docRaport końcowy z opracowania mapy hydrograficznej zlewni Bugu
download 
Reklamacja Transkrypt
Raport końcowy z opracowania mapy hydrograficznej zlewni Bugu
Unia Europejska Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Budowa polsko – białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Projekt NEB/PL/LUB/2.1/06/66 TACIS: 2008/154-946 Komponent B Dokumenty merytoryczno-techniczne Podkomponent B1 Mapa hydrograficzna Etap VII Raport końcowy z realizacji prac nad mapą hydrograficzną zlewni Bugu Autor: Wojciech Sobolewski Kооrdynator Projektu: Paweł Błaszczyk Kierownik Merytoryczny Projektu: Teresa Zań Kierownik białoruskiej części Projektu: Konstantin Krasowskij Kierownik ukraińskiej części Projektu: Jurij Bachmaczuk Grudzień 2008r Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu Partnerzy projektu: Instytut Ochrony Środowiska Partner Wiodący – Główny Partner Finansowy Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie Partner Zwykły Brzeski Obwodowy Komitet Zasobów Naturalnych i Ochrony Środowiska Partner Zwykły Wołyński Zarząd Urządzeń i Gospodarki Wodnej w Łucku Partner Zwykły Sfinansowano ze środków: Unii Europejskiej Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Unii Europejskiej Fundusz TACIS/CBC Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku oraz Partnerów Projektu 4 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu Spis treści: 1 2 3 4 5 Wstęp.......................................................................................................................................6 1.1 Cel i zakres raportu .........................................................................................................6 1.2 Przyjęta metodyka prac nad mapą...................................................................................6 Informacja przestrzenna dla potrzeb zarządzania środowiskiem i gospodarką wodną...........6 Przebieg prac nad mapą...........................................................................................................7 3.1 Prace w polskiej części zlewni Bugu ..............................................................................7 3.2 Prace w białoruskiej i ukraińskiej części zlewni Bugu ...................................................8 3.3 Prace nad mapą całej zlewni Bugu..................................................................................9 Podsumowanie i wnioski.......................................................................................................11 Rekomendacje dalszych prac nad mapą zlewni Bugu ..........................................................12 5.1 Rozbudowa treści mapy hydrograficznej ......................................................................12 5.2 Szkolenia personelu.......................................................................................................12 5.3 Tworzenie internetowego serwisu mapowego ..............................................................13 5 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu 1 Wstęp 1.1 Cel i zakres raportu Celem niniejszego raportu jest podsumowanie prac nad mapą hydrograficzną zlewni Bugu wykonanych w ramach projektu "Budowa polsko–białorusko– ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu". W raporcie przedstawiono załoŜenia geoinformatyczne tworzenia map cyfrowych, przebieg prac nad tworzeniem mapy dla zlewni Bugu oraz wnioski i rekomendacje dotyczące dalszej współpracy w zakresie rozbudowy i aktualizacji treści mapy hydrograficznej obejmującej całą zlewnię Bugu. 1.2 Przyjęta metodyka prac nad mapą Zgodnie z harmonogramem realizacji projektu praca nad mapą odbywała się etapami, w sumie na prace związane z mapą poświęcono cztery etapy (I, III, VIIa i VIIb oraz VIIc). Metodyka prac zakładała następujący ich podział w poszczególnych etapach: - Etap I (IX-XI 2007) - opracowanie „Projektu wytycznych do tworzenia mapy hydrograficznej zlewni Bugu” i wstępne prace nad mapami polskiej części zlewni, - Etap III (VI-VIII 2008) – przetłumaczenie „Projektu wytycznych…” na języki rosyjski i ukraiński oraz eksperckie uzgodnienie ww. wytycznych - Etap VIIa i VIIb (VIII-X 2008) - inwentaryzację hydrograficzną i opracowanie map białoruskiej i ukraińskiej części zlewni - Etap VIIc (X-XII 2008) - opracowanie mapy zbiorczej dla całej zlewni Bugu oraz opracowanie rekomendacji dotyczących dalszych prac nad mapą. W ramach prac nad mapą odbyły się trzy spotkania ekspertów polskich, białoruskich i ukraińskich - w etapie III (Łuck) spotkanie uzgadniające wytyczne, a w etapach VIIa (Brześć) i VIIc (Lublin) spotkania robocze bezpośrednio związane z przygotowaniem i omawianiem prac związanych z inwentaryzacją hydrograficzną i pracami informatycznymi. Prace w etapach I i VIIc wykonywane były wyłącznie przez ekspertów polskich. Inwentaryzację oraz robocze opracowanie mapy białoruskiej i ukraińskiej części zlewni Bugu wykonane zostało przez ekspertów z tych krajów. Zbiorczą mapę Bugu i Raport Końcowy wykonali eksperci polscy. 2 Informacja przestrzenna dla potrzeb zarządzania środowiskiem i gospodarką wodną Informacje przestrzenne stanowią cenną pomoc, a niekiedy nawet niezbędną podstawę podejmowania decyzji w zakresie planowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej i wielu innych dziedzin gospodarki i nauki. Od kilku dziesięcioleci rozwijane są systemy informatyczne słuŜące do gromadzenia, zarządzania i analizy takich danych. Pojawienie się komputerów osobistych (PC) i szybki wzrost ich mocy obliczeniowej przyczynił się do popularyzacji wśród szerokiego grona uŜytkowników róŜnego typu rozwiązań informatycznych, w tym takŜe systemów zarządzania bazami danych i systemów geoinformatycznych. Rozwinęły się nowe sposoby zbierania informacji geograficznych (np. teledetekcja prowadzona przy uŜyciu radarów i sensorów umieszczonych na powierzchni ziemi, w samolotach, sztucznych satelitach i wahadłowcach kosmicznych. W ostatnich latach intensyfikowane się takŜe prace nad przetwarzaniem zasobów kartograficznych (m. in. map topograficznych, geologicznych, hydrograficznych i glebowych) do postaci numerycznej, poprzez ich skanowanie i wektoryzację. Pojawiły się produkty w formie ortofotomap cyfrowych (lotniczych i satelitarnych), które 6 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu stanowią podstawę aktualizacji map juŜ istniejących oraz tworzenia nowych opracowań. Istotny wkład w rozwijanie zasobów cyfrowych danych przestrzennych mają jednostki państwowe (m. in. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Państwowy Instytut Geologiczny, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa, Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej czy Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych), które tworzą lub nadzorują powstawanie danych przestrzennych w postaci róŜnorodnych warstw tematycznych i powiązanych z nimi baz danych opisowych. Informacje takie są generowane i gromadzone między innymi w celu prowadzenia racjonalnego zarządzania i gospodarowania zasobami środowiska naturalnego. Jest to bardzo istotne w przypadku zlewni rzecznych, które są ekosystemami szczególnie wraŜliwymi ze względu na dynamiczne zmiany w nich zachodzące. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną wprowadzoną przez Unię Europejską w 2000 roku, ochronie podlegają wszystkie rodzaje wód ponad podziałami politycznymi. Dlatego teŜ, w zakresie ochrony wód i racjonalnego ich wykorzystywania, konieczna jest aktywna, międzynarodowa współpraca na rzecz gospodarowania wodą oraz kontroli i redukcji zanieczyszczeń. Zlewnia Bugu obejmuje obszar połoŜony na terytorium trzech państw: Białorusi, Ukrainy i Polski. Podstawą sprawnej realizacji międzynarodowych projektów obejmujących cały obszar zlewni jest szybki dostęp do kompleksowej informacji przestrzennej i baz danych w połączeniu z moŜliwością korzystania z nowoczesnych narzędzi analitycznych i środków wizualizacji ułatwiających zrozumienie wyników tworzonych opracowań. Jednym z celów projektu „Budowa polsko – białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu” było opracowanie przez partnerów z Polski, Białorusi i Ukrainy zbioru danych w postaci mapy cyfrowej zlewni, która byłaby pomocna w zarządzaniu zasobami środowiska naturalnego i planowaniu wszelkich działań na tym obszarze. 3 Przebieg prac nad mapą 3.1 Prace w polskiej części zlewni Bugu Prace zostały rozpoczęte od sformowania polskiej grupy eksperckiej złoŜonej ze specjalistów z zakresu hydrologii i geoinformatyki. W skład zespołu weszli pracownicy naukowi Zakładu Hydrografii i Pracowni GIS Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie oraz specjaliści z Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie (Zarząd Zlewni w Lublinie). Pierwszym etapem prac było opracowanie „Projektu wytycznych do tworzenia mapy hydrograficznej zlewni Bugu”. Przyjęto zasadę, Ŝe mapa będzie tworzona na podstawie istniejących juŜ danych przestrzennych, a w szczególności na bazie „Mapy Podziału Hydrograficznego Polski” (określanej w dalszej części tego dokumentu skrótem MPHP) opracowanej na zlecenie Ministra Środowiska. Jest to zbiór danych cyfrowych w postaci szeregu warstw tematycznych w formacie ESRI Shapefile, opisujący takie elementy systemu hydrologicznego Polski, jak sieć drenaŜu (rzeki, kanały i rowy), jeziora, sztuczne zbiorniki i stawy, zlewnie itp. Po opracowaniu projektu wytycznych zespół przystąpił do tworzenia mapy. Prace polegały na wydzieleniu z MPHP elementów, które mają być włączone do zbioru danych przestrzennych opisującego zlewnię Bugu, a następnie na weryfikacji tych danych, ich aktualizacji i ostatecznie na opracowaniu warstwy informacyjnej opisującej rzeki, które są oficjalnie zarządzane przez administratorów, takich jak RZGW i WZMiUW, którą moŜna traktować jako aktualną mapę sieci rzecznej polskiej części zlewni Bugu, przeznaczoną do celów zarządzania i gospodarowania zasobami powierzchniowych wód płynących. Elementy tej warstwy zostały zweryfikowane, uzupełnione i skorygowane poprzez porównanie z ortofotomapami, a takŜe z mapami i innymi dokumentami uzyskanymi od instytucji administrujących rzekami. Pozostałe elementy sieci drenaŜu (drobne cieki, kanały i rowy) zostały umieszczone w warstwie informacyjnej opisanej jako „inne cieki”. Ze zbioru MPHP wykorzystano takŜe dane przestrzenne opisujące jeziora, stawy i inne zbiorniki wód 7 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu powierzchniowych oraz zlewnie wchodzące w skład dorzecza Bugu. Struktury i zawartość baz danych opisowych (zawartych w tablicach atrybutów poszczególnych warstw informacyjnych) zapisanych w formacie dBase (pliki *.DBF) pochodziły takŜe z MPHP. Uzupełnieniem danych wektorowych zapisanych w formacie ESRI Shapefile są rastrowe podkłady topograficzne zapisane jako pliki graficzne w formacie TIFF z georeferencjami (GEOTIFF) umoŜliwiającymi prawidłowe wyświetlanie w programach GIS. Podkłady te zostały opracowane jako arkusze map w skali 1:50 000 na podstawie danych mapy cyfrowej VMap Level 2. Wszystkie dane wchodzące w skład „Mapy cyfrowej zlewni Bugu” zostały zapisane we współrzędnych prawnie obowiązującego Państwowego Układu Współrzędnych Geodezyjnych 1992 (podobnie jak dane źródłowe MPHP). Dane uzupełniające, włączone do opracowanego systemu geoinformatycznego, to warstwa kilometraŜu rzek oraz arkusz uwag opisujący zidentyfikowane w trakcie prac nad mapą róŜnice w przebiegu cieków i róŜnice w hydronimach (nazwach) stosowanych w wykorzystanych zbiorach danych i dokumentach źródłowych. Aby ułatwić odnalezienie obiektów wymienionych w arkuszu uwag, odwołuje się on do warstwy informacyjnej kilometraŜu rzek. 3.2 Prace w białoruskiej i ukraińskiej części zlewni Bugu Kolejne etapy prac nad mapą zlewni Bugu obejmowały konsultacje i warsztaty zorganizowane w Brześciu (Białoruś) i w Łucku (Ukraina). Spotkania te były poświęcone dyskusji nad projektem wytycznych do mapy hydrograficznej zlewni i prezentacji danych opracowanych w pierwszym etapie realizacji zadania. Szczegółowe raporty ze spotkań stanowią załączniki do niniejszego sprawozdania. Uczestnicy grupy roboczej pracującej nad komponentem B1 (dotyczącym mapy hydrograficznej) zaakceptowali projekt wytycznych i uznali go za zbiór zasad i zaleceń, który będzie podstawą dalszych prac nad mapą, dotyczących głównie białoruskiej i ukraińskiej części zlewni Bugu. W ramach warsztatów zaprezentowano takŜe oprogramowanie zalecane do prac nad mapą, czyli program ESRI ArcView GIS, przedyskutowano problemy związane z układami współrzędnych topograficznych stosowanymi na mapach w Polsce, na Ukrainie i Białorusi, omówiono metody edycji i aktualizacji danych wektorowych oraz zapoznano się z dostępnymi mapami topograficznymi z terenu objętego opracowaniem. Zagraniczni uczestnicy projektu otrzymali płyty CD-R z danymi bazowymi pochodzącymi ze zbioru MPHP oraz zeskanowanymi arkuszami map topograficznych 1:100 000 w układzie współrzędnych 1942 (opracowanymi i wydrukowanymi w byłym ZSRR), pokrywającymi obszar zlewni Bugu leŜący poza granicami Polski. Arkusze zapisane zostały w formacie GEOTIFF. Mapy te były następnie uŜywane jako materiały uzupełniające w procesie tworzenia warstw informacyjnych tworzonego systemu geoinformatycznego. Uczestnicy projektu ustalili, Ŝe podstawowymi materiałami kartograficznymi wykorzystanymi w opracowaniu będą aktualne arkusze mapy topograficznej 1:50 000 i 1:100 000 dostępne w ich krajach. Po spotkaniach roboczych w Brześciu i Łucku partnerzy zagraniczni przystąpili do prac nad mapami wschodniej części zlewni Bugu. Opracowane warstwy informacyjne były przekazywane do Polski w celu ich sprawdzenia i dalszej obróbki. Jakość danych otrzymywanych przez stronę polską od zagranicznych uczestników projektu była zróŜnicowana. Wykonawcy ukraińscy, posiadający większe doświadczenie w tworzeniu map cyfrowych oraz dostęp do opracowań juŜ istniejących w ich krajach, byli w stanie szybko dostosować się do stawianych im wymogów i dostarczyli danych wymagających jedynie transformacji współrzędnych topograficznych i integracji z danymi opracowanymi w Polsce. Zgodnie z zaleceniami „Wytycznych do tworzenia mapy hydrograficznej zlewni Bugu” ich zadanie polegało na pozyskaniu istniejących danych cyfrowych, ich selekcji, weryfikacji, dostosowaniu do potrzeb tworzonego opracowania i wysłaniu wyników do Polski w celu dalszego przetworzenia. Partnerzy ze strony białoruskiej nie mieli wcześniej stałego dostępu do oprogramowania GIS, ani bogatych doświadczeń w tworzeniu map cyfrowych. Ich działanie komplikował utrudniony dostęp do niektórych map, ze względu na utrzymywaną do dziś 8 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu klauzulę tajności lub poufności tego typu danych. Z tego względu praca z partnerami z Białorusi polegała na dostarczeniu im moŜliwie bogatych danych kartograficznych, aby ich rolę ograniczyć jedynie do weryfikacji i o ile to było moŜliwe aktualizacji danych posiadanych przez stronę polską. Konieczne teŜ było doraźne zapoznanie białoruskich uczestników projektu z pracą przy uŜyciu programów GIS oraz metodami przetwarzania danych przestrzennych ze szczególnym uwzględnieniem rejestracji współrzędnych na mapach skanowanych, rektyfikacji arkuszy w formacie TIFF, wektoryzacji danych punktowych, liniowych i poligonowych, oraz edycji tablic atrybutów. Brak moŜliwości przeprowadzenia pełnego, systematycznego szkolenia spowodował, Ŝe dane dostarczone przez ekspertów białoruskich były fragmentaryczne, niespójne, wykazywały liczne zniekształcenia i przesunięcia, a takŜe pierwotnie nie posiadały Ŝadnych informacji opisowych. Zbiory te wymagały znacznego wkładu pracy, zanim zostały dostosowane do standardu pozwalającego zintegrować je z pozostałymi częściami mapy. W trakcie prac nad mapą, w listopadzie 2008 roku odbyło się podsumowujące spotkanie robocze Lublinie. Omówione zostały problemy związane z tworzeniem danych opisujących białoruską i ukraińską część zlewni Bugu. W szczególności zwrócono uwagę na błędy popełnione przy tworzeniu warstw informacyjnych, zademonstrowano oprogramowanie do konwersji współrzędnych topograficznych i wskazano moŜliwości dalszego rozwoju mapy ze szczególnym uwzględnieniem utworzenia internetowego serwisu mapowego wykorzystującego dane opracowane w ramach komponentu B1. 3.3 Prace nad mapą całej zlewni Bugu Kolejnym etapem realizacji zadania, wykonanym w Lublinie przez polskich uczestników projektu, było sprowadzenie kilku części mapy, które pierwotnie były opracowane w róŜnych układach współrzędnych topograficznych, znanych jako „1992” (część polska zlewni) oraz „1942” (części białoruska i ukraińska – kaŜda z nich w 2 strefach układu) do jednego układu współrzędnych topograficznych, a następnie integracja wszystkich opracowanych warstw informacyjnych tak, aby stanowiły jednolitą i spójną całość. W ten sposób powstały warstwy wektorowe opisujące rzeki (rivers.shp), inne cieki (other_streams.shp), jeziora i zbiorniki (rivers_reservoirs.shp) oraz zlewnie (basins.shp). Prace obejmowały takŜe dokonanie przeglądu cieków, jezior, zbiorników i stawów na obszarze dorzecza oaz weryfikację ich nazw. Podczas tych prac kierowano się następującymi zasadami: a) nazwy rzek w polskiej części zlewni przyjęto według dokumentów dostarczonych przez administratorów tych rzek, b) nazwy rzek ukraińskiej i białoruskiej części zlewni określili partnerzy zagraniczni, c) nazwy rzek w ukraińskiej i Białoruskiej części zlewni zawierają równieŜ polskie odpowiedniki ustalone następująco: dla rzek transgranicznych przyjęto nazwę rzeki taką, jak w polskiej części zlewni, dla rzek znajdujących się w bazie MPHP przyjęto nazwy z tej bazy, dla pozostałych rzek nazwy przyjęto z map opracowanych przez Wojskowy Instytut Geograficzny (WIG) w latach 1924 – 1939, d) dla jezior, zbiorników i stawów o powierzchni powyŜej 1 ha określono rodzaj obiektu (jezioro, zbiornik, staw, inne) w oparciu o dostępne materiały kartograficzne, e) nazwy jezior i zbiorników polskiej części zlewni przyjęto za MPHP. W kolumnie "inne nazwy" wypisano niezgodne z MPHP nazwy funkcjonujące w innych opracowaniach kartograficznych (cyfrowych i drukowanych) oraz w literaturze hydrologicznej, f) nazwy obiektów w ukraińskiej i białoruskiej części zlewni oprócz nazw krajowych zawierają polskie odpowiedniki przyjęte wg następujących zasad: dla jezior znajdujących się w bazie MPHP przyjęto nazwy z tej bazy, nazwy pozostałych obiektów przyjęto z map WIG. Dodatkowo zbiór danych uzupełniony został o następujące elementy: 9 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu 1) opracowane na wcześniejszym etapie realizacji projektu rastrowe podkłady topograficzne zapisane jako pliki graficzne w formacie GEOTIFF, w postaci arkuszy mapy w skali 1:50 000, 2) numeryczny model terenu (DEM) o rozdzielczości przestrzennej około 90 m zapisany w formacie ASCII grid, 3) wektorową mapę uŜytkowania i pokrycia terenu polskiej części zlewni uzyskaną przez konwersję danych CORINE o rozdzielczości przestrzennej 100 m z formatu GEOTIFF na poligony Shapefile i dołączenie danych opisowych zawierających kody i opisy trzech poziomów klasyfikacji wykonanej na podstawie obrazów z satelitów serii Landsat, 4) zdjęcia panchromatyczne w formacie GEOTIFF o rozdzielczości przestrzennej 15 m wykonane przez nowe satelity z serii Landsat z sensorem Enhanced Thematic Mapper (ETM). Zdjęcia te mogą posłuŜyć jako podkład topograficzny do przeglądania danych wektorowych, szczególnie na obszarach, dla których nie jest dostępna aktualna mapa topograficzna, 5) warstwa poligonowa podziału politycznego obszaru dorzecza Bugu, 6) skorowidze map i obrazów satelitarnych wykorzystanych w opracowaniu, 7) inne zbiory danych przestrzennych i opisowych, opracowane w kolejnych etapach realizacji zadania. W trakcie integracji nadesłanych danych pojawiły się problemy z jednoczesnym umieszczeniem w pliku bazy danych nazw rzek w językach polskim, ukraińskim i rosyjskim. Problem wynikał z faktu, Ŝe kaŜdy z tych języków stosuje inny zestaw znaków narodowych. Zdecydowano, Ŝe do tablic atrybutów warstw informacyjnych opisujących rzeki i jeziora nie będą na stałe dodawane pola z nazwami narodowymi. Postanowiono, Ŝe nazwy zostaną zapisane w trzech wersjach językowych, w osobnych tablicach, które moŜna w zaleŜności od potrzeb dołączać do tablic atrybutów na podstawie wspólnych pól kluczujących zawierających unikatowe identyfikatory obiektów. Dane wektorowe, rastrowe i zdjęcia w formacie GEOTIFF przygotowano w układzie współrzędnych topograficznych wzorowanym na pojedynczej strefie układu Universal Transverse Mercator (UTM) z południkiem środkowym 23ºE. Układ ten jest szczegółowo opisany w „Wytycznych do tworzenia mapy topograficznej zlewni Bugu”. Dodatkowo (zgodnie z wytycznymi) podstawowe dane wektorowe (rzeki, inne cieki, jeziora i zbiorniki oraz zlewnie) przetransformowano do współrzędnych geograficznych (elipsoida GRS 1980), aby ułatwić ich wykorzystanie w programach GIS, takich jak np. ESRI ArcView, które po odpowiednim zdefiniowaniu parametrów widoku automatycznie przeliczają współrzędne z geograficznych na topograficzne oraz w programach wykorzystujących kody EPSG do przeliczania współrzędnych. Po wykonaniu wymienionych wyŜej prac, dane zostały umieszczone na płycie DVD wraz z programem Geoxa Viewer umoŜliwiającym ich przeglądanie. Program ten został pozyskany nieodpłatnie od producenta, polskiej firmy Creative GIS Solutions z Lublina, wraz ze zgodą na jego uŜytkowanie i rozpowszechnianie razem z danymi opisującymi zlewnię Bugu. Program działa w polskiej i angielskiej wersji językowej, co powinno ułatwić jego wykorzystanie przez zagranicznych uczestników projektu. Na płycie DVD umieszczona jest autonomiczna wersja przeglądarki Geoxa, którą moŜna uruchomić po włoŜeniu płyty do komputera. Dostępna jest takŜe wersja instalacyjna, którą moŜna na stałe umieścić na komputerze uŜytkownika, aby przyśpieszyć pracę programu i odczyt danych. Program Geoxa Viewer jest na bieŜąco aktualizowany, a jego najnowszą wersję moŜna uzyskać za pośrednictwem Internetu. Istnieje takŜe bardziej rozbudowana wersja komercyjna programu, której moŜliwości są znacznie szersze, niŜ proste przeglądanie danych przestrzennych i opisowych w systemie GIS. 10 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu 4 Podsumowanie i wnioski 1. Realizacja prac nad tworzeniem mapy przebiegała zgodnie z zaleceniami zawartymi w dokumencie „Projekt wytycznych do opracowania mapy hydrograficznej zlewni Bugu”. 2. Prace prowadzone w ramach projektu obejmowały m.in. ustalenie zakresu tematycznego treści numerycznej mapy hydrograficznej zlewni Bugu, analizę i przetworzenie danych MPHP w celu uzyskania warstw tematycznych mapy hydrograficznej dla polskiej części zlewni, przygotowanie cyfrowej wersji drukowanych map topograficznych 1:100000 dla obszaru zlewni leŜącego w granicach Ukrainy i Białorusi, opracowanie przez zagranicznych uczestników projektu warstw informacyjnych opisujących białoruską i ukraińską część zlewni Bugu, pozyskanie i przygotowanie numerycznego modelu terenu dla całego obszaru zlewni, pozyskanie i przetworzenie danych cyfrowych CORINE dla polskiej części zlewni Bugu, pozyskanie i przygotowanie zdjęć satelitarnych dla całego obszaru zlewni Bugu, weryfikacja danych przygotowanych przez zagranicznych uczestników projektu na podstawie dostępnych materiałów (map topograficznych i zdjęć satelitarnych), integracja danych z obszarów Polski, Białorusi i Ukrainy, wybór i pozyskanie oprogramowania do przeglądania danych wchodzących w skład cyfrowej mapy hydrograficznej zlewni Bugu, wykonanie płyt DVD z mapą i oprogramowaniem, opracowanie raportu z wykonania mapy oraz przygotowanie rekomendacji do dalszych prac nad mapą. 3. W wyniku wymienionych wyŜej działań zrealizowany został wyznaczony cel, polegający na opracowaniu podstawowego zasobu danych cyfrowych – warstw informacyjnych mapy. Dane podstawowe (wektorowe) uzupełniono danymi rastrowymi (barwne arkusze mapy topograficznej dla obszaru Polski i panchromatyczne obrazy satelitarne z satelitów Landsat dla całej zlewni) w formie plików TIFF z georeferencjami, które mają ułatwić przeglądanie danych podstawowych. W skład danych uzupełniających wchodzi takŜe numeryczny model terenu zlewni (DEM) i wektorowa warstwa informacyjna opisująca uŜytkowanie terenu polskiej części dorzecza, wykonana poprzez konwersję rastrowego zbioru danych CORINE. 4. Na obecnym etapie realizacji projektu nie opracowano aktualnych podkładów topograficznych dla Białorusi i Ukrainy ze względu na brak dostępu do odpowiednich danych cyfrowych. Podkłady te mogą być tymczasowo zastąpione panchromatycznymi obrazami satelitarnymi dołączonymi do zasobu danych cyfrowych. 5. Podczas realizacji projektu najistotniejszymi problemami okazały się: ograniczony dostęp do źródeł danych cyfrowych wysokiej jakości (brak odpowiednich danych lub restrykcje w zakresie ich udostępniania), brak doświadczenia wśród uczestników projektu w pracach realizowanych przy uŜyciu systemów GIS, a takŜe ograniczona jakość dostępnych narzędzi (programów) słuŜących do przetwarzania danych (w wyniku ich wykorzystania mogły powstać dane przestrzenne przesunięte lub zniekształcone). 6. Wystąpiły równieŜ problemy z przesyłaniem duŜych zbiorów danych cyfrowych (brak dostępu do szerokopasmowego Internetu u niektórych współpracowników), co przyczyniło się do opóźnień w realizacji poszczególnych etapów prac oraz braku moŜliwości prowadzenia częstych konsultacji między partnerami realizującymi projekt. 7. Dokładność danych źródłowych uŜytych w opracowaniu wpływa w sposób istotny na jakość wyników końcowych. Wykorzystywanie danych pochodzących z wielu źródeł oraz konieczność ich doraźnej weryfikacji i aktualizacji przyczyniły się do zróŜnicowanego poziomu dokładności w róŜnych częściach terenu objętego opracowaniem. NaleŜy tu zaznaczyć, Ŝe dane te mają charakter przeglądowy, gdyŜ podstawą ich opracowania były mapy w podziałce 1 : 50 000, a w przypadku ich braku 1 : 100 000. Mapy te pochodziły z róŜnych krajów i charakteryzowały się róŜnym 11 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu stopniem aktualności. Według oceny autorów opracowania dane te mimo znanych i wymienionych powyŜej ograniczeń (dokładności przestrzennej i aktualności) mogą być wykorzystane w działaniach związanych z planowaniem i prowadzeniem gospodarki wodnej w skali dorzecza Bugu, a takŜe do celów sprawozdawczych, informacyjnych i edukacyjnych. 5 Rekomendacje dalszych prac nad mapą zlewni Bugu 5.1 Rozbudowa treści mapy hydrograficznej Zgromadzone w wyniku przeprowadzonych prac informacje wymagają stałego nadzoru nad ich poprawnością i aktualnością. NaleŜy śledzić powstawanie nowych zbiorów danych cyfrowych o większym stopniu dokładności, niŜ dane uŜyte do tworzenia aktualnej wersji cyfrowej mapy hydrograficznej zlewni Bugu. Jeśli dane takie będą dostępne, naleŜy je pozyskiwać i wykorzystywać do aktualizacji i zwiększenia precyzji juŜ istniejącego zasobu warstw informacyjnych. NaleŜy takŜe starać się o nowe, coraz bardziej dokładne i funkcjonalne narzędzia (oprogramowanie) do analizy i transformacji danych przestrzennych w celu poprawienia jakości tworzonych w dalszych etapach prac zbiorów danych. Zaleca się prowadzenie dalszych prac nad mapą polegających na rozbudowie jej treści zgodnie z Tabelą zbiorów danych GIS i warstw wymaganych przez Ramową Dyrektywę Wodną zawartą w załączniku nr 2 do „Projektu wytycznych do opracowania mapy hydrograficznej zlewni Bugu”. Zalecenia te dotyczą takich składników treści mapy (warstw tematycznych), jak właściwe władze zlewni i obszary ich działania, części wód powierzchniowych (kategorie i rodzaje), części wód podziemnych, sieć monitoringowa wód powierzchniowych, stan i potencjał ekologiczny części wód powierzchniowych, stan chemiczny wód powierzchniowych, stan wód podziemnych, sieć monitoringowa wód podziemnych, obszary chronione i ich stan, a takŜe dodatkowe, nie włączone dotychczas do systemu w postaci wektorowej elementy tła, takie jak osadnictwo, transport i podział na ekoregiony. W pierwszej kolejności naleŜałoby jednak pozyskać odpowiednie dane i opracować podkłady topograficzne (w formacie GEOTIFF) dla obszaru Białorusi i Ukrainy. Zadanie to moŜe być realizowane przez partnerów zagranicznych samodzielnie lub we współpracy z polską stroną projektu. Wskazane jest takŜe, aby opracowanie zawierało informacje o źródłach, obszarach podmokłych i okresowo zalewanych, przepuszczalności gruntów i głębokości występowania pierwszego poziomu wód podziemnych. RównieŜ zebranie podstawowych informacji meteorologicznych, hydrologicznych, geologicznych, glebowych i geomorfologicznych opisujących obszar zlewni mogłoby znacznie wzbogacić zakres treści opracowania i otworzyć nowe moŜliwości wykorzystania zasobu danych do badań naukowych i modelowania hydrologicznego systemu rzecznego Bugu. 5.2 Szkolenia personelu W przypadku kontynuacji obecnego zadania lub realizacji nowych, podobnych przedsięwzięć, wykorzystujących współczesne, zaawansowane technologicznie sposoby zbierania, przechowywania, przetwarzania, analizy i udostępniania danych cyfrowych (bazy danych, GIS, GPS, teledetekcja, modelowanie zjawisk i procesów zachodzących w środowisku przyrodniczym) konieczne jest prowadzenie intensywnych szkoleń wśród 12 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu Raport końcowy z realizacji mapy hydrograficznej zlewni Bugu krajowych i zagranicznych partnerów juŜ na wstępnym etapie realizacji przedsięwzięcia, aby wyniki wypracowane w ciągu całego okresu realizacji projektu, były najwyŜszej jakości. Działanie takie jest zgodne z zawartym w „Projekcie wytycznych do opracowania mapy hydrograficznej zlewni Bugu” postulatem realizacji mapy jako systemu geoinformatycznego, z definicji składającego się z pięciu elementów: danych, oprogramowania, sprzętu komputerowego, wyszkolonego zespołu pracowników i metod pracy, którymi posługuje się ten zespół. 5.3 Tworzenie internetowego serwisu mapowego W czasach intensywnego rozwoju Internetu oraz pojawiania się nowych usług i rozwiązań teleinformatycznych, juŜ na etapie projektowania, a później realizacji systemów geoinformatycznych naleŜy planować tworzenie sieciowych (internetowych lub intranetowych) portali informacyjnych wykorzystujących mapy cyfrowe i powiązane z nimi numeryczne bazy danych. Takie rozwiązania dają zupełnie nowe moŜliwości w zakresie udostępniania danych dla celów planowania, projektowania, zarządzania, tworzenia opracowań naukowych, prowadzenia szkoleń, wykorzystania jako pomocy dla celów edukacyjnych w szkołach i na wyŜszych uczelniach, prowadzenia róŜnego rodzaju akcji informacyjnych (w tym równieŜ alarmowania ludności i koordynowania akcji ratunkowych podczas sytuacji kryzysowych), a takŜe konsultowania ze społeczeństwem planowanych przedsięwzięć przed rozpoczęciem ich realizacji. Budowę mapowych serwisów internetowych moŜna realizować przy uŜyciu bezpłatnego oprogramowania (typu open source) dostępnego w Internecie. Zaawansowana funkcjonalność narzędzi WEB-GIS nie wymaga od uŜytkowników posiadania specjalistycznego oprogramowania. Wystarczy dostęp do Internetu i zwykła przeglądarka internetowa, aby korzystać w podstawowym zakresie z udostępnionych przez administratorów serwisu internetowego map, danych i narzędzi analitycznych. Praca w takim systemie ma charakter intuicyjny co pozwala na efektywne posługiwanie się systemem juŜ po krótkim przeszkoleniu. KaŜdy dobrze zaprojektowany system mapowy, oprócz udostępnienia własnych funkcji przeglądania i prostej analizy danych, powinien mieć moŜliwość udostępniania przez Internet zgromadzonych danych (w standardach WMS Web Map Service oraz WFS Web Feature Service). Rozwiązanie takie umoŜliwia uŜytkownikom (korzystającym z wielu systemów rozproszonych) łączenie informacji pochodzących z róŜnych zasobów. Funkcja taka uwalnia uŜytkownika od konieczności samodzielnego tworzenia danych i gromadzenia ich we własnych zbiorach. Unika się w ten sposób niepotrzebnego powielania baz juŜ istniejących, a co za tym idzie ułatwia się zarządzanie danymi, a w szczególności obniŜa koszty ich przechowywania, uproszcza proces ich aktualizacji, a takŜe zwiększa bezpieczeństwo systemu informatycznego, między innymi poprzez regularne wykonywanie kopii zapasowych, czy organizowanie uŜytkowników systemu w grupy o róŜnym poziomie uprawnień dostępu. *** Zalecane jest takŜe prowadzenie stałej akcji informacyjno-promocyjnej na temat cyfrowej mapy zlewni Bugu oraz serwera map wśród zainteresowanych potencjalnych uŜytkowników (urzędy, uczelnie, instytuty naukowe, szkoły, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska i inne instytucje). 13 Budowa polsko - białorusko - ukraińskiej polityki wodnej w zlewni Bugu
