-ber warlikowska

W ludowych klimatach Rowerem po Wielkopolsce

Autorzy pakietu szkoleniowego „Zarządzanie organizacją”

CIEKAWE ZYCIE W PRLu czerwiec 2016.p65

`llt t,,). tfelt, t17

Szkolenie: SENIOR kontra KOMPUTER

I Konkurs „Wiedzy o Krajach Niemieckojęzycznych” Gdy podziel¹