AUTOREFERAT

Ewa Dźwierzyńska
AUTOREFERAT
OSIĄGNIĘCIA NAUKOWO-BADAWCZE
Problematyka nauczania języków obcych, a zwłaszcza możliwość zwiększania
efektywności tego procesu fascynowała mnie od dawna. Już na studiach zainteresował mnie
problem wykorzystania środków audiowizualnych w nauczaniu języka rosyjskiego. Temat ten
opracowałam przygotowując pracę magisterską Znaczenie udźwiękowionych przezroczy w
procesie rozumienia mowy obcojęzycznej ze słuchu.
Po zakończeniu studiów na kierunku filologia rosyjska i uzyskaniu tytułu magistra
filologii rosyjskiej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie w 1988 roku rozpoczęłam
pracę na tej Uczelni w Zakładzie Glottodydaktyki Instytutu Filologii Rosyjskiej. Również w
tym czasie zakończyłam kurs pilota wycieczek zagranicznych i otrzymałam licencję pilota. W
1994 roku zakończyłam studia zawodowe w zakresie języka angielskiego z tytułem licencjata.
Od 1988 do 1995 roku celem zdobycia doświadczenia dydaktycznego na różnych
poziomach nauczania języków obcych (rosyjskiego i angielskiego) oraz weryfikacji
określonych hipotez badawczych prowadziłam lekcje w szkołach podstawowych i średnich na
terenie Rzeszowa.
Jako pracownik naukowo-dydaktyczny rozpoczęłam pogłębione studia nad
problematyką akwizycji języków obcych. Szczególnie zainteresowało mnie zagadnienie
receptywnego opanowania języków obcych. Rozpoczęłam wnikliwą analizę procesu
rozumienia mowy ze słuchu. Problematyce kształtowania sprawności rozumienia mowy
obcojęzycznej ze słuchu poświęciłam kilka artykułów1, 2, 3, 4, 5, 6. Przebieg tego procesu
analizowałam badając stopień zrozumienia prezentowanych tekstów w grupach studentów
oraz uczniów szkół podstawowych i średnich. Zauważyłam potrzebę wypracowania
autonomicznej metodyki rozwijania sprawności rozumienia mowy ze słuchu. Z moich
zainteresowań wykrystalizował się temat rozprawy doktorskiej, poświęcony mechanizmowi
antycypacji w procesie odbioru mowy obcojęzycznej. Przygotowując rozprawę doktorską
pracowałam jednocześnie w Instytucie Filologii Rosyjskiej i w szkole średniej jako
nauczyciel języka angielskiego, co pozwalało mi obserwować zdolności antycypacyjne
uczniów i studentów w języku rosyjskim i angielskim oraz wstępnie weryfikować
1
Wpływ szumów i redundancji na proces percepcji mowy, „Języki Obce w Szkole”, 1994, Nr 4, s. 296-299,
PL ISSN 0446-7965.
2
Kształtowanie sprawności rozumienia mowy ze słuchu na początkowym etapie nauczania języka obcego,
Zeszyty Naukowe WSP, Dydaktyka 4, Rzeszów, 1997, s. 29-34.
3
Sprawność rozumienia mowy na początkowym etapie nauczania, „Języki Obce w Szkole”, 1998,
Nr 1, s.11-14, PL ISSN 0446-7965.
4
Формирование умения понимать речь на слух и коммуникативный подход в обучении языку
[Kształtowanie umiejętności rozumienia mowy ze słuchu a podejście komunikacyjne w nauczaniu języka], [w:]
A. Paliński (red.), Русистика и современность. Глоттодидактика 3 [Rusycystyka i Współczesność.
Glottodydaktyka 3], Rzeszów 2003, s. 55-61, ISBN 83-7338-102-3.
5
Обучение сочетаемости слов с целью повышения эффективности восприятия иноязычной речи
[Nauczanie łączliwości wyrazów w celu zwiększenia efektywności rozumienia mowy obcojęzycznej ze słuchu],
[в:] Русский язык как иностранный: Теория. Исследования, Практика. Вып. VI [Język rosyjski jako obcy.
Teoria. Badania. Praktyka. Wyd. VI], Wyd. „Sudarynya”, St. Petersburg 2002, s. 212-219. ISBN 5-87499-062-5.
6
Pamięć a efektywność percepcji mowy obcojęzycznej ze słuchu, „Języki Obce w Szkole”, 2003, Nr.1, s. 914, PL ISSN 0446-7965.
1
formułowane hipotezy badawcze. W trakcie podjętej pracy badawczej powstały publikacje
poświęcone mechanizmowi antycypacji 7,8, 9, 10, 11, 12, 13.
W związku z tym, że zagadnienie antycypacji w procesie rozumienia mowy ze słuchu w
polskiej literaturze glottodydaktycznej było przedstawione tylko fragmentarycznie, podjęłam
się przygotowania jego całościowego opracowania. Kompleksowe zbadanie funkcjonowania
mechanizmu antycypacji, jego uwarunkowań i dróg prowadzących do opanowania go w
nauce języka obcego doprowadziło mnie do skonstruowania własnego projektu metodyki
formowania kompetencji antycypacyjnej.
21 września 1999 roku w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie obroniłam
rozprawę doktorską pt Antycypacja w procesie kształtowania sprawności rozumienia mowy
obcojęzycznej ze słuchu (na materiale języka rosyjskiego). Promotorem rozprawy był prof. dr
hab. Antoni Paliński, zaś recenzentami prof. dr hab. Władysław Woźniewicz z Uniwesytetu
im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz prof. dr hab. Janusz Henzel z Wyższej Szkoły
Pedagogicznej w Krakowie. Praca doktorska została bardzo wysoko oceniona przez
recenzentów. Uchwałą Rady Wydziału Humanistycznego z 24 września 1999 roku uzyskałam
stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Za rozprawę
doktorską otrzymałam nagrodę indywidualną II stopnia Rektora Uniwersytetu
Rzeszowskiego. W trakcie pracy zawodowej otrzymałam również brązowy medal za
długoletnią służbę (2008).
7
Функционирование механизма антиципации в процессе понимания иноязычной речи на слух
[Funkcjonowanie mechanizmu antycypacji w procesie rozumienia mowy obcojęzycznej ze słuchu], [w:] J.
Henzel (red.) Актуальные вопросы преподавания русского языка [Aktualne zagadnienia nauczania języka
rosyjskiego], Wydawnictwo Uczelniane WSP, Kraków 1999, s. 41-53, ISBN 83-87513-99-7.
8
Языковое и смысловое прогнозирование в процессе аудирования иноязычной речи [Antycypacja
językowa i znaczeniowa w procesie rozumienia mowy obcojęzycznej ze słuchu], [w:] A. Paliński (red.),
Русистика и современность. Глоттодидактика, [Rusycystyka i Współczesność. Glottodydaktyka], Rzeszów
1999, s. 21-26. ISBN 83-87288-39-X.
9
Формирование умений языкового прогнозирования в процессе слушания иноязычной речи
[Kształtowanie umiejętności antycypacji językowej w procesie słuchania mowy obcojęzycznej], [w:] J. Henzel
(red.) Актуальные вопросы языкового, культуроведческого и лингводидактического образования
студентов русистики [Aktualne problemy językowego, kulturologicznego i lingwodydaktycznego kształcenia
studentów rusycystyki], Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000, s. 30-35, ISBN 837271-049-X.
10
Znaczenie mechanizmu antycypacji w procesie rozumienia mowy obcojęzycznej, „Języki Obce w Szkole”,
2001, Nr 2, s. 28-32, PL ISSN 0446-7965.
11
Лингвистическое прогнозирование в процессе восприятия речи [Antycypacja językowa w procesie
rozumienia mowy obcojęzycznej ze słuchu], [w:] A. Paliński (red.), Русистика и современность.
Глоттодидактика 2 [Rusycystyka i Współczesność. Glottodydaktyka 2], Rzeszów 2001, s. 34-41, ISBN 837262-154-3.
12
Функционирование механизма прогнозирования на уровне словосочетания в процессе аудирования,
[Funkcjonowanie mechanizmu antycypacji na poziomie związków wyrazowych w procesie rozumienia mowy ze
słuchu], [w:] J. Henzel, L. Jochym-Kuszlikowa, F. Listwan (red.), Актуальные вопросы изучения русской
литературы и культуры, русского языка и методики его преподавания в европейском контексте
[Aktualne problemy studiowania rosyjskiej literatury i kultury, języka rosyjskiego i metodyki jego nauczania w
europejskim kontekście], Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001, s. 494-498, ISBN
83-7271-155-0.
13
Оценка вероятности элементов текста как прогнозирующий фактор в процессе восприятия речи,
[Ocena prawdopodobieństwa elementów tekstu jako czynnik antycypacyjny w procesie odbioru mowy], «Мова»
Науково-теоретичний часопис з мовознавства, Nr 12, Odessa 2006, s. 283-285.
2
DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACYJNA I DYDAKTYCZNA
Od 2008 roku pełnię funkcję kierownika Zakładu Glottodydaktyki, który w związku z
poszerzeniem zakresu podejmowanych badań w X 2011 roku zmienił nazwę na Zakład
Językoznawstwa Stosowanego.
Jako kierownik Zakładu współuczestniczę w tworzeniu i modyfikacjach planów
studiów oraz kieruję pracami, mającymi na celu dostosowanie programów nauczania do
nowych warunków nauczania, kieruję pracą naukową pracowników Zakładu, ale jestem
pozbawiona możliwości bycia promotorem prac doktorskich, a w ostatnim czasie również
magisterskich, gdyż na naszym Wydziale do tego rodzaju czynności wymagany jest tytuł
doktora habilitowanego. Jestem autorką kilku programów nauczania do nowowprowadzonych
przedmiotów, w tym na utworzonym kierunku język rosyjski i angielski w turystyce.
Zdobycie doświadczenia dydaktycznego umożliwiły mi zajęcia dydaktyczne
prowadzone na studiach I i II stopnia, na studiach podyplomowych oraz podczas pobytu na
zagranicznych uczelniach w ramach programu Socrates/Erasmus – na Węgrzech
(Nyiregyhaza, 2006), w Norwegii (Tromso, 2007), w Hiszpanii (Granada 2007, 2008), wizyta
studyjna we Włoszech (Rzym, 2011) oraz staż naukowy w ramach program finansowanego ze
środków Unii Europejskiej w Turcji (Stambuł, 2011).
Dotychczas wypromowałam 13 magistrów filologii rosyjskiej w zakresie metodyki
nauczania języka rosyjskiego, a obecnie prowadzę seminarium licencjackie w zakresie języka
rosyjskiego w turystyce, w którym uczestniczy 12 studentów.
DOROBEK NAUKOWY
Moje zainteresowania naukowe koncentrują się na dwóch problemach, które w polskiej
literaturze glottodydaktycznej są słabo opracowane, tj. problematyce nauczania rozumienia
mowy obcojęzycznej ze słuchu oraz optymalizacji przyswajania leksyki języka obcego. Moje
publikacje są rezultatem pracy badawczej oraz wieloletniego doświadczenia w pracy
dydaktycznej na różnych poziomach nauczania języków obcych. Rozwiązywanie
powstających w procesie nauczania problemów dydaktycznych zawsze było dla mnie
wyzwaniem i stymulowało do szczegółowej analizy literatury z zakresu metodyki,
językoznawstwa, psychologii, psycholingwistyki i teorii komunikacji językowej. W
opublikowanych pracach zwracam uwagę nie tylko na teoretyczne podstawy przyswajania
języka, lecz także przedstawiam wnioski z prowadzonych badań i konkretne propozycje
modernizacji procesu nauczania.
Od kilku lat przedmiotem moich badań jest problematyka przyswajania słownictwa
języka rosyjskiego. Propozycje usprawnienia procesu nauczania języka rosyjskiego,
dotyczące zwiększenia efektywności przyswajania leksyki, poprzez zmiany w organizacji
procesu dydaktycznego oraz realizację opracowanego przeze mnie systemu ćwiczeń były
wielokrotnie prezentowane na konferencjach naukowych i publikowane w kraju i za granicą.
Zmiany te wprowadzam na zajęciach z Praktycznej nauki języka rosyjskiego na III roku
studiów licencjackich. Możliwość praktycznej weryfikacji hipotez badawczych jest dla mnie
szczególnie istotna, gdyż pozwala wybierać najlepsze rozwiązania i eliminować mało
efektywne. W rezultacie prezentowane są tylko częściowo już sprawdzone w praktyce
propozycje modyfikacji procesu nauczania. Odnotowywany wzrost wyników nauczania jest
dla mnie czynnikiem motywującym do dalszej pracy.
Dotychczas opublikowałam dwie monografie oraz byłam redaktorem trzeciej, w której
opublikowałam również rozdział, poświęcony psycholingwistycznym podstawom
przyswajania słownictwa języka rosyjskiego. Opublikowałam również 2 skrypty, 57
artykułów naukowych oraz współredagowałam zbiór artykułów. Spis publikacji znajduje się
w załączniku 5.
3
Problematyce przyswajania obcojęzycznego
słownictwa poświęcony jest
jednotematyczny cykl publikacji, składający się z dwudziestu jeden artykułów, w tym
czterech o charakterze teoretycznym14, 15, 16, 17 i siedemnastu artykułów, które są próbą
połączenia wiedzy teoretycznej z praktyką nauczania18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32,
33, 34
oraz rozdział w monografii 35.
14
Wpływ probabilistycznego doświadczenia językowego odbiorcy na antycypację tekstu, [w:] A.Paliński, G.
Ziętala (red.), Zeszyty Naukowe UR, Nr 39, Glottodydaktyka 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego,
2006, s. 23-27, ISSN 1643-0484, ISSN 1643-0506.
15
Analiza rosyjskiego systemu leksykalnego z punktu widzenia możliwości jego przyswojenia, [w:] A.
Paliński, E. Dźwierzyńska (red.), Zeszyty Naukowe UR, Nr 44, Glottodydaktyka 2, Wydawnictwo Uniwersytetu
Rzeszowskiego, Rzeszów 2007, s.19-28, ISSN 1643-0484, ISSN 1643-0506.
16
Значение потенциального словаря для развития рецептивных видов речевой деятельности,
[Znaczenie słownika potencjalnego w rozwijaniu receptywnych sprawności językowych], [w:] A.D. Czerenkowa
(red.), Проблемы изучения живого русского слова на рубеже тысячелетий, ч. II [Problemy studiowania
żywego słowa rosyjskiego na przełomie tysiącleci, cz. II], Wydawnictwo Państwowego Uniwersytetu
Pedagogicznego, Woroneż 2007, s. 172–176, ISBN 978-5-885-19-313-7.
17
Znaczenie pamięci logicznej w przyswajaniu języka obcego „Języki Obce w Szkole”, 2009, Nr 3, s. 14-18,
PL ISSN 0446-7965.
18
Zwiększanie efektywności zapamiętywania poprzez odpowiednią organizację odbieranych informacji,
„Języki Obce w Szkole”, 2004, Nr 3, s.12-16, PL ISSN 0446-7965.
19
Mnemotechniki w zapamiętywaniu leksyki języka obcego „Języki Obce w Szkole”, 2005, Nr 4, s. 17-21,
PL ISSN 0446-7965.
20
Овладение сочетаемостью глаголов в процессе обучения русскому языку, [Opanowanie łączliwości
czasowników w procesie nauczania języka rosyjskiego], [w:] I. Łopuchina, Новое в теории и практике
описания и преподавания русского языка [Nowe w teorii i praktyce opisu i nauczania języka rosyjskiego],
Wyd. „Artico” Warszawa 2005, s. 49-52, ISBN 83-91391-6-1.
21
Обучение лексике с национально-культурным компонентом, [Nauczanie leksyki z kulturowym
komponentem znaczenia], [w:] G. Gociev (ред.) Теоретические и методические проблемы русского языка
как иностранного. Новые информационные технологии в лингвистической и методологической науке,
Доклады и сообщения, [Teoretyczne i metodyczne problemy języka rosyjskiego jako obcego. Nowe
technologie informacyjne w lingwistycznej i metodologicznej nauce], Wyd. „Аstrata”, Veliko Tyrnowo, 2006, с.
465-469, ISBN 978-954-350-026-1.
22
Imprinting alternatywą dla wielokrotnego powtarzania jednostek leksykalnych w procesie
zapamiętywania, [w:] D. Dziewanowska, L. Korenowska (red.), 42 Annales Academiae Paedagogicae
Cracoviensis. Studia Russologica I, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007, s. 29-35,
ISSN 1643-6512.
23
Wpływ strukturalizacji zapamiętywanych informacji na efektywność ich przypominania, „Języki Obce w
Szkole”, 2007, Nr 1, s. 40-43, PL ISSN 0446-7965.
24
Czynniki wpływające na zapamiętywanie obcojęzycznej leksyki, „Języki Obce w Szkole”, 2007, Nr 2, s.
37-42, PL ISSN 0446-7965.
25
Powtarzanie leksyki jako czynnik zapewniający trwałość jej zapamiętywania, „Języki Obce w Szkole”,
2007, Nr 3, s. 20-23, PL ISSN 0446-7965.
26
Związek zapamiętywania z doświadczeniem jednostki, [w:] A. Paliński, E. Dźwierzyńska (red.) Zeszyty
Naukowe UR, Nr 44, Glottodydaktyka 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007, s. 29-38,
ISSN 1643-0484, ISSN 1643-0506.
27
К вопросу о повышении эффективности запоминания лексики русского языка студентамирусистами [O zwiększaniu efektywności zapamiętywania słownictwa języka rosyjskiego przez studentówrusycystów], [w:] I. Łysakowa (red.), Русистика и современность. Том 1. Лингвокультурология и
межкультурная коммуникация, [Rusycystyka i Współczesność. Tom I. Lingwokulturologia i komunikacja
interkulturowa ], Wyd. „Mirs”, St. Petersburg 2008, s. 120-123, ISBN 978-5-91395-002-4.
28
Стратегии запоминания лексики, применяемые студентами-русистами (на основе анкетных
данных) [Strategie zapamiętywania leksyki wykorzystywane przez studentów-rusycystów (na przykładzie
danych ankietowych)], [w:] Русский язык в современном мире: традиции и инновации в преподавании
русского языка как иностранного и в переводе, [Język rosyjski we współczesnym świecie: tradycje i
innowacje w nauczaniu języka rosyjskiego jako obcego i w tłumaczeniach], Wyd. Moskiewskiego Uniwersytetu
Państwowego, Moskwa 2009, s. 205-210, ISBN 978-5-87449-085-X.
4
Za największe osiągnięcie uważam monografię wieńczącą szereg lat mojej pracy
naukowej pod tytułem Sposoby optymalizacji przyswajania materiału leksykalnego w
procesie nauczania języka obcego36, którą opublikowałam w 2012 roku w wydawnictwie
Uniwersytetu Rzeszowskiego. Recenzentem tej książki jest dr hab. prof. Akademii
Pedagogicznej w Krakowie Janusz Henzel. Recenzja została załączona do mojego Wniosku o
wszczęcie postępowania habilitacyjnego (załącznik 8). Wskazuję ją jako osiągnięcie naukowe
wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003r. o stopniach i tytule naukowym oraz
o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595, Dz. U. z 2005r. nr 164, poz.
1365 oraz Dz. U. z 2011r. nr 84, poz. 455).
Zapamiętywanie leksyki jest, obok przyswajania gramatyki, centralnym aspektem
opanowywania języka. Badania glottodydaktyczne procesów przyswajania słownictwa języka
obcego są zjawiskiem złożonym. Na ich wieloaspektowy charakter wskazują zainteresowania
badawcze w zakresie psycholingwistyki, neurologii, neurolingwistyki, leksykologii i innych
dziedzin, które w pośredni lub bezpośredni sposób są związane z leksyką języka obcego i
procesem jej opanowywania.
W prezentowanej monografii została omówiona literatura psychologiczna i
psycholingwistyczna, dotycząca problematyki pamięci, jej psychologicznych i
fizjologicznych aspektów, psychologicznych modeli pamięci i pojmowania pamięci w
naukowych koncepcjach psychologicznych i psycholingwistycznych. Zostały przedstawione
lingwistyczne i glottodydaktyczne podstawy przyswajania obcojęzycznej leksyki, w tym
prawidłowości zapamiętywania, wpływ doświadczenia jednostki na proces zapamiętywania,
analiza i możliwości stosowania strategii i technik pamięciowych. Rekonstrukcja wiedzy,
dotyczącej procesów pamięciowych, ich psychologicznego i fizjologicznego podłoża oraz
analiza wybranych modeli pamięci dostarczyła cennych informacji na temat przebiegu tych
procesów. Należy zauważyć, ze większość przedstawionych w monografii zagadnień
teoretycznych jest na gruncie polskim słabo opracowana.
29
Управление процессом усвоения лексики русского языка, [Kierowanie procesem przyswajania leksyki
języka rosyjskiego], [w:] A. Paliński, G. Ziętala, (red.), Современные проблемы глоттодидактики,
[Współczesne problemy glottodydaktyki], Rzeszów 2009, s. 221-228, ISBN 978-83-7338-482-8.
30
Принцип индивидуализации в обучении лексике иностранного языка, [Zasada indywidualizacji w
nauczniu leksyki języka obcego], [w:] Z. Czapiga, G. Ziętala, (red.), Русистика на рубеже веков [Rusycystyka
na przełomie wieków], Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009, s. 29-33, ISBN 978-837338-481-1.
31
Способы активизации студентов в процессе обучения иноязычной лексике, [Sposoby aktywizacji
studentów w procesie nauczania leksyki obcojęzycznej] [w:] B.G. Bobylev (red.), Русская речь в современном
вузе, [Mowa rosyjska na współczesnej uczelni], Wydawnictwo Politechniki Orłowskiej, Оryol 2009, s. 231-234.
32
Zastosowanie strategii/ technik pamięciowych w nauczaniu leksyki, [w:] L. Pavlovska, G. Ziętala, (red.),
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna. Glottodydaktyka 3. Zeszyt 68/2011. Cz. III.
Metodyka nauczania języków obcych, Wyd. UR, Rzeszów 2011, s. 71-80, ISSN 1643-0484, ISSN 1643- 0506.
33
Sposoby zapamiętywania obcojęzycznego słownictwa, [w:] L. Pavlovska, G. Ziętala, (red.), Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Zeszyt nr 68/2011. Seria Filologiczna. Glottodydaktyka 3. Zeszyt
68/2011. Cz. III. Metodyka nauczania języków obcych, Wyd. UR, Rzeszów 2011, s. 60-70, ISSN 1643-0484,
ISSN 1643- 0506.
34
Zastosowanie gier leksykalnych w rozwijaniu pamięci asocjacyjnej „Języki Obce w Szkole”, 2011, Nr 5,
s. 22-25, PL ISSN 0446-7965.
35
Психолингвистические основы обучения лексике русского языка в польской аудитории, [Podstawy
psycholingwistyczne nauczania leksyki języka rosyjskiego w polskim audytorium], [w:] E. Dźwierzyńska (red.)
Обучение РКИ Проблемы, тенденции, Перспективы развития, [Nauczanie języka rosyjskiego jako obcegoproblemy, tendencje, perspektywy rozwoju] Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011, s. 2845, ISBN 978-83-7338-699-0.
36
Sposoby optymalizacji przyswajania materiału leksykalnego w procesie nauczania języka obcego,
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011, 336 ss., ISBN 978-83-7338-745-4.
5
W oparciu o analizę literatury zostało przedstawione znaczenie ćwiczeń leksykalnych w
nauczaniu języków obcych, zasady doboru leksyki do celów dydaktycznych, określone
zasady metodyczne, dotyczące przyswajania słownictwa i zaproponowany system ćwiczeń,
ukierunkowanych na rozwijanie umiejętności przyswajania leksyki. Przydatność
zaproponowanych w omawianej monografii ćwiczeń została zweryfikowana w trakcie
prowadzonych badań, które potwierdziły, że można w istotny sposób usprawnić przebieg
procesu przyswajania leksyki, zwiększać szybkość jej opanowywania i trwałość
zapamiętywania.
Leksyka stanowi materialną bazę procesu komunikacji, co wpływa na konieczność
systematycznej pracy nad rozszerzaniem leksykonu ucznia w procesie dydaktycznym.
Przyswojenie bogatego leksykonu wpływa na rozwój poszczególnych sprawności językowych
oraz zapewnia władanie językiem na odpowiednio wysokim poziomie. Braki leksykalne
utrudniają lub wręcz uniemożliwiają wypowiedzenie się na określony temat i w o wiele
większym stopniu niż braki gramatyczne, zakłócają proces komunikacji językowej i są
źródłem znacznego stresu u uczących się języka.
W procesie komunikacji w języku obcym pojawia się wiele trudności, związanych
zarówno ze zrozumieniem, jak i formułowaniem komunikatu językowego, odpowiednio do
celu komunikacyjnego, sytuacji i społecznych ról rozmówców. Umiejętność uczestnictwa w
komunikacji językowej w znacznym stopniu uwarunkowana jest opanowaniem słownictwa.
Bogactwo słownictwa, występujące w każdym języku, powoduje, że problemem staje się
zarówno jego wyczerpujący opis, jak i nauczanie. Zapamiętywanie słownictwa zajmuje
ważne miejsce w teorii i w praktyce nauczania języków obcych.
Przedmiotem podjętych i przedstawionych w monografii badań jest analiza procesu
przyswajania/zapamiętywania wyrazów języka obcego, tzw. pamięć werbalna (słowna).
Pamięć ta służy do przechowywania treści słownych, do formowania leksykonu. Informacje
przechowywane w pamięci werbalnej mogą być uzupełniane przez treści kodowane w
pamięci obrazowej (wizualizacja, wyobrażenie).
Pamięć jest jednym z centralnych pojęć współczesnej psychologii, jest zarazem pojęciem
bardzo ogólnym i mało sprecyzowanym. Wiele współczesnych dyscyplin naukowych, takich
jak neurologia, neurofizjologia, biocybernetyka, teoria modelowania i inne koncentrują się w
badaniach pamięci na wybranych jej aspektach. Pomimo tego, że badania nad pamięcią są
prowadzone od czasów wyodrębnienia się psychologii jako dziedziny wiedzy i istnieje wiele
danych empirycznych oraz wiele hipotez dotyczących pamięci, ciągle brak syntetycznego
ujęcia tego zjawiska.
Przyswojenie leksyki języka obcego jest wynikiem procesu kognitywnego, który składa
się z kilku etapów. Pierwszym z nich jest percepcja jednostki leksykalnej, która ma miejsce w
pamięci sensorycznej. Na kolejnym etapie w pamięci operacyjnej następuje identyfikacja
wyrazu i jego przyporządkowanie strukturom organizacji wiedzy językowej i wiedzy o
świecie, a następnie wyraz zostaje przekazany do magazynu pamięci długotrwałej, z której
może zostać przywołany w odpowiednim momencie i aktywowany w procesie
komunikacyjnym.
Możliwość zwiększenia efektywności przyswajania obcojęzycznego słownictwa wymaga
od nauczycieli odpowiedniego kierowania procesem dydaktycznym, opartego na znajomości
zagadnień, związanych z opanowywaniem obcojęzycznej leksyki, z funkcjonowaniem
procesów pamięciowych, możliwościami stosowania strategii, technik i procedur (kolejności
działań) przyswajania słownictwa języka obcego. Opanowanie bogatego leksykonu wymaga
stosowania adekwatnych do charakteru przyswajanych elementów sposobów oraz strategii
zapamiętywania z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i możliwości uczących się
6
poprzez systematyczne powtarzanie i grupowanie leksemów, prowadzące do tworzenia
trwałych powiązań oraz kontekstualizację zapamiętywanych jednostek.
Materiał leksykalny powinien być uporządkowany w taki sposób, aby zapewnić
optymalne jego przyswojenie. Niezbędna jest systematyzacja leksyki, jej grupowanie według
określonych kryteriów, co pozytywnie wpływa na trwałość zapamiętywania. Efektywność
stosowanych w procesie dydaktycznym procedur, mających na celu usprawnienie procesu
przyswajania słownictwa języka obcego może zapewnić wykorzystanie adekwatnych do
warunków nauczania strategii i technik przyswajania słownictwa i systematyczne stosowanie
specjalnych ćwiczeń, opracowanych z uwzględnieniem konkretnego etapu i warunków
nauczania.
Celem glottodydaktyki w zakresie przyswajania leksyki obcojęzycznej jest wypracowanie
efektywnych metod i technik opanowywania słownictwa, z uwzględnieniem ogólnych
prawidłowości procesów pamięciowych i indywidualnych możliwości uczniów. Proces
przyswajania obcojęzycznego słownictwa jest złożony i długotrwały. Jego prawidłowy
przebieg uwarunkowany jest nie tylko właściwym wprowadzaniem i objaśnianiem znaczeń
jednostek leksykalnych, ale systematycznym stosowaniem właściwie opracowanych ćwiczeń.
Słownictwo jest przyswajane podczas kształtowania poszczególnych sprawności językowych,
ale przede wszystkim musi być przedmiotem specjalnych ćwiczeń leksykalnych.
Tylko właściwie zorganizowana praca w trakcie wprowadzania materiału leksykalnego i
jego utrwalania pozwala osiągnąć pożądany efekt nauczania. W warunkach nauczania języka
obcego w szkole zachodzi konieczność zorganizowanej i systematycznej pracy nad leksyką w
oparciu o zwiększające skuteczność przyswajania słownictwa, specjalnie skonstruowane i
dostosowane do konkretnych warunków nauczania materiały dydaktyczne, wśród których
bardzo ważną rolę odgrywają przemyślane i – najlepiej – zweryfikowane empirycznie
ćwiczenia. Systematycznie stosowane w praktyce dydaktycznej ćwiczenia zapobiegają
powstawaniu i w znacznym stopniu ograniczają popełnianie przez uczniów/studentów błędów
oraz przyspieszają przyswajanie słownictwa. W związku z tym niezbędne stało się
opracowanie metodyki nauczania słownictwa w oparciu o badania przeprowadzone na
studiach rusycystycznych.
W celu usprawnienia procesu przyswajania leksyki zostały przeanalizowane:
- wyniki badań ankietowych, przeprowadzonych wśród studentów II i IV roku,
dotyczących stosowanych sposobów zapamiętywania leksyki;
- prace pisemne (wypracowania i testy) wykonane przez studentów oraz
wypowiedzi ustne.
Analiza ta pozwoliła odnotować najczęściej pojawiające się błędy, które posłużyły jako
materiał do opracowania testów, sprawdzających znajomość kolokacji i rekcji czasowników
oraz zaprojektowania ćwiczeń leksykalnych.
Obserwacje zajęć dydaktycznych doprowadziły do wniosku, że szczególne trudności mają
miejsce w zapamiętywaniu nie pojedynczych wyrazów, lecz związków wyrazowych. Wiele
błędów popełnianych podczas przyswajania obcojęzycznej leksyki związane jest nie tylko z
brakiem znajomości wyrazów, lecz z niewłaściwym ich łączeniem, gdyż w każdym języku
możliwości współwystępowania wyrazów są specyficzne. W obrębie podsystemu
leksykalnego ma miejsce tendencja do wstępowania wyrazów w stałe, zazwyczaj
skonwencjonalizowane, związki syntagmatyczne z innymi wyrazami, tzw. kolokacje.
Poprawne tworzenie i używanie połączeń wyrazowych warunkuje skuteczność
porozumiewania się. W związku z tym należy zwrócić szczególną uwagę na opanowanie nie
pojedynczych wyrazów, lecz związków wyrazowych.
Wyniki przeprowadzonych testów, sprawdzających znajomość rekcji czasowników oraz
umiejętności posługiwania się kolokacjami, pozwoliły dostrzec oddziaływanie interferencji
7
nie tylko międzyjęzykowej, ale i wewnątrzjęzykowej. W związku z tym powstała potrzeba
opracowania ćwiczeń, które miały za zadanie ograniczyć te negatywne zjawiska i
przezwyciężyć problemy, związane z opanowywaniem leksyki, doprowadzając do znacznego
ograniczenia popełnianych błędów.
W istniejących publikacjach, które prezentują ćwiczenia leksykalne brak jest ich
teoretycznej podbudowy oraz konkretnych propozycji zastosowania i opisu procedury ich
realizacji. Niemniej jednak ich przeanalizowanie pozwoliło stworzyć własny system ćwiczeń
leksykalnych, ukierunkowanych na zwiększanie efektywności przyswajania leksyki języka
rosyjskiego, które mogą po odpowiednim opracowaniu być stosowane na różnych etapach
nauczania języka rosyjskiego oraz w nauczaniu innych języków obcych.
Dla celów badań opracowano testy oraz ćwiczenia, których systematyczne stosowanie
stało się skutecznym narzędziem, usprawniającym nauczanie leksyki oraz umożliwiającym jej
praktyczne stosowanie w aktach komunikacji, co potwierdziły wyniki badań empirycznych.
Oprócz ćwiczeń, których celem było ograniczenie odnotowanych trudności w użyciu
czasowników i kolokacji, zaprojektowano system ćwiczeń, których zastosowanie ma na celu
zwiększenie skuteczności przyswajania leksyki języka rosyjskiego poprzez zapobieganie
powstawaniu błędów leksykalnych i leksykalno-gramatycznych, tworzenie skojarzeń, a także
grupowanie słownictwa.
Opracowanie systemu ćwiczeń stworzyło możliwość intensyfikacji procesu przyswajania
leksyki obcojęzycznej. Oprócz ćwiczeń stricte leksykalnych znalazły się takie, których celem
jest wzrost koncentracji uwagi oraz doskonalenie pamięci wzrokowej i słuchowej i których
wykonanie ma za zadanie zwiększenie zdolności zapamiętywania słownictwa.
Zaproponowane ćwiczenia zostały podzielone na dwie grupy:
I. Ćwiczenia, ukierunkowane na zwiększanie koncentracji uwagi i pojemności
pamięci,
II. Ćwiczenia, w zapamiętywaniu materiału leksykalnego.
Druga grupa ćwiczeń składa się z dwóch wzajemnie powiązanych bloków. Są to:
1. Ćwiczenia, towarzyszące wprowadzaniu leksyki,
2. Ćwiczenia, utrwalające zapamiętywane słownictwo.
Celem tak skonstruowanego systemu ćwiczeń jest wskazanie możliwości systemowej
pracy nad leksyką. Wśród ćwiczeń, towarzyszących wprowadzaniu leksyki, znajdują się
ćwiczenia ukierunkowane na zapamiętywanie znaczenia wyrazów i połączeń wyrazowych,
zapamiętywania poprawnej artykulacji, pisowni oraz poprawności gramatycznej użycia
wyrazów.
Ćwiczenia, utrwalające zapamiętywanie słownictwa, zostały podzielone na:
ćwiczenia asocjacyjne;
ćwiczenia tematyczne;
ćwiczenia quasi-komunikacyjne i komunikacyjne.
Wybrane spośród zaproponowanych ćwiczeń leksykalnych zostały poddane empirycznej
weryfikacji. W monografii znajduje się również szczegółowy opis zastosowania ćwiczeń oraz
wyniki badań eksperymentalnych. Wdrożenie do praktyki dydaktycznej zaproponowanych
ćwiczeń stwarza możliwość optymalizacji nauczania słownictwa.
Badania empiryczne, których celem było ustalenie efektywności wybranych spośród
szerokiego repertuaru ćwiczeń, realizowano w latach 2004-2008 w Instytucie Filologii
Rosyjskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego. Podczas badania eksperymentalnego zastosowano
ćwiczenia, których celem było ułatwienie zapamiętywania leksyki w grupach
eksperymentalnych.
8
Opracowane ćwiczenia, których celem była optymalizacja przyswajania materiału
leksykalnego, zastosowano w eksperymencie typu klasycznego z pretestem i posttestem z
grupą kontrolną.
Badania eksperymentalne przeprowadzono w Instytucie Filologii Rosyjskiej
Uniwersytetu Rzeszowskiego, zaś badaniom ankietowym, dotyczącym sposobów
przyswajania obcojęzycznej leksyki, poddano studentów-rusycystów Instytutu Filologii
Rosyjskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Instytutu Neofilologii Akademii Pedagogicznej
w Krakowie.
Kolejność przeprowadzanych ćwiczeń miała na celu przejście od zadań o charakterze
reproduktywnym do takich, które wymagały urzeczywistnienia operacji logiczno-myślowych,
przebiegających w sposób świadomy. Celem zadań o charakterze reproduktywnym było
mechaniczne
zapamiętywanie
materiału
językowego
i
zautomatyzowanie
wprowadzanych/utrwalanych struktur.
Dokonując oceny efektywności systematycznej pracy nad leksyką, z zastosowaniem
zaproponowanych ćwiczeń leksykalnych, należy zauważyć, że przyniosło ono wymierne
korzyści nie tylko w zakresie poprawnego stosowania jednostek leksykalnych w
wykonywanych ćwiczeniach, ale również w sytuacjach komunikacji językowej, podczas
konstruowania wypowiedzi (zarówno ustnych, jak i pisemnych) i prowadzenia dialogów.
Umiejętność posługiwania się leksyką, świadomość postępów w zakresie wzbogacania
własnego leksykonu korzystnie wpłynęła na motywację uczenia się. Poczucie sukcesu
stymulowało studentów do indywidualnej pracy ze słownikiem. Systematyczna praca nad
rozszerzaniem leksykonu przynosiła widoczne rezultaty, które mierzone podczas prowadzonej
na bieżąco kontroli, były czynnikiem stymulującym do samodzielnej pracy w domu. Praca ta
koncentrowała się zazwyczaj na tworzeniu lub uzupełnianiu słowników tematycznych,
grupowaniu słownictwa zgodnie z indywidualnym potrzebami, włączaniu poznanych
wyrazów w kontekst (zdania, opowiadania), na indywidualnej pracy ze słownikami.
Symulacje sytuacji zbliżonych do realnych dodatkowo sprzyjały aktywności w
podejmowaniu działań językowych. Leksyka, przyswajana poprzez przeżywanie i emocje,
była trwale zapamiętywana. Produkowane wypowiedzi odznaczały się wysoką poprawnością
językową i zastosowaniem bogatego leksykonu.
Studenci byli zapoznawani i wdrażani do stosowania strategii uczenia się i przyswajania
słownictwa, których celem było przyspieszenie tego procesu. Oprócz ćwiczeń, specjalnie
opracowanych w celu optymalizacji zapamiętywania leksyki, studenci grup
eksperymentalnych wykonywali ćwiczenia, mające zapewnić zwiększenie koncentracji uwagi
oraz usprawnienie działania pamięci wzrokowej i słuchowej. Obok systematycznie
wykonywanych ćwiczeń leksykalnych, studenci byli motywowani do używania bogatego
słownika podczas komunikowania się w stwarzanych sytuacjach, stymulujących wypowiedzi.
Badania potwierdziły, że regularne stosowanie ćwiczeń ułatwia i przyspiesza proces
przyswajania słownictwa. Osiągnięcie przez studentów grup eksperymentalnych wysokich
wyników w zakresie opanowania leksyki było możliwe dzięki zaplanowanej systematycznej
pracy z zastosowaniem wybranych ćwiczeń leksykalnych.
Obserwacje oraz wyniki badań wykazały skuteczność prowadzonego przez nas nauczania
eksperymentalnego, wobec czego należy stwierdzić, że systematyczna praca nad
słownictwem poprzez odpowiednio przeprowadzone stosowanie przemyślanego systemu
ćwiczeń leksykalnych jest skutecznym narzędziem, optymalizującym proces przyswajania
leksyki języka obcego.
Przebieg i wyniki badań pozwoliły na sformułowanie następujących szczegółowych
wniosków:
9
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)