Wieś a miasto - III Ogólnopolski Kongres Odnowy Wsi

Wieś a miasto
– budowanie więzi
społecznych, gospodarczych
i kulturowych
Krystian Heffner
Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN
Warszawa
Katedra Gospodarki Przestrzennej
Wydział Ekonomii
Akademia Ekonomiczna im. Karola
Adamieckiego w Katowicach
Syntetyczny stopień oceny dynamiki
zmian społeczno-gospodarczych
według metody sum
standaryzowanych
Cztery grupy cech
oGOSPODARCZE
oSPOŁECZNE
oDYNAMIKI ROZWOJU
WYKORZYSTANIA
INSTRUMENTÓW
POLITYKI UE
I
II
III
IV
Niehierarchiczna typologia gmin
na podstawie czterech zmiennych
COPYRIGHT IRWiR PAN
Charakterystyczne trendy zmian
na obszarach wiejskich
► ZróŜnicowanie
poziomu rozwoju społecznogospodarczego obszarów wiejskich wzrasta mimo
prowadzonej polityki wyrównywania szans
rozwojowych
► Rzeczywista dynamika rozwoju wsi jest bardzo
słabo powiązana z aktywnością władz lokalnych w
zakresie pozyskiwania i korzystania z dostępnych
nstrumentów pobudzania rozwoju
► Czynniki związane z rentą połoŜenia (m. in.)
wpływają silniej na przestrzenne zróŜnicowanie
rozwoju niŜ prowadzona polityka spójności
Charakterystyczne trendy zmian
na obszarach wiejskich
►
►
►
►
Obszary wiejskie wokół największych miast, korzystajace z
sąsiedztwa rynków miejskich cechuje – szybki rozwój
Strefy podmiejskie powstają wokół największych miast, a
takŜe wokół miast średnich o wysokim poziomie funkcji
miejskich. Nie powstają wokół miast monofunkcyjnych
Obszary wiejskie zapóźnione i o niskiej dynamice rozwoju
występują w obszarach połoŜonych peryferyjnie, w
stosunku do sieci głównych miast. Częściej występują
w Polsce wschodniej niŜ zachodniej
Spośród dwóch czynników określających przestrzenne
zróŜnicowanie obszarów wiejskich: połoŜenia w kategoriach
opisu centrum-peryferie oraz zaszłości historyczne
(rozbiorowe i związane z przesunięciem granic po II wojnie
światowej) czynnik pierwszy obecnie odgrywa większą rolę
„MIASTO – WIEŚ”
PODSTAWOWE RELACJE
►
►
Relacje „mieszkanie – praca”
Dwa charakterystyczne procesy:
►
►
►
►
►
przenoszenie się
się mieszkań
mieszkańców miast na obszary wiejskie przy zachowaniu miejsca pracy w
mieś
mieście,
rosną
rosnąca zaleŜ
zaleŜność
ność mieszkań
mieszkańców wsi od miejskiego rynku zatrudnienia.
Oba procesy związane są z dobrą wzajemną dostępnością. Podstawowymi czynnikami
procesu suburbanizacji są polityka mieszkaniowa i reŜim planistyczny, które mogą albo
ograniczać ten proces albo pozwalać na Ŝywiołowy jego rozwój
Relacje związane z miejscami centralnymi
Obejmują związki pomiędzy miastem i wsią wynikające z obsługi. Relacje wiąŜą się z
„centralnością” miasta: edukacja i przysposobienie zawodowe, handel, banki,
ubezpieczenia, słuŜba zdrowia, usługi kultury. Zarysowuje się tendencja do upraszczania
hierarchii owych miejsc centralnych, czego skutkiem bywa pogarszanie się dostępu do
usług na obszarach wiejskich.
Relacje pomiędzy obszarami metropolitalnymi i małymi ośrodkami miejskimi
na obszarach wiejskich i pośrednich
Wiele małych i średnich miast połoŜonych blisko wielkiego miasta lub konurbacji
przeŜywa gwałtowny wzrost zarówno ludności jak i liczby miejsc pracy (zjawisko
kontrurbanizacji). Miasta te stają się konkurencyjnymi ośrodkami w stosunku do
wielkiego miasta. Zjawisko to pod względem przestrzennym często przybiera postać
korytarzy łączących konurbacje lub ośrodki policentrycznych systemów miejskich;
przyciągają one oferując zarówno walory wiejskości jak i miejskości.
„MIASTO – WIEŚ”
PODSTAWOWE RELACJE
►
►
Relacje pomiędzy wiejską i miejską przedsiębiorczością
Dotyczą one w szczególności nowoczesnego, technologicznie zaawansowanego
rolnictwa, silnie uzaleŜnionego od transferu wiedzy i nowych produktów, dostarczanych
przez ośrodki miejskie. Równocześnie miasto jest rynkiem zbytu wytwarzanej przez
rolnictwo Ŝywności; relacje te z lokalnych ulegają przekształceniu w relacje o skali
regionalnej, maleje bowiem opór odległości. Zjawiskiem niepoŜądanym staje się jednak
często nadmierna industrializacja rolnictwa i wynikające z niej pogarszanie się stanu
środowiska
Relacje związane z funkcja rekreacyjna wsi („tereny konsumpcji”) dla
mieszkańców miasta
► Obszary wiejskie pełnią waŜną funkcję zapewniania mieszkańcom miasta moŜliwości
zaspokajania ich potrzeb rekreacyjnych. W pobliŜu wielkich obszarów metropolitalnych
tracą one swój wiejski charakter, przekształcając się w wielkie załoŜenia rekreacyjne.
Gdzie indziej zachowują cechy wiejskości i są odwiedzane głównie ze względu na walory
środowiska naturalnego i kulturowego; często rozmiary ruchu turystycznego
przekraczają ich odporność środowiskową. W wielu przypadkach obszary wiejskie
ewoluują w kierunku „krajobrazów konsumpcyjnych” (consumption landscapes).
Rekreacja i wypoczynek stają się głównymi formami relacji pomiędzy miastem i wsią
►
►
►
Obszary wiejskie jako tereny otwarte miasta
Obszary wiejskie słuŜące pobliskim obszarom metropolitalnym, tworzą specyficzną formę
relacji miejsko-wiejskiej, charakterystyczną zwłaszcza dla krajów i regionów Unii o
wysokim poziomie urbanizacji. Suburbanizacja i niepohamowany rozrost miast zmuszają
do przyjęcia polityki chronienia terenów otwartych, zielonych pierścieni, poprawiających
stan środowiska miejskiego
„MIASTO – WIEŚ”
PODSTAWOWE RELACJE
►
►
►
►
►
►
►
Obszary wiejskie jako nośniki miejskiej infrastruktury technicznej
We współczesnym społeczeństwie infrastruktura techniczna pełni Ŝywotną rolę
w integrowaniu i łączeniu róŜnych obszarów. ZłoŜone sieci dróg, połączeń
kolejowych, dróg wodnych, linii telekomunikacyjnych, energetycznych,
napowietrznych i podziemnych przecinają obszary wiejskie, często wywołując
negatywne skutki przestrzenne - (fragmentacja przestrzeni) i środowiskowe.
Szczególnym problemem jest gospodarka odpadami; pomimo coraz
powszechniej stosowanej ich recyklizacji wciąŜ znacząca ich część jest
składowana na wysypiskach zlokalizowanych na terenach wiejskich
Obszary wiejskie jako zaplecze zasobowe dla obszarów miejskich
Miasta są niemal w całości zaleŜne od
zasobów wody pitnej, zlokalizowanych głównie na terenach wiejskich.
Znajdujące się tam chronione obszary wodonośne, stacje uzdatniania wody i
zbiorniki retencyjne mają istotny wpływ na środowisko i gospodarkę terenów
wiejskich
Podobny, choć nie tak silny związek dotyczy zaopatrzenia w energię i niektóre
rodzaje surowców
Cechy charakterystyczne osiedli wiejskich
podatnych na wielokierunkowy społecznogospodarczy
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Miejscowoś
Miejscowości na obszarach wiejskich podatne na rozwó
rozwój społ
społecznoeczno-gospodarczy
Poprzez programy i inicjatywy odnawiają
odnawiające lub aktywizujace (LEADER) wieś
wieś moŜ
moŜna procesy rozwoju
w istotny sposó
sposób przyspieszyć
przyspieszyć i przycią
przyciągnąć
gnąć.. Niektó
Niektóre z nich mają
mają pierwszorzę
pierwszorzędne znaczenie, inne są
są
nieco mniej istotne:
duŜ
duŜa dostę
dostępność
pność komunikacyjna wsi, moŜ
moŜliwość
liwość penetracji struktur morfologicznych tworzą
tworzących
wiejską
wiejską jednostkę
jednostkę osadniczą
osadniczą;
wię
większa liczba mieszkań
mieszkańców, wyznaczają
wyznaczająca potencjał
potencjał demograficzny wsi (co najmniej 300 osó
osób tj.
okoł
ł
o
100
gospodarstw
domowych
lub
budynkó
ó
w
mieszkalnych);
oko
budynk
brak negatywnych tendencji w rozwoju demograficznym (zawsze prowadz
ą do degradacji i
prowadzą
niekorzystnych konsekwencji gospodarczych);
zró
), najkorzystniej bez dominacji funkcji
zróŜnicowana struktura funkcjonalna (wielofunkcyjność
(wielofunkcyjność),
rolniczej i w mniejszym stopniu mieszkaniowej;
brak rozproszenia zabudowy wsi, jest czynnikiem uł
ułatwiają
atwiającym integrację
integrację infrastrukturalną
infrastrukturalną oraz
społ
społeczną
eczną, warunkuje dostę
dostępność
pność ukł
układu wsi - zwł
zwłaszcza z zewną
zewnątrz;
złoŜoność
cznie w ukł
oność morfologiczna wsi, moŜ
moŜliwa wyłą
wyłącznie
układach z udział
udziałem zabudowy skupionej lub
zwartej, z konsekwencjami analogicznymi do braku rozproszenia, ale
ale zwię
zwiększają
kszająca dostę
dostępność
pność
wewnę
wewnętrzną
trzną (wyjazdy, kontakty, korzystanie z pojawiają
pojawiających się
się moŜ
moŜliwoś
liwości);
wystę
e się
występowanie elementó
elementów ukł
układu centrum wsi o charakterze wę
węzłowym, któ
które zwykle wiąŜ
wiąŜe
się z
bardziej zł
ł
o
Ŝ
onymi
genetycznie
strukturami
morfologicznymi
(wsie
ulicowe,
owalnice,
,
wielodroŜ
z
owalnice wielodroŜnice,
wsie placowe, osady targowe lub miejskie);
liczne nowe obiekty, w tym o funkcji niemieszkaniowej i nierolniczej oraz wystę
występowanie zabudowy
usł
usługowej, przemysł
przemysłowej i wielorodzinnej