Przeczytak fragment - Wydawnictwo UMCS

8
Wstęp
Może istnieć sto sposobów komunikowania się
we współczesnym świecie,
ale nic nie zastąpi ludzkiego spojrzenia.
Paulo Coelho
O tym, że komunikacja jest podstawą funkcjonowania społeczeństw, nikogo nie
trzeba chyba przekonywać. Niewiele bowiem można osiągnąć bez umiejętności
porozumiewania się, na które przeznaczamy znaczną część naszego życia. Cały
rozwój cywilizacyjny odbywa się dzięki ludzkiej zdolności przekazywania zbiorowego doświadczenia, a samo komunikowanie się stało się już dawno niezbędnym elementem procesu socjalizacji1 i podstawowym aspektem wszelkiej aktywności społecznej, gospodarczej i politycznej zarówno na szczeblu lokalnym, ogólnokrajowym, jak i międzynarodowym2.
Ludzie wymieniają informacje od zarania dziejów, a wraz z upływem czasu
następuje doskonalenie metod wzajemnego komunikowania się. W sposób profesjonalny zaczęto podchodzić do tego problemu już w starożytnej Grecji, gdzie nauczano: retoryki, czyli sztuki wymowy, charakteryzującej się artystyczną budową
wypowiedzi w mowie i piśmie; erystyki, tj. sztuki prowadzenia sporów i obalania
argumentów przeciwnika, oraz dialektyki – umiejętności dochodzenia do prawdy. Dążono zatem do osiągnięcia zasady, którą Kwintylian sprowadził do trzech
niezwykle ważnych słów: docere, delectare, movere (nauczać, bawić, wzruszać).
W późniejszych wiekach umiejętności te udoskonalono we wszystkich formach
I. Krzyna, T. Cichorz, A. Misiuk, Komunikacja społeczna w policji, Szczytno 1998, s. 10.
Por. K. Jakubowicz, Raport Komisji McBride’a o komunikowaniu światowym, „Przekazy i Opi-
1
2
nie” 1981, nr 4, s. 2.
10
Wstęp
systemów politycznych, toteż nic dziwnego, że świat poznawał tak znakomitych
oratorów (choć niektórzy zapisali się w dziejach zdecydowanie negatywnie), jak
chociażby Demostenes, Cyceron, Kato Starszy, Abraham Lincoln, Adolf Hitler, Benito Mussolini, Charles de Gaulle, Martin Luther King.
Na udoskonalanie procesu międzyludzkiego komunikowania się ogromny
wpływ wywierał postęp technologiczny, połączony z ewolucją różnorodnych środków przekazu (mediów), tj. pisma, druku, mediów fotochemicznych, elektrycznych
i elektronicznych umożliwiających docieranie do najodleglejszych zakątków świata, a następnie wszechświata3.
W XX wieku pojawiła się wręcz nowa dyscyplina naukowa – komunikacja społeczna, traktowana jako nauka o porozumiewaniu się ludzi. Jej multidyscyplinarny charakter sprawia, że nie sposób sformułować w odniesieniu do niej jednolitej
definicji. Literatura przedmiotu dostarcza wiele różnorodnych objaśnień pojęcia
komunikacja. Najczęściej rozumiane jest ono jako przekazywanie informacji, proces rozumienia i wzajemnego oddziaływania, społeczna interakcja, element procesu wymiany wiedzy i informacji4. Z pewnością jednak za najważniejsze w komunikacji społecznej możemy uznać dwa etapy porozumiewania się międzyludzkiego. Po pierwsze, komunikowanie interpersonalne (bezpośrednie), będące najczęściej spotykaną formą komunikacji społecznej, i po drugie, komunikowanie masowe (pośrednie) za pomocą środków masowego przekazu (prasa, książka, radio,
kino, telewizja, tzw. nowe media)5.
Zgodzić się więc wypada z W. J. Bursztą, który we wstępie do Antropologii komunikacji Y. Winkina pisał: „Termin »komunikacja« jest dzisiaj z pewnością słowem-fetyszem, a jego losy przypominają nieco dzieje pojęcia kultury. Zarówno komunikacja, jak i kultura doczekały się bowiem wielu ujęć teoretycznych i wręcz lawinowo rosnących prób zdefiniowania. Ta pierwsza dopracowała się ich do dzisiaj
ponad stu, definicji kultury właściwie nikt już nie zliczy (i nie liczy) […]”6.
W. Mich, Prolegomena do historii komunikacji społecznej, t. II: Badanie historii komunikacji, Lublin 2014, s. 7–8.
4
Komunikacja i partycypacja społeczna, red. J. Hausner, Kraków 1999, s. 25; I. Krzyna, T. Cichorz, A. Misiuk, op. cit., s. 10. Na ten temat zob. m.in.: Homo sapiens – Homo communicans, red.
A. Kucharski, M. Stencel, Szczecin 2011; M. Makara-Studzińska, Wybrane zagadnienia z komunikowania społecznego, Lublin 2006; Komunikowanie się we współczesnym świecie, red. B. Kaczmarek, K. Markiewicz, Lublin 2003; Komunikacja jako narzędzie (po)rozumienia we wspólnotach społecznych, red. A. Mitręga, I. Jagoszewska, Toruń 2012; Komunikowanie się. Nowe wyzwania, red.
G. E. Kwiatkowska, K. Markiewicz, Lublin 2010; Komunikowanie się. Problemy i perspektywy, red.
B. Kaczmarek, A. Kucharski, M. Stencel, Lublin 2006; Komunikacja. Tradycja i innowacje, red. M.
Karwatowska, A. Siwiec, Chełm 2013.
5
I. Krzyna, T. Cichorz, A. Misiuk, op. cit., s. 11.
6
W. J. Burszta, Yves Winkin – badać szmery społeczeństwa, [w:] Y. Winkin, Antropologia komunikacji. Od teorii do badań terenowych, Warszawa 2007, s. 7.
3
11
Wstęp
Niniejsza monografia stanowi wielodyscyplinarne spojrzenie na komunikację społeczną przez pryzmat społeczeństwa, zachodzących w nim zjawisk i tworzonych tekstów kultury. Autorami poszczególnych rozdziałów są filozofowie, historycy, językoznawcy, literaturoznawcy, kulturoznawcy i socjologowie. Dzięki takiemu podejściu staraliśmy się zaprezentować jak najpełniejszy obraz omawianej
problematyki.
Monografia została podzielona na następujące części tematyczne: Kultura i społeczeństwo, Język jako przedmiot refleksji naukowej i metanaukowej, Teksty kultury,
Wartości i wartościowanie w komunikacji społecznej oraz Varia. Staraliśmy się w ten
sposób w bogatym spectrum zjawisk komunikacyjnych znaleźć i wyodrębnić najważniejsze, w naszym mniemaniu, płaszczyzny, aby poddać je socjologiczno-historycznej refleksji, analizie językowo-tekstologicznej oraz ocenie aksjologicznej.
Wierzymy, że w ten sposób udało się nam zaakcentować większość sztandarowych
problemów kulturowego i komunikacyjnego obrazu współczesności.
Wyrażamy nadzieję, że zamieszczone w tej pracy teksty spotkają się z zainteresowaniem odbiorców i staną się inspiracją do dalszych rozważań i interpretacji.
***
Słowa podziękowania i wyrazy głębokiej wdzięczności kierujemy do władz Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Państwowej Wyższej Szkoły
Zawodowej w Chełmie za kontynuowanie naukowej współpracy, okazaną życzliwość oraz wsparcie finansowe.
Małgorzata Karwatowska
Robert Litwiński
Adam Siwiec