wiad histor22004kopia

wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 95
DoÊwiadczenia i propozycje
Zastosowanie pierwiastka
biograficznego
w zakresie Êcie˝ki filozoficznej
i w nauczaniu historii
Praca wyró˝niona pierwszà nagrodà
w konkursie og∏oszonym przez
„WiadomoÊci Historyczne” na temat
„Pierwiastek biograficzny w nauczaniu historii”.
■ MARIA JADCZAK
T
ematyka Êcie˝ek edukacyjnych wymaga od pedagoga twórczego, mniej
schematycznego i problemowego spojrzenia na wiele zagadnieƒ. Niekiedy pomys∏
na ciekawe zaj´cia nauczyciel nosi w sobie
przez kilka miesi´cy. Pod wp∏ywem lektur,
rozmów z kolegami, czy innych impulsów nabiera on realnych kszta∏tów, a˝ wreszcie staje si´ interesujàcym projektem.
Po opracowaniu tematyki Êcie˝ki filozoficznej jakà przewidzia∏am do realizacji
w klasie I, w up∏ywajàcym roku szkolnym,
uzna∏am, ˝e warto podjàç wysi∏ek odpowiedzi na pytanie: Dlaczego tak wielu m´drców
– nonkonformistów swoich epok, by∏o w stanie zap∏aciç ofiar´ najwy˝szà, z ˝ycia lub wolnoÊci w ho∏dzie g∏oszonych przez siebie idei?
Do realizacji tego projektu wybra∏am
cztery postacie: Sokratesa, Tomasza Morusa,
Giordano Bruno i Emila Zol´. Podzieli∏am
klas´ na cztery grupy po osiem osób i ka˝dej
do opracowania przydzieli∏am jednà postaç
przygotowujàc dla zespo∏u podstawowe informacje biogra... i bibliograficzne. ˚eby zach´ciç m∏odzie˝ do dalszych poszukiwaƒ zaopatrzy∏am ka˝dy zespó∏ w krótkà not´
2/2004
i fragment tekstu êród∏owego dotyczàcego
danej postaci.
Przygotowanie plakatów
M∏odzie˝ mia∏a dwa tygodnie czasu na
poszerzenie wiedzy i przygotowanie plakatu
na temat swojego myÊliciela. Plakat mia∏ zawieraç 10 rzeczowników lub przymiotników
które najlepiej mogà scharakteryzowaç danà
postaç, po to aby przedstawiç jà kolegom.
Zaj´cia mia∏y trwaç dwie godziny lekcyjne. Grupa musia∏a uwzgl´dniç udzia∏ wszystkich cz∏onków, m.in. przez to ˝e ka˝de okreÊlenie zawarte na plakacie t∏umaczy∏a inna
osoba. Dru˝yna mia∏a 15 minut (re˝im czasowy mia∏ byç ÊciÊle przestrzegany) na przedstawienie postaci, analiz´ plakatu i dyskusj´
na temat treÊci tekstów êród∏owych do∏àczonych przeze mnie do ka˝dej z nich, z zaznaczeniem, ˝e w dyskusji muszà uczestniczyç
tylko osoby wczeÊniej nie identyfikujàce si´
z danà dru˝ynà.
Dalsza cz´Êç lekcji mia∏a byç dla m∏odzie˝y niespodziankà.
Oto teksty dla poszczególnych grup:
Sokrates (496–399 p. n. e.)
˚ycie Sokratesa znamy tylko ze Êwiadectw wspó∏czesnych mu przeciwników
i uczniów tj. Arystofanes, Platon, Ksenofont,
Arystoteles, Diogenes, Laertios. Sam mistrz
nie dba∏ o spisanie swoich poglàdów. Ceni∏
wartoÊç ˝ywego s∏owa. Mawia∏ ponoç i˝ „nie
b´dzie piórem i atramentem zasiewa∏ s∏ów,
które za sobà przemówiç nie potrafià”.
W Êwietle Êwiadectw Sokrates jawi si´ jako
31
95
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 96
DoÊwiadczenia i propozycje
mych siebie, tym samym poznamy, jak mamy
dbaç o samych siebie, nie poznajàc natomiast samych siebie, by∏oby przeciwnie. (...)”
Fot.1. Sokrates. Fot Giranodon/The Bridgenian
Aut Library/BE&W
niestrudzony retor, który przepytuje wspó∏obywateli, nie po to aby zmusiç dyskutantów
do zmiany poglàdów ale do odkrycia prawdy.
„Sokrates: Powiedz przeto, przez uprawianie jakiej to umiej´tnoÊci dbamy o samych siebie?
Alkibiades: Nie umiem tego powiedzieç.
(....)
Sokrates: Czy˝byÊmy w ogóle wiedzieli,
jaka umiej´tnoÊç s∏u˝y wykonaniu lepszego
obuwia, nie wiedzàc nic o obuwiu?
Alkibiades: To niemo˝liwe.
Sokrates: AbyÊmy te˝ nie wiedzieli, jaka
umiej´tnoÊç s∏u˝y sporzàdzaniu lepszych
pierÊcieni, nie wiedzàc nic o pierÊcieniu?
Alkibiades: Tak to prawda.
Sokrates: Có˝ wi´c? Czy mo˝emy wiedzieç, która umiej´tnoÊç robi lepszymi nas
samych, nie wiedzàc, czym w∏aÊciwie sami jesteÊmy?
Alkibiades: Nie mo˝emy.
Sokrates: Czy poznanie siebie samego
jest czymÊ ∏atwym i lekkoduchem by∏ ten, kto
umieÊci∏ ów napis na pytyjskiej Êwiàtnicy, czy
te˝ czymÊ trudnym i nie dla ka˝dego dost´pnym?
Alkibiades: Mnie, Sokratesie, wydawa∏o
si´ cz´sto czymÊ dost´pnym dla ka˝dego,
cz´sto zaÊ czymÊ niezmiernie trudnym.
Sokrates: Jednak˝e, Alkibiadesie, bez
wzgl´du na to, czy to jest ∏atwe, czy nie, sprawa tak si´ nam przedstawia: poznajàc sa-
96
32
Poznaj samego siebie
Inspiracjà dla takiego post´powania filozofa by∏o has∏o umieszczone nad Êwiàtynià
w Delfach “Poznaj samego siebie.” Chodzi∏o
tu o tzw. metod´ elenktycznà – czyli pytania
sprawdzajàce, którymi Sokrates podwa˝a∏ pozornà wiedz´ rozmówcy, a˝ ten zrozumia∏, ˝e
na dany temat nic nie wie. Powstajàce w ten
sposób sytuacje bez wyjÊcia – aporie, stanowi∏y moment zwrotny, od którego mo˝na by∏o
zaczàç poszukiwaç prawdziwej wiedzy.
G∏os wewn´trzny
Sokrates swojà filozofi´ pojmowa∏ jako
maieutyk´ – sztuk´ po∏o˝niczà, poniewa˝
chcia∏ byç tylko przewodnikiem, przy rozumieniu i poznaniu siebie przez rozmówc´,
który mu towarzyszy∏. Takie zachowanie filozofowi podpowiada∏ g∏os wewn´trzny – Daimonion, który by∏ wyrazem duszy i powodowa∏ jednoÊç myÊlenia i dzia∏ania.
Etyczny rygoryzm
Wobec chwiejnoÊci poglàdów sofistów
oraz postawy retorów ateƒskich, którzy ka˝dego dnia byli gotowi dowodziç tego, czemu
wczeÊniej przeczyli, Sokrates by∏ rygorystà
etycznym i twierdzi∏, ˝e istniejà kategorie
bezwzgl´dne.
Niestety filozof nie by∏ zwolennikiem demokracji. Sàdzi∏ bowiem, ˝e o prawdziwoÊci
danych sàdów nie znaczy fakt, ˝e wi´kszoÊç
uznaje je za prawdziwe. Uwa˝a∏ tak˝e, ˝e
czynnoÊci nauczyciela odnoszà si´ wy∏àcznie
do tych, którzy sà „ci´˝arni màdroÊcià” i dlatego nie chcia∏ uczyç wszystkich. Lekcewa˝y∏
nie doÊç inteligentnych, poniewa˝ “g∏upota
jest defektem intelektu równoznacznym
z niemoralnoÊcià.” Kiedy jeden z uczniów
zapyta∏ go czy powinien si´ o˝eniç mistrz odpar∏: „Cokolwiek zrobisz b´dziesz ˝a∏owa∏.”
Oskar˝enie i proces
W 399 r. p. n. e. oskar˝enie przeciw Sokratesowi wnieÊli: Anytus – bogaty handlarz skó-
WiadomoÊci Historyczne
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 97
DoÊwiadczenia i propozycje
rami, Melatus – m∏ody poeta, oraz Lycon –
orator. Akt oskar˝enia zawiera∏ trzy zarzuty:
1. Sokrates nie oddaje czci bogom czczonym przez miasto,
2. Filozof wprowadza nowe, w∏asne bóstwo,
3. MyÊliciel demoralizuje m∏odzie˝.
Strategia jakà wedle relacji Platona przyjà∏ w trakcie procesu Sokrates (przesz∏a do
historii jako “Obrona Sokratesa”), zasadza∏a
si´ na twierdzeniu, ˝e filozof pragnà∏ jedynie
nak∏oniç wspó∏obywateli do myÊlenia, „Niczym giez, który kàsa leniwego konia”.
Sokrates podczas procesu udowodni∏, ˝e
Êmierç nie jest mu straszna, co wi´cej powo∏ujàc si´ na swoje dotychczasowe zas∏ugi dla
Aten postulowa∏, ˝e jako dobroczyƒca obywateli powinien raczej do koƒca ˝ycia korzystaç z darmowych posi∏ków.
Sarkazm Sokratesa jedynie pogarsza∏
spraw´, skazano go na Êmierç przez wypicie
cykuty. Komentarz Sokratesa: „wyrzàdzaç
krzywdy to rzecz gorsza ni˝ je znosiç, a unikaç kary rzecz gorsza, ni˝ jà ponosiç, wystrzegaç si´ nale˝y krzywdzenia drugich wi´cej ni˝eli krzywdy w∏asnej” wywar∏ wra˝enie
na wszystkich Ateƒczykach. ˚on´, kiedy si´
˝ali∏a, ˝e zosta∏ skazany niesprawiedliwie, zapyta∏: „Wola∏abyÊ ˝ebym umiera∏ z wyroku
sàdu sprawiedliwego?”
znane z aktualnych dyskusji, jak eutanazj´,
z drugiej zaÊ wysoce kontrowersyjne jak na
owe czasy post´powanie w zakresie zawierania zwiàzków ma∏˝eƒskich.
„Oto powa˝na i czcigodna matrona pokazuje starajàcemu si´ pann´ lub wdow´ nagà,
odwrotnie jakiÊ zacny mà˝ przedstawia
dziewczynie nagiego konkurenta. Gdy my ganiliÊmy ten zwyczaj i wyÊmiewali, oni nie mogli doÊç nadziwiç si´ wielkiej g∏upocie ludzi.
Je˝eli chodzi o kupno konia, mówili oni,
który ma przecie˝ kosztowaç niewiele pieni´dzy, tak sà tam wtedy, gdy zdejmie si´
z niego siod∏o i czaprak; bojà si´ bowiem pod
tym przykryciem nie kry∏ si´ jakiÊ wrzód.
JeÊli zaÊ chodzi o wybór ˝ony, który ma
rozstrzygnàç na ca∏e ˝ycie o ich szcz´Êciu
i utrapieniu, post´pujà tak niedbale, ˝e ca∏à
postaç kobiecà oceniajà jedynie z wyglàdu
twarzy, która niewiele wi´ksza jest od szerokoÊci d∏oni, podczas gdy reszta cia∏a zakryta
jest suknià; nara˝ajà si´ w ten sposób na
przykrà niespodziank´, gdy˝ w razie póêniejszego zauwa˝enia u swej ˝ony jakiejÊ ra˝àcej
wady fizycznej mogliby narzekaç na swój
zwiàzek. Nie wszyscy bowiem sà tacy màdrzy,
aby patrzyli jedynie na charakter, zresztà nawet m´drcy radzi sà, jeÊli w osobie ˝ony przymioty duchowe ∏àcza si´ z urodà.”
Tomasz Morus (1478–1535)
Tomasz Morus zastanawia∏ si´ jak powinien wyglàdaç idealny system spo∏eczny.
Swoje przemyÊlenia opublikowa∏ w pracy pt.
Utopia. Sama etymologia tego s∏owa oznacza miejsce, którego nie ma.
Wed∏ug Morusa paƒstwo powinno byç
rzàdzone przez ludzi szlachetnych i wykszta∏conych. Podstawowe cechy idealnego paƒstwa to: dostatek obywateli bez przejawów
luksusu z jednoczesnym zaniesieniem wolnego handlu, opartego na pieniàdzu i w∏asnoÊci
prywatnej, powszechna edukacja, sprawiedliwe sàdy i brak podzia∏ów stanowych.
Pu∏apki racjonalizmu
Racjonalizm podpowiada∏ filozofowi
z jednej strony dzia∏ania okrutne i tak bardzo
2/2004
Fot.2. Tomasz Morus
33
97
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 98
DoÊwiadczenia i propozycje
Sàd i wyrok
Tomasz Morus stanà∏ jednak przed sàdem nie za poglàdy. W 1534 roku mimo, ˝e
by∏ przyjacielem króla, nie chcia∏ uznaç
w Henryku VIII jednoczeÊnie g∏owy paƒstwa
i koÊcio∏a.
Zaproszony na Êlub króla z Annà Boleyn,
po otrzymaniu 20 funtów, aby móg∏ sprawiç
sobie odpowiedni przyodziewek na uroczystoÊç, Morus przyjà∏ pieniàdze, ale na uroczystoÊç nie przyby∏. Zapytany o motywy takiego
post´powania wyjaÊni∏: „Milordowie wymagaliÊcie ode mnie listownie dwóch rzeczy. Poniewa˝ ch´tnie zgodzi∏em si´ na pierwsze
z nich, pomyÊla∏em, ˝e mog´ sobie pozwoliç
na zuchwa∏oÊç odmówienia drugiej”.
Proces odby∏ si´ 1 lipca 1535 roku i skoƒczy∏ wyrokiem Êmierci. Wykonano go po pi´ciu dniach. Król obawiajàc si´ talentu oratorskiego Morusa przekaza∏ mu przez
pos∏aƒca proÊb´, aby przed egzekucjà nie
przemawia∏ do ludu. Jakkolwiek Henryk
VIII nie mia∏ ju˝ nad Morusem ˝adnej w∏adzy, skazany zastosowa∏ si´ do ˝yczenia.
Giordano Bruno (1548–1600)
Dominikanin, który popad∏ w konflikt
z w∏adzà koÊcielnà z powodu obrony teorii
Kopernika i po siedmiu latach wiezienia zosta∏ spalony na stosie. Giordano Bruno by∏
panteistà. Uwa˝a∏, ˝e „Bóg i wszechÊwiat to
Fot.3. Giordano Bruno
98
34
sà dwie nazwy tej samej rzeczy; Bóg gdy ujmiemy wszystko w jego jednoÊci, wszechÊwiat – gdy w rozmaitoÊci.”
Arystokracja ducha
Giordano Bruno uwa˝a∏ si´ za arystokrat´ ducha:
„(....) Pewniej i stosowniej jest szukaç
prawdy nie u t∏umu, gdy˝ nie przynosi on nic
drogocennego i godnego. Rzeczy doskona∏e
i cenne znajduje si´ u nielicznych.”
“(....) TrudnoÊç przedsi´wzi´cia zmusza
ludzi tchórzliwych do odstàpienia od sprawy.
Rzeczy zwyk∏e i ∏atwe sà dla t∏umu i ludzi pospolitych, ludzie zaÊ niezwykli, bohaterscy
i boscy przechodzà przez trudne drogi, ˝eby
zmusiç do ustàpienia i przyznania im palmy
nieÊmiertelnoÊci.
Do tego trzeba jeszcze dodaç, ˝e jeÊli nawet nie ma mo˝noÊci dojÊcia do celu i zdobycia nagrody, biegnijcie jednak i nat´˝ajcie si∏y dla sprawy tak wa˝nej i stawiajcie opór do
ostatniego tchu. Nie tylko ten zyskuje s∏aw´,
kto zwyci´˝a, ale tak˝e i ten, kto nie umiera
jak tchórz i cz∏owiek pró˝ny. Zwyci´˝ony
zrzuca na los win´ za swojà zgub´ i Êmierç
i pokazuje Êwiatu, ˝e nie przez w∏asne wady,
lecz skutkiem niesprawiedliwoÊci losu doszed∏ do takiego koƒca.
Godzien chwa∏y jest nie tylko ten, kto dobieg∏ pierwszy do mety, ale jeszcze inni, którzy biegli równie dobrze i dostatecznie si´
zas∏u˝yli, choç nie sà zwyci´zcami. Ci zas∏ugujà na nagan´, którzy zatrzymujà si´ z rozpaczà w Êrodku drogi, stracili nadzieje i nie
idà dalej z najwi´kszà wytrzyma∏oÊcià i si∏à,
na jakie mogli si´ zdobyç, by choç jako ostatni dojÊç do celu.
Zwyci´˝a zawsze wytrwa∏oÊç, bo je˝eli
zm´czenie b´dzie wielkie, to i nagroda nie
b´dzie poÊlednia. Wszelkie rzeczy drogocenne zdobywa si´ z trudem. Wàska i cienista
jest droga do szcz´Êcia. Niebiosa obiecujà
nam, byç mo˝e, dokonanie wielkich czynów.”
Emil Zola (1840–1902)
Wybitny pisarz francuski, zwolennik naturalizmu autor dwudziestotomowego cyklu
WiadomoÊci Historyczne
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 99
DoÊwiadczenia i propozycje
Historia naturalna i spo∏eczna rodziny za
Drugiego Cesarstwa.
Emil Zola by∏ bardzo zaanga˝owany
w konflikty polityczne swojej epoki, przy
czym szczególnà rol´ odegra∏ w tzw. sprawie
Dreyfusa.
Sprawa Dreyfusa podzieli∏a Francj´ na
dwa obozy: antysemickà – prawic´ i lewic´
wÊród której oprócz Emila Zoli wyst´powali
tak znani pisarze jak Anatol France i Romain Rolland.
Fot.4. Emil Zola
List otwarty
Emil Zola odeg ra∏ jednak w sprawie
Dreyfusa rol´ szczególnà. Napisa∏ bowiem
list otwarty do prezydenta Feliksa Faure,
który ukaza∏ si´ w jednym z najwa˝niejszych
czasopism ówczesnej Francji „L´ Aurore”:
„Panie Prezydencie!
Prosz´ mi pozwoliç w zamian za ∏askawe
wzgl´dy, jakie mi Pan kiedyÊ okaza∏, wyraziç
niepokój o Pana obecnà s∏aw´ i pozwoliç sobie, ˝e Pana wizerunkowi, dotàd bez skazy,
teraz grozi plama nie do zatarcia.
Jakim b∏otem obrzucone zostaje pana
imi´ – mam na myÊli Pana rzàdy – z powodu
plugawoÊci sprawy Dreyfusa. Sàd wojskowy
pos∏uszny wydanym mu rozkazom, oÊmieli∏
si´ w∏aÊnie uniewinniç niejakiego Esterhazego – najwi´kszy policzek wymierzony prawdzie i sprawiedliwoÊci! I sta∏o si´ Francja ma
2/2004
ju˝ na obliczu te plam´. Historia napisze, ˝e
to za Pana kadencji taka zbrodnia przeciw
spo∏eczeƒstwu mog∏a zostaç pope∏niona.
Oskar˝am pu∏kownika du Patty de Clam,
i˝ by∏ szataƒskim agentem sàdowych b∏´dów,
chcia∏bym wierzyç, i˝ nieÊwiadomie.
Oskar˝am genera∏a Merciera o to, i˝ sam
uczyni∏ siebie wspó∏odpowiedzialnym jednej
z najwi´kszych zbrodni naszego wieku: byç
mo˝e z powodu umys∏owego ubóstwa.
Oskar˝am genera∏a Billota o to, i˝ majàc
w r´ku decydujàce dowody niewinnoÊci
Dreyfusa, zatai∏ je, stajàc si´ tym samym
wspó∏winnym zbrodni przeciw cz∏owieczeƒstwu i przeciw sprawiedliwoÊci, a wszystko
z motywów politycznych, by sztab ocaliç
przed kompromitacjà.
Oskar˝am pierwszy sàd wojskowy o pogwa∏cenie prawa przez skazanie obwinionego na podstawie dowodów, które zatajono;
i oskar˝am drugi sàd wojskowy o to, i˝ na
rozkaz tuszujàc t´ nieprawoÊç, pope∏ni∏
zbrodni´ Êwiadomego uwolnienia winnego
cz∏owieka.
Wyst´pujàc z tym oskar˝eniem jestem
Êwiadom, i˝ mog´ byç oskar˝ony o znies∏awienie i jestem gotów odpowiadaç za to. Co
do ludzi, których pot´piam, nie znam ich
osobiÊcie i nie ˝ywi´ wobec nich samych ani
urazy, ani nienawiÊci. Mam tylko jedno pragnienie i jeden cel – Êwiat∏o w imi´ cz∏owieczeƒstwa, które tyle ju˝ wycierpia∏o i które
ma prawo do szcz´Êcia.
Mój p∏omienny protest jest jedynie krzykiem mojej duszy. Niech wi´c oÊmielà si´
pozwaç mnie przed sàd i niech przeprowadzà spraw´ w pe∏nym Êwietle dnia!
Czekam!
Emil Zola”
Prezentacja
Czas jaki przeznaczy∏am na prezentacj´
poszczególnych grup niestety nie by∏ wystarczajàcy i cz´sto musia∏am przerywaç wypowiedê niektórym dyskutantom. Dalsze 30
minut zaj´ç podzieliliÊmy na dwie cz´Êci.
Cz´Êç pierwszà przeznaczy∏am na „burz´
mózgów”, podczas której uczniowie starali
si´ wskazaç cechy wspólne wszystkich oma-
35
99
wiad histor22004kopia
16/4/04
13:16
Page 100
DoÊwiadczenia i propozycje
wianych na lekcji postaci. W cz´Êci drugiej
uczniowie podj´li prób´ stworzenia portretu
psychologicznego nonkonformisty.
Cechy wspólne:
buntownicy, intelektualiÊci, nonkonformiÊci, mi∏oÊnicy rozumu, obroƒcy sumienia,
niez∏omni, odwa˝ni, stanowczy, niezale˝ni
w myÊleniu, podczas procesów sami podejmowali si´ w∏asnej obrony, gotowi broniç
swoich przekonaƒ za cen´ ˝ycia lub wolnoÊci,
uwa˝ali siebie za lepszych od innych.
r-
Portret psychologiczny nonkonformisty:
Nonkonformista to cz∏owiek, który nie
zgadza si´ z powszechnie panujàcymi poglàdami. Jest przekonany o wy˝szoÊci swoich racji nad zdaniem powszechnym.
Wyg∏asza niepopularne sàdy, nie ceni sobie spokoju i gotów jest walczyç o swoje nawet je˝eli wi´kszoÊç stanowi dlaƒ opozycj´.
Je˝eli wszyscy wokó∏ sà jednomyÊlni a on
uwa˝a inaczej to stara si´ to ujawniç.
o2
e
oou,
dj.
Konspekt lekcji
Temat: Niez∏omni myÊliciele ró˝nych
epok – portret psychologiczny.
Cele: (wyra˝one w postaci operacyjnej)
Po zakoƒczonych zaj´ciach uczeƒ:
– zna poglàdy Sokratesa, Tomasza Morusa, Giordano Bruno, Emila Zoli i potrafi si´
do nich odnieÊç krytycznie,
– potrafi dokonaç selekcji i wyboru najwa˝niejszych informacji jakie na temat wymienionych myÊlicieli, chcia∏by przedstawiç
kolegom,
– identyfikuje si´ z grupà, zale˝y mu na
opinii jakie na temat jego wspó∏pracowników majà inni,
– potrafi przedstawiç w sposób logiczny
i zwarty swoje zdanie, dyskutowaç z poszanowaniem adwersarzy,
– rozumie, ˝e konformizm nie zawsze jest
negatywny a nonkonformiÊci muszà wyst´powaç w s∏usznej sprawie aby ich postawa, bunt
zosta∏ uznany przez potomnych za s∏uszny
i szlachetny.
100
36
Metody:
Nauczanie polimetodyczne z wykorzystaniem elementów: projektów, burzy mózgów,
dyskusji i analizy tekstów êród∏owych i wyk∏adu.
Ârodki:
100 najs∏ynniejszych procesów, pod redakcjà Edwarda W. Knappmana, Warszawa
1998; S∏awne listy. O ludziach i wydarzeniach
zmieniajàcych losy Êwiata, opracowa∏ Frank
Mc Lynn, Warszawa 1995; Jacek Ho∏ówka,
Niez∏omny, Polityka nr 47, 18 listopada
2000.
Tok lekcji:
1. Sprawdzenie obecnoÊci, zademonstrowanie przygotowanych przez zespo∏y plakatów na czterech stojakach ustawionych przy
ka˝dym zespole. WyjaÊnienie przez nauczyciela sposobów pracy na lekcji, wyznaczenie
ucznia, który stoperem b´dzie odmierza∏
czas ka˝dej prezentacji (5 minut).
2. Rekapitulacja wtórna w postaci czterech 15 minutowych wystàpieƒ poszczególnych grup moderowana przez nauczyciela
w sytuacji, kiedy trzeba b´dzie odwo∏aç si´
do tekstu êród∏owego (tylko w przypadku,
je˝eli nie postawià go uczniowie), 60 minut.
3. Tok g∏ówny – „burza mózgów” wy∏aniajàca cechy wspólne omawianych postaci
(10 minut).
4. Rekapitulacja pierwotna, krótki wyk∏ad nauczyciela na temat konstruowany
w kryminalistyce psychologicznego portretu
sprawcy. W przypadku braku propozycji, nauczyciel inicjuje dyskusj´ wokó∏ poj´cia nonkonformista (13 minut).
5. Zadanie domowe: Na postawie dowolnych êróde∏ wyszukam informacje na temat
poj´cia obywatelskie niepos∏uszeƒstwo,
przygotuj´ krótkà informacj´ na temat jego
g∏ównych przedstawicieli w XX stuleciu
(2 minuty).
MARIA JADCZAK
dr, nauczycielka historii w Toruniu, metodyk, autorka wielu artyku∏ów
poÊwi´conych nauczaniu historii.
WiadomoÊci Historyczne