zmniejszenie częstości występowania nadwagi, otyłości

ZAŁOŻENIA
NARODOWEGO PROGRAMU
ZAPOBIEGANIA NADWADZE I OTYŁOŚCI
ORAZ PRZEWLEKŁYM CHOROBOM
NIEZAKAŹNYM POPRZEZ POPRAWĘ
ŻYWIENIA I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
Prof. dr hab. med. Mirosław Jarosz
Dyrektor Instytutu Żywności i Żywienia
WSTĘP
Program, poprzedzony paroletnimi działaniami
przygotowawczymi, prowadzonymi przez Instytut
Żywności i Żywienia został podjęty oficjalnie w
2007r.
Jest on realizowany w ramach programów polityki
zdrowotnej państwa i finansowany z budżetu
Ministerstwa Zdrowia. Program jest planowany na
5 lat, ale będzie on niewątpliwie wymagał
kontynuacji, co uwzględniono w jego projekcie.
Program wykonuje Instytut Żywności i Żywienia,
uwzględniając wyniki konsultacji środowiskowych.
Nadzór merytoryczny sprawuje Rada Programowa.
Założenia i główne kierunki działań w obrębie
programu były prezentowane i dyskutowane na
„Pierwszej Konsultacji Państw Członkowskich na
rzecz Ministerialnej Konferencji WHO nt. Walki z
Otyłością” (First Member States’ Consultation for
the WHO European Ministerial Conference on
Counteracting Obesity - Kopenhaga, 10.12-10. 2005)
oraz ujęte w raporcie WHO nt. „Żywienie, aktywność
fizyczna
i
zapobieganie
otyłości:
ostatnie
wydarzenia polityczne w Regionie Europejskim
WHO” (Nutrition, physical activity and prevention of
obesity: recent policy developments in the WHO
European region, August 2006).
GENEZA PROGRAMU I JEGO UZASADNIENIE
Jak alarmuje Światowa Organizacja Zdrowia, w
ciągu ostatnich dwudziestu lat trzykrotnie
wzrosła częstość występowania otyłości. W
Regionie Europejskim WHO nadwagę ma
połowa osób dorosłych i jedna piąta dzieci.
Jedna trzecia w tej grupie to osoby, które są już
otyłe,
a
ich
liczba
szybko
wzrasta.
Przewiduje się, że jeśli nie zostaną podjęte
odpowiednie działania, a występowanie otyłości
będzie się zwiększać w takim samym tempie jak
w latach 1990, to w 2010 r. dotknie ona 150 mln
osób dorosłych i 15 milionów dzieci.
Nadwaga i otyłość stanowią przyczynę
znacznej części przewlekłych chorób
niezakaźnych, skrócenia przeciętnego
trwania życia i pogorszenia jego jakości.
Ponad milion zgonów rocznie w
Regionie Europejskim spowodowanych
jest chorobami związanymi z nadmierną
masą ciała.
Przyczyny nadwagi i otyłości to
narastający brak równowagi pomiędzy
pobraniem a wydatkowaniem energii,
uwarunkowany z kolei wzrostem spożycia
produktów i napojów o wysokiej gęstości
energetycznej i radykalnym spadkiem
aktywności fizycznej (The challenge of
obesity in the WHO European Region and the
strategies for response. Summary. Edited by:
Francesco Branca, Haik Nikogosian and Tim
Lobstein. World Health Organization 2007).
Światowa Organizacja Zdrowia uznając, że
nieprawidłowe żywienie i mała aktywność fizyczna
stanowią dwa główne czynniki ryzyka takich
przewlekłych chorób niezakaźnych, jak cukrzyca
typu 2, choroby układu krążenia i niektóre
nowotwory, opracowała wytyczne dotyczące
działań mających na celu modyfikację tych
czynników, ujmując je w „Strategii globalnej
dotyczącej diety, aktywności fizycznej i zdrowia”
(Global Strategy on Diet, Physical Activity and
Health).
Wymieniony dokument i zawarte w nim
zalecenia zostały przyjęte przez delegacje
państwowe, uczestniczące w 57 Światowym
Zgromadzeniu Zdrowia (22 maja 2004r.).
WHO, biorąc pod uwagę przekonujące dowody
świadczące o tym, że epidemia nadwagi i otyłości
szkodliwych następstw zdrowotnych ma jednak
charakter odwracalny, a ich prewencja wymaga
zdecydowanego wzmocnienia, zorganizowała
następnie Europejską Konferencję
Ministerialną
nt.
WalkI
z
Otyłością.
Odbyła się ona w dniach 15-17 listopada 2006 r. w
Stambule: podczas konferencji reprezentanci 48
krajów Regionu Europejskiego WHO podpisali
Europejską Kartę Walki z Otyłością (European
Charter on Counteracting Obesity), zawierającą
wytyczne dla rządów krajów w Regionie.
Podstawowym celem zalecanych działań jest
ograniczenie nadwagi i otyłości i odwrócenie
wieloletniego trendu. Zgodnie z kartą (przetłumaczoną
na jęz. polski i opublikowaną przez Instytut Żywności i
Żywienia), w ciągu następnych 4-5 lat w większości
krajów powinien nastąpić widoczny postęp, zwłaszcza
w odniesieniu do dzieci i młodzieży, a najpóźniej do
2015 roku powinno być możliwe odwrócenie trendu
wzrostowego.
WHO będzie monitorować skutki podjętych działań i
opracowywać raporty temu poświęcone (pierwszy
raport ma być przygotowany w 2010 r).
NARODOWY
PROGRAM
ZAPOBIEGANIA
NADWADZE I OTYŁOŚCI ORAZ PRZEWLEKŁYM
CHOROBOM
NIEZAKAŹNYM
POPRZEZ
POPRAWĘ
ŻYWIENIA
I
AKTYWNOŚCI
FIZYCZNEJ POL-HEALTH jest odpowiedzią
naszego
kraju
na
inicjatywy
WHO.
Uwzględnia on również stanowisko wyrażone w
Białej Księdze Komisji Europejskiej pt.
”Strategia dla Europy odnośnie żywienia,
nadwagi i otyłości w aspekcie zdrowia”
(A Strategy for Europe on Nutrition, Overweight
and Obesity related health issues).
Dokument ten był poprzedzony Zieloną
Księgą Komisji nt. „Promowanie zdrowego
żywienia i aktywności fizycznej: europejski
wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i
chorobom przewlekłym” (The Green Paper
„Promoting healthy diets and physical
activity: a European dimension for the
prevention of overweight, obesity and
chronic diseases”).
Ocena realizacji strategii odbywa się m. in.
na forum Grupy Wysokiego Szczebla ds.
Żywienia
i
Aktywności
Fizycznej,
utworzonej przez Komisję Europejską.
Na spotkaniach Grupy, reprezentanci
krajów
członkowskich
przestawiają
narodowe programy działań oraz ustalana
jest dalsza strategia poprawy żywienia
i aktywności fizycznej w Europie.
Realizacja powyższego programu
jest zatem ważnym zobowiązaniem
Polski w stosunku do Komisji oraz WHO.
Przygotowano go jednak przede
wszystkim ze względu na
rozpowszechnienie nadwagi i otyłości
w Polsce i dotychczasowy brak,
w przeciwieństwie do szeregu innych
krajów, szerokich, skoordynowanych
przedsięwzięć w zakresie ich
zapobiegania i zwalczania.
Nadwaga i otyłość w naszym kraju dotyczy
już niestety ponad połowy ludności dorosłej:
według wyników badań ogólnopolskich,
przeprowadzonych przez Instytut Żywności i
Żywienia w 2000r. (w ramach projektu nt.
„Badania indywidualnego spożycia żywności i
stanu
odżywienia
w
gospodarstwach
domowych”- „Household Food Consumption
and Anthropometric Survey”, wykonanego z
pomocą finansową i doradczą FAO),
nadmierna masa ciała występowała u około
57% dorosłych mężczyzn i około 49%
dorosłych kobiet.
Wyniki
późniejszych
badań,
przeprowadzonych w latach 2003 - 2005
(program WOBASZ - Wieloośrodkowe
Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia
Ludności) określiły częstość występowania
nadwagi i otyłości na ponad 61% wśród
dorosłych mężczyzn i na ponad 50% wśród
dorosłych kobiet.
Świadczy to o tendencji wzrostowej
w
występowaniu
nadwagi
i
otyłości
w naszym kraju, szczególnie w przypadku
mężczyzn.
Nadmierna masa ciała częsta jest także
niestety wśród dzieci i młodzieży: według
cytowanych badań Instytutu Żywności
i Żywienia, miało ją 20% chłopców i prawie
15% dziewcząt.
Działania w kierunku zmniejszenia tej
epidemii miałyby także korzystny wpływ na
sytuację w zakresie tych przewlekłych chorób
niezakaźnych, jak choroby układu krążenia i
niektóre nowotwory złośliwe, w przypadku których
żywienie i aktywność fizyczna stanowią główne
czynniki ryzyka: choroby układu krążenia są
niestety znacznie większym zagrożeniem życia w
Polsce niż średnio w krajach UE: poziom
umieralności z powodu tych chorób wśród osób w
wieku 25-64 lata jest w naszym kraju o 71% wyższy
od przeciętnego w UE (Sytuacja zdrowotna ludności
Polski. Pod redakcją Bogdana Wojtyniaka i Pawła
Goryńskiego.
Narodowy
Instytut
Zdrowia
Publicznego- Państwowy Zakład Higieny, Warszawa
2008).
W przypadku nowotworów złośliwych
natomiast „jeżeli umieralność w naszym
kraju będzie nadal zmniejszała się w takim
tempie, to obecny przeciętny poziom
umieralności w UE zostanie osiągnięty za
15-16 lat w przypadku mężczyzn a w
przypadku kobiet dopiero za kilka pokoleń”
(Wojtyniak i Goryński, 2008).
C EL E PR OG R AM U POL -HEAL TH
Celem
ogólnym
Programu
jest
poprawa
żywienia,
zwiększenie
aktywności fizycznej i poprawa stanu
odżywienia ludności w Polsce jako
niezbędnego warunku powstrzymania
epidemii nadwagi i otyłości, a także
zmniejszania częstości występowania
żywieniowych
czynników
ryzyka
przewlekłych chorób niezakaźnych
poprzez:
• ułatwienie świadomego wyboru produktów
żywnościowych poprzez edukację społeczeństwa, w
tym na temat znakowania żywności i oświadczeń
żywieniowych,
• oddziaływanie i współpracę z przemysłem
spożywczym na rzecz produkcji żywności o
walorach prozdrowotnych,
• stałe upowszechnianie wiedzy w społeczeństwie
na temat roli żywienia i aktywności fizycznej w
prewencji
pierwotnej
przewlekłych
chorób
niezakaźnych,
• ustawiczne kształcenie i podnoszenie kwalifikacji
grup zawodowych zajmujących się zdrowiem
człowieka (lekarze, pielęgniarki, dietetycy),
• opracowanie i wdrażanie systemu poradnictwa
dietetycznego do podstawowej i specjalistycznej
opieki zdrowotnej oraz szpitali,
• oddziaływanie na rzecz stworzenia dzieciom i
młodzieży możliwości uczestniczenia
w pozalekcyjnych zajęciach sportoworekreacyjnych
na
terenie
szkół
i
miejsc
zamieszkania,
• wdrażanie standardów żywienia w szpitalach w
celu poprawy skuteczności leczenia i zmniejszenia
jego kosztów,
• opracowanie i wdrażanie systemu poradnictwa w
zakresie poprawy aktywności ruchowej pacjentów
hospitalizowanych z różnych przyczyn w celu
poprawy skuteczności leczenia.
ZAKŁADA SIĘ,
ŻE REALIZACJA PROGRAMU
PRZYNIESIE NASTĘPUJACE EFEKTY:
• zwiększenie świadomości żywieniowej społeczeństwa;
• modyfikację modelu żywienia na prozdrowotny;
•
zmniejszenie częstości występowania
czynników ryzyka chorób dietozależnych;
żywieniowych
•
wypracowanie modelu postępowania zwiększającego
aktywność fizyczną wszystkich grup wiekowych i wzrost
świadomości społecznej w zakresie roli ruchu w zachowaniu
zdrowia i sprawności fizycznej;
•
zmniejszenie częstości występowania nadwagi, otyłości,
hipercholesterolemii, hiperlipidemii oraz hiperhomocysteinemii;
• poprawę żywienia i aktywności fizycznej dzieci i młodzieży
oraz ludności dorosłej, w tym powyżej 65 roku życia;
• obniżenie występowania przedwczesnej niepełnosprawności
fizycznej oraz przedwczesnej umieralności z powodu chorób
układu krążenia, nowotworów żywieniowozależnych, osteoporozy
oraz chorób układu pokarmowego;
• wydłużenie dalszego przeciętnego trwania życia;
•
zmniejszenie
kosztów
leczenia
przewlekłych
chorób
niezakaźnych oraz skutków ekonomicznych niepełnosprawności i
przedwczesnej umieralności;
• wdrożenie do systemu podstawowej i specjalistycznej opieki
zdrowotnej metodologii oceny stanu odżywienia, jako jednego z
podstawowych narzędzi wczesnej diagnostyki nadwagi i otyłości,
z wyróżnieniem jej rodzajów, w aspekcie stopnia zagrożenia
zdrowia;
• sukcesywne zwiększanie na rynku asortymentu żywności o
obniżonej zawartości tłuszczu, soli i cukru.
WYNIKI DOTYCHCZASOWEJ REALIZACJI
PROGRAMU
W pierwszym roku realizacji Programu (2007) opracowano
i przygotowano do druku 2 monografie, będące wytycznymi
do wdrażania prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży w
szkołach:
• Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz
wskazówki dotyczące aktywności fizycznej i zdrowego stylu życia
• Obiady szkolne dla dzieci szkół podstawowych i gimnazjalnych,
z podaniem jadłospisów na 2 poziomach ekonomicznych.
W roku 2008 zorganizowano 4 konferencje szkoleniowe
w zakresie problematyki programu - każda dla ok. 200 osób
z przygotowaniem zróżnicowanych materiałów w
zależności
od reprezentowanego środowiska.
W związku z problematyką Programu, uwzględniając
wysokie spożycie soli w Polsce i jego niekorzystne
efekty zdrowotne oraz biorąc pod uwagę zalecenia
Światowej Organizacji Zdrowia, a także postulat
Grupy Roboczej Wysokiego Szczebla ds. Żywienia i
Aktywności Fizycznej, powołanej przez Komisję
Europejską,
Instytut
Żywności
i
Żywienia
przygotował „Stanowisko w sprawie podjęcia
inicjatyw zmierzających do zmniejszenia spożycia
soli w Polsce”. Stanowisko, wytyczające kierunki
niezbędnych działań, zostało skonsultowane
z przedstawicielami zainteresowanych środowisk
podczas
spotkania
we
wrześniu
2008r.,
zorganizowanego pod Patronatem Ministra Zdrowia.
W ramach działań przygotowawczych, poprzedzających
podjęcie Programu opublikowano w wydawnictwach
Instytutu Żywności i Żywienia obszerne studium nt.
„Otyłość,
aktywność
fizyczna,
zdrowie
Polaków”,
przedstawiające diagnozę stanu odżywienia, aktywności
fizycznej i żywieniowych czynników ryzyka otyłości oraz
przewlekłych chorób niezakaźnych w naszym kraju.
Szczegółowy wykaz zadań planowanych na lata 2007-2011
można znaleźć w Programie opublikowanym na stronie:
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npz_nadwadz
e_otylosci_25072007.pdf
BARIERY I ZAGROŻENIA
Dramatycznie małe dotychczasowe
finansowanie Programu w stosunku
do planowanych kosztów: określono
je łącznie na ponad 12 mln zł.
na okres 5 lat.
Środki, przyznane faktycznie w latach
2007-2008 wyniosły jedynie 430 tys.
zł. Spodziewane finansowanie roku
2009, wynoszące około 1 mln zł,
pozostanie również znacznie niższe
od planowanej średniej rocznej,
wynoszącej około 2,4 mln. zł.