Poradnik Językowy NR 8/2015 - spis treści

2015
październik
zeszyt 8
SPIS TREŚCI
ARTYKUŁY I ROZPRAWY
Stanisław Dubisz: „Dwadzieścia lat później” – język polski poza granicami kraju
– historia badań i ich perspektywy ...................................................................
Halina Karaś: Odrodzenie polszczyzny czy jej zanik? O sytuacji języka polskiego
na dawnych Kresach Wschodnich ....................................................................
Elżbieta Sękowska: Migracje europejskie Polaków w ramach Unii Europejskiej
– przegląd badań ..............................................................................................
Władysław T. Miodunka: Znajomość polszczyzny wśród cudzoziemców
niepolskiego pochodzenia. O potrzebie metodologii badań ................................
Robert Dębski: Wpływ nowych technologii na dynamikę utrzymania języka
polskiego w świecie. W poszukiwaniu modelu badawczego ...............................
Ewa Lipińska: Postawy młodzieży polonijnej wobec języka ojczystego i tożsamości
etnicznej ..........................................................................................................
Anna Czeniek: Język polski mniej lub bardziej dziedziczony. Czynniki wpływające
na kompetencję językową dzieci polskich emigrantów ......................................
Elżbieta Łątka-Likh: Polskie skrypty kulturowe w kontaktach ze wspólnotą
innojęzyczną. Zagadnienia metodologiczne .......................................................
Agnieszka Rabiej: Nowa krajowa polityka edukacyjna wobec Polonii .......................
Bogdan Walczak: Polszczyzna poza granicami kraju w historii języka polskiego ......
Adam Pawłowski: Promocja języka polskiego – między lingwistyką
a marketingiem ................................................................................................
7
18
36
45
61
73
90
101
112
132
143
2015
październik
zeszyt 8
CONTENTS
PAPERS AND DISSERTATIONS
Stanisław Dubisz: “Twenty years later” – the Polish language abroad – the history
and prospects of the research ..........................................................................
Halina Karaś: Rebirth or decline of the Polish language? On the position of Polish
in the old Eastern Borderlands ........................................................................
Elżbieta Sękowska: European migrations of Poles within the European Union
– review of studies ............................................................................................
Władysław T. Miodunka: The command of Polish among foreigners of non-Polish
origin. On the need of a research methodology .................................................
Robert Dębski: Impact of new technologies on the dynamics of maintaining
the Polish language in the world. In search of a research model .......................
Ewa Lipińska: Attitudes of the youth from the Polish community abroad towards
their mother tongue and ethnical identity ........................................................
Anna Czeniek: The more or less inherited Polish language. Factors influencing
the language competence of Polish emigrants’ children ....................................
Elżbieta Łątka-Likh: Polish cultural scripts in contact with speakers of another
language. Methodological issues ......................................................................
Agnieszka Rabiej: The new national educational policy towards the Polish
community abroad ...........................................................................................
Bogdan Walczak: The Polish language beyond the country’s borders in the history
of Polish ...........................................................................................................
Adam Pawłowski: Promotion of the Polish language – on the borderline between
linguistics and marketing .................................................................................
7
18
36
45
61
73
90
101
112
132
143
2015
październik
zeszyt 8
W ZESZYCIE
Ten zeszyt „Poradnika Językowego” powstał z inicjatywy Pana Profesora Władysława
T. Miodunki, któremu Redakcja składa serdeczne życzenia z okazji Jego tegorocznego
jubileuszu.
***
– Badania języka polskiego poza granicami kraju zostały zapoczątkowane w latach
30. XX w. Układają się one w cztery okresy: 1945–1970, 1971–1989/90, 1990–2004, po
2004. Od próby pierwszej ich syntezy upływa właśnie 20 lat, co motywuje podjęcie prac
nad kolejnymi podsumowaniami.
– Sytuacja języka polskiego na dawnych Kresach Wschodnich podlega obecnie bardzo
dynamicznym zmianom, co upoważnia postawienie alternatywnego pytania: czy mamy do
czynienia z odrodzeniem, czy zanikaniem języka polskiego na Wschodzie.
– W obrębie Unii Europejskiej zachodzą współcześnie intensywne migracje ludności,
w których biorą udział także Polacy. Zakres skutków tych migracji, mających charakter
społeczny, kulturowy i psychologiczny, uzasadnia podjęcie badań nad tymi procesami.
– Wśród obcokrajowców zdających certyfikatowe egzaminy z języka polskiego zdecydowanie przeważają osoby niepolskiego pochodzenia (ponad 80%), które chcą w Polsce
podjąć pracę lub uzyskać polskie obywatelstwo. Wymaga to określonych działań w sferze
polityki językowej i glottodydaktyki polonistycznej.
– W sytuacji emigracyjnej sprawy tożsamości narodowej (etnicznej) nabierają ostrości.
Badania młodzieży pokolenia polonijnego w Chicago, Paryżu i Wiedniu wykazują wśród
niej znaczny stopień poczucia polskości, co jednak nie wiąże jej planów na przyszłość ani
z Polską, ani z obecnym krajem osiedlenia.
– W większości (według badań pilotażowych) polskojęzycznych rodzin poza granicami
kraju język polski (jako kod odziedziczony) pozostaje wartością rdzenną, a zatem jego znajomość u dzieci jest wspierana przez rodziców. Jego zachowanie zależy m.in. od pozycji
społecznej rodziny, jej zamożności i wykształcenia.
– Skrypty kulturowe wyrażania emocji jako ważny składnik transferu komunikacji
językowej powinny być uwzględniane w nauczaniu języków obcych, w tym – w glottodydaktyce polonistycznej. Poznanie ich odmienności pozwala na stymulowanie procesów
integracji i asymilacji kulturowej.
– Wzrost intensywności procesów migracyjnych wpływa na zmianę zakresu i kierunków działalności szkolnictwa polonijnego w świecie, co znajduje odzwierciedlenie w nowej
polskiej polityce edukacyjnej wobec Polonii, wprowadzanej przez Ministerstwo Edukacji
Narodowej.
– Zjawisko występowania języka polskiego poza granicami państwa (kraju) sięga
w naszej historii XII w. Wiązało się to ze zmianami terytorium Polski i objęło wszystkie jej
granice (zachodnią, północną, wschodnią i południową). Poczynając od XVI w., towarzyszył temu rozwój dydaktyki języka polskiego jako obcego.
– O początkach promocji polszczyzny można już mówić w odniesieniu do XVI w., ale
jako składnik polityki językowej występuje ona w ciągu minionego 200-lecia. Odbiorcami
działań promocyjnych mogą być mieszkańcy Polski, Polacy za granicą i zbiorowości polonijne oraz obcokrajowcy.
***
Język polski poza granicami kraju – Polonia – badania polonijne – polszczyzna na
dawnych Kresach Wschodnich – migracje europejskie – glottodydaktyka polonistyczna
– utrzymanie polszczyzny w świecie – tożsamość etniczna – język polski jako język dziedziczony – polskie skrypty kulturowe – polityka edukacyjna – polszczyzna poza granicami
kraju w historii – promocja polszczyzny.
Red.