powy wizerunek zwierzęcia. Artyści egipscy szli jeszcze da

Obrazy Êwiata
17. M∏ody pasterz
wo∏ów. Malowid∏o
z grobowca
Nebamona, szko∏a
tebaƒska
Sfinks.
W staro˝ytnym
Egipcie posàg
le˝àcego lwa
z ludzkà g∏owà.
Egipcjanie uwa˝ali
sfinksa
za stra˝nika
Êwiàtyƒ
i grobowców.
50
powy wizerunek zwierzęcia. Artyści egipscy szli jeszcze dalej. Malując postać człowieka lub rytując ją w płaskorzeźbie,
głowę przedstawiali profilem, ale oko w głowie — jak widziane z przodu. Stopy, nogi przedstawiali tak, jakby patrzyli na nie z boku, ale ramiona — z przodu. Biodra — na ogół
w lekkim skręcie lub całkiem z boku. Zwierzęta malowali
zawsze z profilu. Pośród zmienności zjawisk świata dążyli
bowiem do ukazania tylko tego, co typowe, a więc stałe, niezmienne. Jeżeli od powyższej zasady odstępowali (zdarzało
się to bardzo rzadko), nie czynili tego przypadkowo, lecz zawsze świadomie, w określonym celu.
Czy taki kanon nie ograniczał swobody artysty, nie hamował jego twórczej inicjatywy? Z pewnością ograniczał swobodę, ale co do inicjatywy twórczej, to sprawa już nie jest tak
oczywista. Ograniczając swobodę, kanon jednocześnie zmuszał artystę do zwracania uwagi na niewielkie różnice kształtu, linii, koloru, czyli na to, co w ramach kanonu pozostawało wolnym polem dla jego inicjatywy. W rezultacie malarstwo
egipskie, mimo swego ograniczenia, a może właśnie dzięki
niemu, jest sztuką bardzo uważnego przyglądania się światu.
Wizerunek poganiacza wołów jest pospolitym widokiem
z wiejskiego pola. Jak wobec tego należy rozumieć zaskakująco elegancki gest ręki młodego pasterza? Nie pogania on
CMYK
Obrazy Êwiata
swych zwierząt, ale jakby zaprasza do przejścia. Woły,
o świetnie scharakteryzowanych głowach, nie ustępujących
zwierzętom z Lascaux, są jego podopiecznymi. On im nie
rozkazuje, a one go chętnie słuchają. W malarstwie egipskim
uzewnętrznia się inna strona życia, niż ta, która mogła znaleźć wyraz w dumnych pylonach i kolumnadach świątyń oraz
w wielkich posągach faraonów.
Chyba najsłynniejszą rzeźbą egipską jest Wielki Sfinks
z Gizy, stojący w pobliżu największych piramid Cheopsa,
Chefrena i Mykerinosa. Jest to leżący lew z ludzką głową,
będącą prawdopodobnie portretem jednego z faraonów. Liczy 57 metrów długości. Tak wielka rzeźba, w dodatku wykuta w naturalnej skale, wystającej wprost z ziemi — to
również element krajobrazu tego miejsca; potężna bryła,
kształtująca krajobraz wspólnie z piramidami. Wielki Sfinks
z Gizy zawsze silnie działał na wyobraźnię Europejczyków,
stając się dla nich uosobieniem tajemnic starożytnego
Egiptu. Chyba także dlatego, że po paru tysiącach lat jego
18. Wielki Sfinks
w Gizie zosta∏
wykuty
w naturalnej skale,
która od tysi´cy lat
wystawa∏a z ziemi
w pobli˝u
najwi´kszych
piramid egipskich
51