Zasady stosowania prawa UE w państwach członkowskich – cz. I

Zasady stosowania prawa UE w państwach członkowskich – cz. I

dr hab. Robert Grzeszczak
Katedra Prawa Europejskiego
Instytut Prawa Międzynarodowego
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski
Zasady stosowania prawa UE w państwach członkowskich – cz. I: cechy prawa UE:
autonomia, pierwszeństwo przed krajowym, bezpośrednie obowiązywanie i skutek
bezpośredni i pośredni – w oparciu o zadane orzecznictwo TSUE
Zasady stosowania prawa UE w państwach członkowskich – cz. II: zasada
odpowiedzialności państwa za naruszenie prawa UE, zasada autonomii proceduralnej
państw czł., zasada równoważności i efektywności
Ogólny konspekt do zajęć! Odsyłam Państwa do bardzo bogatej literatury przedmiotu.
Orzeczenia do zasady pierwszeństwa prawa UE:
Costa v. ENEL (1964)
Internationale Handelsgesellschaft C- 11/70 [1970]
Simmenthal II (106/77)
Stanowisko trybunałów konstytucyjnych państw członkowskich: orzeczenia niemieckiego
Federalnego trybunału Konstytucyjnego (BVG) w spr. Solange I (1974), Solange II (1986),
Maastricht (1993), Lissabon-Urteil (2009) oraz orzeczenie z 6.07.2010 r. w spr. Honeywell
Stanowisko polskiego TK: spr. z 11 maja 2005 r., K 18/04 (Traktat akcesyjny); spr. z 24.11.2010
r. (w spr. ratyfikacji Traktatu z Lizbony), spr. nr 45/09 z 16.11.2011 r.
- tu można sięgnąć, m.in., do:
1. R. Grzeszczak, Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego sprzeczne z prawem unijnym. O zasadzie
pierwszeństwa prawa UE, wzorcach kontroli konstytucyjności aktów instytucji UE (w:) Prawo
Europejskie w Praktyce nr 1(91)/2012, s. 11-17.
2. P. Bogdanowicz, P. Marcisz, Szukając granic kontroli… Uwagi na tle wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie SK 45/09 (w:) Europejski Przegląd
Sądowy nr 9 z 2012 roku, s. 47-53.
Dodatkowo sprawy: 103/88 Fratelli Constanzo C-285/98, C-224/97 Erich Ciola; T. Kreil v RFN z
11.01.2000 r., C-36/0236 Omega Spielhallen ; w spr. Filipiak 19.11.2009r.,
ZASADA SKUTKU BEZPOŚREDNIEGO PRAWA UE
Zasada skutku bezpośredniego prawa UE jest bez wątpienia podstawową zasadą o charakterze
systemowym. Podobnie jak zasada pierwszeństwa, nie pochodzi ona z Traktatu, ale została sformułowana
w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, będąc jednym z bardziej spektakularnych przykładów
wykładni celowościowej stosowanej przez TS, której wyrazem jest zwłaszcza odwołanie explicite do
„ducha Traktatu”. …. cd – por. podręcznik
Sprawa 26/62 Van Gend en Loos v. Nederlandse Administratie der Belastingen
▪ Warunki bezpośredniej skuteczności przepisów wspólnotowych:
- przepis powinien być jasny
- precyzyjny
- bezwarunkowy
▪ Wyróżniamy skutek bezpośredni wertykalny, tj. możliwość powoływania się na dane przepisy wobec
państwa oraz skutek bezpośredni horyzontalny, tj. możliwość powoływania się na dane przepisy wobec
innych jednostek.
▪ Skutek bezpośredni norm traktatowych:
- wertykalny - sprawa 26/62 Van Gend en Loos
- horyzontalny – sprawa 43/75 Defrenne v. Sabena
▪ Skutek bezpośredni rozporządzeń
Sprawa 34/73 Fratelli Variola v. Amministrazione Italiana delle Finanze
▪ Skutek bezpośredni dyrektyw
Sprawa 41/74 Van Duyn v. Home Office
Sprawa 152/84 Marshall v. Southampton and South West Hampshire Area Health Authority
-91/92 Faccini Dori v. Recreb Srl
sprawa C-188/89 Foster v. British Gas
Kwestia bezpośredniego skutku dyrektyw jest od dawna przedmiotem kontrowersji. Początkowo
negowano możliwość powoływania się jednostek na dyrektywy, ponieważ są one zawsze skierowane do
państw członkowskich i wymagają implementacji do prawa krajowego. Jeśli więc państwo w
wyznaczonym czasie dokona implementacji, w krajowym porządku prawnym stosowane są przepisy
krajowe wydane w celu transpozycji dyrektyw. Problem powstaje wówczas, gdy dyrektywa nie jest
implementowana lub jest implementowana nieprawidłowo. W swoich rozważaniach ETS podniósł przede
wszystkim argument, iż państwo członkowskie nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawnego
zachowania (ex injuria non oritur ius). …. cd – por. podręcznik
Podsumowanie skutku bezp. Dyrektyw „via orzecznictwo”:
skutek bezpośredni nie wprowadzonej w terminie dyrektywy (spr. 148/78 Ratti): pionowy – tak
(pojedyncze postanowienia mogą tworzyć dla obywateli prawa wobec państwa, jeżeli są: jasne,
bezwarunkowe; ale nie mogą tworzyć obowiązków – spr. 80/86 Kolpinghuis Nijmegen) – effet utile oraz
sankcja z tytułu niewypełnienia zobowiązań wynikających z prawa UE (odpowiedzialność
odszkodowawcza państwa – spr. C-6 i 9/90 Francovich – gdy dyrektywa nie może być stosowana
bezpośrednio), poziomy – nie (spr. 152/84 Marshall I), ale obowiązek interpretacji obowiązujących
przepisów zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy (spr. 79/83 Harz) - pośredni skutek dyrektyw dla
osób trzecich; odpowiedzialność odszkodowawcza państwa, gdy osoba prywatna nie może się powołać na
dyrektywę wobec innej osoby – spr. 91/92 Faccini Dori)
▪ Skutek bezpośredni decyzji
Sprawa 9/70 Franz Grad p. Finanzamt Traunstein
3. ZASADA SKUTKU POŚREDNIEGO PRAWA UE (OBOWIĄZEK PROUNIJNEJ WYKŁADNI
PRAWA KRAJOWEGO)
▪ Skutek pośredni przepisów UE
Von Colson v. Land Nordhein Westfalen
-106/89 Marleasing
Sformułowanie zasady skutku pośredniego było początkowo sposobem na wzmocnienie ochrony
prawnej jednostek, osłabionej z powodu braku bezpośredniej skuteczności dyrektyw lub ich
nieprawidłowej implementacji. …. cd – por. podręcznik
OBOWIĄZEK PRO-unijnej WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO tzw. ZASADA SKUTKU
POŚREDNIEGO PRAWA unijnego
Uzasadniając obowiązek pro-unijnej wykładni prawa krajowego, ETS odwołał się do zasady
solidarności (lojalności) z art. 4 ust. 3 TUE, zgodnie z która państwa członkowskie zobowiązane są
solidarnie wykonywać zobowiązania wynikające z prawa unijnego oraz do konieczności zapewnienia
skuteczności tego prawa w krajowym porządku prawnym.
W którym orzeczeniu dokonał TSUE ww. wykładni?????
Sprawa 14/83 Von Colson p. Land Nordhein Westfalen
„Triangularny skutek” dyrektyw (nie ma tego tematu w podręczniku – przedstawię podczas zajęć)
CZ. II.:
ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO
WOBEC JEDNOSTEK Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA Unii Europejskiej
TSUE wyposażył jednostkę w niezwykle ważny instrument prawny: możliwość dochodzenia
odszkodowania od państwa, które w wyniku naruszenia prawa UE wyrządziło tej jednostce szkodę.
Roszczeń tych dochodzi się w sądach krajowych zgodnie z procedurą krajową
Z jaką zasadą jest związany powyższe?
Bardzo ważne sprawy:
Sprawy połącz. C-6/90 i C-9/90 Francovich & Bonifaci v. Włochy
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni v. Niemcy
Sprawa C-224/01 Köbler v. Austria
Sprawa C-173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA przeciwko Republice Włoskiej
Koebler i Tragetti – por. omówienie tych spraw na stronach NSA! Por.:
http://www.nsa.gov.pl/index.php/pol/NSA/Prawo-Europejskie/Omówienie-wybranych-wyroków-sądóweuropejskich/Omówienie-wyroków - TS UE
.
▪ Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wobec jednostki:
- naruszenie przepisu prawa wspólnotowego nadającego uprawnienia jednostkom
- naruszenie jest wystarczająco poważne
- związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem a szkodą poniesioną przez jednostkę
W świetle dotychczasowego orzecznictwa ETS odpowiedzialność dotyczy zarówno działania władzy:
• ustawodawczej (Brasserie, Factortame oraz Francovich),
• wykonawczej
• sądowniczej (Koebler).
A sądy arbitrażowe? (Nordsee p. Reederei Mond, C-102/81).
TSUE stosuje interpretację funkcjonalną zasady odp., uznając, że mogą to być władze regionalne w
państwie federalnym (Konle), a także podmioty o odrębnej od państwa podmiotowości publicznoprawnej,
np. samorząd zawodowy (Haim). Szerokie rozumienie państwa oznacza, że nieistotne jest, czy działa ono
w sferze prywatnoprawnej czy publicznoprawnej.
Odp. odszkodowawcza powstaje zarówno, gdy naruszenia dopuszcza się organ wydający decyzje
administracyjne, jak i działający jako pracodawca.
Problem „res iudicata” Spr Koebler,
ale także:
Zob. wyrok ETS z 22 maja 2008 r., 499/06, H. Nerkowska p. ZUS, Oddział w Koszalinie kwestionowanym przepisem był uchylony art. 5 ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.
wykładnią Trybunału Sprawiedliwości UE
II. ZASADY:
 AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH
 RÓWNOWAŻNOŚCI
 EFEKTYWNOŚCI
Sprawa C-33-76 Rewe-Zentralfinanz eG & Rewe-Zentral AG v. Landwirtschaftskammer für das
Saarland, Zb. Orz. 1976, s. 1989
Sprawa C-158/80 Rewe-Handelsgesellschaft Nord GmbH & Rewe-Markt Steffen v. Hauptzollamt Kiel
(“Butter-buying cruises”) , Zb. Orz. 1981, s. 1805
Sprawa C-312/93 Peterbroeck, Van Campenhout & Cie v. Belgia, Zb. Orz. 1995, s. I-4599
Sprawa C-213/89 The Queen v. Secretary of State for Transport, ex parte: Factortame Ltd and others
II, Zb. Orz. 1990, s. I-2433
Obowiązkiem sądów krajowych jest zapewnienie efektywności prawu UE w krajowych porządkach
prawnych. Istotnym elementem realizacji tego obowiązku jest umożliwienie dochodzenia roszczeo
wynikających z prawa Unii. Sądy krajowe zobowiązane są bowiem do ochrony interesów podmiotów,
których prawa mogą zostad podważone poprzez naruszenie prawa wspólnotowego. Według słów samego
Trybunału, sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie jego jurysdykcji, stosowad prawo wspólnotowe
w całości i chronid uprawnienia, które to prawo nadaje jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21).
- …. cd – por. podręcznik
UWAGA:
Szereg
orzeczeń
jest
przedstawionych
(skróconych,
co
http://www.trybunal.gov.pl/epublikacje/download/PIERWSZENSTWO.pdf
Polecam
RG
ułatwia
lekturę)
na: