Strona 1 z 5 KNS - KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA

KNS - KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA - PRACA - HUMANIZACJA PRACY... Strona 1 z 5
HUMANIZACJA PRACY LUDZKIEJ ENCYKLICE [Laborem exercens]
Przejęcie się problemami współczesnego człowieka pracy, jego związkiem z dziełem stwórczym Boga, a także losem ziemskim
człowieka pracy skłania Jana Pawła II do stosunkowo częstych wypowiedzi na temat pracy ludzkiej i świata pracy. Najobszerniejsza z
dotychczasowych wypowiedzi Jana Pawła II na ten temat zawarta została w encyklice Laborem Exercens, ogłoszonej w 90-tą rocznicę
encykliki Leona XIII Rerum novarum. Encyklika przypominając szereg dotychczasowych stwierdzeń nauki społecznej Kościoła
wyraźnie je rozwija i wzbogaca.
Problematyka teologiczna, filozoficzna a także etyczno-społeczna encykliki Laborem Exercens jest bogata, a przy tym w ramach
generalnego jej tematu, jakim jest zagadnienie pracy ludzkiej, wielowątkowa. Jednym z podstawowych wymiarów tego dokumentu
jest jego wyraźny aspekt humanizacyjny, który przewija się prawie przez cały tekst, chociaż samo pojęcie humanizacja pracy w
tekście nie zostało użyte.
Encyklika - rozpatrując ją z punktu widzenia etyki społecznej - jest próbą globalnej diagnozy warunków pracy człowieka we
współczesnym świecie, w tym też licznych przejawów dehumanizacji pracy oraz towarzyszących jej warunków technicznych i
społeczno-gospodarczych. Zarazem, przedstawia ona swojego rodzaju propozycję jak gdyby ramowego programu humanizacji pracy
współczesnego człowieka, opartego o zasady etyki chrześcijańskiej, zwłaszcza personalizmu chrześcijańskiego. Jest to program o
cechach uniwersalnych, odpowiedni do różnych sytuacji pracy człowieka, stanowiący podstawę etyczną zarówno dla oceny stanu
istniejącego, jak i budowania w przyszłości porządku społeczno-gospodarczego zmieniającego się świata.
I. NIEKTÓRE PRÓBY UJMOWANIA HUMANIZACJI
Wartość, postępowość dowolnego systemu społeczno-gospodarczego, w tym poszczególnych organizacji gospodarczych, można
oceniać przy pomocy szeregu wskaźników. Jednym z takich podstawowych wskaźników jest realna zdolność danego systemu
zapewniania pełniejszej humanizacji ludziom pozostającym w jego ramach.
Problem warunków ludzi pracy, szans dostosowania ich do możliwości i potrzeb człowieka, to zagadnienie pojawiające się z coraz
większą mocą w krajach uprzemysłowionych.
Humanizacja, w szerokim rozumieniu tego pojęcia, obejmuje całokształt zagadnień dotyczących procesu pracy i związanych z nim
warunków technicznych, ekonomicznych, organizacyjnych, a także psychicznych i społeczno-etycznych, które mają czy mogą mieć
wpływ na osobowość człowieka pracy. Tego rodzaju szerokie rozumienie humanizacji opiera się na koncepcji wieloaspektowo
rozumianej pracy człowieka, ~a także szeroko, wielowymiarowo pojętego środowiska pracy. Tak kompleksowo rozumiana
humanizacja znajduje się na pograniczu szeregu dziedzin nauki i praktyki społeczno-gospodarczej.
W miarę rozwoju cywilizacji przemysłowej problem humanizacji stał się nie tylko przedmiotem wielu badań, lecz także okazją do
wysuwania określonych poglądów teoretycznych przedstawicieli różnych dziedzin nauki, a także w rozwoju myśli społecznej
przedmiotem różnych koncepcji.
W polskiej literaturze przedmiotu, zwłaszcza w socjologii, znajdujemy szereg prób ujmowania i definiowania pojęcia humanizacja
pracy.
Socjolog - marksista J: Sztumski mianem humanizacji pracy obejmuje "takie zmiany, które uwzględniałyby bardzo złożone potrzeby
pracującego człowieka". Podkreśla też, iż idea humanizacji pracy znajduje swój wyraz w dążeniu do zadowolenia z pracy. Wskazuje
zarazem na dwa obserwowane nurty w rozwoju idei humanizacji pracy (1):
a) nurt humanistyczny, zorientowany na wyzwalanie człowieka z negatywnych skutków pracy, obronę jego przed występującą w niej
degradacją,
b) nurt pragmatyczny - zorientowany na poprawę technicznych i społecznych warunków pracy, lecz służących podniesieniu jej
wydajności.
Autor charakteryzuje zarazem spotykane w literaturze przedmiotu dwie koncepcje humanizacji pod względem skali jej zasięgu, a
mianowicie: a) tzw. makrohumanizację, b) tzw. mikrohumanizację (2). S. Kowalewska w pracy zbiorowej pt. Człowiek a praca,
podkreślając brak w literaturze przedmiotu jednolitej definicji humanizacji pracy uważa, że pod tym pojęciem rozumie się na ogół
"zabiegi zmierzające do przywrócenia stanu równowagi między człowiekiem a technicznym środowiskiem wytworzonym dla
przeprowadzania zadań produkcyjnych oraz podobny stan równowagi w stosunkach między ludźmi w zakładzie(3). W tej samej pracy
zbiorowej J. Wojciechowski humanizację pracy rozumie jako "tworzenie wszechstronnych warunków służących rozwojowi człowieka
w procesie pracy(4). Podkreśla to, że w problemie humanizacji obiektem odniesienia jest i może być tylko człowiek.
W swej pracy pt. Etyka życia gospodarczego ksiądz J. Majka, wychodząc z założeń katolickiej nauki społecznej, stwierdza, że celem
polityki gospodarczej i społecznej powinna być "humanizacja pracy ludzkiej w skali ogólnospołecznej", rozumiana jako "zapewnienie
wszystkim pracującym możliwości doskonalenia się przez pracę, ażeby każdy mógł lubić swoją pracę i w niej się wypowiadać" (5).
Rozszerzając dalej tę myśl podkreśla, iż chodzi o to ażeby każdy człowiek mógł pracować w takiej dziedzinie i w takich warunkach,
aby praca mogła mu dawać pełną satysfakcję i osiągać cele którym służyć powinna. Zdaniem Autora uzasadnione skądinąd starania o
http://www.cyf-kr.edu.pl/~zykalino/praca_galdzicki.htm
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.pdffactory.com
03-12-26
KNS - KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA - PRACA - HUMANIZACJA PRACY... Strona 2 z 5
wydajność pracy nie powinny przeczyć celom społeczno-moralnym jakie pracownik ma prawo osiągać w toku pracy. Zwraca przy
tym uwagę na to, że właśnie chrześcijaństwo odkryło, obroniło, a także uświęciło pracę jako środek do formowania człowieka.
Dalszym więc zadaniem chrześcijan jest rozwijanie tego dorobku (6).
Rozpatrując w świetle zasad sprawiedliwości problem humanizacji ustroju przedsiębiorstwa Jan XXIII w encyklice Mater et Magistra
precyzuje dwa wymagania jakim odpowiadać powinny warunki pracy człowieka. Pierwszym wymogiem tych warunków musi być
zapewnienie człowiekowi nie uwłaczających jego osobistej godności warunków pracy. Drugim zaś, zapewnienie mu prawa
"uczestniczenia w zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz osobistego doskonalenia się przez wykonywaną pracę" (7). Dlatego każdy
ustrój społeczno-gospodarczy, który uwłacza godności człowieka, osłabia jego poczucie odpowiedzialności, lub odbiera mu zdolność
do przejawiania inicjatywy jest niesprawiedliwy. W związku z tym należy próbować odpowiedzieć na pytanie o podstawowym
znaczeniu, jaki system społeczno-gospodarczy, jaki ustrój najlepiej odpowiada ludzkiej godności, a także jaki rodzaj pełnionych
obowiązków przyczynia się najbardziej do rozwoju poczucia odpowiedzialności człowieka (8).
W tak dużym skrócie przedstawiają się poprzedzające wydanie encykliki Laborem Exercens poglądy niektórych przedstawicieli nauk
społecznych w Polsce, , a także oficjalne stanowisko Kościoła na temat pojęcia oraz zakresu problemowego humanizacji pracy.
Punktem wyjścia, a zarazem podstawą do rozważenia szeregu problemów dotyczących humanizacji pracy ludzkiej zawartych w
encyklice Laborem Exercens jest nauczanie Jana Pawła II poświęcone pracy ludzkiej, w którym zarysowana została ogólna
teologiczno-etyczna koncepcja pracy człowieka, a która została zawarta w pierwszej części tekstu encykliki. Należy zatem uwagi
poświęcone problemom humanizacji pracy ludzkiej w encyklice poprzedzić zarysowaniem poglądów Jana Pawła II na temat pracy
ludzkiej.
II. UJĘCIE PRACY W ENCYKLICE
Praca ludzka oznacza każdą działalność, jaką człowiek spełnia, bez względu na jej charakter i okoliczności, tzn. każdą działalność
człowieka, która za pracę uznać można pośród całego bogactwa czynności, do jakich jest zdolny i dysponowany, poprzez samą swą
naturę, poprzez samo człowieczeństwo(9). Ona wyróżnia człowieka spośród różnych stworzeń, a zatem tylko on jest zdolny do jej
wykonywania, on też został do niej od początku przez Stwórcę powołany. Praca, jako określona forma działania ma zapewnić w
pierwszym rzędzie człowiekowi warunki do codziennego utrzymania, ponadto przyczyniać się do rozwoju nauki i techniki, w
szczególności zaś do podnoszenia kulturalnego i moralnego poziomu społeczeństwa w którym on żyje.
Praca jest podstawowym wymiarem bytowania człowieka na ziemi, będąc zaś określoną działalnością przechodnią oznacza swojego
rodzaju panowanie człowieka nad ziemią. Człowiek jako istota rozumna, stworzona na obraz i podobieństwo Boga, otrzymuje od
niego posłannictwo czynienia ziemi sobie poddaną. To wysoce zaszczytne, a zarazem odpowiedzialne powołanie człowieka do
współdziałania i kontynuowania planu dzieła Bożego, a więc uczynienia z niego współpracownika Bożego, staje się zarazem
obowiązkiem człowieka jako istoty rozumnej. Ten proces kontynuowania dzieła podporządkowania sobie ziemi, panowania nad nią
jest procesem o cechach uniwersalnych, tzn. trwającym poprzez wszystkie pokolenia ludzi, dokonującym się w różnych warunkach i
zarazem przebiegającym w każdym człowieku.
Praca, będąca podstawowym wymiarem bytowania człowieka na ziemi, jest równocześnie stałym komponentem życia społecznego.
Dlatego staje się ona centralnym problemem, a zarazem najistotniejszym kluczem do wyjaśniania i rozwiązywania zagadnień
społecznych (10). Będąc stałym elementem życia społecznego, zaspokajając potrzeby ludzkie, staje się praca czynnikiem rozwoju
duchowego człowieka, to znaczy kształtuje w nim takie wartości jak poczucie obowiązku i odpowiedzialność. Dzięki temu, że praca
przede wszystkim ludzi łączy (bardziej niż dzieli), staje się ważnym czynnikiem budowania ludzkiej wspólnoty.
Omawiając znaczenie pracy w sensie przedmiotowym i jej pod tym względem występujące zróżnicowanie, Jan Paweł II wskazuje na
duże znaczenie techniki jako wytworu, a zarazem narzędzia pracy ludzkiej, podkreślając pozytywną jak i negatywną jej rolę. W
szczególności jednak mocno podnosi potrzebę widzenia pracy w jej znaczeniu podmiotowym. Człowiek - podkreśla - dlatego ma
panować nad tą ziemią, ponieważ jako "obraz Boga" jest osobą, tzn. bytem podmiotowym, uzdolnionym do planowego i celowego
działania, zdolnym do stanowienia o sobie i zmierzającym do spełnienia siebie. Jako osoba jest tedy człowiek podmiotem pracy (11).
Praca zaś ma służyć realizowaniu się jego człowieczeństwa, spełnianiu się jego osobowego powołania.
Praca posiada swą wartość etyczną. Wynika ona z tego, że spełnia ją człowiek jako osoba wolna i świadoma, czyli stanowiący o sobie
podmiot. Ta prawda tworzy podstawowy odwieczny rdzeń chrześcijańskiej nauki o pracy ludzkiej, stając się w ten sposób kluczem do
rozpatrywania i rozwiązywania różnych zasadniczych problemów społecznych (12).
Podstawową wartością pracy jest sam człowiek jako jej podmiot. Pomimo przedmiotowego jej zróżnicowania człowiek jako podmiot
pracy w każdej jej postaci jest zawsze ten sam. Ze względu zatem na podmiot pracy, praca jest jedna. Przyjmując tę prawdę, należy w
konsekwencji uznać, że o wartości pracy ludzkiej nie decyduje rodzaj wykonywanych czynności, lecz osoba człowieka jako
wykonawcy, on jest bowiem podstawą tej wartości. W związku z tym źródła godności pracy ludzkiej należy poszukiwać w jej
podmiotowej, nie zaś przedmiotowej stronie (13).
Z tego wynika zasadniczy postulat etycznej, a więc i humanizacyjnej natury o priorytecie podmiotowego wymiaru pracy wobec jej
wymiaru przedmiotowego. Przyjęcie go oznacza, że człowiek nie może być podporządkowany pracy, lecz ona winna być
podporządkowana człowiekowi. A więc finalnym celem każdej
pracy wykonywanej przez człowieka, bez względu na jej rodzaj nigdy dla pracy poświęcić, ani też używać jej w jakikolwiek pozostaje
zawsze sam człowiek. Stąd też nie można człowieka sposób przeciw niemu.
http://www.cyf-kr.edu.pl/~zykalino/praca_galdzicki.htm
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.pdffactory.com
03-12-26
KNS - KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA - PRACA - HUMANIZACJA PRACY... Strona 3 z 5
Praca według Jana Pawła II jest dobrem człowieka, dobrem dlań godziwym, tzn. odpowiadającym jego godności ludzkiej,
wyrażającym ją i tę godność wzbogacającym. Jako dobro godziwe, praca umożliwia człowiekowi nie tylko przekształcanie przyrody
dla dostosowania jej do jego potrzeb, lecz także daje mu
i szansę pełniejszego wyrażania się, a zatem wzbogacania swego ! człowieczeństwa (14). Tworzy też praca podstawę dla budowania i
zachowania życia rodzinnego, a także kształtowania życia innych społeczności ludzkich.
III. ZAGROŻENIA PODMIOTOWEGO WYMIARU PRACY
Tak rozumiana praca, jej podmiot są pod wieloma względami zagrożone w rezultacie funkcjonowania współczesnych systemów
techniczno-organizacyjnych, ekonomicznych lub społecznych. Zarówno w omawianej encyklice, a także w poprzedniej Redemptor
Hominis Jan Paweł II zwraca uwagę na występowanie szeregu istotnych zagrożeń odnośnie do wyżej zarysowanego porządku
wartości dotyczącego pracy ludzkiej. Już w Redemptor Hominis, analizując różne, zwłaszcza moralne, implikacje postępu
techniczno-organizacyjnego współczesnego świata stawia pytanie o charakterze zasadniczym "czy ów postęp, którego autorem i
sprawcą jest człowiek, czyni życie ludzkie na ziemi pod każdym względem Ťbardziej ludzkimť, bardziej •godnym człowieka•?", i
dalej "czy człowiek jako człowiek w kontekście tego postępu staje się lepszy, duchowo dojrzalszy, bardziej świadomy godności
swego człowieczeństwa, bardziej odpowiedzialny, bardziej otwarty dla drugich, zwłaszcza dla potrzebujących, dla słabszych,
bardziej gotowy świadczyć i nieść pomoc wszystkim?" (15). Pytanie to i odpowiedź na nie dotyczy podstawowych kwestii
egzystencji człowieka współczesnego. Ono też skłania do szeregu krytycznych refleksji oraz poczynań natury humanizacyjnej w
dziedzidzinie pracy ludzkiej.
W dużym skrócie można za encykliką Laborem Exercens, a także wcześniejszymi wypowiedziami Papieża wskazać na niektóre
występujące zagrożenia człowieka pracy.
1. W erze przemysłowej zaznaczyły się w stopniu wyraźnym kierunki myślenia materialistycznego i ekonomicznego, które
powodowały i nadal powodują traktowanie pracy ludzkiej jako swoistego "towaru", lub siły anonimowej niezbędnej dla produkcji,
podporządkowujące pracę ludzką kapitałowi. Rysem charakterystycznym przyśpieszonego rozwoju cywilizacji materialnej jest
dawanie w praktyce pierwszeństwa przedmiotowemu wymiarowi pracy przed podmiotowym. W konsekwencji tego, człowiek zostaje
traktowany przede wszystkim jako narzędzie produkcji, tzn. na równi z całym zespołem narzędzi pracy, którymi się posługuje (16).
2. Zagrożeniem poważnym dla ludzi zatrudnionych w przemyśle stała się wąsko wyspecjalizowana, wycinkowa, monotonna praca,
ograniczająca osobowość ludzką na rzecz panujących nad nią maszyn i urządzeń. Degraduje to człowieka jako podmiot pracy,
przyczyniając się do jego alienacji wobec pracy, jej wytworów, a także społecznego środowiska pracy. Pod wpływem stosowanych na
coraz szerszą skalę form organizacji produkcji przemysłowej praca stała się uproszczona, powtarzalna, jednostajna, bezrefleksyjna,
zatracająca cechy rozumowe. Człowiek w tej sytuacji spychany jest do roli dodatku do maszyny. Warunki takie stanowią uderzenie w
wolność i godność człowieka, tworząc nowoczesny rodzaj niewolnictwa. Dlatego już papież Pius XI w encyklice Quadragesimo Anno
zwrócił uwagę na to, że nieszczęście dzisiejszego świata polega na tym, że gdy martwa materia wychodzi z fabryki uszlachetniona,
człowiek zaś w wyniku pracy w niej wykonywanej upodlony (17). Sytuacja taka - obiektywnie rzecz biorąc - oznacza poświęcenie
osoby dla rzeczy, czego ze względów moralnych czynić nie można.
3. Zaznacza się w wielu krajach świata wyzysk w dziedzinie wynagrodzeń, ograniczając realizację prawa człowieka do uzyskiwania
płacy sprawiedliwej.
4. Jan Paweł II podkreśla też występowanie licznych sytuacji niezapewniania pracownikom należytych, bezpiecznych dla ich życia i
zdrowia warunków pracy. Ze szczególnym jednak naciskiem zwraca uwagę na niebezpieczeństwo bezrobocia, zwłaszcza dotyczącego
ludzi młodych.
5. Do zagrożeń ludzi pracy, przede wszystkim społecznego i moralnego typu, zaliczyć należy również niemożliwość
urzeczywistniania szeregu należnych im praw ludzkich, takich m.in. jak:
a) niemożność partycypowania w procesach zarządzania własnym zakładem pracy, dające poczucie pracy we wspólnym zakładzie.
Prawo to jest podważane również w warunkach systemów cechujących się nadmierną scentralizowaną biurokracją,
b) niemożność realizowania prawa do zrzeszania się w związki zawodowe, niezależne od pracodawcy, a służące obronie interesów
pracowniczych,
c) przejawy dyskryminacyjnej praktyki w dziedzinie pracy okazywane ludziom niepełnosprawnym, upośledzonym, chorym, a także w
odniesieniu do pracy kobiet.
IV. KIERUNKI HUMANIZACJI PRACY
W warunkach istnienia różnych zagrożeń, ograniczania praw pracowniczych godzących w człowieka jako podmiot pracy, występuje
konieczność humanizowania pracy, a tym samym przywracania prymatu podmiotowemu wymiarowi pracy, nad jej wymiarem
przedmiotowym. Oznacza to konieczność pełniejszego dostrzegania autentycznego, nie anonimowego, człowieka pracy, jego ludzkiej
godności, w konsekwencji dążenia do poprawy jego losu w pracy i poza nią.
W encyklice Laborem Exercens znajdujemy szereg wskazań i postulatów humanizacyjnych, chociaż takimi nie zostały nazwane
dosłownie. Postulaty te są formułowane przede wszystkim jako wskazania natury moralnej, Spróbujemy wskazać krótko na niektóre z
nich. Ponieważ człowiek jako podmiot pracy jest ostatecznym celem każdej pracy, zatem każdą pracę należy w ostatecznym sensie
dostosowywać do ludzkich możliwości i potrzeb fizycznych, psychicznych, intelektualnych, zawodowych, moralnych. Humanizacja
http://www.cyf-kr.edu.pl/~zykalino/praca_galdzicki.htm
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.pdffactory.com
03-12-26
KNS - KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA - PRACA - HUMANIZACJA PRACY... Strona 4 z 5
oznacza zachowanie w pracy prymatu człowieka wobec rzeczy, wobec narzędzi, wobec produkcji, i to w każdej sytuacji. A zatem za
słuszny, moralnie godziwy można uznać tylko taki ustrój pracy, który u samych podstaw przezwycięża antynomię pracy i kapitału,
starając kształtować się wedle zasady merytorycznego i faktycznego pierwszeństwa pracy, podmiotowości ludzkiej pracy oraz jej
sprawczego udziału w całym procesie produkcji (18). Błąd ekonomizmu, polegający na preferowaniu prymatu kapitału nad pracą
należy przezwyciężyć poprzez dokonywanie odpowiednich zmian w teorii, a także w praktyce, zmierzających do dawania
pierwszeństwa osobie nad rzeczą, pracy człowieka przed kapitałem.
Upatrując pewną szansę humanizacji w uspołecznieniu własności środków produkcji - co często podkreślają marksiści - Jan Paweł II
sugeruje, iż samo odebranie ich z rąk prywatnych właścicieli problemu uspołecznienia jeszcze nie rozwiązuje. Uspołecznienie
rzeczywiste może nastąpić jedynie wówczas, gdy zostanie zabezpieczona podmiotowość społeczeństwa, to znaczy, gdy każdy na
podstawże swej pracy będzie mógł uważać siebie za współgospodarza wielkiego warsztatu pracy, przy którym, pracuje wraz ze
wszystkim (19). Każde uspołecznienie środków produkcji jedynie wówczas staje się celowe i słuszne gdy człowiek w takim systemie
zachowuje przeświadczenie że pracuje na swoim. W warunkach przeciwnych powstają w procesie gospodarowania wielkie straty
ekonomiczne, a zwłaszcza straty w człowieku (20).
Z zasady pierwszeństwa pracy przed kapitałem - jako zasady moralnej - wynika, że praca w jakimś sensie jest jednak nierozłączna od
kapitału. W związku z tym należy przyjąć, że człowiek pracy dąży do tego aby:
a) wyniki jego pracy służyły jemu osobiście i drugim ludziom,
b) aby w procesie pracy mógł on występować jako współodpowiedzialny współtwórca warsztatu pracy, przy którym pracuje. Postulat
humanizacji będzie zatem spełniony, gdy człowiek będzie miał przeświadczenie o tym że pracuje na swoim (21).
Praca człowieka w zakładzie jest dla niego swego rodzaju powinnością, jest jego obowiązkiem. Wykonywanie pracy jako określonego
obowiązku, staje się z kolei źródłem szeregu jego uprawnień. Jego prawa są przy tym częścią ogółu praw należnych każdemu
człowiekowi jako osobie ludzkiej (22). W związku z tym za prawidłową, humanitarną można uznać tylko taką politykę w dziedzinie
pracy, w której respektowane są obiektywne prawa człowieka.
Respektowanie obiektywnych uprawnień człowieka pracy powinno też stanowić właściwe, podstawowe kryterium kształtowania całej
ekonomii w skali każdego zespołu pracowniczego, zakładu pracy, państwa itd. (23). Człowiek każdy ma przy tym prawo, a także
obowiązek obrony swej godności i swych praw ludzkich.
Jednym z praw zasadniczych, jest według Jana Pawła II prawo do pracy, tzn. prawo do odpowiedniego zatrudnienia wszystkich
zdolnych do pracy ludzi. Sytuacją sprzeczną z pożądaną jest stan bezrobocia, rozumiany jako brak zatrudnienia dla zdolnych do
wykonywania pracy osób. Celem humanizacji pracy jest przeciwdziałanie stanom bezrobocia, zwłaszcza tak dotkliwie odczuwanego
w wielu krajach przez ludzi młodych.
Zasadniczym - poruszonym obszernie w encyklice - postulatem humanizacji pracy jest zapewnienie pracownikom prawa do zapłaty
sprawiedliwej za wykonywaną pracę. Ponieważ problemem zasadniczym etyki społecznej jest sprawa sprawiedliwej płacy za
wykonaną pracę, wobec tego sprawiedliwa płaca jest w każdym wypadku sprawdzianem sprawiedliwości ustroju społecznoekonomicznego, w którym ludzie pracy są wynagradzani.
Przy czym przez sprawiedliwą płacę rozumie Papież - w przypadku pracownika mającego rodzinę - taką płacę, która wystarcza na
założenie i godziwe utrzymanie rodziny oraz na zabezpieczenie jej przyszłości (24). Płaca sprawiedliwa nie jest jedynym
sprawdzianem sprawiedliwości ustroju, lecz jest to jeden ze sprawdzianów zasadniczych.
Oprócz wynagrodzenia pracownik posiada również inne uprawnienia odnoszące się do świadczeń socjalnych, które mają służyć
zabezpieczeniu jego życia i zdrowia, a także jego rodziny. Szczególnie istotne uprawnienia dotyczą zapewnienia mu bezpiecznych dla
życia i zdrowia warunków pracy. Do kategorii tych uprawnień zaliczyć należy - według encykliki - też prawo do realizacji
wypoczynku tygodniowego (przynajmniej niedzielnego), a także wypoczynku urlopowego (raz lub kilka razy w roku). Do nich też
zalicza się prawo do emerytury, tj. zabezpieczenia na starość.
Mając na uwadze pracę zawodową kobiet, Jan Paweł II uważa, że cały system pracy tak trzeba organizować i dostosowywać aby
uszanowane były wymogi osoby i, jej życia, przede wszystkim zaś jej życia domowego, biorąc pod uwagę jej wiek i specyfikę płci.
Specjalnym rodzajem postulatów humanizacyjnych - mocno wyeksponowanych w encyklice - jest problem uprawnień osób
upośledzonych do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, w tym udostępniania im szans wykonywania pracy zawodowej zgodnie
z ich możliwościami jakimi dysponują. Wynika to prawo z faktu, iż są oni - podobnie jak inni ludzie - w pełni podmiotami ludzkimi.
Ważne jest więc zapewnienie tym ludziom należytych warunków pracy, warunków wynagrodzenia, możliwości awansu itp. (26).
Szeroko rozumiana humanizacja, obok zapewnienia innych wskazanych, jak też nie wymienionych, uprawnień ludzi pracy, musi
również zapewnić prawo ludzi pracy do zrzeszania się, zwłaszcza do tworzenia niezależnych związków zawodowych,których celem
winna być obrona autentycznych interesów ludzi pracy (27).
Ponieważ pracę ludzką, obok ekonomicznych, cechują przede wszystkim wartości osobowe, zatem na wartości moralnej zyskują takie
systemy ekonomiczne oraz takie procesy produkcji, które te właśnie wartości osobowe bardziej uwzględniają i respektują.
Najwłaściwszym sprawdzianem postępu w zakresie humanizacji jest stałe dowartościowywanie pracy ludzkiej. Postęp ten ma się przy
tym dokonywać przez człowieka i dla człowieka i w nim ostatecznie owocować.
http://www.cyf-kr.edu.pl/~zykalino/praca_galdzicki.htm
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.pdffactory.com
03-12-26
KNS - KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA - PRACA - HUMANIZACJA PRACY... Strona 5 z 5
Przypisy
1. J. S z t u m s k i, Socjologia pracy w zarysie. Warszawa 1981 s. 187.
2. Tamże, s. 187 - 190.
3. S. K o w a l e w s k a, Perspektywy humanizacji pracy, w; Człowiek i praca, Warszawa 1979, s. 253.
4. J. W o j c i e c h o w s k i, Podstawowe założenia humanizacji z polityki pracy. w: Człowiek i praca, Warszawa 1979.
5. J. M a j k a, Etyka życia gospodarczego. Warszawa 1980, s. 141.
6. Tamże, s. 143.
7. J a n XXIII, Encyklika "Mater et Magistra", Paryż 1963, s. 71.
8. Tamże, s. 71.
9. Laborem Exercens. Wstęp.
10. LE n. 3.
11. LE n. 6.
12. Tamże.
13. Tamże.
14. Tamże.
15. J a n P a w e ł II, Redemptor Hominis, Pallottinum, Poznań 1979, s. 30.
16. LE n. 7.
17. P i u s XI, Encyklika Quadragesimo Anno.
18. LE n. 12.
19. LE n. 14.
20. LE n. 15.
21. Tamże.
22. LE n. 16.
23. LE n. 17.
24. LE n. 19.
25. Tamże.
26. LE n. 22.
27. LE n. 20.
[Gałdzicki Zygmunt, Humanizacja pracy ludzkiej w encyklice [Laborem exercens], w: Jan Paweł II, Laborem exercens.
Powołany do pracy. Komentarz pod red. Ks. Jana Kruciny, Wrocław 1983, 267-279]
praca - spis treści
strona główna
http://www.cyf-kr.edu.pl/~zykalino/praca_galdzicki.htm
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.pdffactory.com
03-12-26