Rola lekarza w rozpoznawaniu i przeciwdziałaniu zjawisku

Rola lekarza w rozpoznawaniu i przeciwdziałaniu zjawisku krzywdzenia dzieci
Joanna Cielecka-Kuszyk
Rok:
Wydawnictwo:
Miejsce wydania:
Przemoc może zdarzać się wszędzie, w każdym środowisku, niezależnie od czynników
ekonomicznych, społecznych czy religijnych. Nie stanowi ona już tylko problemu etycznego,
rozwiązywanego wewnątrz samej rodziny przez opiekunów dziecka i zależnym od ich woli,
stopnia edukacji czy metod wychowawczych. Stała się zjawiskiem społecznym, rozpatrywanym
na płaszczyźnie psychologicznej, medycznej i prawnej. Zawód lekarza, który umożliwia
kontaktowanie się z ludźmi także w ich własnym środowisku pozwala na bardziej wnikliwą
ocenę sytuacji dziecka: zdrowotnej, bytowej, funkcjonowania w rodzinie i ryzyka wystąpienia
przemocy.
Z medycznego punktu widzenia krzywdzenie dziecka jest szerokim pojęciem, obejmującym
krzywdzenie fizyczne, emocjonalne, seksualne, a nawet instytucjonalne. Maltretowanie dziecka,
ujęte w międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD) jako T74, stosowane jest nie tylko dla
określenia wyżej wymienionych form krzywdzenia, ale i zaniedbywania dziecka. Rozróżnia się
następujące rodzaje zaniedbywania:
- medyczne - brak przestrzegania zaleceń lekarzy, np. obowiązkowego kalendarza
szczepień ochronnych;
- żywnościowe - nieprawidłowe odżywianie dziecka;
- pozostawianie dziecka bez opieki - narażenie go na niebezpieczeństwa z zewnątrz,
agresję ze strony innych osób;
- opuszczenie dziecka - nie tyko porzucenie go, ale także brak zainteresowania ze strony
jednego z rodziców, np. po rozwodzie;
- brak wystarczającej wiedzy i umiejętności zajmowania się dzieckiem.
Polskie badania epidemiologiczne dotyczące maltretowania dzieci są niepełne i odbiegają
od statystyk innych krajów europejskich. Dzieje się tak głównie z powodu znikomej liczby
zgłaszanych przypadków, niedoskonałego systemu interwencyjnego, a także nieużywania przez
lekarzy rozpoznania T74 w międzynarodowej statystycznej klasyfikacji chorób. Pomniejsza to
rzeczywiste rozmiary zjawiska maltretowania dzieci i wpływa na brak wiarygodności opracowań
statystycznych. Zmniejsza się tym samym możliwość zgłaszania przypadków krzywdzenia
dzieci do odpowiednich służb społecznych, w tym prokuratury, policji, sądu rodzinnego i
instytucji pozarządowych, a - w konsekwencji - szansę na przerwanie cyklu przemocy wobec
1/3
Rola lekarza w rozpoznawaniu i przeciwdziałaniu zjawisku krzywdzenia dzieci
dzieci. Dlatego też konieczne jest stworzenie wielodyscyplinarnej płaszczyzny porozumienia i
wsparcia w trudnych przypadkach rozpoznania zespołu maltretowania dziecka.
Rola lekarza w tej dziedzinie obejmuje działanie profilaktyczne, diagnostyczne i
interwencyjne. Przeciwdziałanie krzywdzeniu dzieci powinno nastąpić już w czasie trwania ciąży
i polegać na rozpowszechnianiu wiedzy dotyczącej optymalnych warunków dla rozwoju dziecka
oraz na zapobieganiu chemicznym uzależnieniom. Niezwykle ważna jest opieka medyczna w
pierwszym roku dziecka, ponieważ w tym okresie najszybciej się ono rozwija i jest najbardziej
narażone na urazy. Nie zawsze są to urazy zamierzone. Często opiekunowie nie zdają sobie
sprawy, że samo potrząsanie niemowlęciem jest bardzo niebezpieczne i może spowodować
trwałe uszkodzenie mózgu, rdzenia kręgowego i narządu wzroku. Ujawnia się to czasami
dopiero w wieku przedszkolnym w postaci łagodnego opóźnienia umysłowego i niedowidzenia.
Znajomość czynników ryzyka występowania przemocy pozwala zapobiec wystąpieniu
zespołu maltretowania dziecka. Na zjawisko to narażone są dzieci wzrastające nie tylko w
rodzinach dysfunkcyjnych, w trudnych warunkach bytowych i społecznych, w rodzinach
alkoholików, ale także te z rodzin niepełnych, dzieci sprawiające trudności wychowawcze, z
wadami wrodzonymi i przewlekle chore. Sprawcy często mają poczucie winy, odczuwają wstyd,
czasami nie są w stanie zapanować nad swoją agresją i nie umieją inaczej postępować.
Większość z nich ma podobne doświadczenia z własnego dzieciństwa i nie potrafi w inny
sposób radzić sobie z wysokim poziomem stresu w relacjach rodzinnych. Ich dzieci powinny
być objęte szczególną opieką pediatryczną, umożliwiającą szybką interwencję w przypadku
zagrożenia.
Ze względu na fakt, że 40% dzieci krzywdzonych to niemowlęta i małe dzieci poniżej 5 roku
życia, lekarz pediatra powinien być szczególnie uczulony na wszelkie sygnały dotyczące
przemocy w rodzinie. W trakcie rutynowego badania istnieje okazja do całkowitego rozebrania
dziecka, zaobserwowania zmian pourazowych i opisania ich.
Zadaniem lekarza jest
odróżnienie zmian spowodowanych urazami zamierzonymi od przypadkowych
. Badanie bezpośrednie uzupełniają: dokładne zebranie wywiadu i porównanie okoliczności
wypadku ze stanem fizycznym dziecka, ocena jego rozwoju w kontekście wersji urazu
podawanej przez opiekunów. Bardzo ważną wskazówką jest niewspółmierność między
powodem zgłoszenia się do lekarza a stanem klinicznym dziecka. W takich wypadkach rodzice
z reguły przedstawiają przyczynę mniej poważną niż objawy urazowe. Często podają niejasne
przyczyny, zmieniają wersje wypadku, twierdzą, że dziecko samo zadało sobie uraz lub zrobiło
to rodzeństwo. Z reguły istnieje długi okres pomiędzy zgłoszeniem się do lekarza a początkiem
zaburzeń. Ważną wskazówką jest też fakt szybkiego powrotu do zdrowia w momencie
odseparowania dziecka od rodziców, a nawrót choroby po jego powrocie do dawnych
warunków życia ze sprawcami przemocy.
Liczne badania wykazały, że krzywdzenie dzieci nie jest jednorazowym epizodem w życiu
rodziny, lecz powtarzającymi się, długotrwałymi, zamierzonymi urazami. W większości
przypadków szybkie postawienie diagnozy nie jest możliwe. Często najważniejsze informacje
znajdują się we wcześniejszej dokumentacji medycznej ze szpitala lub poradni, nawet w
krótkich opisach dotyczących pierwszych miesięcy dziecka, powtarzających się tzw.
przypadkowych urazach (wypadnięcia z łóżeczka, oparzenia w czasie kąpieli), czy też
2/3
Rola lekarza w rozpoznawaniu i przeciwdziałaniu zjawisku krzywdzenia dzieci
niezgłaszania się w wyznaczonym terminie na szczepienia. Dotarcie do dokumentacji
pozostałych dzieci w rodzinie umożliwia porównanie danych i często okazuje się, że podobne
urazy i choroby zdarzały się u nich w tym samym okresie rozwojowym.
Leczenie zespołu maltretowania jest trudne, kosztowne, wymaga wdrożenia wysoko
specjalistycznych procedur medycznych. Pomimo tego skutki krzywdzenia dziecka pozostają na
długie lata w sferze fizycznej, psychicznej, a 30% osób krzywdzonych w dzieciństwie powtarza
te same zachowania w stosunku do swoich dzieci. Pamiętajmy również, że 70% dzieci po 3
latach krzywdzenia wykazuje opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Działania interwencyjne
powinny być wdrożone w chwili podejrzenia krzywdzenia fizycznego, nawet jeżeli stan dziecka
nie jest ciężki. Lekarz może skierować pacjenta do szpitala w celu dalszej obserwacji,
zapewnienia bezpieczeństwa i postawienia końcowej diagnozy. Aby ułatwić rozpoznanie i
zorganizowanie ochrony krzywdzonemu dziecku, każdy lekarz rejonowy powinien dysponować
możliwością kontaktowania się z zespołem ludzi zapewniających opiekę nad dzieckiem i
rodziną na danym terenie.
Autorka jest doktorem nauk medycznych, specjalistą pediatrą i patologiem. Pracuje w
Centrum Zdrowia Dziecka.
E-mail: [email protected]
3/3