Gospodarka łowiecka jako aktywna forma

Gospodarka łowiecka jako aktywna forma ochrony przyrody.
Łowiectwo to cały konglomerat działań mających na celu zachowanie
różnorodności biologicznej – skierowanych szczególnie na ochronę i zachowanie
gatunków związanych z gospodarką łowiecką – oraz mających na celu zrównoważone
gospodarowanie populacjami zwierząt łownych. Zamierzonym efektem tych działań
jest osiągnięcie wysokiej jakości osobników wchodzących w skład danej populacji,
czego wyrazem powinna być dobra kondycja zwierzyny, jej zdrowotność i płodność.
Jedną z najlepszych miar takiego podejścia jest jakość – m.in. poroży, rogów, kłów
i czaszek. Dla osiągnięcia zamierzonych efektów konieczne jest ustalenie właściwego
poziomu liczebności poszczególnych populacji w danym środowisku bytowania,
dostosowanej do jego pojemności, przy jednoczesnym zapewnieniu właściwej
struktury płciowej i wiekowej w określonej populacji. Oczywiście nie powinniśmy
zadawalać się stanem zastanym, a stale dążyć do ochrony i kształtowania środowiska
przyrodniczego na rzecz poprawy warunków bytowania zwierzyny. Szczególnie
dotyczy to tych gatunków zwierząt, które z różnych powodów znajdują się w regresie
– jakości osobniczej i populacyjnej oraz zagęszczenia i ogólnej liczebności populacji.
Trzeba jednak pamiętać, że poprawiając naturalne warunki bytowania jednych
gatunków, wpływamy na funkcjonowanie innych. Ważne, by był to wpływ pozytywny.
1
Niezależnie od formy i zakresu nasze działania powinny mieć zawsze na celu
zachowanie równowagi środowiska przyrodniczego.
Współczesne łowiectwo, traktowane jako element ochrony przyrody,
realizowane jest przez prowadzenie tzw. gospodarki łowieckiej. Jest ona prowadzona
przede wszystkim w obwodach łowieckich i przez koła łowieckie (czyli swego rodzaju
kluby myśliwych zrzeszonych w PZŁ), które gospodarują na obszarze ponad 90%
wszystkich obwodów łowieckich w Polsce. Pozostała część obwodów zarządzana jest
przez ośrodki hodowli zwierzyny Lasów Państwowych, wyższych uczelni i PZŁ.
Obwód łowiecki to podstawowa terenowa jednostka administracyjna, na terenie
której dzierżawcy i zarządcy obwodów realizują gospodarkę łowiecką. Ponad 5000
obwodów łowieckich stanowi sieć terytorialną obejmującą cały Kraj, tworząc zwarty
system aktywnej ochrony przyrody realizowany na podstawie rocznych planów
łowieckich oraz wieloletnich łowieckich planów hodowlanych.
Co roku dla każdego obwodu łowieckiego koła łowieckie i ośrodki hodowli zwierzyny
przygotowują zgodnie z przepisami ustawy Prawo łowieckie roczne plany łowieckie,
które podlegają zaopiniowaniu przez wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast,
a następnie wdrażana jest procedura uzgadniana pomiędzy Polskim Związkiem
Łowieckim i Lasami Państwowymi. Ostatnim etapem procesu jest zatwierdzenie RPŁ
do realizacji dokonywane przez nadleśniczego Państwowego Gospodarstwa Lasy
Państwowe właściwego dla położenia obwodu łowieckiego. Tak więc prowadzenie
gospodarki łowieckiej w obwodach odbywa się pod stałym nadzorem społecznym
i administracyjnym.
2
Każdy plan łowiecki zawiera i uwzględnia dane dotyczące gatunków oraz
liczebności zwierzyny w obwodzie i projektowanego pozyskania łowieckiego
w określonych grupach wiekowych, płciowych i w klasach wieku. W planie określa się
zabiegi hodowlane i ochronne niezbędne do poprawy warunków bytowania
zwierzyny (np. uprawa poletek łowieckich, łąk śródleśnych i przyleśnych, dokarmianie,
budowa urządzeń łowieckich itp.).
W planie określa się także poziom zagospodarowania obwodu łowieckiego
w urządzenia i infrastrukturę niezbędną do prowadzenia gospodarki łowieckiej.
W planach ustala się ponadto sposoby zmniejszenia szkód wyrządzanych przez
zwierzynę, głównie w gospodarce rolnej i leśnej. Wykonywanie tych zadań przez
użytkowników obwodów łowieckich jest sprawdzane i weryfikowane w corocznych
sprawozdaniach, wymaganych przez cały okres obowiązywania umowy dzierżawy.
Istotą planowania łowieckiego jest zachowanie bioróżnorodności gatunkowej
zwierząt i jej rozwój w kolejnych latach i dekadach. Jest to nadrzędne zadanie i cel
ochrony przyrody oraz krajobrazu, realizowane w sposób ustalony w rocznym planie.
Dzieje się to dzięki zaangażowaniu niemal 120 tys. myśliwych, prowadzących ponadto
monitoring stanu środowiska i jego mieszkańców.
3
Do głównych działań i zabiegów realizujących zadania gospodarki łowieckiej, zaliczają
się m.in. okresowa inwentaryzacja zwierzyny, czyli szacowana ocena liczebności
i zagęszczenia poszczególnych populacji. Aby można było skutecznie gospodarować,
zarządzać i chronić zwierzynę, w pierwszej kolejności należy określić gatunki i ich
zagęszczenie na danym terenie. Wykorzystuje się do tego wiele metod, w tym
również najnowsze technologie i zdobycze techniki w postaci helikopterów, dronów,
kamer termowizyjnych itp. urządzeń. Przy tej okazji oceniamy strukturę wiekową
i płciową poszczególnych populacji, co jest niezmiernie istotne z punktu widzenia
ich prawidłowego funkcjonowania.
Możliwie dokładne określenie liczby samców i samic oraz rozkładu liczbowego
w poszczególnych grupach wiekowych pozwala odpowiednio planować nasze
działania w zakresie wyznaczonym przez plany łowieckie. Dzięki temu możliwe jest
również zaplanowanie prac gospodarczych, które posłużą do zapewnienia zwierzynie
możliwie najlepszych warunków – obejmują one m.in. zakładanie upraw łowieckich
(z przeznaczeniem na żer i służących magazynowaniu karmy na wypadek okresów
niedoboru bądź ograniczonego dostępu), tworzenie tzw. pasów zaporowych
(chroniących uprawy rolne przed szkodami łowieckimi), czy zagospodarowanie łąk
śródleśnych (które nie tylko poprawiają i urozmaicają bazę żerową, ale zapewniają
miejsca odpoczynku i schronienia).
4
Prawidłowo przeprowadzone szacowanie liczebności zwierzyny pozwala również
właściwie ocenić przewidywany przyrost populacji w nadchodzącym sezonie.
Uwzględniając pojemność środowiska, odpowiednio projektuje się wówczas
pozyskanie zwierzyny w nadchodzącym roku gospodarczym.
Oczywiście wszystkie działania w zakresie prowadzenia gospodarki łowieckiej
w obwodzie zależne są od charakteru terenu – typu obwodu łowieckiego, w którym
mogą występować w różnych proporcjach uprawy rolne i leśne, czy tereny bagienne
i wodno-błotne. Każdy z tego rodzaju obszarów boryka się dziś z własnymi
problemami i zagrożeniami wynikającymi z ingerencji człowieka i jego wpływu na
środowisko. W zakresie poprawy naturalnych warunków bytowania zwierzyny,
szczególnie drobnej, wśród zabiegów niezbędnych do przeprowadzenia w obwodzie
o charakterze polnym, należy: zakładać lub chronić i pielęgnować już istniejące remizy
śródpolne, poletka karmowo-ochronne.
Rozwój cywilizacyjny wymusza budowę autostrad, dróg szybkiego ruchu, linii
kolejowych a także rozbudowę obszarów zurbanizowanych i przemysłowych,
powodując nieodwracalne niekiedy zmiany środowiska, polegających m.in. na
fragmentacji środowiska, ograniczeniu areałów osobniczych i populacyjnych czy
zmianach tras migracji zwierząt. Odpowiedzialność nakazuje, by patrzeć na
środowisko życia dzikich zwierząt kompleksowo, szerzej i z różnych perspektyw.
Często oznacza to konieczność wykraczania poza obszary, tradycyjnych form aktywnej
ochrony przyrody, w tym gospodarki łowieckiej.
Z tego względu przyrodnicy - myśliwi i leśnicy inicjują projekty korytarzy
ekologicznych, łączących poszczególne ostoje, czy przejść dla dzikich zwierząt nad lub
pod stale rozbudowywaną infrastrukturą drogową. Z tego względu walczą o
5
zachowanie unikatowości zróżnicowanego środowiska rolniczego z jego
najcenniejszymi obszarami w postaci tradycyjnych upraw, odpowiedniej proporcji łąk,
pastwisk i nieużytków w postaci śródpolnych zadrzewień i zakrzewień, miedz, remiz
i żywopłotów oraz zbiorników i cieków wodnych, które – dla podkreślenia ich
faktycznej wartości przyrodniczej – coraz częściej nazywane są użytkami
ekologicznymi. Z tego również powodu prowadzone są liczne projekty służące
poprawie jakości bytowania zwierząt związanych ze środowiskiem wodno-błotnym,
jak choćby tworzenie wysp lęgowych, okresowego wystawiania koszy i budek
lęgowych, i wreszcie temu służą badania nad optymalizacją upraw leśnych, które
przez odpowiedni dobór struktury drzewostanów nie muszą służyć jedynie
potrzebom produkcyjnym drewna, ale odpowiadać potrzebom wszystkich
mieszkańców lasu. Nowe uwarunkowania, w tym również ekonomiczne,
występowania dzikich zwierząt w środowisku silnie przeobrażonym przez człowieka,
są spowodowane nieodwracalnymi zmianami jakie nastąpiły w środowisku
przyrodniczym. Zwierzęta są obecnie często przyczyną strat, a niekiedy dotkliwych
szkód wyrządzanych m.in. na polach i w lasach. Myśliwi w ramach prowadzonej
gospodarki łowieckiej zobowiązani są do wypłaty odszkodowań za szkody powstałe
w gospodarce rolnej, które wyrządziły: dziki, jelenie, daniele, łosie i sarny.
Za straty powodowane przez niektóre gatunki znajdujące się pod ochroną gatunkową
tj. żubry, niedźwiedzie, wilki, rysie i bobry odszkodowania wypłaca skarb państwa.
Pamiętać jednak należy, że wyrządzają je obecnie i inne gatunki. Coraz częściej
mówimy o szkodach powodowanych przez żurawie, kormorany, ale również przez
dzikie gęsi, w okresie wiosennych i jesiennych przelotów. Jednak ku zaskoczeniu - jak
6
należy sądzić wielu - odszkodowania łowieckie nie są najbardziej dotkliwe
i kosztochłonne społecznie w całym systemie ochrony przyrody w Polsce. Straty
powodowane przez bobry i kormorany są nieporównywalnie większe.
Zaprezentowane cyfry jednoznacznie pokazują jakie koszty społeczne ponosimy,
aby tylko rekompensować straty powodowane przez dzikie zwierzęta, które uznajemy
za konieczne, aby chronić. Jeżeli chcemy jednak zachować zastaną przez nas
różnorodność świata przyrody musimy liczyć się z tym, że aktywna ochrona przyrody
wymaga wysiłku, energii i dużych ilości pieniędzy. Poza odszkodowaniami łowieckimi,
które ponoszą w całości myśliwi prowadzący gospodarkę łowiecką w obwodzie
łowieckim, za szkody powodowane przez kormorany, żurawie, dzikie gęsi, niestety w imieniu nas wszystkich - koszty strat ponoszą właściciele upraw, stawów rybnych,
jezior. W pozostałych przypadkach ponosimy my wszyscy, wypłacając ze skarbu
państwa stosowne kwoty lub wpisując je w jego straty, jak chociażby drewno
z zatopionych przez bobry lasów. Warto jednak uzmysłowić sobie, że nigdy już las we
współczesnej Europie nie będzie przypominał pierwotnych puszcz porastających ten
kontynent w pierwszych wiekach drugiego tysiąclecia. Również terenów polno rolnych, nie przywrócimy do stanu zagospodarowania jakie miało miejsce w XIX
i pierwszej połowie XX wieku. Dlatego też mówienie dzisiaj o naturalnych biotopach,
środowisku oraz populacjach w nich występujących jest świadomym, a może przez
wielu nieświadomym nadużyciem.
W powszechnej ocenie uznaje się, że szkody łowieckie, to najlepiej i najsprawniej
funkcjonujący system wypłaty odszkodowań w obrębie ochrony przyrody. Nie można
przy tym zapominać, że współczesne łowiectwo odpowiada na zapotrzebowanie
7
społeczne w kwestiach pozaprzyrodniczych, jak choćby kynologii łowieckiej,
strzelectwa czy kultywowania tradycji, krzewienia etyki i kultury łowieckiej.
Rozwoju cywilizacji nie da się powstrzymać. Jednak wszyscy przyrodnicy – w tym
myśliwi, leśnicy i ekolodzy – powinni wpływać na ten rozwój i stać na straży
bezpieczeństwa środowiska naturalnego i jego bioróżnorodności i do minimum
ograniczać wszelkie negatywne zjawiska. Lansowana niekiedy idea samoregulacji
populacji dzikich zwierząt w obecnych realiach rozwoju cywilizacji w krajach
przeżywających intensywny rozwój jest utopią, o której wie każdy przyrodnik.
Również każdy człowiek winien sobie zdawać sprawę z nieodwracalnych zmian
w środowisku przyrodniczym wywołanych naszą działalnością i konieczności
systemowej ochrony świata przyrody angażującego liczne grupy osób
zaangażowanych i profesjonalnie przygotowanych do wypełniania wyznaczonych
zadań ochronnych. Gospodarska łowiecka jest jednym ze sprawdzonych i sprawnych
elementów tego systemu.
8