1-1 Literatura: Wprowadzenie Systemy naturalne Typy systemów

Antropogeniczne przeobrażenia środowiska – W1
Bartosz Korabiewski
_________________________________________________________________________________________________
Literatura:
1.
Mannion A.M.; 2001; Zmiany środowiska Ziemi. Historia środowiska przyrodniczego i kulturowego.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, ss.450.
Craig J.R., Vaughan D.J., Skinder B.J.; 2003; Zasoby Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,
ss. 528.
Lindner L. (red.) 1992; Czwartorzęd. Osady. Metody badań. Stratygrafia. Wydawnictwo PAE, Warszawa,
ss. 684.
Starkel L., 1977; Paleogeografia holocenu, PWN, Warszawa, ss.361.
Dziekoński T., 1972; Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX
wieku, Wyd. PAN, Ossolineum, ss. 418.
Sroga C., 1997; Mineralne surowce odpadowe Sudetów i Przedgórza Sudeckiego (+ mapa Mineralnych
surowców odpadowych Sudetów i Przedgórza Sudeckiego 1:200 000), Państwowy Instytut Geologiczny
2.
3.
4.
5.
6.
Wprowadzenie
Systemy naturalne
Ekosystem (Tansley 1935) – „Najbardziej podstawową koncepcją jest...układ obejmujący nie
tylko zespół żywych organizmów, ale także cały kompleks czynników fizycznych tworzących to, co
nazywamy środowiskiem... Nie można oddzielić [organizmów] od właściwego im środowiska, z którym
stanowią nierozerwalną całość. Są to podstawowe jednostki przyrodnicze na powierzchni Ziemi,
zwane ekosystemami, których wielkość i rodzaj mogą być rozmaite”.
Typy systemów naturalnych
Typ systemu
Charakterystyka
Przykład
Morfologiczny
Obserwowane właściwości fizyczne (wysokość,
nachylenie, kąt nachylenia stoku, typ osadu)
Wydmy
Kaskadowy
Występuje przepływ energii i (lub) materii
Strumień energii słonecznej
Przyczynowo-skutkowy
Połączenie systemu morfologicznego i
kaskadowego: zmienne morfologiczne kontrolują lub
są kontrolowane przez przepływ energii lub materii
Erozja koryta rzecznego,
występująca, gdy rośnie energia
na skutek zwiększonego odpływu
Kontrolowany
Połączenie systemu przyczynowo-skutkowego z
kontrolującym czynnikiem inteligentnym (zwykle
człowiek)
Urbanizacja lub wylesianie
powodujące zmiany lokalnego
cyklu hydrologicznego
Ekosystem
Obejmuje interakcje między czynnikami biotycznymi
(również człowiekiem) a abiotycznymi, takimi jak
ukształtowanie terenu, gleby itp.
Od stawu w skali lokalnej do
układu biosfera-litosfera w skali
globanej
Typy systemów naturalnych i ich charakterystyka
Wyróżnia się wśród nich systemy funkcjonalne otwarte (możliwa wymiana energii i
materii) lub zamknięte (dopuszczalna jedynie wymiana energii).
Wszystkie układy naturalne dzięki występowaniu zjawiska ujemnego sprzężenia
zwrotnego znajdują się w stanie równowagi dynamicznej, osiąganej pomiędzy dopływem a
odpływem, oraz pomiędzy elementami a procesami.
Rola sprzężeń zwrotnych w rozwoju systemów:
• ujemne sprzężenia zwrotne prowadzą do zachowania „status quo” systemu.
1-1
Antropogeniczne przeobrażenia środowiska – W1
Bartosz Korabiewski
_________________________________________________________________________________________________
•
Dodatnie sprzężenia zwrotne prowadzą do powstania nowych systemów – są
głównym czynnikiem zmian środowiska.
Dodatnie sprzężenia zwrotne działają na ogół długo i powoli (np. zmiany litologiczne w
skorupie ziemskiej), rzadziej katastrofalnie np. wybuchy wulkanów).
1-2
Antropogeniczne przeobrażenia środowiska – W1
Bartosz Korabiewski
_________________________________________________________________________________________________
Skala czasu
Skala czasu
Zmienna
długa
średnia
czas geologiczny cz. współczesny
(>1.000 lat)
(10-1.000 lat)
krótka
cz. dzisiejszy
(do 10 lat)
bardzo krótka
cz. laboratoryjny
(do 1 roku)
Szata roślinna
(typ, gęstość)
Rzeźba terenu
Paleohydrologia
Ukształtowanie doliny (wymiary, spadek)
Klimat (opady, temperatura, sezonowość zjawisk)
Hydrologia (średni przepływ wody i materiału detrytycznego
Typ rzeki i kształt koryta (szerokość, głębokość,
spadek, kształt, układ w planie)
Chwilowy przepływ wody i materiału
detrytycznego (w danym przekroju)
Charakter przepływu (głębokość, prędkość, turbulencja
w danym przekroju)
zależna
zależna
zależna
zależna
niekreślona
niekreślona
niekreślona
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
zależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
niekreślona
niekreślona
zależna
niekreślona
niekreślona
zależna
zmienne określone
Paleoklimat
niezależna
niezależna
niezależna
niezależna
skutek
Czas
Pierwotne ukształtowanie terenu
Budowa geologiczna, litologia
przyczyna
zmienna
Stan zmiennych określających system fluwialny w zależności od skali czasu (wg Schumm i Lichty 1965, za
Teisseyre 1991; zmodyfikowane)
1-3