Alice Miller - Strony Ocalenia

Alice Miller
Urywek z ksi ki autorki „Bunt Ciaøa”
Od kilku lat czytuj wpisy uczestników forów internetowych Ourchildhood . W ci gu tego
czasu udaøo mi si zaobserwowa pewn prawidøowo . Otó , wi kszo nowych uczestników
pisze, e przegl daj c wpisy innych osób, które opowiadaj o tym, jak wiele cierpienia zadawano
im w dzieci stwie, dochodz do wniosku, e problem maltretowania ich wøa ciwe nie dotyczy.
Wprawdzie sami byli niekiedy bici, okazywano im pogard czy upokarzano w inny sposób,
ale nigdy nie krzywdzono ich tak bardzo, jak wielu innych uczestników forum. Po pewnym czasie
ludzie ci zaczynaj jednak sami opowiada o pewnych zachowaniach swych rodziców, które bez
w tpienia uzna mo na za przejawy maltretowania i które tak wøa nie odbierane s przez innych
uczestników forum. Oni sami potrzebuj jednak pewnego czasu, aby odczu , e jednak tak e
cierpieli w dzieci stwie i dzi ki wspóøczuciu innych uczestników forum stopniowo u wiadomi sobie
wøasne emocje.
Zjawisko to obrazuje bardzo rozpowszechnion postaw ludzi wobec maltretowania dzieci.
Wielu jego przejawów w ogóle si nie zauwa a, inne traktowane s co najwy ej jako „wpadki
wychowawcze”, nie zamierzone bø dy rodziców, którzy maj wobec dziecka jak najlepsze zamiary,
lecz po prostu nie daj sobie rady z jego wychowaniem. Bicie dziecka przez ojca usprawiedliwia si
jego przepracowaniem lub wr cz przeciwnie, brakiem pracy, a to, e matka tak døugo bije dziecko
rami czkiem, a je na nim poøamie, tøumaczy si po prostu jej problemami maø e skimi. Takie
absurdalne wyja nienia s owocem naszej moralno ci, która zawsze opowiada si po stronie
dorosøych, a przeciwko dziecku. Z tej perspektywy trudno jest zauwa y , jak bardzo cierpie mo e
maøe dziecko w swojej wøasnej rodzinie. St d wzi ø si mój pomysø stworzenia forów
internetowych, na których ludzie mog opowiada o swoich urazowych do wiadczeniach z
dzieci stwa. Mam nadziej , e z czasem przyczyni si one do upowszechnienia wiadomo ci na
temat tego, co znosi musi maøe dziecko, którego nikt nie wspiera. Mam te nadziej , e dzi ki
relacjom uczestników tych forów zrozumiany zostanie wreszcie mechanizm powstawania
nienawi ci, która doprowadzi mo e do tego, e bezbronne i niewinne dziecko jako osoba dorosøa
zdolne jest na przykøad uczestniczy w realizacji obø ka czej wizji szale ca, zorganizowa
gigantyczny holocaust, zinstytucjonalizowan form sadyzmu, caøkowicie go aprobowa , broni , a
potem bez trudu o nim zapomnie .
Na razie jednak spoøecze stwo nie chce nic wiedzie o przyczynach, o tym, jakie urazy i
upokorzenia z dzieci stwa spowodowaøy, e te zwyczajne, caøkowicie normalne dzieci przemieniøy
si w sadystyczne potwory. Zarówno ludzie, którzy sw w ciekøo i agresj skierowali przeciwko
innym, jak i ci, którzy skierowali je przeciwko sobie, za co zapøacili chorob , broni gorliwie swych
rodziców przed wszelkimi zarzutami. Nie s wiadomi ani wpøywu, jaki maltretowanie w
dzieci stwie wywarøo na ich ycie, ani te cierpie , których wtedy z jego powodu do wiadczali. Nie
s wiadomi i wcale nie chc tego wiedzie . Uwa aj , e wszystko, czego do wiadczyli od swoich

Alice Miller jest pomysøodawczyni forów internetowych Ourchildhood jako formy wsparcia dla osób z
urazowymi do wiadczeniami z okresu dzieci stwa. W chwili obecnej fora takie istniej w kilku wersjach
j zykowych (m. in. niemieckiej, angielskiej i francuskiej). Dokøadne adresy podane s na stronie
internetowej www.alice-miller.com. Fora te posiadaj wøasnych moderatorów, adne z nich nie jest
autoryzowane przez autork .
rodziców wyszøo im tylko na dobre.
W ró nego rodzaju poradnikach autoterapii i w innej literaturze psychoterapeutycznej
trudno znale jednoznaczne zalecenie, by udzieli wsparcia tkwi cemu w czøowieku dorosøym
skrzywdzonemu dziecku. Czytelnikowi zaleca si , aby porzuciø rol ofiary, nikogo nie obwiniaø za
swoje yciowe problemy, pozostaø wierny sobie i w ten sposób uwolniø si od przeszøo ci, a przy
tym zachowaø dobre stosunki z rodzicami. W radach tych, zgodnych z duchem „czarnej pedagogiki”
i tradycyjnej moralno ci, tkwi gø boka sprzeczno . Mog one wywoøa w czøowieku tak wielki
zam t, e w niektórych okoliczno ciach do ko ca ycia nie uda mu si opu ci pozycji zale nego
dziecka, nie uda mu si dorosn .
Czøowiek dorosøy ma bowiem odwag stawi czoøo swej prawdzie, zamiast si jej zapiera ,
ma odwag odczu wiadomie caøe swoje przeszøe cierpienie, przywoøa do wiadomo ci swoje
emocje, swoj histori zapisan w pami ci ciaøa, zintegrowa j i przyj , zamiast ignorowa . To,
czy b dzie on mógø utrzymywa stosunki z rodzicami, czy te nie, zale y od
konkretnych okoliczno ci. Musi on jednak bezwzgl dnie uniezale ni si od nich emocjonalnie,
czego cz sto nie da si osi gn bez cisøej fizycznej separacji. Musi zerwa chorobliw wi z
uwewn trznionymi rodzicami z dzieci stwa, któr nazywa si miøo ci , cho ona w adnym
wypadku miøo ci nie jest. Wi t buduj takie czynniki, jak wdzi czno , wspóøczucie,
oczekiwania, iluzje, zamykanie oczu na prawd , posøusze stwo, l k i strach przed kar .
Przez døugi czas zastanawiaøam si , dlaczego dzieje si tak, e terapia pewnych ludzie
czasami bardzo szybko ko czy si sukcesem, a inni ludzie caøymi latami poddaj si psychoanalizie
czy psychoterapii, a mimo to nie potrafi uwolni si od swych dolegliwo ci. Doszøam do wniosku,
e ludziom, których terapia zako czyøa si sukcesem, udaøo si spotka osob , która towarzyszyøa
im w ich historii, staøa si dla nich empatycznym wiadkiem, podzielaj cym ich oburzenie z powodu
zachowania rodziców. Pomogøa im ona uniezale ni si emocjonalnie od rodziców, zerwa
destrukcyjn wi , opu ci pozycj zale nego, krzywdzonego dziecka. Ludziom tym udaøo si
dorosn , mogli zacz
y w zgodzie ze sob , nie odczuwali wi c potrzeby nienawidzenia swych
rodziców. Inaczej byøo w przypadku ludzi, którym podczas terapii wmówiono, e samo
przebaczenie przyniesie im wyzdrowienie. Zostali oni uwi zieni na pozycji maøego dziecka, które
wierzy, e kocha swoich rodziców, co wyra a si w zgodzie na to, aby uwewn trznieni rodzice do
ko ca ycia ich kontrolowali i oddziaøywali na nich destrukcyjnie, czego objawem s choroby. Taka
zale no jest po ywk dla nienawi ci, która wprawdzie zostaje støumiona, lecz nie znika, a w
ko cu przeradza si w agresj , kierowan przeciwko søabszym. Czøowiek nienawidzi tak døugo, jak
døugo czuje si bezsilny.
Otrzymaøam setki listów, które utwierdziøy mnie co do søuszno ci moich wniosków. Pewna
dwudziestosze cioletnia kobieta o imieniu Paula, cierpi ca z powodu alergii, napisaøa na przykøad,
e w dzieci stwie byøa molestowana seksualnie przez wuja. W czasie ka dych odwiedzin w jej
domu wuj dotykaø bezczelnie w obecno ci innych czøonków rodziny jej piersi. Jednocze nie byø on
jedynym czøowiekiem, który w dzieci stwie okazywaø jej zainteresowanie i si ni w ogóle
zajmowaø. Kiedy Paula skar yøa si na jego zachowanie swoim rodzicom, oni powiedzieli, eby mu
na to nie pozwalaøa. Nikt z dorosøych nawet nie próbowaø jej broni . Zamiast chroni dziecko przed
wujem, rodzice przerzucili na nie odpowiedzialno za jego zachowanie. Jako osoba dorosøa Paula
poddaøa si psychoterapii. Kiedy wuj zachorowaø na raka, Paula nie chciaøa go odwiedzi , poniewa
byøa na niego w ciekøa. Jej terapeutka powiedziaøa jednak, e powinna wzi pod uwag , e jest to
stary, chory czøowiek. Powiedziaøa te , e je eli go nie odwiedzi, b dzie to potem miaøa sobie za
zøe, a poza tym nie powinna teraz nara a si na gniew rodziny, bo to nie przyniesie nic dobrego.
Tak wi c Paula poszøa odwiedzi wuja, tøumi c w sobie w ciekøo i oburzenie, które czuøa.
Wkrótce po jego mierci jej wspomnienia o molestowaniu przerodziøy si w co zupeønie innego.
Zacz øa nawet czu do zmarøego wuja co na ksztaøt miøo ci. Terapeutka byøa z niej bardzo
zadowolona, ona sama z siebie te , bo wygl daøo na to, e ta miøo uwolniøa j od nienawi ci i
wyleczyøa z alergii. Ni st d, ni zow d pojawiøa si u niej jednak silna astma, zacz øa cierpie na
ataki duszno ci. Paula nie potrafiøa zupeønie zrozumie , sk d wzi øa si u niej ta choroba. Czuøa si
taka czysta, przebaczyøa przecie wujowi i nie miaøa mu ju niczego za zøe. Dlaczego wi c zostaøa
ukarana? Uwa aøa, e jej choroba jest kar za to, e wcze niej byøa na wuja w ciekøa i oburzona.
Przeczytaøa jednak moj ksi k i postanowiøa do mnie napisa . Astma znikn øa, gdy tylko Paula
przestaøa uwa a , e czuje do swego wuja „miøo ”. Nie byøa to bowiem w adnym wypadu miøo ,
a jedynie posøusze stwo.
Inna kobieta nie mogøa zrozumie , dlaczego po kilku latach poddawania si psychoanalizie
pojawiøy si u niej bóle w nogach, dla których lekarze nie potrafili znale
adnej organicznej
przyczyny. Dlatego te uznano, e jej dolegliwo ci maj podøo e psychiczne. Przedmiotem sesji
psychoanalitycznych byøy jej rzekome fantazje na temat tego, e w dzieci stwa byøa seksualnie
wykorzystywana przez swego ojca. Staraøa si uwierzy swemu terapeucie, e nie chodzi tu w
adnym razie o wspomnienia realnych zdarze , lecz o jej wyobra enia. Nie poczuøa si jednak z
tym lepiej i nadal nie potrafiøa zrozumie , sk d wzi øy si u niej takie bóle w nogach. Kiedy w
ko cu przerwaøa terapi , ku swemu wielkiemu zdziwieniu stwierdziøa, e bóle znikn øy. Byøy one
sygnaøem, e zamkni to j w bø dnym kole, z którego nie mogøa wyj . Z caøych siø chciaøa uciec
przed swym psychoanalitykiem i jego bø dnymi interpretacjami, lecz przez døugi czas nie miaøa
odwagi tego zrobi . Tak wi c bóle w nogach blokowaøy w niej to pragnienie ucieczki, do czasu a
zdecydowaøa si sko czy z sesjami psychoanalitycznymi i przestaøa oczekiwa , e one jej pomog .
Czøowiek , któremu nie udaøo si uwolni emocjonalnie od rodziców, krzywdz cych lub
zaniedbuj cych go w dzieci stwie, przenosi ten rodzaj wi zi na osoby, które traktowane s przez
niego jak swego rodzaju symboliczni rodzice, np. na terapeutów. Jest to relacja, która go ogranicza
i nie pozwala, by sam sobie pomógø. Niezaspokojone naturalne potrzeby i oczekiwania z
dzieci stwa przenoszone s pó niej na innych ludzi: partnerów, terapeutów, wøasne dzieci,
poniewa trudno nam uwierzy , e nasi rodzice rzeczywi cie zdolni byli do ignorowania lub nawet
torpedowania tych potrzeb, co w rezultacie zmusiøo nas do ich støumienia. Mamy nadziej , e inni
ludzie, z którymi wchodzimy w relacje, speøni wreszcie nasze oczekiwania, b d nas kocha ,
rozumie , wspiera , szanowa i podejmowa za nas trudne yciowe decyzje. Jak døugo zapieramy
si prawdy o naszym dzieci stwie, tak døugo nie potrafimy zrezygnowa z tej nadziei, cho by my
nie wiadomo jak si starali. Je eli jednak potrafimy stawi czoøo wøasnej prawdzie, nasze
oczekiwania wobec innych ludzi b d si z czasem zmniejsza , bo b dziemy w stanie sami zadba
o swoje potrzeby, na których zaspokojenie czekamy od urodzenia. Mo emy sami obdarzy si
uwag , szacunkiem, zrozumieniem dla wøasnych emocji, potrzebn opiek , bezwarunkow
miøo ci – wszystkim, czego nie dostali my od rodziców. Odkrywanie i przyjmowanie wøasnej
prawdy nie jest proste i najcz ciej bardzo bolesne. Jest jednak mo liwe i przynosi nam
wyzwolenie.
To, czy czøowiek maltretowany w dzieci stwie przez swych rodziców b dzie mógø
utrzymywa z nimi kontakt w przyszøo ci czy nie, zale y od bardzo wielu czynników. Droga ka dego
czøowieka od dziecka do dorosøego, droga, któr przebywa on w swym wn trzu, jest bowiem inna.
Czasami zerwanie wszelkich kontaktów z rodzicami stanowi jedyn mo liwo stani cia po swojej
stronie, ruszenia naprzód z terapi , zaspokajania wøasnych potrzeb, dochowania wierno ci sobie. W
niektórych przypadkach natomiast utrzymywanie kontaktu z rodzicami mo e by sensowne, jednak
pod pewnymi warunkami. Przede wszystkim dorosøy czøowiek musi w relacji z rodzicami wyznaczy
wøasne granice, jasno powiedzie sobie, jakie ich zachowania wobec niego mo e tolerowa , a
jakich nie. Musi on nie tylko u wiadomi sobie, jak traktowali go oni w dzieci stwie, lecz umie
tak e dostrzec tego skutki, to znaczy oceni , jak wielkie obci enie stanowiøo to dla jego dalszego
ycia. Ka dy czøowiek jest inny, dlatego te jego kontakty z rodzicami mog przybiera ró ne formy.
Istniej tu jednak pewne bezwzgl dne prawidøowo ci:
I.
Aby dawne rany z dzieci stwa mogøy si zabli ni , czøowiek dorosøy musi opu ci
pozycj zale nego dziecka, zrezygnowa ze swoich dzieci cych oczekiwa wobec
rodziców i zacz szanowa samego siebie.
II.
Rodzice nie zmieni si automatycznie z tego powodu, e dorosøe dziecko b dzie
staraøo si ich zrozumie i przebaczy . Mog si oni zmieni tylko wówczas, gdy sami
b d tego chcieli.
III.
Jak døugo czøowiek maltretowany w dzieci stwie zapiera si swych przeszøych cierpie ,
odbywa si to kosztem zdrowia, zdrowia jego samego lub jego dzieci.
Dziecko maltretowane dzieci stwie, które nie miaøo mo liwo ci dorosn , przez caøe ycie
próbuje widzie tylko „dobre strony” swych prze ladowców i wi za z nimi swe dzieci ce
oczekiwania. Pisaøa o tym w jednym ze swoich listów tak e El bieta:
Czasami moja matka czytaøa mi ksi k i wtedy byøo wspaniale. Czasami okazywaøa mi
zaufanie i opowiadaøa o swoich problemach. Wtedy czuøam si , jak kto , kto dost piø
niezwykøego zaszczytu. W takich momentach nigdy mnie nie biøa, a ja czuøam si przy niej
wyj tkowo bezpiecznie.
Przypomina mi to bardzo opowie Imre Kertésza o jego przyje dzie do obozu
koncentracyjnego w O wi cimiu. On tak e we wszystkim, z czym si tutaj zetkn ø, staraø si
dopatrywa pozytywnych stron, aby obroni si przed strachem, aby móc prze y . Nie zmieniøo to
jednak w adnym razie realiów, w których yø, faktu, e byø w obozie. Wpøyw, jaki na jego psychik
wywarøo ycie w tych skrajnie upokarzaj cych warunkach, byø on w stanie rozpozna i oceni
dopiero wiele lat pó niej.
Wspominaj c o prze yciach Imre Kertésza w obozie koncentracyjnym w O wi cimiu nie
chciaøam w adnym wypadku zasugerowa , e rodzicom nie nale y nigdy wybaczy . Mo na to
zrobi , je eli zrozumiej oni swoje bø dy i b d za nie szczerze aøowa ; ale nawet wtedy
przebaczenie nie jest obowi zkiem. Ich przemiana mo e si zdarzy wówczas, gdy znajd w sobie
odwag , by odczu i zrozumie cierpienie swego dziecka, którego sami byli sprawcami. Tak dzieje
si jednak bardzo rzadko. Najcz ciej mamy do czynienia z kontynuacj relacji zale no ci, cho
przewa nie dochodzi w niej do zamiany pozycji. To starzy, søabi rodzice szukaj opieki u swych
dzieci, staraj c si wp dzi je w poczucie winy i wymusi w ten sposób na nich wspóøczucie.
Wspóøczucie dla rodziców stanowi niejednokrotnie przeszkod nie do przebycia w naturalnym
rozwoju dziecka, w jego drodze do dorosøo ci. Okazuj c wspóøczucie rodzicom dziecko stara si w
ten sposób usprawiedliwi swoje istnienie. Potrzebuje tego usprawiedliwienia, bowiem brakuje mu
odwagi, by przyzna sobie samemu prawo do ycia, je li wyczuwa, e jego rodzice wcale sobie
jego istnienia nie yczyli.
Poczucie bezustannego zagro enia, zapisane w ciele niechcianego, dziecka stanowi dla
niego wielkie obci enie. Czøowiek dorosøy mo e si od niego uwolni , musi je sobie jednak
u wiadomi i odczu , to znaczy odczu emocje tkwi cego w nim, dr cego o swe ycie dziecka
(strach, stres) i przeksztaøci je we wspomnienie, u wiadamiaj c sobie, e jego ycie byøo
zagro one w przeszøo ci, lecz teraz ju tak nie jest. Jest to z pewno ci do wiadczenie bardzo
bolesne, ale wyzwalaj ce.
Gdyby my w przeszøo ci nauczyli si zawierza naszym uczuciom, zamiast je zwalcza ,
potrafiliby my lepiej odczytywa przesøanie naszego ciaøa, które niestrudzenie stara si prowadzi