Kopia materiał do debatyWarszawa Społeczna 15 01 2013 tp

Kierunki rozwoju m.st. Warszawy wobec perspektywy finansowej Unii
Europejskiej 2014 – 2020
Warszawa Społeczna
(materiał do dyskusji publicznej)
Warszawa stała się w latach 2007-2013 kluczowym beneficjentem środków unijnych
w Polsce. Pozyskanie ponad 8 mld złotych unijnego dofinansowania wpłynęło znacząco
na przyśpieszenie procesów rozwojowych w mieście w wielu sektorach. Aktywność miasta
w pozyskiwaniu środków unijnych stała się widoczna nie tylko dzięki dużym projektom
infrastrukturalnym w zakresie infrastruktury ochrony środowiska, transportu publicznego
i dróg. Pojawiły się pierwsze projekty w obszarze infrastruktury kulturalnej, zdrowotnej
i społecznej. Szczególne znaczenie miało rozwinięcie aktywności samorządu
w kompleksowych projektach społecznych, rewitalizacyjnych w zakresie zatrudnienia
i rozwoju gospodarczego. Pojawiły się również projekty w unikalnych w skali kraju
obszarach takich jak ochrona gatunków chronionych, projekty innowacyjne i badawcze.
Wzmożonej aktywności miasta towarzyszył również znaczący wzrost ilości projektów
pozostałych beneficjentów z sektora publicznego i prywatnego. Łączna wartość unijnego
finansowania w Warszawie wynosi obecnie ponad 14 mld zł. Poza Miastem Stołecznym
Warszawą do największych inwestorów należy Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych
i Autostrad, Przedsiębiorstwo Porty Lotnicze, Polskie Linie Kolejowe oraz uczelnie wyższe
i jednostki naukowo-badawcze (przede wszystkim Uniwersytet Warszawski, Politechnika
Warszawska, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wojskowa Akademia Techniczna, Szkoła
Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Narodowe Centrum Badań Jądrowych). Wspomniane
podmioty realizują w Warszawie kluczowe inwestycje rozwojowe o znaczeniu
ponadlokalnym, które wpływają pozytywnie na wzrost gospodarczy miasta i całego obszaru
metropolitarnego.
Nowe podejście Unii Europejskiej do finansowania rozwoju zaproponowane w strategii
EUROPA 2020 (EUROPA 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego
rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu) wymaga większej koncentracji na kreowaniu
wzrostu gospodarczego na wszystkich poziomach - europejskim, krajowym, regionalnym
i lokalnym.
Konieczne jest również przewartościowanie obecnego systemu korzystania ze wsparcia
w Warszawie. Dotychczasowe środki Warszawa wydawała efektywnie na realizację
podstawowych inwestycji infrastrukturalnych, stanowiących o możliwości dalszego rozwoju
regionu (miasta) i realizacji szczegółowych celów w zakresie szeroko pojętej polityki
zrównoważonego rozwoju. W ten sposób realizowana jest polityka rozwoju, przejawiającą
się w dążeniu do nadrobienia opóźnień, w stosunku do znacznie bardziej rozwiniętych
regionów „starej Unii”. Założenia tej polityki rozwoju zostały ujęte w Strategii Rozwoju
Warszawy do roku 2020 i uzupełnione/rozwinięte w dokumentach strategicznych niższego
rzędu w takich obszarach jak transport, ochrona środowiska, rozwój zrównoważony, polityka
społeczna, rozwój gospodarczy.
Dziś Warszawa rozpoczyna kolejny etap swojego rozwoju. Proces pozyskania rekordowych
środków unijnych zbiegł się w czasie i miał również wpływ na rozwój gospodarczy
i społeczny miasta. W tym czasie odnotowano gwałtowny wzrost pozycji Warszawy na arenie
międzynarodowej (potwierdzony wieloma rankingami i badaniami). Aby podtrzymać
pozytywne trendy wzrostu gospodarczego konieczny jest dalszy rozwój infrastruktury
transportowej. Niezbędna jest też realizacja przyjętego zrównoważonego planu
zmierzającego do redukcji zanieczyszczeń. Ważnym elementem jest również doskonalenie
narzędzi włączenia społecznego, które muszą być dostosowane do zróżnicowanych potrzeb
lokalnych na terenie Warszawy. Wyzwania globalizacji wymagają również konsekwentnej
polityki w zakresie kreowania trwałych podstaw rozwoju gospodarczego opartego
o rozwój kapitału intelektualnego, kreatywność, innowacje i potencjał badawczo-rozwojowy.
Zgodnie z zaleceniami Strategii Rozwoju Kraju, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego,
Koncepcji Przestrzennego Rozwoju Kraju konieczne jest również ciągłe doskonalenie
jakości zarządzania. Dotyczy to zarówno nowych instrumentów w zakresie zarządzania
rozwojem - zarządzania wieloszczeblowego, jak również obejmuje nowy model włączania
środowisk społecznych, gospodarczych i naukowych w nurt przemian społecznogospodarczych tak, by stały się one aktywnym partnerem dla planowania i realizacji działań
rozwojowych.
Niniejszy dokument stanowi materiał wyjściowy do dyskusji publicznej w zakresie
kształtowania polityki rozwoju w ścisłym powiązaniu z wykorzystaniem możliwości
finansowania kluczowych działań ze środków europejskich. Wskazane kierunki rozwoju
zostały podzielone na trzy kluczowe obszary zgodnie z podejściem określonym
w dokumencie strategicznym EUROPA 2020. Kluczowym uzasadnieniem dla takiej struktury
dokumentu jest spodziewana koncentracja interwencji środków unijnych w układzie:
1. Warszawa Innowacyjna – rozwój inteligentny (ang. smart growth),
2. Warszawa Społeczna – rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (ang. inclusive
growth),
3. Warszawa Zrównoważona – rozwój zrównoważony (ang. sustainable growth).
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) i Europejska Współpraca Terytorialna (EWT)
Z uwagi na fakt, że środki pochodzące ze źródeł EFS i EWT mają charakter nieinwestycyjny
tzn. co do zasady nie mogą finansować projektów infrastrukturalnych oraz ze względu
na wielkość projektów (w przeważającej części nie przekraczają 1 mln zł) system ich
wdrażania był oparty na innych założeniach i miał charakter bardziej masowy. Kluczową rolę
odgrywała aktywność lokalna poszczególnych dzielnic i dzielnicowych jednostek
organizacyjnych (ośrodki pomocy społecznej, szkoły). Niewielka skala projektów, a także
zakres kompetencji dzielnic sprawiły, że to od aktywności tych ostatnich zależy ilość i jakość
projektów realizowanych w zakresie edukacji, polityki społecznej czy rewitalizacji. W okresie
programowania 2004-2006 dofinansowanie pozyskało 36 projektów dotyczących spraw
społecznych, 15 z nich było realizowanych na poziomie centralnym (głównie Biuro Edukacji
Urzędu m.st. Warszawy i Urząd Pracy m.st. Warszawy) a 21 na poziomie dzielnicowym.
Na poziomie dzielnic bardzo dużą aktywnością wykazały się Ośrodki Pomocy Społecznej
realizujące 16 projektów oraz urzędy dzielnic (5 projektów). Najwięcej projektów – po trzy
zrealizowano na terenie dzielnic Bemowo, na Mokotowie, Targówku, Ursynowie, Wawrze,
Wesołej, Włochach, Woli i Żoliborzu po dwa projekty, a na terenie Bielan i Rembertowa
zrealizowano 1 projekt. Ani urzędy dzielnic ani Ośrodki Pomocy Społecznej z dzielnic:
Wilanów, Ursus, Śródmieście, Praga Północ, Praga Południe, Ochota i Białołęka
nie zrealizowały projektu finansowanego z EFS do roku 2008.
W latach 2007/2008 podjęto szereg działań mających na celu zwiększenie zaangażowania
dzielnic i ośrodków pomocy społecznej w proces realizacji projektów oraz zwiększenia
intensyfikacji współpracy z partnerami społeczno gospodarczymi:
1) stworzono komórkę organizacyjną – wydział projektów społecznych, którego celem
był nadzór nad procesem tworzenia projektów społecznych w całym mieście,
2) rozwinięto system eurokoordynatorów w dzielnicach komórkach i jednostkach
organizacyjnych miasta, których celem było wsparcie w tworzeniu projektów,
3) stworzono Centrum Eurodotacje, którego celem było wsparcie organizacji
pozarządowych i jednostek organizacyjnych miasta w tworzeniu projektów oraz
stymulacja tworzenia partnerstw pomiędzy sektorem publicznym i pozarządowym,
4) uregulowano (w formie zarządzenia) system zarządzania procesem przygotowania
projektów,
5) uregulowano i rozwinięto współpracę z partnerami społecznymi w zakresie realizacji
projektów.
System jako całość zaowocował znacznie większą liczbą przygotowywanych przez miasto
projektów finansowanych przede wszystkim z EFS. Łącznie komórki i jednostki
organizacyjne przygotowały dużą liczbę projektów. Na ogólną liczbą 273 projektów
przygotowanych w latach 2008-2011, 149 otrzymało środki na realizację. Spośród 149
projektów, aż 112 było realizowanych na poziomie lokalnym (dzielnicowym).
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż coraz większą część projektów stanowią projekty partnerskie
angażujące inne (poza miastem) podmioty zewnętrzne (organizacje pozarządowe, instytucje
szkoleniowe i doradcze, uczelnie). Od 2009 m.st. Warszawa ogłosiło 21 konkursów
partnerskich, na które podmioty społeczno - gospodarcze złożyły 235 oferty współpracy.
Miasto podpisało 92 umowy partnerskie i złożyło 64 projekty w partnerstwie.
Projekty, które otrzymały dofinansowanie dotyczyły następujących zagadnień:
•
•
•
•
•
Rozwój przedsiębiorczości,
Wparcie dla przedsiębiorców z sektora kreatywnego,
Wspieranie kompetencji kluczowych uczniów, w tym w szczególności
dotyczących nauk przyrodniczych i matematycznych,
Wspieranie rozwoju szkolnictwa zawodowego,
Usprawnianie i wsparcie systemu pomocy społecznej,
•
•
•
•
•
•
•
Aktywizacji rynku pracy,
Wykorzystanie alternatywnych źródeł energii,
Wspieranie efektywności energetycznej,
Dodatkowe zajęcia wyrównawcze dla dzieci młodzieży,
Badania i analizy rynku pracy,
Podnoszenia kwalifikacji urzędników,
Aktywizacji sektora ekonomii społecznej,
W roku 2009 w związku ze zdiagnozowaną dużą dyspersją projektów realizowanych
w Warszawie, dla zwiększenia efektywności, BFE podjęło działania zmierzające
do usystematyzowania realizowanych w mieście projektów społecznych, które otrzymują
dofinansowanie z UE. Nałożyło się to z okresem spowolnienia w polityce społecznej
po przyjęciu Społecznej Strategii Warszawy 2020. Tym samym BFE w porozumieniu z CKS
i BPS rozpoczęły działania polegające na operacjonalizacji SSW na poziomie dzielnic. Celem
tego procesu było zaangażowanie społeczności lokalnych w proces podejmowania decyzji
strategicznych dotyczących włączającego rozwoju dzielnic. Działania zostały podzielone
na dwie części: diagnozę sytuacji problemowych w dzielnicach oraz proces ustalania
priorytetów dzielnicowych w obszarze społecznym.
Realizacja ww. założeń przebiegała według następującego schematu:
a) stworzenie wspólnego formatu danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy
problemów społecznych na poziomie dzielnicowym,
b) spotkania z dzielnicami i ośrodkami pomocy społecznej na temat sposobu
jej tworzenia,
c) analiza przekrojowa sytuacji społecznej Dzielnic m.st. Warszawy,
d) spotkania z dzielnicami na etapie tworzenia priorytetów rozwojowych dzielnic,
e) konsultacje społeczne i spotkania robocze z przedstawicielami lokalnych organizacji
pozarządowych nt. kształtu zaproponowanych priorytetów.
Wszystkie dzielnice odpowiedziały pozytywnie na zaproponowane działania i przygotowały
lokalny układ priorytetów. Rok 2011 stanowił okres przejściowy, dający możliwość
dzielnicom do przeformułowania i zbadania zasadności priorytetów oraz możliwości
ich wdrażania w polityce dzielnicy.
Zrealizowano również badania opinii publicznej nt. adekwatności dobranych priorytetów.
Prezentowane podejście miało charakter operacjonalizacji Strategii Społecznej Warszawy,
celem upowszechnienie i przeformułowania na konkretne działania na poziomie lokalnym,
założeń ogólnych strategii.
Efektem operacjonalizacji w odniesieniu do realizowanych działań na poziomie lokalnym
było wygenerowanie:
•
•
wspólnych projektów międzydzielnicowych dotyczących
podobnych co do charakteru problemów,
zintegrowanego podejście w zakresie projektów społecznych,
rozwiązywania
•
większej koncentracji działań w ramach projektów systemowych na wybranych
priorytetach dzielnicowych.
Warszawa Społeczna (Inclusive Warsaw)
Kluczowym elementem polityki społecznej, rozumianej jako rozwój włączający będzie
zwiększenie efektywności wydatkowanych środków publicznych na cele społeczne, przy
jednoczesnym stopniowym podnoszeniu jakości świadczonych usług na rzecz mieszkańców.
Jak wynika z zapisów projektów Rozporządzeń KE w sprawie Polityki Spójności, przy
warunkach dot. podziału środków na woj. Mazowieckie, 40 % stanowić będą projekty
finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Dlatego, tak istotne jest
uzyskanie konsensu społecznego i porozumienia pomiędzy wszystkimi aktorami polityki
społecznej w mieście, w szczególności pomiędzy samorządem lokalnym (urząd miasta,
dzielnice), jego jednostkami organizacyjnymi (istotna rola ośrodków pomocy społecznej),
organizacjami pozarządowymi, uczelniami i sektorem prywatnym. Polityka społeczna
powinna koncentrować się na wprowadzaniu innowacji i rozwiązań mających na celu
zmniejszenie grupy osób kwalifikujących się do pomocy społecznej poprzez szerokie
długoletnie programy profilaktyczne i aktywizujące, bazując na kilku sztandarowych
programach. Kluczowymi wyzwaniami powinno być:
1) usprawnienie administrowania pomocą społeczną celem zwiększenia efektywności
i wielkości środków kierowanych bezpośrednio do klienta pomocy społecznej oraz
wprowadzenie modelu weryfikacji efektywności działań realizowanych w pomocy
społecznej w mieście,
2) konsekwentna planowa realizacja programu rewitalizacji, mająca charakter
kompleksowy tj. powiązania działań społecznych z inwestycyjnymi. Koniecznym jest
nawiązywanie szerokich partnerstw i angażowanie społeczności lokalnych
na najwcześniejszym możliwym etapie realizacji procesu rewitalizacji. Koniecznym
jest wspieranie inicjatyw oddolnych, takich jak np. rewitalizacja warszawskich
podwórek. Nie zaleca się realizacji samodzielnych inwestycji bez wdrażania
komponentów społecznych tj. nieinwestycyjnych,
3) upowszechnienie konsultacji społecznych jako podstawowego procesu decyzyjnego
na poziomie lokalnym,
4) Wsparcie procesu wdrażania i kreowania innowacji w szkołach od najmłodszych lat.
W tym celu koniecznym staje się stworzenie warszawskiego programu cyfrowej
szkoły, który w perspektywie 10 lat będzie stymulował rozwój nauk informatycznych
i okołoinformatycznych. W tym celu należy stworzyć sieć bezpłatnego dostępu
do Internetu we wszystkich szkołach w Warszawie, spowodować umożliwienie
korzystania z komputerów osobistych przez wszystkich uczniów szkół podstawowych
klas 4,5,6 oraz gimnazjalistów. Należy dążyć do wprowadzenia podręczników
dla warszawskich dzieci w formie elektronicznej i zapewnić najuboższym dostęp
do podręczników w wersji elektronicznej,
5) systemowe przeciwdziałanie ubóstwu, rozumiane jako aktywizacja społecznozawodowa osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem, w tym systemowe
rozwiązania uwzględniające wyzwania związane ze starzejącym się społeczeństwem
oraz przeciwdziałanie i wychodzenie z bezdomności.
Jak wynika z wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, w ramach instrumentu
tzw. Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych, w kontekście działań społecznych, możliwe
będą dofinansowania działania związane z kwestią przeciwdziałania ubóstwu i kompleksowej
rewitalizacji.
CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA WARSZAWY
STANOWIĄCA TŁO
DEBATY WARSZAWA SPOŁECZNA
BEZROBOCIE
W końcu grudnia 2010 roku w Warszawie zarejestrowanych było 38640 osób bezrobotnych
i liczba ta zwiększyła się o 23,4% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego.
Najwięcej bezrobotnych zarejestrowanych było w dzielnicach Praga-Południe i Mokotów
(po 11,9% ogółu w Warszawie), a najmniej w Wilanowie (0,6%) i Wesołej (1,1%).
Problemy ze znalezieniem pracy miały zarówno osoby z wykształceniem wyższym, jak
i najniższym. Największą grupę bezrobotnych stanowiły kolejno osoby z wykształceniem
policealnym i średnim zawodowym (25,1%), gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym
podstawowym (24,1%) oraz wyższym (23,6%). Analizując strukturę bezrobotnych
w poszczególnych dzielnicach można stwierdzić, że trudniej jest znaleźć pracę w pierwszej
kolejności osobom z wyższym wykształceniem mieszkającym w takich dzielnicach jak:
Wilanów, Ursynów czy Białołęka (stanowiły one najwyższy odsetek wśród bezrobotnych
zarejestrowanych w tych dzielnicach), a następnie osobom z najniższym poziomem
wykształcenia zamieszkującym dzielnice takie jak: Praga-Północ, Włochy i Wola.
Rysunek 1 Bezrobotni zarejestrowani na 1000 ludności w wieku produkcyjnym w 2010 r. (stan w dniu 31.XII)
Rysunek 2 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych wg poziomu wykształcenia w 2010 r. (stan w dniu 31.XII)
ZASOBY MIESZKANIOWE
W Warszawie występuje duże zróżnicowanie warunków mieszkaniowych, uzależnione
od wieku zabudowy, powierzchni lokalu, zagęszczenia mieszkań oraz ich stanu technicznosanitarnego. Zabudowa mieszkalna w centralnych dzielnicach jest dość gęsta, a nowe osiedla
lokowane są na obrzeżach miasta (np. Białołęka, Wilanów). Przeciętna powierzchnia
użytkowa mieszkania wynosi 58 m2 i przeważa ona wśród mieszkań wybudowanych
w centralnych dzielnicach, w miarę oddalania się od centrum powierzchnia użytkowa lokali
wzrasta.
Rysunek 3 Przeciętna powierzchnia użytkowa i mieszkania w 2010 r. (stan w dniu 31.XII)
Rysunek 4 Mieszkania niewyposażone w CO i łazienkę w 2010 r.
Infrastruktura mieszkaniowa w poszczególnych dzielnicach jest zróżnicowana, co ma związek
ze stanem technicznym budynków. Poziom techniczny zasobów mieszkaniowych obrazuje
wyposażenie mieszkań w urządzenia techniczno-sanitarne. Najgorsze wyposażenie mieszkań
w instalacje techniczno-sanitarne występuje w 4 dzielnicach (Praga-Północ, Rembertów,
Wawer i Włochy), w których odnotowano większy odsetek mieszkań bez łazienki
oraz centralnego ogrzewania.
Liczba mieszkań oddanych do użytkowania wzrosła, zarówno w przeliczeniu na 1000
ludności (śr. wskaźnik = 7,3), jak i w przeliczeniu na 1000 zawartych małżeństw
(śr. wskaźnik = 1391). Pomimo rosnącego wskaźnika oddanych mieszkań
w Warszawie, jedyną dzielnicą, w której zjawisko to nie wystąpiło jest dzielnica Praga
Północ. Brak ten obejmuje każdą z form budownictwa tj. indywidualne, przeznaczone na
sprzedaż i wynajem, spółdzielcze oraz komunalne.
Rysunek 5 Mieszkania oddane do użytkowania na 1000 ludności w 2010 r.
LUDNOŚĆ
W ostatnich latach współczynnik rodności systematycznie osiągał coraz to większe wartości.
Nieodłącznie towarzyszył mu wzrastający czynnik małżeństw zawartych w danym roku, który
w 2010 r. uległ nieznacznemu zmniejszeniu. Dzielnicami o najwyższej liczbie zawartych
małżeństw są Bemowo, Wilanów i Rembertów. Podobnie niewielki spadek można
zaobserwować w liczbie rozwodów, których najwięcej przeprowadzono w dzielnicy
Targówek, Praga Południe i Praga Północ. W skali Warszawy rozwody w podobnym stopniu
dotknęły małżeństwa bezdzietne (51%), jak i rodziny z dziećmi (49%).
Rysunek 6 Małżeństwa zawarte i rozwody na 1000 ludności w 2010 r.
W 2010 r. zdecydowana większość dzieci tj. 80,0% przyszła na świat w rodzinach
tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie. Analiza danych dotyczących urodzeń
pozamałżeńskich w podziale na poszczególne dzielnice pokazuje, że ich różnicowanie jest
znaczne. Najwyższy odsetek urodzeń pozamałżeńskich odnotowano w dzielnicy Praga-Północ
(34,0%), gdzie jest on ponad trzykrotnie wyższy niż w dzielnicy Wesoła (11,0%).
Rysunek 7 Urodzenia żywe pozamałżeńskie w 2010 r.
POMOC SPOŁECZNA
Pomoc społeczna kierowana jest do osób i rodzin o najniższych dochodach, natomiast przy
określaniu uprawnień do świadczeń rodzinnych kryterium dochodowe jest nieco wyższe, gdyż
system ten ma na celu wsparcie w wychowaniu dzieci z rodzin gorzej sytuowanych oraz
wsparcie rodzin, w których znajdują się osoby niepełnosprawne lub ciężko chore.
Wśród dzielnic korzystających w największym stopniu z zasiłków stałych znajdują się Praga
Północ, Rembertów oraz Bemowo. Najbardziej zauważalny na przestrzeni 2010/2011 roku
wzrost liczby korzystających z tych świadczeń nastąpił w dzielnicach Ochota i Ursus. Analiza
danych pokazuje, że w przypadku niektórych dzielnic zmalała liczba rodzin, którym
udzielono zasiłków stałych. Zjawisko to miało miejsce w szczególności w dzielnicy Wola,
Praga Południe i Śródmieście.
Rysunek 8 Zasiłki stałe w 2011 r.
Wg danych na 2010 r. w m.st. Warszawa znajduje się 103 placówki wsparcia dziennego
dla dzieci i młodzieży. Największa ich liczba zlokalizowana jest w dzielnicach Praga Północ,
Praga Południe oraz Wola. Jednocześnie w tych samych dzielnicach największej liczbie
wychowanków udzielana jest pomoc.
Rysunek 9 Placówki wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży w 2010 r.
W nawiasach podano liczbę placówek w danej dzielnicy.
EDUKACJA
Zgodnie z danymi Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie wyniki osiągane
na egzaminach przez uczniów szkół warszawskich są wyraźnie lepsze niż uczniów szkół
w pozostałych powiatach województwa mazowieckiego. W przypadku sprawdzianu
(ocenianego w skali 0 do 40 punktów) dla uczniów klas szóstych szkół podstawowych
wynosiły one średnio 29,06 pkt, a z egzaminu gimnazjalnego (ocenianego w skali 0 do 50
punktów) z części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej oraz języka angielskiego
odpowiednio 34,43 pkt, 28,41 pkt, i 36,35 pkt.
Wyniki uzyskiwane przez uczniów szkół położonych w poszczególnych dzielnicach
Warszawy są zróżnicowane. Najlepsze wyniki ze sprawdzianu szóstych klas szkoły
podstawowej osiągali uczniowie szkół położonych na Ursynowie (31,76 pkt), Żoliborzu
(30,49 pkt), i w Wesołej (30,19 pkt). Wyniki zdecydowanie poniżej średniej dla Warszawy
uzyskali uczniowie na Pradze-Północ (25,02 pkt) i Woli (27,42 pkt).
W przypadku egzaminu gimnazjalnego najlepsze wyniki zarówno z części humanistycznej,
matematyczno-przyrodniczej, jak i języka angielskiego osiągnęli uczniowie placówek
położonych w Śródmieściu (odpowiednio 37,23 pkt, 32,28 pkt, 39,75 pkt), natomiast
najniższe na Pradze-Północ (30,37 pkt, 23,19 pkt i 31,33 pkt).
Zdecydowane różnice w szkolnych osiągnięciach uczniów pomiędzy dzielnicami,
z ekstremami Ursynów/Śródmieście – Praga Północ, wynikają ze zróżnicowania statusu
społeczno-ekonomicznego rodziców, kapitału kulturowego rodzin oraz kumulacji problemów
społecznych na terenach dzielnic.
Niższy status społeczno-ekonomiczny rodzin często wpływa na mniejsze zainteresowanie
lokalnej społeczności edukacją i słabsze angażowanie się w kształcenie dzieci i rozwój szkół.
W efekcie najgorsze wyniki testów osiągają uczniowie ze szkół w dzielnicach o największym
odsetku osób korzystających z pomocy społecznej (w roku 2010 są to Praga Północ, Praga
Południe, Wola).
Rysunek 10 Średnie wyniki sprawdzianu uczniów kończących szkołę podstawową w 2010 r.
Rysunek 11 Średnie wyniki egzaminu uczniów kończących gimnazja w 2010 r.
BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE
Stan bezpieczeństwa publicznego można ocenić za pomocą wskaźnika liczby przestępstw
stwierdzonych na 1 tys. ludności oraz wskaźnika wykrywalności sprawców tych przestępstw.
W ostatnich latach stan bezpieczeństwa publicznego uległ znacznej poprawie – nastąpił
spadek przestępczości, szczególnie o charakterze kryminalnym, wzrósł wskaźnik
wykrywalności sprawców przestępstw, jak również zmniejszyła się liczba śmiertelnych ofiar
wypadków drogowych.
W 2010 r. najwięcej przestępstw odnotowano w dzielnicach Śródmieście i Wilanów,
a najmniej w dzielnicach: Białołęka, Wesoła i Ursus. W ponad 80% przypadków były to
przestępstwa o charakterze kryminalnym. Liczba i rodzaj popełnianych przestępstw wiąże się
z charakterem danej dzielnicy. W Śródmieściu, gdzie znajdują się placówki urzędów, siedziby
prywatnych firm i Dworzec Centralny, dochodzi do największej liczby przestępstw. Ponadto
charakterystyczny dla tej dzielnicy duży przepływ turystów przyciąga „drobnych”
przestępców. Wilanów z kolei uważany jest za dzielnicę zamieszkaną przez ludzi zamożnych,
na terenie której powstają nowe apartamentowce i inne inwestycje, co czyni ją atrakcyjną
także dla przestępców.
Rysunek 12 Przestępstwa stwierdzone przez Policję i prokuraturę na 1000 ludności i wskaźniki wykrywalności sprawców
przestępstw stwierdzonych w 2010 r.
Stosunkowo niski wskaźnik przestępstw stwierdzonych na Białołęce czy w Wesołej oznacza,
że mieszkańcy tych dzielnic są w mniejszym stopniu narażeni na zagrożenie przestępstwami
przeciwko mieniu i zdrowiu. W zakresie ochrony porządku publicznego, na terenie
m.st. Warszawy, pracę Policji wspiera Straż Miejska. Największą liczbę zgłoszeń
i interwencji przyjętych przez Straż Miejską odnotowano w dzielnicy Śródmieście (21,2%
ogółu zgłoszeń i 19,1% ogółu interwencji). Najczęściej kończyły się one udzieleniem
pouczenia lub wezwaniem sprawcy wykroczenia do stawiennictwa
BEZDOMNOŚĆ
Miasto stołeczne Warszawa dofinansowuje placówki dla osób bezdomnych prowadzone przez
organizacje pozarządowe. Miasto podpisało w 2012 r. umowy na prowadzenie 2 noclegowni
i 19 schronisk. Liczba osób bezdomnych przebywających w noclegowniach i w schroniskach
utrzymuje się na stałym poziomie w poszczególnych kwartałach lat 2010-2012, wzrastając
w okresie jesienno – zimowym (ok. 1300 w I kwartałach 2010-2012, ok.1200 w II kwartałach
lat 2010-2012, nieco poniżej 1200 w III kwartałach lat 2010-2011, ok. 1400 -1500 w IV
kwartałach lat 2010-2011). Dane przedstawione na wykresie obrazują tę tendencję w latach
2010-2011.
Rysunek 13 Liczba osób bezdomnych w placówkach
Liczba miejsc dotowanych przez Miasto w placówkach dla osób bezdomnych (nieco ponad
1500) była do listopada 2012 r. stała przez cały rok. Obecnie zróżnicowano znacznie liczbę
miejsc w noclegowniach (całoroczne – 300 i dodatkowo sezonowe, od listopada do kwietnia –
120). W celu zwiększenia efektywności w zakresie wykorzystania oraz planowania miejsc dla
osób bezdomnych, niezbędne jest posiadanie bazy danych o osobach bezdomnych,
uwzględniającej informacje dotyczące m.in. miejsca ostatniego zamieszkania, długości
pobytu w placówkach dla osób bezdomnych. Istotne jest również podjęcie dyskusji nad
systemem kierowania osób bezdomnych do placówek z wykorzystaniem decyzji
administracyjnej. Takie rozwiązanie wymaga jednak zmiany dotychczasowej formy
współpracy z organizacjami pozarządowymi - ze wsparcia na powierzenie realizacji zadania.
Niewątpliwie efektem takiego działania byłoby zwiększenie wpływu Miasta na standardy
i zasady udzielanej pomocy. Koszty, szczególnie opieki wysokoprogowej, mogą jednak wtedy
okazać się wyższe od obecnych.
Stolica zawsze będzie „przyciągać” osoby bezdomne z uwagi na większe możliwości
utrzymania się, dostęp do placówek pomocowych, itp. Dane za lata 2009-2012 obrazują,
że ok. 60 % osób bezdomnych posiada ostatnie miejsce zameldowania poza Warszawą.
Rysunek 14 Ostatnie miejsce zameldowania osoby bezdomnej
Jednocześnie tylko ok. 20 % bezdomnych to osoby przebywające w Warszawie poniżej
jednego roku i odsetek ten, w porównaniu z IV kwartałem 2009 roku, ma tendencję
spadkową.
Rysunek 15 Czas przebywania osoby bezdomnej w Warszawie
Zatem większość bezdomnych w Warszawie to osoby, które przyjechały ponad rok temu
z innej miejscowości w kraju. Z drugiej strony ustawa o pomocy społecznej na każdą gminę
w Polsce nakłada obowiązek zapewnienia schronienia osobom bezdomnym.
W przypadku pobytu bezdomnego w placówce pomocowej, znajdującej się na terenie innej
gminny niż gmina ostatniego miejsca zameldowania, możliwe jest dla tej pierwszej ubieganie
się o refundację kosztów. Opisany mechanizm prawny umożliwia Stolicy obniżenie kosztów
utrzymania miejsc noclegowych (niezbędne kierowanie w drodze decyzji administracyjnej).
Jednocześnie konieczne wydaje się podjęcie dyskusji na temat rodzaju działań pomocowych,
którymi powinni zostać objęci bezdomni „napływowi”. Rozwiązaniem mogłyby być
niskoprogowe noclegownie dostępne dla wszystkich bezdomnych, również tych, których
ostatnie miejsca zamieszkania znajduje się poza Warszawą, ze szczególnym uwzględnieniem
dostępności tych noclegowni w okresie jesienno-zimowym. Pomoc wysokoprogowa w formie
schronisk, schronisk specjalistycznych i mieszkań chronionych kierowana byłaby wówczas
do osób pochodzących z terenu m.st. Warszawy. Pozostaje kwestia ich finansowania i być
może konieczność powierzenia zadania organizacjom pozarządowym, a nie tylko wspierania.
Jednocześnie należy wziąć pod uwagę potencjał i zaangażowanie organizacji pozarządowych,
które wyrażają większe zainteresowane prowadzeniem schronisk, jako dających większe
możliwości udzielania efektywnej, długofalowej pomocy, nie ograniczonej do działań
doraźnych.
Obciążenia finansowe m.st. Warszawy w porównaniu z wydatkami
Mazowieckiego na działania wobec osób bezdomnych obrazuje wykres poniżej.
Rysunek 16 Wydatki – bezdomność w zł
Wojewody
Znaczna liczba osób bezdomnych przebywająca w placówkach dotknięta jest bezdomnością
dłużej niż rok. Okres pobytu w noclegowniach i w schroniskach określony jest
w regulaminach tych placówek. W noclegowni bezdomny może przebywać do 7 dni,
a w okresie zimowym do 14. Natomiast w schroniskach do 3 lub sześciu miesięcy
z możliwością przedłużenia. Należy też pamiętać, że osoby, które opuściły placówki
noclegowe lub schroniska, mogą do nich powracać. Dane za lata 2009-2012 pokazują,
że liczba osób bezdomnych przebywających w schroniskach dłużej niż rok wzrasta. W IV
kwartale 2009 r. osoby te stanowiły ponad 20 % ogółu, natomiast w II kwartale 2012 r. - 30%
(wykres). Osoby przebywające w schroniskach charakteryzują się długotrwałą bezdomnością
– powyżej jednego roku (ponad 70% ogółu). Obserwuje się, że liczba tych osób na przestrzeni
lat 2009-2012 stopniowo rośnie (wykres).
Rysunek 17 Okres pobytu osób bezdomnych w schroniskach
Rysunek 18 Okres trwania bezdomności osób przebywających w schroniskach
STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO
Obecnie w Warszawie żyje ponad 1,7 mln osób. Warszawa jest miastem, w którym mimo
stałego napływu ludności, systematycznie zwiększa się liczba i udział osób starszych
w ogólnej liczbie ludności. Obecnie proces starzenia się warszawiaków jest jednym
z ważniejszych problemów społecznych. W 2011 r. udział osób starszych (razem mężczyźni
i kobiety w wieku 60 lat i więcej) wyniósł 24%. Wskaźnik ten oznacza, że mieszkańcy
Warszawy tworzą populację „starą demograficznie” oraz, że stopień zaawansowania procesu
starzenia się warszawiaków jest dość duży.
W 2035 roku prognozowana liczba ludności w wieku 60 lat i więcej, wzrośnie w stosunku do roku
2011 o 117.126 osób, tj. o 28,05%. Oznacza to, że do 2035 roku można oczekiwać systematycznego
wzrostu liczby osób starszych w Warszawie. 54% tej populacji będą stanowiły kobiety.
Rysunek 19 Prognozowane starzenie się społeczeństwa Warszawy do roku 2035
29%
28%
28%
27%
27%
27%
26%
26%
26%
25%
25%
24%
24%
23%
2035
2033
2031
2029
2027
2025
2023
2021
2019
2017
2015
2013
2011
Rok
Najwięcej osób w wieku 60 lat i więcej mieszka na Mokotowie (ponad 65 tys.). Większa
koncentracja osób starszych występuje także na Pradze Południe, Woli, w Śródmieściu, na
Bielanach oraz na Targówku. Natomiast najmniej osób w wieku powyżej 60 lat mieszka
w Wesołej, Wilanowie i Rembertowie (rys. 20).
Rysunek 20 Liczba osób w wieku 60 lat i więcej w dzielnicach m.st. Warszawy
Wesoła
Wilanów
Rembertów
Włochy
Białołęka
Ursus
Żoliborz
Wawer
Praga-Północ
Ochota
Bemowo
Ursynów
Targówek
Bielany
Śródmieście
Wola
Praga-Południe
Mokotów
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
Biorąc pod uwagę strukturę wieku mieszkańców poszczególnych dzielnic m.st. Warszawy
wyraźnie widać, że populacja warszawskich seniorów jest nierównomiernie rozmieszczona
w przestrzeni miasta. Najniższy udział osób w wieku ponad 60 lat w ogólnej liczbie ludności
dzielnicy występuje na Białołęce (10%). Do młodych dzielnic należą także: Wesoła
i Wilanów (17%). Natomiast największy udział osób w wieku 60 lat i więcej występuje
w Śródmieściu (31%), na Żoliborzu i Mokotowie (30%), na Ochocie, Bielanach i Woli (28%)
(rys. 21).
Rysunek 21 Odsetek osób 60+ do ogółu mieszkańców dzielnicy m.st. Warszawy
35%
31% 30%
30%
30% 28% 28% 28%
26%
25%
25%
23% 22% 22%
21%
20%
20% 20%
19%
17% 17%
15%
10%
10%
5%
0%
Białołęka
Wesoła
Wilanów
Rembertów
Ursynów
Ursus
Bemowo
Wawer
Praga-Północ
Włochy
Praga-Południe
Targówek
Wola
Bielany
Ochota
Mokotów
Żoliborz
Śródmieście
Powyższe dane wskazują na potrzebę kierowania projektów i
w szczególności do „najstarszych” dzielnic.
usług miejskich
Wzmacnianie aktywności osób starszych
Warto spojrzeć na osoby starsze nie jak na problem, ale jak na źródło czasu, potencjału,
energii i doświadczenia, z którego można skorzystać nie tylko na polu rodzinnym, ale także
na rzecz realizacji inicjatyw społecznych i obywatelskich. Aktywne zaangażowanie osób
starszych może przynieść korzyści społeczne, dzięki bezpośredniemu uczestnictwu
i możliwościom, jakie osoby te tworzą jako wolontariusze, liderzy lokalni czy nieformalni
opiekunowie. Takie zaangażowanie pozwala również na utrzymanie motywacji osób
starszych, wzmacniając poczucie własnej wartości i zapobiegając wykluczeniu społecznemu.
W tym zakresie warto rozwijać ofertę miasta (UTW, Senior – starszy, sprawniejszy,
dzielnicowe programy zapobiegające wykluczeniu cyfrowemu) oraz uruchamiać nowe
projekty odpowiadające na zbadane potrzeby seniorów. Aktywności osób starszych sprzyja
również tani „bilet seniora” lub darmowy bilet na przejazdy komunikacją miejską.
Rozwój dziennych form wsparcia osób starszych
Utrzymanie osoby starszej w miejscu zamieszkania jest najbardziej efektywną formą wsparcia
osób wymagających pomocy. Rozwój jakościowy usług opiekuńczych, który według opinii
wielu specjalistów wymaga wzmocnienia, oraz wzmocnienie oferty ośrodków wsparcia
dziennego dla seniorów, pozwoli utrzymać osoby starsze jak najdłużej w środowisku
i zmniejszy liczbę osób kierowanych do domów pomocy społecznej.
Wysokość odpłatności za usługi opiekuńcze uzależniona jest od wysokości dochodu i ustalana
jest indywidualnie, zgodnie z uchwałą Rady m. st. Warszawy. W 2011 roku w Warszawie
przyznano usługi opiekuńcze dla 6013 osób w wieku 60 lat i więcej, na łączną kwotę
18.857.114 zł. Miasto prowadzi 18 dziennych domów pomocy dla 2904 osób starszych,
a kwota w budżecie m.st. Warszawy na ten cel w 2011 r. wyniosła 12.803.018zł.
Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności,
nie mogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić
niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do zamieszkania
w domu pomocy społecznej. W Warszawie funkcjonuje 18 domów pomocy społecznej,
w tym 5 prowadzonych przez zgromadzenia zakonne lub organizacje pozarządowe, w których
jest łącznie 1812 miejsc.
Wszystkie domy pomocy społecznej zarejestrowane przez Wojewodę muszą spełniać
określone w rozporządzeniu o domach pomocy społecznej standardy w zakresie zapewnienia
mieszkańcom odpowiednich warunków bytowych, opiekuńczych i wspomagających, jak też
w zakresie świadczonych przez wykwalifikowaną kadrę usług.
Łączny koszt finansowania warszawskich domów pomocy społecznej w 2011 r. wyniósł
75.393.065 zł.
Rysunek 22 Środki finansowe w budżecie m.st. Warszawy w 2011 r. na działania dla seniorów
88 527 712 zł
75 393 065 zł
21 817 664 zł
18 857 114 zł
12 803 018 zł
program szczepień przeciwko grypie
bezpłatne przejazy komunikacją
miejską dla osób 70+
1 904 443 zł
bilet seniora
1 982 926 zł
program Senior-starszy, sprawniejszy
placówki dziennego wsparcia dla
seniorów
usługi opiekuńcze
domy pomocy społecznej
700 000 zł
uniwersytety trzeciego wieku
100 000 000,00 zł
90 000 000,00 zł
80 000 000,00 zł
70 000 000,00 zł
60 000 000,00 zł
50 000 000,00 zł
40 000 000,00 zł
30 000 000,00 zł
20 000 000,00 zł
10 000 000,00 zł
0,00 zł
Rysunek 23 Liczba osób korzystających z różnych form aktywności dofinansowanych z budżetu m.st. Warszawy
250 000
225 836
200 000
150 000
100 000
59 568
61 982
program szczepień przeciwko
grypie
bilet seniora
50 000
1 812
6013
2904
5 102
9 897
domy pomocy społecznej
usługi opiekuńcze
placówki dziennego wsparcia
dla seniorów
uniwersytety trzeciego wieku
program Senior-starszy,
sprawniejszy
0
bezpłatne przejazy
komunikacją miejską dla osób
70+
WNIOSKI
Przeprowadzona analiza pokazuje wyraźny podział Warszawy na obszary wymagające
mniejszego i większego wsparcia w zakresie rewitalizacji i walki wykluczeniem. Szczególne
nasilenie problemów społecznych widoczne jest w dzielnicach takich jak Praga Północ, Praga
Południe, Targówek oraz Wola. Dlatego też, dzielnice te, a dokładnie ich obszary kryzysowe,
powinny w pierwszej kolejności zostać objęte wsparciem. Koncentracja rodzin zagrożonych
wykluczeniem społecznym jest na tym obszarach znacznie większa niż w dzielnicach
o mniejszym sprzężeniu problemów. Niemniej jednak w pozostałych dzielnicach istnieją
obszary kumulacji problemów społecznych, które powinny być delimitowane
i zaproponowane do działań interwencyjnych.
Wydaje się, że w celu otrzymania wymiernych efektów udzielanego wsparcia, konieczna jest
koncentracja działań na obszarze o zasięgu znacznie mniejszym niż dzielnica, wielkością
odpowiadającą raczej rejonowi szkoły bądź osiedlu, jeżeli punktem wyjścia będzie wsparcie
rodzin z dziećmi w wieku szkolnym.
Wsparcie kierowane do rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym powinno obejmować
zintegrowaną ofertę usług społecznych dostępną w miejscu zamieszkania w ramach
Lokalnego Systemu Wsparcia..
Drugie podejście wymaga interwencji sektorowej koncentrując się na problemach
przekrojowo. Dotyczy to kwestii bezdomności oraz wyzwań związanych ze starzejącym się
społeczeństwem.
Lp. WNIOSKI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
1.
2.
3.
4.
5.
6
Rewitalizacja Społeczna (obszarowo)
wyraźny podział na dzielnice wymagające mniejszego i większego wsparcia
w zakresie rewitalizacji społecznej
obszary proponowane do objęcia wsparciem – obszary kryzysowe dzielnic:
- Praga Północ
- Praga Południe
- Targówek
- Wola
- inne obszary kryzysowe pozostałych dzielnic
sugerowane objęcie działaniami terytorium znacznie mniejszego niż dzielnica np. rejon,
osiedle
koncentracja rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym w dzielnicach,
cechujących się znacznym sprzężeniem problemów społecznych
zapewnienie rodzinom wieloproblemowym wsparcia w postaci zintegrowanej oferty
usług społecznych dostępnych w miejscu zamieszkania
udzielanie wsparcia przez okres min. 2-3 lat
prowadzenie działań przez jednostki pozarządowe rozpoznawalne na danym terenie,
z doświadczeniem w pracy z mieszkańcami
wykorzystywanie streetworkingu, jako kluczowego narzędzia prowadzenia działań
wprowadzenie do programu asysty rodzinnej jako szansy dla rodzin z problemami
opiekuńczo-wychowawczymi
Przeciwdziałanie wykluczeniu (sektorowo)
Wprowadzenie aktywnych form wychodzenia z bezdomności – nastawienie na
usamodzielnianie,
Profesjonalizacja usług wykonywanych na rzecz osób bezdomnych poprzez wydawanie
decyzji administracyjnych w zakresie powierzenia zadania organizacjom
pozarządowym, a nie tylko wspierania,
Stworzenie bazy o osobach bezdomnych ułatwiającej dostosowywanie liczby miejsc
i specjalizacji placówek do potrzeb osób bezdomnych i możliwości miasta, dzieląc
działania na prewencyjne, aktywizujące i opiekuńcze.
Należy przeanalizować strukturę pomocy społecznej kierowanej do osób
wymagających wsparcia celem przygotowania długofalowej polityki uwzględniającej
proces starzenia się społeczności miasta
Konieczna jest modernizacja usług opiekuńczych finansowanych przez miasto
w szerszym kontekście z uwzględnianiem całości funkcjonowania systemu pomocy
społecznej w mieście.
Podejmowane działania Miasta wobec osób starszych w najbliższych latach powinny
sprzyjać zaangażowaniu społecznemu seniorów, pobudzając ich aktywność,
jednocześnie zapewniając odpowiednie wsparcie dla najbardziej potrzebujących.