Sylabus – obywatelstwo Unii Ćwiczenia

Sylabus – obywatelstwo Unii, prawa podstawowe (wstęp)
Obywatelstwo Unii Europejskiej
Relewantne wyroki TSUE
(kolor żółty – orzeczenia których tezy są do obowiązkowej lektury przed zajęciami
+ sprawa C-617/10 Fransson):
Ø w sprawie C-369/90 Micheletti i in.
Ø w sprawie C-85/96 Martínez Sala
Ø w sprawie C-184/99 Grzelczyk
Ø w sprawie C-413/99 Baumbast i R
Ø w sprawie C-200/02 Zhu i Chen
Ø w sprawie C-135/08 Janko Rottmann p. Freistaat Bayern
Ø w sprawie 34/09 Ruiz Zambrano
Ø w sprawie C-456/12 O.
Ø w sprawie C-86/12 Alokpa
Ø w sparwie C-650/13 Delvigne
Ø w sprawie C-165/14 Rendón Marín oraz w sprawie C-304/14 CS
Ø w sprawie C-438/14 Bogendorff von Wolffersdorff
Ø w sprawie C-182/15 Petruhhin
Warto przeczytać:
Ø Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów na podstawie art. 25 TFUE w
sprawie postępów w skutecznym korzystaniu z obywatelstwa Unii Europejskiej w
latach 2011–2013, COM (2013) 270 final
Ø Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Sprawozdanie na temat
obywatelstwa UE – 2013 r. Prawa i przyszłość obywateli Unii, COM(2013) 269 final
Ø Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Swobodny przepływ obywateli UE
i ich rodzin – pięć skutecznych działań, COM (2013) 837 final
Podstawa prawna – art. 20 TFUE
Obywatelstwo Unii jako szczególna więź prawną łączącą jednostki – obywateli państw
członkowskich z Unią Europejską. Obywatelstwo Unii jest odrębną instytucją prawną od
obywatelstwa narodowego i go nie zastępuje. Nie ma ono charakteru autonomicznego, jest
uzależnione od posiadania obywatelstwa (przynajmniej) jednego z państw członkowskich.
Do państw członkowskich należy wyłączna kompetencja do określania warunków nabywania
i utraty obywatelstwa narodowego (może jednak podlegać kontroli w świetle prawa
unijnego).
Ø C-369/90 Micheletti
Ø C-135/08 Janko Rottmann p. Freistaat Bayern
Odróżnieniu obywatelstwa Unii od obywatelstwa narodowego miało służyć także
rozróżnienie terminologiczne - ang. citizenship of the European Union, fr. citoyenneté de
l'Union européenne, niem. Unionsbürgerschaft oraz ang. nationality, fr. nationalité, niem.
Staatsangehörigkeit.
Charakterystyczną cechą obywatelstwa UE jest fakt, że jest definiowane poprzez zakres
uprawnień związanych ze statusem obywatela Unii
Ø C-184/99 Grzelczyk
Ø 34/09 Zambrano
Prawa obywateli Unii (art. 20 ust. 2 TFUE):
I.
Prawo do równego traktowania (art. 18 TFUE)
Art. 18 TFUE zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
Zakaz dyskryminacji oznacza zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących
się w porównywalnej sytuacji lub też takiego samego traktowania podmiotów znajdujących
się w takiej samej sytuacji bez obiektywnego uzasadnienia. Przepis ten jest bezpośrednio
skuteczny (C-274/96 Bickel i Franz). Pozostałe przepisy traktatu statuujące swobody rynku
wewnętrznego stanowią lex specalis w stosunku do art. 18 TFUE. Art. 18 TFUE nie będą
objęte sytuacje nie mieszczące się w zakresie zastosowania prawa unijnego
Wyróżniamy
1) dyskryminację bezpośrednią – gdy podmiot z innego państwa członkowskiego jest
traktowany w sposób odmienny niż podmioty z danego państwa członkowskiego
znajdujące się w porównywalnej sytuacji ze względu na przynależność państwową
(np.: C-293/83 Gravier)
2) dyskryminację pośrednia – gdy zróżnicowanie sytuacji następuje w oparciu o
kryterium z pozoru neutralne, które jednak wpływa negatywnie na sytuację
podmiotów z innych państw członkowskich w porównaniu do podmiotów z danego
państwa znajdujących się w porównywalnej sytuacji (C-147/03 Komisja p. Austrii)
Dyskryminacja odwrotna – sytuacja w której przepisy krajowe stawiają w gorszej sytuacji
własne podmioty w stosunku do podmiotów z innych państw członkowskich. Dyskryminacja
odwrotna nie jest sprzeczna z prawem unijnym (C-212/06 Gouvernement de la Communauté
française, Gouvernement Wallon p. Gouvernement flamand).
II.
Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw
członkowskich (art. 21 TFUE)
Ø Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2004/38/WE2004/38 z dnia 29
kwietnia 2004 r. w sprawie obywateli Unii oraz członków ich rodzin do
swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich
Zgodnie z orzecznictwem TSUE jest prawo do swobodnego przemieszczania się i prawo
pobytu są ze sobą nierozerwalnie związane. At. 21 TFUE nie gwarantuje więc prawa pobytu
na terytorium własnego państwa członkowskiego w sytuacji w której jednostka nie
skorzystała z prawa do swobodnego przemieszczania się.
III.
Bierne i czynne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego (art. 22 ust. 2 TFUE)
Przyznane w drodze Aktu o wyborach bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego z
1976 r. Wybory do Parlamentu Europejskiego są powszechne, bezpośrednie,
proporcjonalne i wolne i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Prawo wyborcze
przysługuje obecnie wszystkim obywatelom Unii, zamieszkującym na terytorium jej
państw członkowskich. Wybory do PE nie spełniają jednak kryterium równości
materialnej, bowiem siła głosu w poszczególnych państwach jest różna. Podział
mandatów pomiędzy państwa członkowskie został określony w drodze decyzji o
charakterze politycznym i miał zapobiegać marginalizowaniu państw o mniejszej
gęstości zaludnienia.
IV.
Bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach lokalnych (art. 22 ust. 1)
Ø Dyrektywa Rady nr 94/80/WE z dnia 19 grudnia 1994 r. ustanawiająca
szczegółowe zasady korzystania z prawa głosowania i kandydowania w wyborach
lokalnych przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w państwie
członkowskim, którego nie są obywatelami
Prawo wyborcze ograniczone jest do wyborów wspólnoty lokalna stopnia
podstawowego (określonych w załączniku do dyrektywy).
Prawo do głosowania w wyborach lokalnych nie oznacza prawa udziału w innych
formach demokracji bezpośredniej takich jak referenda lokalne, czy inicjatywa
legislacyjna.
V.
Inicjatywa obywatelska (art. 11 TUE)
Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej
liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji
Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w
sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów
wymaga aktu prawnego Unii.
Ø Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 211/2011 z dnia 16
lutego 2011 r. w sprawie inicjatywy obywatelskiej
Organizatorami muszą być obywatele Unii mający czynne prawo wyborcze do
Parlamentu Europejskiego. Musi ich być przynajmniej 7 z przynajmniej 7 państw
członkowskich. Inicjatywę rejestruję Komisja. Następnie organizatorzy mają 12
miesięcy na zebranie miliona deklaracji poparcia (w formie papierowej lub
elektronicznej) obywateli pochodzących przynajmniej ¼ państw członkowskich.
Załącznik do rozporządzenia określa w stosunku do każdego z państw członkowskich
minimalną liczbę obywateli, którzy muszą wziąć zadeklarować poparcie dla
inicjatywy. Limity te muszą być spełnione przynajmniej w ¼ państw członkowskich.
Zebranie wymaganych podpisów nie oznacza obowiązku po stronie Komisji do
przygotowania żądanego aktu prawnego ani obowiązku po stronie Rady i/lub
Parlamentu Europejskiego do przyjęcia takiego aktu.
Dotychczas wymaganą ilość podpisów zebrano wyłącznie w przypadku 3 inicjatyw,
jednak Komisja w żadnym z tych przypadków nie zdecydowała o rozpoczęciu
procedury legislacyjnej.
http://ec.europa.eu/citizens-initiative/public/welcome?lg=pl
VI.
Prawo do opieki konsularnej (art. 23 TFUE)
Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularne ze strony przedstawicielstw
dyplomatycznych pozostałych państw członkowskich na równi z ich obywatelami, w
przypadku gdy własne państwo nie ma w tym kraju przedstawicielstwa.
VII.
Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego, zwracania się do Rzecznika Praw
Obywatelskich oraz innych instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych UE
(art. 24 TFUE)
VIII.
Prawo dostępu do dokumentów (art. 15 TFUE)
Obowiązki obywateli Unii
Ochrona praw podstawowych w prawie Unii Europejskiej
Geneza ochrony i źródła praw podstawowych w Unii
Ø C- 29/69 Stauder – ochrona praw podstawowych ogólną zasada prawa UE
Ø C-11/70 Internationale Handelsgesellschaft,
Ø C-4/73 Nold,
Ø C-44/79 Hauer
Art. 6 TUE
Karta Praw Podstawowych
Zakres stosowania unijnych praw podstawowych
Ø Formuła Wachau (C- 5/88 Wachau) – prawo unijne nakłada na państwo członkowskie
obowiązek podjęcia określonych działań
Ø Formuła ERT ( C-269/89) – państwa członkowskie przyjmują środki stanowiące
derogację od stosowania prawa unijnego
Ø Art. 51 ust. 1 KPP
Ø C-617/10 Fransson