Program nauczania – historia LO

Transkrypt

Bogumi∏a Burda
Bohdan Halczak
Roman Maciej Józefiak
Ma∏gorzata Szymczak
HISTORIA
PROGRAM NAUCZANIA
W ZAKRESIE PODSTAWOWYM
DLA LICEUM OGÓLNOKSZTA¸CÑCEGO,
LICEUM PROFILOWANEGO I TECHNIKUM
wydanie pierwsze
Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu i wpisany do wykazu programów nauczania historii
w klasach I–III liceum ogólnokszta∏càcego i liceum profilowanego
oraz w klasach I–IV technikum w zakresie podstawowym na podstawie
recenzji prof. dr. hab. Jerzego Holzera, prof. dr. hab. Jerzego Centkowskiego, dr hab. Aleksandry Korwin-Szymanowskiej.
Numer w zestawie DKOS-4015-90/02
Rumia 2002
ISBN 83-87518-54-9
Spis treÊci
WST¢P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
CELE NAUCZANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
TREÂCI NAUCZANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
I. Zagadnienie periodyzacji dziejów. èród∏a historyczne i ich podzia∏ . . . . . . . . . . . . 5
II. Dzieje najdawniejsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
III. Staro˝ytnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
IV. Âredniowiecze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
V. Okres wczesnonowo˝ytny – od XVI do koƒca XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
VI. Wiek XIX i XX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
PRZEWIDYWANE OSIÑGNI¢CIA UCZNIÓW W ZAKRESIE WIEDZY
I REALIZACJI ZA¸O˚ONYCH CELÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
I. Dzieje najdawniejsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
II. Staro˝ytnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
III. Âredniowiecze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
IV. Okres wczesnonowo˝ytny – od XVI do koƒca XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
V. Wiek XIX i XX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
WSKAZÓWKI DO REALIZACJI PROGRAMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
I. Uwagi na temat konstrukcji rozk∏adu materia∏u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
II. Propozycje metod pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
III. Kryteria oceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
EWALUACJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
I. Cele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
II. Kryteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
III. Pytania kluczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
IV. Metody zbierania danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2
WST¢P
W przekszta∏conym systemie szkolnego nauczania edukacj´ mo˝na podzieliç na pi´ç etapów. Nauczanie historii jako samodzielnego przedmiotu zaczyna si´ na III etapie, czyli w gimnazjum. Na tej
podstawie uczeƒ mo˝e kontynuowaç nauk´ w 3-letnim liceum lub 4-letnim technikum, przygotowujàc si´ do egzaminu maturalnego.
Niniejszy program jest przeznaczony dla nauczycieli realizujàcych przedmiot historia w zakresie
kszta∏cenia podstawowego w liceum i technikum. Ma charakter systematyczny i opiera si´ na zasadzie chronologiczno-problemowej. Zastosowane w nim kryterium periodyzacji dziejów umo˝liwi
uczniom poznanie w jednej klasie kilku okresów historycznych. Autorzy programu pozostawiajà
wprawdzie nauczycielowi swobod´ wyboru epok historycznych omawianych w poszczególnych klasach, sugerujà jednak, aby zastosowaç nast´pujàce cezury:
klasa I – dzieje najdawniejsze, staro˝ytnoÊç, Êredniowiecze, okres wczesnonowo˝ytny do 1517 roku;
klasa II – okres wczesnonowo˝ytny (1517 r.), okres nowo˝ytny do 1914 r.;
klasa III – okres nowo˝ytny (1914 r.), czasy wspó∏czesne.
Materia∏ zawarty w programie dzieli si´ na treÊci obligatoryjne, stanowiàce niezb´dny zasób wiedzy ogólnohistorycznej potrzebny w dalszej nauce, oraz treÊci fakultatywne (oznaczone w programie
gwiazdkà) – b´dàce poszerzeniem obligatoryjnych, a rozbudzajàce aspiracje uczniów. Ze wzgl´du na
powiàzania chronologiczne i tematyczne, treÊci fakultatywne winny byç realizowane bezpoÊrednio
po obligatoryjnych. W zale˝noÊci od warunków pracy szko∏y mo˝na je pominàç lub realizowaç tylko
cz´Êciowo.
W programie nie dokonano podzia∏u materia∏u historycznego na jednostki lekcyjne. Szczegó∏owego podzia∏u na jednostki lekcyjne i tematyczne powinien dokonaç nauczyciel. W programie nie
uwzgl´dniono te˝ tematów lekcji powtórzeniowych. Te elementy programu powinny byç bowiem
przedmiotem twórczych dzia∏aƒ nauczyciela, gdy˝ to on zna najlepiej potrzeby i mo˝liwoÊci swoich
uczniów i najtrafniej sformu∏uje tematy eksponujàce g∏ówne problemy lekcji.
W zwiàzku z przygotowywanà nowelizacjà ustawy o systemie szkolnictwa ponadgimnazjalnego
tygodniowy przydzia∏ godzin na realizacj´ historii jest nast´pujàcy:
klasa I – 2 godziny (53 tematy obligatoryjne),
klasa II – 2 godziny (53 tematy obligatoryjne),
klasa III – 1 godzina (32 tematy obligatoryjne).
Pozosta∏e godziny nauczyciel powinien przeznaczyç na lekcje powtórzeniowe i sprawdzajàce.
Program ma budow´ modularnà. TreÊci programowe uporzàdkowano w 5 wymiarach, opierajàc
si´ na propozycjach zawartych w podstawie programowej. Dokonujàc doboru treÊci autorzy przyj´li, i˝ dzieje powszechne s∏u˝à za t∏o historii Europy, Polski i regionu. Skoncentrowali si´ na najwa˝niejszych wydarzeniach w danej epoce historycznej. Zaakcentowali tak˝e rol´ jednostki jako kreatora historii w ró˝nych jej aspektach: politycznym, gospodarczym, spo∏ecznym (w tym tak˝e ˝ycia
codziennego) i kulturowym. Tylko ogólnie natomiast potraktowali wymiar regionalny. Ze wzgl´du
bowiem na swoisty charakter dziejów poszczególnych regionów Polski, dobór treÊci szczegó∏owych
musi nale˝eç do nauczyciela.
3
CELE NAUCZANIA
Zgodnie z zapisem zawartym w podstawie programowej celem nauczania historii w liceach i technikach jest:
Cele edukacyjne
– rozszerzenie zakresu wiedzy o przesz∏oÊci w jej aspekcie powszechnym, europejskim, polskim, regionalnym i jednostkowym;
– dostrzeganie korzeni wspó∏czesnej cywilizacji i kultury, jej ró˝norodnoÊci i zmiennoÊci;
– budzenie szacunku dla dorobku cywilizacyjnego ludzkoÊci, tolerancji dla ró˝nych postaw Êwiatopoglàdowych i politycznych;
– pomoc w samoidentyfikacji jednostki w najbli˝szym otoczeniu spo∏ecznym, regionalnym, narodowym, rozbudzanie poczucia przynale˝noÊci do spo∏ecznoÊci europejskiej i ca∏ego Êwiata;
– rozwijanie Êwiadomej postawy obywatelskiej oraz przygotowanie do aktywnego udzia∏u w ˝yciu
spo∏eczno-politycznym i kulturalnym;
– wykszta∏cenie umiej´tnoÊci wykorzystywania w rekonstrukcji przesz∏oÊci ró˝norodnych êróde∏ informacji;
– rozwijanie umiej´tnoÊci warsztatowych i metodologicznych, pozwalajàce na dokonanie opisu,
charakterystyki, wyjaÊnienia i oceny wydarzeƒ, procesów historycznych w ca∏ym zakresie chronologicznym historii.
Na edukacj´ sk∏adajà si´: przekazywanie wiadomoÊci, kszta∏cenie umiej´tnoÊci i wychowanie
uczniów.
1. Cele w zakresie wiadomoÊci:
– poznanie form ˝ycia politycznego, spo∏ecznego, gospodarczego i sposobów sprawowania w∏adzy
w ró˝nych epokach historycznych;
– poznanie ˝ycia ludzi na tle wydarzeƒ politycznych, spo∏ecznych, gospodarczych na przestrzeni
dziejów;
– zapoznanie si´ z ró˝norodnoÊcià krajobrazów kulturowych i ideologicznych Êwiata;
– dostrzeganie roli religii w ˝yciu cz∏owieka i poznanie ró˝nych systemów religijnych;
– zapoznanie si´ ze zwiàzkami przyczynowo-skutkowymi, czasowo-przestrzennymi oraz dostrzeganie zmiennoÊci ocen zjawisk i procesów historycznych;
– poznanie regionalnego odniesienia do historii powszechnej i polskiej.
2. Cele w zakresie umiej´tnoÊci:
– porównywanie ró˝nych koncepcji politycznych, religijnych i gospodarczych;
– dokonywanie samodzielnej oceny oraz rekonstrukcji faktu lub zjawiska historycznego na podstawie ró˝nych êróde∏;
– sporzàdzanie zestawieƒ synchronistycznych, ró˝norodnych prac pisemnych (referat, rozprawka);
– formu∏owanie w∏asnych opinii i umiej´tnoÊç ich obrony i uzasadniania;
– poprawne interpretowanie tekstów êród∏owych i sprawne pos∏ugiwanie si´ pojćiami historycznymi;
– gromadzenie informacji, przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii i ró˝norodnych êróde∏ informacji;
– sprawne pos∏ugiwanie si´ mapà historycznà.
4
3. Cele w zakresie wychowawczym:
– kszta∏towanie tolerancji wobec odmiennych kultur, poglàdów, zwyczajów, religii oraz uznanie
wartoÊci pluralizmu w ˝yciu spo∏ecznym, religijnym oraz kulturze;
– stworzenie warunków umo˝liwiajàcych uczniowi odkrycie w∏asnej to˝samoÊci, budowanie i wybór
systemu wartoÊci, wyrabianie wra˝liwoÊci moralnej, kszta∏towanie otwartoÊci na poglàdy innych
ludzi;
– wzbudzanie poczucia wartoÊci i znaczenia dziedzictwa kulturowego i odpowiedzialnoÊci za jego
trwanie;
– kszta∏towanie poczucia odpowiedzialnoÊci za siebie i dokonywane wybory, rodzin´, region i ojczyzn´.
TREÂCI NAUCZANIA
I. Zagadnienie periodyzacji dziejów. èród∏a historyczne i ich podzia∏
a. Znaczenie pojćia „periodyzacja”.
b. Sposoby datowania i obliczania czasu.
c. Rodzaje êróde∏ historycznych.
d. Zasady podzia∏u êróde∏.
e. Przyk∏ady êróde∏ (nowoczesne techniki przekazu informacji – nowoczesne êród∏o historyczne).
Przyk∏ady poj´ç, których znaczenie uczeƒ rozumie i którymi umie si´ w∏aÊciwie pos∏ugiwaç w kontekÊcie historycznym (dalej „Pojćia”): – periodyzacja, êród∏o historyczne, era, epoka, tysiàclecie, stulecie
(wiek).
II. Dzieje najdawniejsze
1. Wymiar powszechny
Najdawniejsze dzieje ludzkoÊci
a. Antropogeneza.
b. Rozwój kultury materialnej cz∏owieka do X tysiàclecia p. n.e. (paleolit, mezolit).
c. Wierzenia religijne w czasach prehistorycznych.
d. „Rewolucja neolityczna” (IX tysiàclecie p.n.e.) i jej znaczenie w dziejach ludzkoÊci.
e. Rozwój kultury materialnej cz∏owieka – epoki metalurgiczne (epoka miedzi i ˝elaza).
2. Wymiar europejski
Europa w najdawniejszych czasach
a. Etapy zasiedlania kontynentu europejskiego w czasach prehistorycznych.
b. Rozwój kultury materialnej cz∏owieka na kontynencie europejskim (epoka bràzu).
c. Sztuka prehistoryczna.
d. Indoeuropejczycy i proces ich ró˝nicowania si´.
5
3. Wymiar regionalny
Stanowiska archeologiczne w regionie
Procesy zasiedlania regionu przez ludnoÊç poszczególnych kultur w Êwietle badaƒ archeologicznych w obr´bie regionu.
4. Wymiar indywidualny
Nasi zrćzni, wyprostowani i myÊlàcy przodkowie
Rola jednostki ludzkiej i grupy w prehistorii.
Pojćia: antropogeneza (filogeneza), homo sapiens, kultura materialna, „rewolucja neolityczna”, uprawa, hodowla, nomada, horda, spo∏ecznoÊç, Indoeuropejczycy.
III. Staro˝ytnoÊç
A. Najstarsze cywilizacje na Bliskim Wschodzie i na Dalekim Wschodzie
Cywilizacje staro˝ytne na Bliskim Wschodzie
a. Paƒstwa Mezopotamii, staro˝ytny Egipt i Izrael.
b. Ârodowisko naturalne i funkcja wielkich rzek w rozwoju cywilizacji.
c. Organizacja paƒstwa.
d. Struktura spo∏eczna.
e. Pochodzenie w∏adzy i jej charakter, niewolnicy.
f. Religia i kap∏ani. Judaizm jako pierwsza religia monoteistyczna, Stary Testament.
g. Osiàgnićia cywilizacji w Egipcie, Izraelu i Mezopotamii.
Paƒstwa w staro˝ytnych Indiach i Chinach
a. Organizacja paƒstw nad Indusem i ˚ó∏tà Rzekà.
b. Pochodzenie w∏adzy.
c. Ustrój spo∏eczno-ekonomiczny i polityczny.
d. Religie – braminizm, hinduizm, buddyzm.
e. Osiàgnićia cywilizacji indyjskiej i chiƒskiej w staro˝ytnoÊci.
* Indoeuropejczycy w basenie Morza Âródziemnego
a. Osadnictwo indoeuropejskie w basenie Morza Egejskiego w II tysiàcleciu p.n.e. i jego zwiàzki
z cywilizacjà Bliskiego Wschodu.
b. Kultura kreteƒska (minojska), pismo linearne A.
3. Wymiar polski
Cywilizacje staro˝ytne w nauce i kulturze polskiej
a. Staro˝ytny Bliski Wschód i Daleki Wschód w polskich publikacjach popularnonaukowych, literaturze, malarstwie i filmie.
b. Polskie ekspedycje archeologiczne na Bliskim Wschodzie i na Dalekim Wschodzie.
6
Cz∏owiek – „rzeêbiarz Êwiata”
a. Relacja w∏adca – paƒstwo w cywilizacjach staro˝ytnych.
b. Cz∏owiek i jego ziemia (spo∏eczeƒstwo, miejsce zamieszkania, zawód).
c. Cz∏owiek i jego czas (pojćie czasu, kalendarz, higiena, wychowanie dziecka, szko∏a – szko∏y
wy˝sze w Sumerze, tragedia i Êmiech, narodziny – m∏odoÊç – staroÊç – Êmierç).
d. Cz∏owiek a religia (wyobra˝enie bóstwa, formy kultu, nakazy i zakazy).
Pojćia: system irygacyjny, paƒstwo, ustrój polityczny, administracja, hierarchia, faraon, król, kultura i cywilizacja, prawo i jego kodyfikacja, pismo, wierzenia religijne (politeizm, monoteizm, buddyzm, braminizm, hinduizm, konfucjanizm, judaizm).
Przyk∏ady postaci, które uczeƒ potrafi w∏aÊciwe umiejscowiç w przestrzeni chronologicznej i geograficznej (dalej „Postacie”): Gilgamesz, Hammurabi, Moj˝esz, Konfucjusz, Budda, Salomon, Semiramida.
B. Grecja i Rzym
Archaiczny Êwiat greckich polis
a. Ârodowisko geograficzne greckich polis.
b. Kultura mykeƒska.
c. Cywilizacja Êródziemnomorska po wojnie trojaƒskiej.
Grecja od I tysiàclecia p.n.e. do VI wieku p.n.e.
a. Kszta∏towanie si´ demokracji ateƒskiej (reformatorzy ateƒscy w VII–VI w. p.n.e.).
b. Ustroje polityczne polis na przyk∏adzie Sparty i Aten.
c. Wojny Greków z Persami, ich charakter, znaczenie i skutki dla paƒstw greckich i pozagreckich.
d. Kultura klasyczna – hellenizm (religia, literatura, teatr, sport, filozofia, rzeêba i architektura).
e. Wielka kolonizacja Greków w VII–VI w. p.n.e.
f. Macedonia Filipa II.
g. Podboje Aleksandra Wielkiego jako noÊnik klasycznej kultury greckiej w obr´bie Êwiata Êródziemnomorskiego.
Republika i cesarstwo rzymskie
a. Poczàtki Rzymu.
b Narodziny i ustrój republiki.
c. Urz´dnicy republiki i zakres ich w∏adzy.
d. Armia rzymska, jej organizacja i taktyka.
e. Podboje rzymskie w Afryce i Azji Mniejszej, wojny punickie.
f. Kryzys republiki rzymskiej i powstanie cesarstwa.
g. Granice cesarstwa.
h. Ewolucja ustroju cesarstwa: pryncypat i dominat.
i. Podzia∏ cesarstwa, polityczne, spo∏eczne i ekonomiczne przyczyny za∏amania si´ cesarstwa na
zachodzie.
j. Podboje Europy przez Rzym; armia rzymska, jej organizacja i taktyka.
7
˚ycie religijne staro˝ytnych Greków i Rzymian. Powstanie organizacji koÊcielnej w Rzymie w IV
wieku n.e.
a. Bogowie greccy i rzymscy – antropomorfizm i politeizm.
b. Ró˝norodnoÊç wyznaniowa w granicach cesarstwa – strona pogaƒska i strona chrzeÊcijaƒska.
c. Edykty Konstantyna Wielkiego i Teodozjusza Wielkiego.
d. Powstanie i rozrost organizacji koÊcielnej w cesarstwie rzymskim.
e. Organizacja KoÊcio∏a.
f. Herezje i dogmaty.
Âródziemnomorskie korzenie kultury europejskiej
a. Od Starego do Nowego Testamentu.
b Systemy filozoficzne Greków i teoria paƒstwa idealnego.
c. Filozofia spo∏eczna, etyka i estetyka.
d. Filozofia Platona i Arystotelesa i jej wp∏yw na wspó∏czesnà filozofi´ europejskà.
e. Wp∏yw Rzymian na oblicze kulturowe Europy Êredniowiecznej i wczesnonowo˝ytnej.
2. Wymiar polski
Ziemie polskie u schy∏ku II tysiàclecia i w I tysiàcleciu p.n.e. oraz w pierwszych wiekach po
Chrystusie
a. Rozwój kultury ∏u˝yckiej na ziemiach polskich i jej handlowe kontakty z Rzymem – bursztynowy szlak.
b. Osady obronne w okresie kultury ∏u˝yckiej na przyk∏adzie Biskupina.
c. Ziemie polskie w okresie wp∏ywów rzymskich (25 p.n.e.–500 n.e.).
Przemiany kulturowe w regionie w staro˝ytnoÊci
a. Kultura ∏u˝ycka w moim regionie: zachodnio∏u˝ycka (dolna cz´Êç górnego dorzecza Wis∏y,
dolne dorzecze Nidy, dorzecza Odry, wzd∏u˝ biegu Dunajca) i wschodnio∏u˝ycka (Warmia, zachodnia cz´Êç Mazur, po Wo∏yƒ).
b. Kultury okresu wp∏ywów rzymskich w regionie.
W starym i nowym Êwiecie
a. Jednostka spo∏eczna w greckich polis i Rzymie.
b. Kobieta, ma∏˝eƒstwo, rodzina w staro˝ytnej Grecji i Rzymie.
c. Dziecko i system wychowania, wychowanie spartaƒskie a wychowanie ateƒskie.
d. ˚ycie codzienne.
Pojćia: Grecja – kultura mykeƒska, polis, Achajowie, Dorowie, koƒ trojaƒski, kolonizacja, ekspansja, metropolia, barbarzyƒcy, monarchia, arystokracja, tyrania, oligarchia, demokracja, ostracyzm,
eforowie, archont, areopag, demy, obywatel, periojkowie, metojkowie, heloci, warunki spartaƒskie, drakoƒskie prawa, hekatomba, lakonicznoÊç, hoplici, falanga, strateg, satrapa,
efeb, taktyka, dualizm, demagog, hegemonia, Hellada (hellenizm), despotyzm, epigoni,
igrzyska, spokój (pokój) olimpijski, politeizm, antropomorfizm dionizje, gimnazjon, sofiÊci.
8
Rzym – legion, pyrrusowe zwyci´stwo, zasada divide et impera, prowincja, imperium, tryumf, patrycjusze, plebejusze, republika (republikanizm), trybun, senator, dyktator, konsul, pretor, cenzor, kwestor, ekwici, nobilowie, kolonowie, gladiatorzy, idy, kalendy, panteon, portyk, triumwirat, pryncypat, dominat, cesarstwo, interreks, imperator, orbis romanum, orbis barbarum,
tetrarchia, synkretyzm, epikureizm, stoicyzm, akwedukt, edykt, dekret, retoryka, pinakoteka, biskup, patriarcha, synod, sobór, dogmat, herezja, monastycyzm.
Postacie: Grecja – Agamemnon, Drakon, Sofokles, Solon, Dariusz I Hystaspes, Kserkses, Miltiades, Leonidas, Perykles, Filip II Macedoƒski, Aleksander Wielki, Demostenes, Herodot, Tukidydes,
Tales z Miletu, sofiÊci, Sokrates, Arystoteles, Platon, Homer, Sofokles.
Rzym – Romulus i Remus, Pyrrus, Polibiusz Korneliusz Scypion, Hannibal, bracia Grakchowie, Spartakus, Gajusz Juliusz Cezar, Marek Brutus, Kleopatra, Marek Antoniusz, Oktawian August,
Klaudiusz, Dioklecjan, Konstantyn Wielki, Teodozjusz Wielki, Marek Aureliusz, Cyceron.
IV. Âredniowiecze
A. Wczesne Êredniowiecze – od V do IX wieku
Rozpad Imperium Rzymskiego
a. Zró˝nicowanie polityczne i kulturowe na Zachodzie w V–VIII w.; paƒstwa barbarzyƒskie na
gruzach Imperium Rzymskiego.
b. Polityczna i spo∏eczna rola KoÊcio∏a rzymskiego w czasie najazdów barbarzyƒskich.
c. Cesarstwo bizantyƒskie i jego rozwój.
Narodziny Êwiata islamu i jego rozwój w VI–IX wieku
a. Âwiat arabski przed Mahometem.
b. Nauka Mahometa i kszta∏towanie si´ zasad islamu.
c. Ekspansja arabska w basenie Morza Âródziemnego na prze∏omie VII i VIII w.
d. Kultura islamu.
Paƒstwo Franków i cesarstwo karoliƒskie
a. Paƒstwo Franków pod rzàdami Chlodwiga.
b. Karolingowie na tronie frankoƒskim.
c. Patrymonialna monarchia Karola Wielkiego i jej rozwój terytorialny.
d. Koronacja cesarska Karola Wielkiego (25 XII 800 r.).
e. Renovatio imperii romani i „renesans karoliƒski”.
f. Kultura monarchii karoliƒskiej, oÊrodki oÊwiaty, architektura i budownictwo.
g. Traktat z Verdun (843 r.) i rozbicie dzielnicowe monarchii karoliƒskiej.
Spo∏eczeƒstwo feudalne
a. Powstawanie drabiny feudalnej – przemiany spo∏eczne doby wczesnego Êredniowiecza.
b. Gospodarcza i kulturowa rola Êredniowiecznych klasztorów.
c. Pozycja w∏adcy.
3. Wymiar polski
Ziemie polskie w VI–IX wieku
a. Wielka w´drówka S∏owian w VI–VII w.
b. Plemiona prapolskie w Êwietle tekstu Geografa Bawarskiego.
c. Ustrój polityczny i spo∏eczny plemion.
9
Dzieje „ma∏ej ojczyzny” we wczesnym Êredniowieczu w Êwietle dost´pnych êróde∏ historycznych
Kroniki, zapiski, êród∏a archeologiczne.
Cz∏owiek nowej epoki
a. ˚ycie codzienne w okresie przeobra˝eƒ wczesnofeudalnych.
b. Domy, rezydencje i pa∏ace.
c. Kobiety na dworach w∏adców wczesnoÊredniowiecznych; kobieta, m´˝czyzna, dziecko – rodzina, wychowanie i wykszta∏cenie.
Pojćia: Êredniowiecze, islam, Koran, majordomowie, monarchia patrymonialna, renesans karoliƒski, styl romaƒski, demokracja wojenna, opactwo, feudalizm, primogenitura, feuda∏, wasal, lenno, senior, suweren, suzeren, renta feudalna, immunitet, beneficjum, alodium, rozbicie dzielnicowe, kasztelania,
trivium, quadrivium, minusku∏a karoliƒska, stolnik, czeÊnik, kanclerz, hrabstwo.
Postacie: Chlodwig, Karol M∏ot, Pepin Krótki, Karol Wielki, Alkuin, Karol ¸ysy, Lotar, Ludwik Niemiecki, Hugo
Kapet, Mahomet, Teodozjan, Justynian Wielki.
B. Rozkwit Êredniowiecza – od IX do XIII wieku
Wyprawy krzy˝owe
a. Podboje Arabów w VIII–XI w. w basenie Morza Âródziemnego.
b. Ekspansja Turków seld˝uckich.
c. Wyprawy krzy˝owe i zakony rycerskie w Ziemi Âwi´tej.
d. Bizancjum w dobie wypraw krzy˝owych.
e. Kwestia ˝ydowska w chrzeÊcijaƒskiej Europie.
Mongo∏owie i ich podboje
a. Zjednoczenie plemion mongolskich przez Czyngis Chana.
b. Podbój Chin.
c. Ekspansja na Zachód.
*Normanowie i ich ekspansja w IX wieku
a. Skandynawskie siedziby Normanów.
b. Kultura i religia Normanów.
c. Ekspansja Normanów na europejski Zachód i Wschód i jej konsekwencje.
Powstanie i rozwój paƒstw s∏owiaƒskich
a. Paƒstwo Bu∏garów.
b. Paƒstwo Samona i Wielkie Morawy.
c. Paƒstwa Serbów i Chorwatów.
d. RuÊ Kijowska, jej rozbicie dzielnicowe, najazd i okupacja Mongo∏ów.
e. Sàsiedzi S∏owian po∏udniowych – paƒstwo w´gierskie.
10
f. S∏owianie po∏abscy.
g. Cesarstwo i Bizancjum wobec S∏owiaƒszczyzny.
Âwi´te Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
a. Cesarstwo Ottonów.
b. Organizacja cesarstwa.
c. Uniwersalizm cesarsko-papieski.
Walka o przodownictwo w Êwiecie chrzeÊcijaƒskim
a. Schizma wschodnia i jej konsekwencje.
b. Kryzys KoÊcio∏a na prze∏omie X i XI w. i papiesko-cesarski spór o inwestytur´.
c. Reformy koÊcielne w XI–XIII w.
d. Ruchy heretyckie.
e. Rekonkwista przeciw Arabom w Hiszpanii.
Europa Zachodnia w XI–XIII wieku
a. Kszta∏towanie si´ monarchii stanowych we Francji i Anglii.
b. Poczàtki parlamentaryzmu europejskiego w Anglii i Francji.
c. Uniwersalizm kultury w okresie rozkwitu Êredniowiecza na Zachodzie, organizacja szkolnictwa, rola uniwersytetów.
d. Sztuka romaƒska i gotycka.
e. Filozofia w okresie rozkwitu Êredniowiecza – Roger Bacon, Tomasz z Akwinu.
3. Wymiar polski
Patrymonialna monarchia pierwszych Piastów
a. Paƒstwo Polan i proces integracji plemion polskich.
b. Paƒstwo Mieszka I – polityka wewn´trzna i zagraniczna.
c. Chrzest Polski i Dagome iudex.
d. Rzàdy Boles∏awa Chrobrego.
e. Stosunki z cesarstwem niemieckim.
f. Rozwój terytorialny paƒstwa, konflikty z sàsiadami.
g. Zjazd gnieênieƒski z 1000 r. i jego aspekty paƒstwowe oraz koÊcielne.
Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej i jej odbudowa w po∏owie XI wieku
a. Spory dynastyczne (synowie Boles∏awa Chrobrego).
b. Powstanie ludowe i „reakcja pogaƒska”.
c. Najazd Brzetys∏awa.
d. Kazimierz Odnowiciel i odbudowa paƒstwowoÊci piastowskiej.
e. Wewn´trzna i zagraniczna polityka Boles∏awa II Âmia∏ego wobec cesarsko-papieskiego sporu
o inwestytur´ – od koronacji do banicji.
Monarchia piastowska doby dzielnicowej
a. Wzrost pozycji mo˝nych za W∏adys∏awa Hermana.
b. Rzàdy Boles∏awa Krzywoustego i jego statut.
c. Zasada senioratu i jej zerwanie na prze∏omie XII i XIII w.
d. Mapa paƒstwa piastowskiego doby dzielnicowej.
e. Rozdrobnienie feudalne, przemiany spo∏eczne i ekonomiczne.
f. Osadnictwo na prawie niemieckim i jego znaczenie.
11
g. Zagro˝enia zewn´trzne (Czesi, Mongo∏owie, marchia brandenburska).
h. Krucjaty europejskie: przeciw S∏owianom po∏abskim, Prusom, Litwinom i ˚mudzi – zakon
krzy˝acki w Polsce.
i. Kultura wczesnego Êredniowiecza i w okresie jego rozkwitu w monarchii wczesnopiastowskiej
i w dobie dzielnicowej.
Region w okresie wczesnofeudalnym
a. Plemiona polskie w moim regionie w dobie integracji z monarchià piastowskà.
b. Grody plemienne, zabytki sakralne w regionie.
c. Âredniowieczne klasztory w regionie i inne oÊrodki kultury chrzeÊcijaƒskiej.
d. Osadnictwo na prawie niemieckim w regionie (lokacje miast i wsi regionu).
Âredniowieczne idea∏y i wartoÊci
a. Rozwój pielgrzymek i pielgrzymi.
b. Asceza duszy i cia∏a, wartoÊç ˝ycia – wartoÊç Êmierci.
c. Rycerz – krzy˝owiec – obroƒca wiary, duchowny – stra˝nik zasad wiary.
d. Procesje, Êwi´ta, zabawy i karnawa∏y.
e. Edukacja – wiedza zakazana i nakazana.
f. Kobieta, m´˝czyzna, dziecko i rodzina w Êredniowieczu.
Pojćia: uniwersalizm papieski i cesarski, schizma, krucjaty, wikingowie, Waregowie, inwestytura, asceza
(ascetyzm), zasady: senioratu i pryncypatu, konkordat, pójÊç do Canossy, osadnictwo na prawie
polskim i niemieckim, so∏tys, wójt, zasadêca, wolnizna, lokacja, etos rycerski, wiec s∏owiaƒski, palatyn, wojewoda, biskupstwo (arcybiskupstwo), statut (ordynacja, „testament”) Boles∏awa Krzywoustego, kongregacja, konkordat, krucjata, rekonkwista, interregnum, interreks, lokacja, prawo magdeburskie, c∏o (myto), ∏an, styl gotycki, katedra.
Postacie: Mieszko I, Boles∏aw Chrobry, Boles∏aw Âmia∏y, Boles∏aw Krzywousty, Otton III, Innocenty III, Grzegorz VII, Roger Bacon, Tomasz z Akwinu, W∏odzimierz Wielki, Jaros∏aw Màdry, Wilhelm Zdobywca,
Gall Anonim, Czyngis – Chan, Cyryl i Metody, Abelard.
C. „Jesieƒ Êredniowiecza” – od koƒca XIII do poczàtku XVI wieku
* Rozpad starych i powstanie nowych imperiów
a. Rozk∏ad imperium mongolskiego i powstanie Z∏otej Ordy.
b. Imperium osmaƒskie i podbój cesarstwa bizantyƒskiego.
c. Ekspansja islamu w Indiach i Afryce.
Odkrywanie nowego Êwiata
a. Polityczne, spo∏eczne i ekonomiczne przyczyny pierwszych wypraw dalekomorskich.
b. Krzysztof Kolumb i jego wyprawy.
c. Konsekwencje pierwszych odkryç geograficznych.
12
Kryzys KoÊcio∏a rzymskiego
a. Zmierzch idei uniwersalizmu i idei krucjat.
b. Wielka schizma zachodnia i „niewola awinioƒska” papie˝y.
c. Idea soborowa (sobory w Pizie, Konstancji i Bazylei) i jej upadek.
d. Herezje.
e. Prereformacja – husytyzm, Jan Hus, wojny husyckie.
f. Pog∏´bienie si´ kryzysu wewn´trznego KoÊcio∏a rzymskiego.
g. Wystàpienie Marcina Lutra (1517 r.).
Przesilenia polityczne na zachodzie Europy
a. Rozwój monarchii stanowych we Francji i Anglii, konflikty dynastyczne i wojna stuletnia.
b. Ludwik XI i jednoÊç Francji.
c. Wojna „dwóch ró˝” i wzmocnienie paƒstwa w Anglii Tudorów.
d. Rozdrobnienie polityczne w cesarstwie. Kszta∏towanie si´ domeny habsburskiej.
e. Podzia∏ polityczny W∏och.
f. Upadek kalifatów Grenady i Kordoby. Powstanie zjednoczonej Hiszpanii.
g. Luksemburgowie i próby tworzenia Rzeszy w Pradze.
Sytuacja w Europie Ârodkowo-Wschodniej
a. Walka Czech z uzale˝nieniem cesarskim.
b. Ludwik W´gierski i wzrost znaczenia W´gier.
c. „Zbieranie ziem ruskich” – od Iwana I Kality do Iwana III.
d. Moskwa i jej rola.
e. Litwa w XIV w. i jej rozwój terytorialny, rywalizacja z Moskwà.
Problemy spo∏eczne i gospodarcze póênego Êredniowiecza
a. Kryzys gospodarczy i spo∏eczny XIV–XV w. (niewydolnoÊç rolnictwa, zarazy, depresja demograficzna, powstania ch∏opskie).
b. G∏ówne szlaki handlowe, gildie kupieckie.
c. Hanza – cele i organizacja, g∏ówne miasta hanzeatyckie.
d. Narodziny i rozwój ideologii komunalnej.
e. Republiki miejskie we W∏oszech.
f. Nowogród Wielki – republika miejska na Rusi.
g. Organizacja cechu, nak∏adu i manufaktury.
Cechy europejskiej kultury póênoÊredniowiecznej
a. Poczàtki druku. Rozwój literatury w j´zykach narodowych.
b. Póêny gotyk i poczàtki renesansu.
c. Rola mecenatu nowo˝ytnego.
d. Filozofia póênego Êredniowiecza.
3. Wymiar polski
Monarchia ostatnich Piastów
a. Polityczne, spo∏eczne i ekonomiczne konsekwencje okresu dzielnicowego na poczàtku XIV w.
b. Polityka zjednoczeniowa W∏adys∏awa ¸okietka, stosunki z zakonem krzy˝ackim i Czechami za
W∏adys∏awa ¸okietka.
13
c. Kazimierz Wielki i Corona Regni Poloniae, kszta∏towanie si´ monarchii stanowej i jej cechy.
d. Polityka wewn´trzna i zagraniczna Kazimierza Wielkiego.
e. „Renesans kazimierzowski”.
Unie Polski w XIV wieku
a. Zasada elekcyjnoÊci tronu w Polsce popiastowskiej.
b. Przyczyny unii z W´grami w 1370 r.
c. Rzàdy Ludwika W´gierskiego i wzrost znaczenia szlachty.
d. Geneza unii z Litwà – unie: krewska, wileƒsko-radomska i horodelska.
e. Zaanga˝owanie polsko-litewskie w sprawy póênoÊredniowiecznej Rusi, Polska i Litwa wobec
Rusi.
f. Rzàdy W∏adys∏awa Jagie∏∏y i rozwój instytucji przywilejów szlacheckich.
Stosunki polsko-krzy˝ackie w XV wieku
a. Geneza konfliktów.
b. Wielka wojna (1409–1411) r. i I pokój toruƒski.
c. Zwiàzek Pruski i inkorporacja Prus przez Polsk´.
d. Wojna trzynastoletnia (1454–1466) i II pokój toruƒski.
Polityka dynastyczna Jagiellonów
a. Przywileje szlacheckie do konstytucji nihil novi.
b. Rzàdy Jagiellonów w Czechach i na W´grzech w XV w.
c. Polityka dynastyczna Kazimierza Jagielloƒczyka.
d. Zjazd w Wiedniu w 1515 r. i jego postanowienia.
PóênoÊredniowieczna kultura polska
a. Rozwój szkolnictwa.
b. Gotycka sztuka Êwiecka i koÊcielna.
c. Kronikarze i kroniki, zabytki piÊmiennictwa polskiego.
PóênoÊredniowieczna „ma∏a ojczyzna”
a. Dzieje regionu w póênym Êredniowieczu.
b. Rozwój szkolnictwa w regionie w XIV i XV w.
c. Zabytki sztuki gotyckiej w regionie.
d. PóênoÊredniowieczne ruchy heretyckie w regionie i ich wp∏yw na struktur´ wyznaniowà w nast´pnych epokach historycznych.
Cz∏owiek póênego Êredniowiecza
a. Przynale˝noÊç stanowa i wyznaniowa jednostki a przeobra˝enia polityczne i spo∏eczno-ekonomiczne póênego Êredniowiecza.
b. Rozwój nauki, pierwsze odkrycia geograficzne a zmiany Êwiatopoglàdu.
14
Pojćia: Z∏ota Orda, „niewola awinioƒska”, husytyzm, taboryci, unia personalna, gildia, Hanza, ideologia komunalna, republika miejska, cech, nak∏ad, manufaktura, renesans, mecenat, scholastyka, uniwersytet, akademia, baka∏arz, rektor, magister, tendencje centralistyczne, monarchia stanowa, Corona
Regni Poloniae, zasada elekcyjnoÊci tronu, szlachta, bojarstwo, mieszczaƒstwo, ˝akeria, przywilej
szlachecki, polityka dynastyczna, Z∏ota Bulla, lollardowie.
Postacie: Jan Hus, Marcin Luter, Jan Kalwin, Jan Gutenberg, Zygmunt Luksemburski, Ludwik XI, Henryk Tudor, Rudolf Habsburg, Ludwik W´gierski, Ferdynand Aragoƒski, Izabela Kastylijska, Krzysztof Kolumb, Iwan Kalita, Iwan III Wielki, W∏adys∏aw ¸okietek, Kazimierz Wielki, W∏adys∏aw Jagie∏∏o, Jadwiga Andegaweƒska, Kazimierz Jagielloƒczyk, W∏adys∏aw Warneƒczyk.
V. Okres wczesnonowo˝ytny – od XVI do koƒca XVIII wieku
A. Lata 1517–1648
* Ameryka i czarny làd przed odkryciami Europejczyków
a. Ludy autochtoniczne Ameryki, ich sytuacja przed przybyciem Europejczyków.
b. Czarny làd i jego mieszkaƒcy w XVI w.
* Kraje Dalekiego Wschodu w okresie nowo˝ytnym
a. Charakterystyka cywilizacji Azji w XVI w.
b. Podboje mand˝urskie w Chinach.
c. Feudalna anarchia w Japonii.
d. Podbój Indii przez Babura i powstanie paƒstwa Wielkiego Mogo∏a.
e. Kraje Azji po∏udniowo-wschodniej.
Wielkie odkrycia geograficzne
a. Nast´pcy Kolumba w Ameryce.
b. Podró˝ morska do Indii Vasco da Gamy.
c. Magellan i pierwsza podró˝ dooko∏a Êwiata.
d. Znaczenie wielkich odkryç geograficznych.
Poczàtki ekspansji kolonialnej Europejczyków
a. Powstanie hiszpaƒskiego i portugalskiego imperium kolonialnego.
b. Ekspansja Wielkiego Ksi´stwa Moskiewskiego na Wschód i podbój Kazania, Astrachania i zachodniej Syberii.
c. Ekspansja angielska. Kompanie kupieckie.
d. Kolonializm europejski w Azji.
e. Nast´pstwa podbojów Europejczyków.
Humanizm i renesans
a. Humanizm w∏oski i jego wymiar europejski.
b. Humanistyczna filozofia cz∏owieka.
c. Humanizm a KoÊció∏.
d. Upowszechnienie si´ druku w Europie.
e. Europejska sztuka i literatura epoki renesansu.
15
Walka o hegemoni´ w Europie Zachodniej w XVI wieku
a. Wzrost znaczenia Hiszpanii.
b. Habsburgowie i ich kraje dziedziczne.
c. Rywalizacja hiszpaƒsko-francuska, wojny w∏oskie i ich konsekwencje.
d. Rewolucja w Niderlandach i konflikt hiszpaƒsko-angielski oraz ich nast´pstwa.
Rozwój reformacji w Europie Zachodniej
a. Konsekwencje wystàpienia Marcina Lutra, wojny spo∏eczno-religijne w Niemczech
(1520–1525).
b. Pokój augsburski (1555 r.) i jego konsekwencje.
c. Reformacja szwajcarska.
d. Monarchia francuska wobec doktryny kalwiƒskiej i wojna religijna we Francji, edykt nantejski
(1588 r.).
e. Konflikt Henryka VIII z Rzymem i Akt supremacji.
f. Reformacja kalwiƒska w Niderlandach.
g. KoÊció∏ wobec reformacji i sobór trydencki (1545–1563).
Europa Wschodnia i kraje skandynawskie w XVI i XVII wieku
a. Charakterystyka regionu.
b. Reformy Iwana IV Groênego (samodzier˝awie i opriczina).
c. Kraje skandynawskie w pierwszej po∏owie XVI w., unia kalmarska i jej zerwanie.
d. Pierwsza wojna pó∏nocna, kongres szczeciƒski.
e. Wielka smuta na Rusi i dymitriady, zmiana dynastii panujàcej – Micha∏ I Romanow.
* Wielkie Ksi´stwo Moskiewskie w XVI wieku
a. Stosunki spo∏eczno-ekonomiczne i polityczne.
b. Stia˝atiele i niestia˝atiele moskiewscy oraz „judaiÊci” nowogrodzcy.
c. Reformacja w XVI-wiecznej ruskiej cerkwi.
Europa Po∏udniowo-Wschodnia w „kotle ba∏kaƒskim”
a. Pot´ga osmaƒska w pierwszej po∏owie XVI w.
b. Kszta∏towanie si´ mozaiki religijnej i kulturowej na Ba∏kanach.
c. Bitwa pod Mohaczem (1526 r.) i utrata niezawis∏oÊci przez W´gry.
d. Problem turecki na prze∏omie XVI i XVII stulecia.
Europa na prze∏omie XVI i XVII stulecia
a. Monarchia absolutna Henryka IV.
b. Kraje niemieckie na prze∏omie XVI i XVII w. i wzrost napićia politycznego.
c. Sytuacja w niepodleg∏ych Niderlandach Pó∏nocnych na prze∏omie wieków.
d. Czechy w XVI i na poczàtku XVII w.
e. Os∏abienie znaczenia mi´dzynarodowego Anglii.
f. Gospodarczy dualizm w Europie (refeudalizacja na wschodzie i defeudalizacja na zachodzie
Europy).
KoÊció∏ i kontrreformacja
a. Misje KoÊcio∏a i rozwój kontrreformacji.
b. Unia protestancka (1608 r.) i unia katolicka (1609 r.).
c. Reformacja czeska jako element walki przeciwko Habsburgom o niezale˝noÊç kraju.
16
Wojna trzydziestoletnia (1618–1648 r.)
a. Geneza wojny.
b. Defenestracja praska, wojna w Czechach i jej konsekwencje.
c. Etapy wojny trzydziestoletniej, wojna o Palatynat i wojna duƒska, okres szwedzki, okres francuski.
d. Rosja i jej rola w wojnie trzydziestoletniej.
e. Traktat westfalski (1648 r.), konsekwencje wojny.
3. Wymiar polski
Demokratyczna rzeczpospolita szlachecka w XVI i na poczàtku XVII wieku
a. Dwuizbowy sejm walny, sejmiki generalne i sejmiki ziemskie.
b. G∏ówne urz´dy paƒstwowe i zakres ich kompetencji.
c. Zasada jednomyÊlnoÊci – liberum veto.
d. Gospodarka folwarczno-paƒszczyêniana.
e. Struktura spo∏eczna Rzeczypospolitej w XVI w.
f. Rzeczpospolita – kraj wielu narodów i religii.
Polityka wewn´trzna i zagraniczna ostatnich Jagiellonów na tronie polskim
a. Polityka wewn´trzna i zagraniczna Zygmunta I.
b. Sekularyzacja Prus.
c. Udzia∏ Rzeczypospolitej w walce o dominium Maris Baltici.
d. Ruch egzekucyjny i „wojna kokosza”.
e. Rozwój demokracji szlacheckiej za panowania Zygmunta II Augusta.
f. Unia lubelska.
g. Administracja paƒstwem po unii lubelskiej – urz´dy centralne i odr´bne urz´dy Korony i Litwy.
h. Granice paƒstwa za ostatnich Jagiellonów.
Reformacja w Rzeczypospolitej XVI wieku
a. „Tu nie o religi´, lecz o wolnoÊç sprawa” – geneza polskiej reformacji.
b. KoÊció∏ i jego rola w Rzeczypospolitej.
c. Od∏amy polskiej reformacji; konfederacja warszawska (1573 r.).
d. Ostatni Jagiellonowie i pierwsi królowie elekcyjni wobec reformacji.
e. Realizacja postanowieƒ soboru trydenckiego, jezuici i ich dzia∏alnoÊç.
Kultura polskiego renesansu
a. èród∏a polskiego renesansu.
b. Rozwój szkolnictwa Êredniego, uczelnie ró˝nowiercze w Rzeczypospolitej, rozwój nauki.
c. Czo∏owi przedstawiciele polskiej literatury i sztuki renesansowej.
d. Sztuki plastyczne, architektura, literatura i muzyka.
Rzeczpospolita pierwszych królów elekcyjnych
a. Elekcja viritim i jej konsekwencje.
b. Artyku∏y henrykowskie, pacta conventa a demokracja szlachecka.
c. Stefan Batory i jego polityka wewn´trzna i zagraniczna.
d. Zygmunt III Waza na tronie polskim, poczàtek wojen polsko-szwedzkich.
e. Unia brzeska 1596 r. i jej nast´pstwa.
17
f. Zygmunta III wobec kryzysu rosyjskiego na prze∏omie XVI i XVII w.
g. Wojna z Turcjà.
h. Przyznanie lenna pruskiego elektorom brandenburskim.
Poczàtki rzàdów magnackiej oligarchii na prze∏omie XVI i XVII wieku
a. Kryzys gospodarki folwarczno-paƒszczyênianej, upadek miast.
b. Rozwój „paƒstewek” magnackich i ich dominacja polityczna w paƒstwie.
c. Polityka wewn´trzna W∏adys∏awa IV.
d. Polska polityka wobec Âlàska w czasie wojny trzydziestoletniej.
„Ma∏a ojczyzna” w dobie renesansu i na progu czasów nowo˝ytnych
a. Reformacja i kontrreformacja w moim regionie oraz jej oblicze kulturowe.
b. Zabytki architektury renesansowej w regionie.
c. Echa wojen XVI i poczàtku XVII w. w moim regionie.
Cz∏owiek renesansu – nowy cz∏owiek?
a. Jednostka i wolnoÊç.
b. Warunki bytowe i ˝ycie codzienne, renesansowe wychowanie.
c. Wykszta∏cenie humanistyczne.
d. Rodzina w dobie przemian reformacji i kontrreformacji.
Pojćia: konkwistadorzy, kolonizacja, korsarstwo, rewolucja cen, humanizm, renesans, gospodarka folwarczno-paƒszczyêniana, dualizm gospodarczy, defeudalizacja, refeudalizacja, karawela, nawigacja, busola reformacja, luteranizm, kalwinizm, kontrreformacja, konwokacja (sejm konwokacyjny),
konfederacja, rokosz, inkwizycja, konsystorz, kontestacja, hugenoci, supremacja, cuius regio eius
religio, purytanie (purytanizm), anglikanizm, arianizm, anabaptyzm, oficjum, laicyzacja, sekularyzacja, indeks ksiàg zakazanych, Liga Âwi´ta, Liga Protestancka, Liga Katolicka, Wielka Armada, defenestracja, sejm walny, sejmiki ziemskie, demokracja szlachecka, wolna elekcja, dymitriady, dworianie (RuÊ), manufaktura, magnateria, oligarchia magnacka, ruch egzekucyjny, Artyku∏y henrykowskie,
pacta conventa, arras, kopu∏a, arkady, styl renesansowy, wojna religijna, elekcja viritim.
Postacie: Johann Kalwin, Ulrich Zwingli, Dante Alighieri, Francesco Petrarka, Giovanni Boccaccio, William
Shakespeare, Leonardo da Vinci, Michelangelo Buonarotti (Micha∏ Anio∏), Orlando di Lasso, Thomas
Moore, Niccolo Machiavelli, Galileusz, Henryk ˚eglarz, Vasco da Gama, Amerigo Vespucci, Henryk
IV Burbon, Ignacy Loyola, Maksymilian I Habsburg, Zygmunt I, Zygmunt II August, Henryk Walezy,
Stefan Batory, Zygmunt III Waza, W∏adys∏aw IV Waza, Jan Zamojski, Henryk VIII, Iwan IV Groêny, Karol I Habsburg (Karol V), Bona Sforza.
B. Lata 164 8 –1715
Rozwój kolonii w Ameryce Pó∏nocnej i w Ameryce Po∏udniowej
a. Rozwój osadnictwa francuskiego, holenderskiego i angielskiego w Ameryce Pó∏nocnej.
b. Floryda i Meksyk pod panowaniem hiszpaƒskim, portugalska Brazylia.
c. Ustrój gospodarczy kolonii hiszpaƒskich i portugalskich.
d. Emigracja angielska do Ameryki – Nowa Anglia.
18
e. Zmagania mi´dzy kolonistami angielskimi i holenderskimi w koloniach Ameryki Pó∏nocnej.
Autonomia kolonii.
f. Zró˝nicowanie religijne i spo∏eczne kolonii.
Kolonializm w Afryce i Azji
a. Kolonie portugalskie w Afryce Wschodniej, Mozambiku i na wybrze˝u zachodnim.
b. Kolonializm holenderski na Przylàdku Dobrej Nadziei.
c. Portugalskie, holenderskie i angielskie faktorie.
* Za∏amanie si´ pot´gi tureckiej
a. Rozk∏ad wewn´trzny w po∏owie XVII w.
b. Reformy Mehmeda IV, Ahmeda i Kara Mustafy Köprülüch.
c. Wzrost aktywnoÊci na arenie mi´dzynarodowej.
d. Wojna Turcji z Austrià i jej sojusznikami oraz krach pot´gi tureckiej (bitwa wiedeƒska w 1683 r.).
Wzrost znaczenia Francji i zmierzch pot´gi hiszpaƒskiej
a. Regencja Richelieu, powstanie paƒstwa absolutnego.
b. Powstanie ludowe, fronda i kl´ska opozycji antyabsolutystycznej.
c. Kryzys gospodarczo-spo∏eczny i polityczny w Hiszpanii w po∏owie XVII w. i jego konsekwencje.
d. Wojny francusko-hiszpaƒskie, pokój w Utrechcie (1713 r.) i jego znaczenie.
e. Liga Augsburska, Anglia wobec wzrostu znaczenia Francji.
Rewolucja angielska – od 1640 do 1660 roku
a. Stosunki spo∏eczno-gospodarcze w Anglii w po∏owie XVII w.
b. Prezbiterianizm i independentyzm purytaƒski.
c. Zmagania Stuartów z parlamentem, Oliver Cromwell i „d∏ugi parlament”.
d. Wojna domowa, powstanie rojalistów i wojny z Irlandià, Szkocjà i Holandià.
e. Protektorat O. Cromwella i restauracja Stuartów.
f. Powstanie monarchii parlamentarnej.
Walka o hegemoni´ w Europie Ârodkowo-Wschodniej
a. Tryumf absolutyzmu rosyjskiego (samodzier˝awie) i wzrost znaczenia Rosji w Êrodkowo-wschodniej cz´Êci Europy.
b. Fryderyk Wilhelm i absolutyzm brandenbursko-pruski, rola lenna pruskiego.
c. Wzrost w∏adzy Habsburgów i poczàtki absolutyzmu.
d. Wzrost znaczenia Szwecji w po∏owie XVII wieku.
e. Wielka wojna pó∏nocna (1700–1721) i jej konsekwencje dla Europy Ârodkowo-Wschodniej.
Kultura europejskiego baroku
a. Pod∏o˝e baroku.
b. Rola filozofii i nauk przyrodniczych – kartezjanizm i empiryzm.
c. Literatura i historiografia.
d. Sztuki plastyczne i architektura, teatr i muzyka baroku.
19
3. Wymiar polski
Rzeczpospolita magnatów
a. Wolna elekcja i liberum veto w XVII w., przewaga magnacka i za∏amanie demokracji szlacheckiej.
b. Kryzys szlacheckiego parlamentaryzmu za panowania Jana Kazimierza.
c. Rozwój tendencji decentralistycznych.
d. Próby reform ustrojowych w pierwszej po∏owie XVII w.
Wojny Rzeczypospolitej w XVII wieku
a. Powstanie Bohdana Chmielnickiego i jego konsekwencje.
b. Wojna polsko-rosyjska (1654–1667) i pokój andruszowski (1667 r.) – ust´pstwa Rzeczypospolitej na rzecz Rosji.
c. Traktaty welawsko-bydgoskie (1657 r.), postanowienia traktatu oliwskiego (1660 r.) i zakoƒczenie wojny ze Szwecjà.
d. Wojna polsko-turecka (1672 r.) i jej polityczne konsekwencje.
e. Jan III Sobieski, bitwa wiedeƒska (1683 r.), przystàpienie Polski do Âwi´tej Ligi i pokój kar∏owicki.
f. Konsekwencje polityczne i spo∏eczno-ekonomiczne XVII-wiecznych wojen Rzeczypospolitej.
Unia polsko-saska
a. Sejm konwokacyjny i elekcja Fryderyka I Augusta (Augusta II Mocnego), unia polsko-saska.
b. Polityka Augusta II w czasie wojny pó∏nocnej, bitwa pod Po∏tawà (1709 r.).
c. Obozy magnackie wobec polityki zagranicznej monarchy.
d. Próba zamachu stanu Augusta II i konfederacja tarnogrodzka.
Kultura polskiego baroku
a. Ideologia polskiego baroku, sarmatyzm.
b. Model edukacji szlacheckiej.
c. Literatura wczesnego i dojrza∏ego baroku, jej przedstawiciele.
d. Architektura i sztuka barokowa.
Moja „ma∏a ojczyzna” i „wielki wiek XVII”
* a. Losy regionu w dobie XVII-wiecznych wojen Rzeczypospolitej.
b. Architektura i sztuka barokowa w regionie.
c. Drukarnie, biblioteki i ich rola w ˝yciu regionu w XVII w.
d. Wybitne postacie epoki i ich obecnoÊç w regionie.
˚ycie codzienne w „wielkiej epoce”
a. Pionierstwo kolonistów amerykaƒskich, afrykaƒskich, azjatyckich i ich europejski baga˝ kulturowy.
b. Domy, mieszkania, urzàdzenia komunalne, odzie˝ i ubiór narodowy.
c. Higiena i ochrona zdrowia, praca, wypoczynek, rozrywka.
d. Konflikt jednostki z absolutystycznym paƒstwem.
e. Kobieta, m´˝czyzna, dziecko, rodzina, wychowanie.
20
Pojćia: merkantylizm, centralizm, absolutyzm, samodzier˝awie, hacjenda, latyfundium, faktoria, prezbiterianizm, independentyzm, Akt nawigacyjny, hegemonia, regent (regencja), l'Etat c'est moi (Paƒstwo to
ja), fronda, sukcesja (wojna sukcesyjna), monarchia parlamentarna, restytucja, junkierstwo, barok,
jansenizm, pietyzm, kartezjanizm, empiryzm, sarmatyzm, cogito ergo sum, dogmatyzacja, „z∏ota
wolnoÊç szlachecka”, torysi, wigowie, elektor, kurfirÊci.
Postacie: Armand J. Richelieu, Giulio Mazzarini, Ludwik XIV, Oliver Cromwell, Jean Colbert, Karol I Stuart, Kara Mustafa, Fryderyk Wilhelm, Jan Kazimierz, Bohdan Chmielnicki, Karol Gustaw, Leopold I, Jan Sobieski, Fryderyk August I (August II Mocny), Piotr I Wielki, Corneille Jansen, Blaise Pascal, René Descartes (Kartezjusz), Isaac Newton, Galileusz, Johannes Kepler, Baruch Spinoza, Grotius, Pierre
Corneille, Jean Racine, Molier, Jean de La Fontaine, Thomas Hobbes, Peter Paul Rubens, Caravaggio, Rembrant, Wac∏aw Potocki, Stanis∏aw Konarski, Jan Chryzostam Pasek, Marysieƒka Sobieska.
C. Do lat siedemdziesiàtych XVIII wieku
* W cieniu Europy
a. Islam i Azja Po∏udniowo-Wschodnia.
b. Afryka Pó∏nocna i Bliski Wschód.
c. Chiny pod panowaniem mand˝urskiej dynastii Cing.
d. Ekspansja mand˝ursko-chiƒska.
e. Izolacjonizm japoƒski.
Wiek XVIII – epoka oÊwiecenia
a. G∏ówne nurty filozofii oÊwiecenia i ich przedstawiciele.
b. Rozwój nauki.
c. Kierunki w sztuce – rokoko, klasycyzm.
Nowe kszta∏ty politycznej mapy Europy Zachodniej
a. Konsekwencje wojny o sukcesj´ hiszpaƒskà, system angielsko-francuski i zmienne przymierza.
b. Kwestia w∏oska.
c. Monarchie absolutne w Europie.
U progu kapitalizmu – rewolucja przemys∏owa w Anglii
a. Teoria fizjokratyzmu i geneza rewolucji przemys∏owej w Anglii.
b. Ogradzania i ich nast´pstwa.
c. Poczàtki przemys∏u fabrycznego.
d. Liberalizm gospodarczy.
Wzrost znaczenia Rosji i Prus w Europie Wschodniej
a. Wojna pó∏nocna, wojny tureckie i kwestia ba∏kaƒska.
b. Cesarstwo rosyjskie Piotra I.
c. Podporzàdkowanie W´gier przez monarchi´ habsburskà.
d. Militaryzm Fryderyka Wilhelma I i królestwo pruskie.
e. Sojusz dworów cesarskich (1726 r.).
Stary ∏ad i wojny na kontynencie (1733–1763)
a. Pojćie starego ∏adu.
21
b. Monarchie i republiki starego ∏adu.
c. Wojna rosyjsko-austriacko-turecka i szwedzko-rosyjska.
d. Podbój Âlàska przez Prusy (1740–1741) i wojna o sukcesj´ austriackà.
e. Wojna siedmioletnia (1756–1763) i jej skutki.
3. Wymiar polski
Zmierzch I Rzeczypospolitej
a. Sejm Niemy (1717 r.).
b. Polityka zagraniczna i wewn´trzna Augusta II Mocnego.
c. Walka o polskà sukcesj´ (1732/1733).
d. „Anarchia” i próby jej zwalczenia przez Augusta III.
e. Wzrost gospodarczy i kulturalny w czasach panowania Augusta III.
f. Walka króla i „familii” o reform´ paƒstwa, wzrost aktywnoÊci Czartoryskich.
g. Polska w latach wojny siedmioletniej.
h. WczesnooÊwieceniowa literatura, czasopisma, sztuki plastyczne, rokoko w architekturze, kultura magnacka i dworska, Collegium Nobilium.
Ziemie regionu w czasach saskich
a. Echa wydarzeƒ politycznych i spo∏ecznych w regionie.
b. Zabytki sztuki sakralnej i Êwieckiej w regionie.
Cz∏owiek wczesnego oÊwiecenia
a. Jednostka a prawo we wczesnym oÊwieceniu.
b. Rodzina i wychowanie, rola edukacji.
Pojćia: oÊwiecenie, rokoko, klasycyzm, empiryzm, racjonalizm, deizm, ateizm, encyklopedyÊci, militaryzm,
„familia”.
Postacie: August II Mocny, August III, Maria Teresa, Stanis∏aw Leszczyƒski, Fryderyk Wilhelm I, Fryderyk II
Wielki, Piotr I, Jan Jakub Rousseau, Voltaire, Stanis∏aw Konarski.
D. Prze∏om XVIII i XIX wieku
* Âwiat islamu na prze∏omie stuleci
a. Zasi´g terytorialny religii muzu∏maƒskiej.
b. Zró˝nicowanie wewn´trzne.
c. Stagnacja spo∏eczno-gospodarcza.
d. Os∏abienie Turcji.
Ekspansja kolonialna paƒstw europejskich
a. Podboje kolonialne Anglii i Francji.
b. Osadnictwo holenderskie w Afryce Po∏udniowej.
22
c. Ekspansja terytorialna Rosji.
d. Rywalizacja mocarstw.
e. Polityka paƒstw europejskich wobec podbitych ziem.
Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó∏nocnej
a. Rozwój kolonii angielskich w Ameryce Pó∏nocnej.
b. SprzecznoÊci mi´dzy koloniami i metropolià, Deklaracja niepodleg∏oÊci – 4 lipca 1776 r.
c. Wojna o niepodleg∏oÊç.
d. Konstytucja Stanów Zjednoczonych.
e. Rozwój terytorialny USA.
* Niewolnictwo Murzynów
a. Po∏o˝enie ludnoÊci murzyƒskiej w Afryce na prze∏omie stuleci, próby tworzenia organizmów
paƒstwowych.
b. Handel niewolnikami.
c. Niewolnictwo w paƒstwach arabskich.
d. Niewolnictwo Murzynów w koloniach paƒstw europejskich i w USA.
Przemiany gospodarczo-spo∏eczne w Anglii i kszta∏towanie si´ rzàdów parlamentarno-gabinetowych
a. Rozwój przemys∏u tekstylnego, zastosowanie maszyny parowej.
b. Spo∏eczne nast´pstwa rewolucji przemys∏owej.
c. Os∏abienie roli monarchy.
d. Wzrost znaczenia Izby Gmin i gabinetu ministrów.
Rewolucja we Francji
a. Spo∏eczeƒstwo francuskie pod koniec XVIII wieku.
b. Kryzys monarchii absolutnej, próby reformy ustroju politycznego.
c. Obalenie monarchii – zdobycie Bastylii 14 lipca 1789 r., ustanowienie republiki.
d. Wojna domowa i konflikt z koalicjà.
e. Walka o w∏adz´ w republice.
Okres napoleoƒski
a. Kariera wojskowa Napoleona Bonaparte.
b. Zdobycie w∏adzy dyktatorskiej, ustanowienie cesarstwa (1804 r.).
c. Wojny Francji napoleoƒskiej.
d. 100 dni Napoleona.
e. Restauracja monarchii Burbonów.
Kongres wiedeƒski
a. Skutki wojen napoleoƒskich.
b. Najwybitniejsi dyplomaci kongresu.
c. „Równowaga europejska” i legitymizm – podstawy nowego ∏adu europejskiego.
d. Postanowienia kongresu.
23
3. Wymiar polski
Ostatnia wolna elekcja. Pierwszy rozbiór Polski
a. Elekcja Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego, próby reform wewn´trznych.
b. Konfederacja barska.
c. Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej (1772 r.).
Kultura oÊwiecenia w Polsce
a. Mecenat Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego.
b. Reformy szkolnictwa – Szko∏a Rycerska, Komisja Edukacji Narodowej.
c. Rozwój nauki i sztuki.
d. Publicystyka spo∏eczno-polityczna.
Sejm Wielki. Konstytucja 3 maja
a. Sejm Wielki i jego reformy.
b. Konstytucja 3 maja 1791 r., interwencja Rosji, wojna w obronie konstytucji.
c. Drugi rozbiór Rzeczypospolitej (1793 r.).
Powstanie koÊciuszkowskie i upadek Rzeczypospolitej
a. Postaç Tadeusza KoÊciuszki.
b. Powstanie koÊciuszkowskie (1794 r.).
c. Trzeci rozbiór Rzeczypospolitej (1795 r.).
Sprawa polska w okresie wojen napoleoƒskich
a. Legiony Polskie u boku armii francuskiej.
b. Powstanie Ksi´stwa Warszawskiego i jego ustrój.
c. Postanowienia kongresu wiedeƒskiego w sprawie polskiej.
Losy ma∏ej ojczyzny w okresie walki o ocalenie Rzeczypospolitej
a. Wk∏ad regionu w walk´ narodowo-wyzwoleƒczà.
b. Regionalne zabytki historyczne z prze∏omu XVIII i XIX w.
c. Przedstawiciele regionalnej literatury i sztuki.
Uwarunkowania ˝ycia jednostki na prze∏omie stuleci
a. Wi´zi narodowe, stanowe, wyznaniowe, rodzinne.
b. Kryzys spo∏eczeƒstwa feudalnego.
c. Kobieta, m´˝czyzna, dziecko, rodzina i wychowanie.
d. Jednostka a prawo.
Pojćia: faktoria, kompanie handlowe, metropolia, plantacje, bur˝uazja, przemys∏ fabryczny, Bastylia, Deklaracja praw cz∏owieka i obywatela, monarchia konstytucyjna, jakobini, koalicja, terror, dyrektoriat,
wojskowy zamach stanu, konsulat, Kodeks Napoleona, blokada kontynentalna, „równowaga europejska”, legitymizm, sejm konwokacyjny, prawa kardynalne, „czarna procesja”, targowica, Virtuti Militari, insurekcja, naczelnik, kosynierzy, Uniwersa∏ po∏aniecki, Legiony, Mazurek Dàbrowskiego.
Postacie: George Washington, Beniamin Franklin, James Watt, Katarzyna II, Maria Teresa, Napoleon Bonaparte, Stanis∏aw Konarski, Stanis∏aw August Poniatowski, Jan Âniadecki, Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki, Tadeusz KoÊciuszko, Józef Poniatowski.
24
VI. Wiek XIX i XX
A. Mi´dzy kongresem wiedeƒskim a I wojnà Êwiatowà
Post´p w nauce i technice w XIX i na poczàtku XX wieku
a. Rozwój nauki (chemia, fizyka, biologia).
b. Wynalazki techniczne i nowe ga∏´zie przemys∏u.
c. Powstanie i rozwój kolei ˝elaznych.
d. Post´p w dziedzinie komunikacji morskiej.
Przemiany demograficzne na Êwiecie
a. Eksplozja demograficzna w Europie.
b. Procesy urbanizacyjne w Europie, Azji i Ameryce Pó∏nocnej.
c. Migracje Europejczyków na inne kontynenty.
d. Wp∏yw przemian demograficznych na rywalizacj´ o kolonie.
Daleki Wschód w XIX i na poczàtku XX wieku
a. Prze∏amanie chiƒskiej izolacji przez mocarstwa europejskie.
b. Ingerencja obcych paƒstw i jej konsekwencje.
c. Reformy wewn´trzne w Japonii okresu Meid˝i.
d. Ekspansja militarna Japonii w Chinach i Korei.
e. Wojna rosyjsko-japoƒska (1904–1905).
* Turcja w latach 1815–1914
a. Zacofanie ekonomiczne, polityczne i spo∏eczne kraju.
b. Walka o niepodleg∏oÊç ludów zamieszkujàcych imperium (Arabowie, Ormianie, Grecy).
c. Ludy s∏owiaƒskie.
d. Rewolucja „m∏odoturecka”.
* Ameryka ¸aciƒska w latach 1815–1914
a. Wyzwalanie si´ kolonii hiszpaƒskich i portugalskich spod zwierzchnictwa metropolii.
b. Brak stabilizacji politycznej – rewolty wojskowe.
c. Wojna domowa w Meksyku.
* Zniesienie niewolnictwa Murzynów
a. Pot´pienie handlu niewolnikami przez kongres wiedeƒski.
b. Likwidacja niewolnictwa w koloniach mocarstw europejskich.
c. Wojna secesyjna w Stanach Zjednoczonych (1861–1865).
d. Zniesienie niewolnictwa w Turcji oraz Brazylii.
Europa w okresie uprzemys∏owienia i przemian spo∏ecznych
a. NierównomiernoÊç rozwoju gospodarczego.
b. Powstanie du˝ych oÊrodków miejskich i wzrost znaczenia mieszczaƒstwa w ˝yciu spo∏ecznym.
c. Kryzys rolnictwa europejskiego.
d. Warunki ˝ycia i pracy robotników fabrycznych, powstanie zwiàzków zawodowych.
e. Emancypacja kobiet.
25
Rozwój parlamentaryzmu w Europie
a. Reakcja ponapoleoƒska na kontynencie.
b. Wiosna Ludów (1848–1849).
c. Rozwój parlamentaryzmu i upowszechnienie praw wyborczych w paƒstwach europejskich.
Kszta∏towanie si´ paƒstw narodowych w Europie Zachodniej
a. Wzrost ÊwiadomoÊci narodowej.
b. Zjednoczenie W∏och.
c. Zjednoczenie Niemiec.
d. Kwestia ˝ydowska w Europie.
Rozwój ideologii i partii politycznych
a. G∏ówne kierunki ideowe i ich charakterystyka: liberalizm, konserwatyzm, socjalizm, nacjonalizm.
b. Najwybitniejsi teoretycy.
c. Powstanie masowych partii politycznych.
d. Narodziny syjonizmu.
Rosja w latach 1815–1914
a. Polityka wewn´trzna Aleksandra I i Miko∏aja I.
b. Wojna Krymska.
c. Kryzys caratu. Próby reform.
d. Rewolucja 1905 r. i jej nast´pstwa.
* Problemy narodowe w Europie
a. Odrodzenie narodowe w Irlandii.
b. Problem obszarów zró˝nicowanych kulturowo w Europie Zachodniej: Alzacja i Lotaryngia,
Belgia, Szlezwik-Holsztyn.
c. Odrodzenie narodowe w Europie Ârodkowo-Wschodniej: Litwa, ¸otwa, Estonia, Finlandia,
Bia∏oruÊ, Ukraina, S∏owacja, Czechy.
*Konflikty na Pó∏wyspie Ba∏kaƒskim
a. Zró˝nicowanie etniczne, narodowe, religijne regionu.
b. Os∏abienie panowania tureckiego na Ba∏kanach w drugiej po∏owie XIX w.
c. Powstanie niepodleg∏ej Rumunii, Serbii, Czarnogóry, Albanii.
d. Problem Macedonii oraz BoÊni i Hercegowiny.
Kultura europejska w XIX i na poczàtku XX wieku
a. Pràdy literackie.
b. Kierunki w sztukach plastycznych.
c. Muzyka.
d. Najwybitniejsi twórcy.
3. Wymiar polski
Dzia∏alnoÊç patriotyczna i zrywy narodowowyzwoleƒcze w latach 1815–1864
a. Postanowienia kongresu wiedeƒskiego w sprawie polskiej.
b. Powstanie listopadowe i wojna polsko-rosyjska (1830–1831).
c. Zrywy powstaƒcze w latach 1846–1848.
26
d. Powstanie styczniowe (1863–1864).
e. Konsekwencje powstaƒ narodowo-wyzwoleƒczych.
Rozwój spo∏eczno-gospodarczy ziem polskich
a. Rolniczy charakter ziem polskich, proces uw∏aszczania ch∏opów.
b. Zmniejszenie roli ziemiaƒstwa w ˝yciu spo∏ecznym.
c. Poczàtki uprzemys∏owienia i urbanizacji, polska przedsi´biorczoÊç.
d. Warunki ˝ycia i pracy robotników przemys∏owych.
e. Inteligencja i jej znaczenie.
Obrona przed wynarodowieniem i walka o autonomi´
a. Próby rusyfikacji w zaborze rosyjskim oraz germanizacji w zaborze pruskim.
b. Obrona spo∏eczeƒstwa polskiego przed wynarodowieniem.
c. Autonomia galicyjska.
d. Rewolucja 1905–1907 w zaborze rosyjskim.
Nowoczesne ruchy polityczne w spo∏eczeƒstwie polskim – przywódcy, programy i udzia∏ w ˝yciu
politycznym
a. KonserwatyÊci.
b. Ruch socjalistyczny.
c. Narodowa Demokracja.
d. Ruch ludowy.
e. Pos∏owie polscy w parlamentach zaborczych paƒstw.
Stosunki Polaków z innymi narodami
a. Stanowisko ruchów narodowych na Litwie, Bia∏orusi i Ukrainie wobec narodu polskiego.
b. Postawa spo∏eczeƒstwa polskiego wobec Litwinów, Bia∏orusinów i Ukraiƒców.
c. Stosunki polsko-˝ydowskie.
Kultura i nauka polska w XIX wieku
a. G∏ówne kierunki w literaturze (romantyzm, pozytywizm, M∏oda Polska), najwybitniejsi twórcy.
b. Sztuki plastyczne.
c. Wk∏ad Polaków w rozwój nauk Êcis∏ych.
d. Nauki historyczne i j´zykoznawstwo.
Losy „ma∏ej ojczyzny” w okresie walki o wyzwolenie narodowe
a. Przemiany gospodarcze i spo∏eczne w regionie.
b. Lokalne zabytki z XIX w.
Uwarunkowania ˝ycia jednostki w XIX wieku
a. Wi´zi narodowe, klasowe, religijne, rodzinne.
b. Zanikanie wi´zi stanowych.
c. Emancypacja kobiet.
d. Wychowanie domowe i powszechne.
27
Pojćia: promieniotwórczoÊç, statek parowy, eksplozja demograficzna, migracje, urbanizacja, imperializm,
junta, abolicjonizm, zwiàzek zawodowy, Mi´dzynarodówka, czartyÊci, „monarchia lipcowa”, Wiosna
Ludów, bojkot, bolszewicy, trializm, syjonizm, antysemityzm, romantyzm, realizm, modernizm, impresjonizm, secesja, „noc listopadowa”, Wielka Emigracja, pozytywizm, hakata, „staƒczycy”, PPS,
SDKPiL, ND, PSL.
Postacie: Michael Faraday, Maria Sk∏odowska-Curie, Thomas Edison, George Stephenson, Abraham Lincoln,
Napoleon III, Alexis de Tocqueville, Karol Marks, Giuseppe Garibaldi, Camillo di Cavour, Otto von Bismarck, Romuald Traugutt, Józef Pi∏sudski, Roman Dmowski, Jan Matejko, Stanis∏aw Wyspiaƒski,
Micha∏ Bobrzyƒski, Vincent van Gogh, Claude Monet.
B. Mi´dzy I a II wojnà Êwiatowà
Geneza i przebieg I wojny Êwiatowej
a. Wzrost napićia w stosunkach mi´dzy mocarstwami, powstanie bloków militarnych, wybuch
wojny (1914 r.).
b. Paƒstwa uczestniczàce w wojnie.
c. Przebieg dzia∏aƒ wojennych w latach 1914–1918.
d. Konsekwencje wojny.
* Rozpad imperium tureckiego
a. Niepowodzenia wojsk tureckich w trakcie wojny.
b. Ludobójstwo Ormian.
c. Upadek su∏tanatu, powstanie republiki tureckiej.
d. Mandaty Wielkiej Brytanii i Francji na Bliskim Wschodzie.
e. Osadnictwo ˝ydowskie w Palestynie.
* Przemiany na Dalekim Wschodzie w latach 1914 –1939
a. Militaryzacja Japonii.
b. Wojna domowa w Chinach.
c. Agresja japoƒska na Chiny.
d. Wzrost dà˝eƒ niepodleg∏oÊciowych w Indiach.
Sytuacja gospodarcza Êwiata w okresie mi´dzywojennym
a. Ekonomiczne konsekwencje I wojny Êwiatowej.
b. Wielki kryzys gospodarczy lat trzydziestych.
c. Walka ze skutkami kryzysu.
d. O˝ywienie gospodarcze pod koniec lat trzydziestych.
Nauka, technika i kultura dwudziestolecia mi´dzywojennego
a. Nauki Êcis∏e i ekonomiczne.
b. Poczàtki komunikacji lotniczej i samochodowej.
c. Awangardowe nurty w literaturze, sztukach plastycznych i muzyce.
d. Rozwój Êrodków komunikacji masowej: prasa popularna, kino, radiofonia, poczàtki telewizji.
Upadek monarchii w Europie Ârodkowej i Wschodniej
a. Upadek caratu w Rosji.
28
b. Zdobycie w∏adzy w Rosji przez bolszewików, wojna domowa.
c. Upadek cesarstwa w Niemczech.
d. Rozpad monarchii Habsburgów.
System wersalski i jego konsekwencje
a. Konferencja pokojowa w Pary˝u (1919 r.).
b. Postanowienia traktatów pokojowych, utworzenie Ligi Narodów.
c. System mi´dzynarodowej ochrony grup mniejszoÊciowych – ma∏y traktat wersalski.
d. S∏aboÊci systemu wersalskiego.
Zmiany na mapie politycznej kontynentu europejskiego
a. Niepodleg∏oÊç Irlandii.
b. Nowe paƒstwa w Europie Ârodkowej i Wschodniej.
c. Spory graniczne, mniejszoÊci narodowe, etniczne i religijne.
d. Problemy polityczne i gospodarcze odrodzonych paƒstw.
Kryzysy parlamentaryzmu europejskiego
a. Brutalizacja ˝ycia spo∏ecznego pod wp∏ywem wojny, s∏aboÊç i niestabilnoÊç rzàdów parlamentarnych.
b. DojÊcie faszystów do w∏adzy we W∏oszech (1922 r.).
c. System stalinowski w ZSRR.
d. NaziÊci u w∏adzy w Niemczech (1933 r.).
e. Polityka wewn´trzna re˝ymów totalitarnych.
Ekspansywna polityka faszystowskich W∏och i nazistowskich Niemiec
a. Agresywny charakter totalitarnych ideologii, rozbudowa potencja∏u wojskowego i militaryzacja gospodarki.
b. Agresja W∏och na Abisyni´.
c. Wojna domowa w Hiszpanii.
d. Remilitaryzacja Nadrenii, przy∏àczenie Austrii do Rzeszy, upadek Czechos∏owacji.
e. OÊ Berlin – Rzym – Tokio.
3. Wymiar polski
Odzyskanie niepodleg∏oÊci przez Polsk´
a. Polskie orientacje polityczne w przededniu wojny.
b. Kwestia polska w okresie I wojny Êwiatowej.
c. Kszta∏towanie si´ oÊrodków w∏adzy (11 listopada 1918 r.).
d. Sejm Ustawodawczy.
Walka o granice Rzeczypospolitej
a. Kszta∏towanie wschodniej granicy paƒstwa: wojna polsko-ukraiƒska, wojna polsko-rosyjska,
konflikt z Litwà.
b. Kszta∏towanie granicy z Niemcami i Czechos∏owacjà – powstania i plebiscyty.
c. Terytorium i ludnoÊç Rzeczypospolitej.
Ustrój odrodzonego paƒstwa
a. Konstytucja marcowa (1921 r.), funkcjonowanie demokracji parlamentarnej w Polsce.
b. Przewrót majowy 1926 r., konstytucja kwietniowa (1935 r.).
c. Rzàdy autorytarne, opozycja.
29
Wielokulturowy charakter paƒstwa
a. ˚ycie kulturalne, polityczne i gospodarcze mniejszoÊci narodowych.
b. Postawa mniejszoÊci narodowych w stosunku do polskiej wi´kszoÊci.
c. Stanowisko polskich ugrupowaƒ politycznych wobec ludnoÊci niepolskiej.
d. Polityka w∏adz Rzeczypospolitej w kwestii mniejszoÊci narodowych.
Gospodarka i kultura odrodzonej Polski
a. Problemy gospodarcze odrodzonego paƒstwa i próby ich przezwyci´˝enia. Inflacja.
b. Rzeczpospolita w okresie wielkiego kryzysu.
c. Rozwój nauki i sztuki.
d. OÊwiata.
Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej
a. Sojusz polsko-francuski.
b. Próby normalizacji stosunków z Niemcami, ZSRR i Litwà.
c. ˚àdania niemieckie wobec Polski i przygotowania do wojny.
d. Polsko-brytyjski uk∏ad gwarancyjny.
e. Pakt Ribbentrop-Mo∏otow (23 sierpnia 1939 r.).
Kampania wrzeÊniowa
a. Agresja niemiecka na Polsk´ (1 wrzeÊnia 1939 r.), przebieg dzia∏aƒ wojennych.
b. Wypowiedzenie Niemcom wojny przez Angli´ i Francj´.
c. Agresja radziecka (17 wrzeÊnia 1939 r.).
d. Utworzenie rzàdu polskiego na wychodêstwie.
Losy „ma∏ej ojczyzny” w latach 1914 –1939
˚ycie polityczne, kulturalne i gospodarcze w regionie.
Spo∏eczne uwarunkowania ˝ycia jednostki w okresie mi´dzywojennym
a. Wi´zi rodzinne, religijne, narodowe, lokalne, Êrodowiskowe.
b. Prawa cz∏owieka w ró˝nych systemach politycznych i ustrojowych.
Pojćia: wojna pozycyjna, deklaracja Balfoura, bierny opór, „czarny czwartek”, interwencjonizm paƒstwowy,
Nowy ¸ad, kubizm, rewolucja lutowa, rewolucja paêdziernikowa, Czeka, Gu∏ag, Republika Weimarska, bojówki, „czarne koszule”, SS, obozy koncentracyjne, czystki, gestapo, III Rzesza, uk∏ad monachijski, Legiony Polskie, or´dzie Wilsona, Komitet Narodowy Polski, Rada Regencyjna, „ma∏a
konstytucja”, powstanie wielkopolskie, plebiscyty, powstania Êlàskie, Zaolzie, bitwa warszawska, sanacja, „nowela sierpniowa”, tajny protokó∏, Blitzkrieg, rzàd emigracyjny.
Postacie: Woodrow Wilson, Mao Zedong, Mahatma Gandhi, Franklin Delano Roosevelt, Pablo Picasso, Charlie Chaplin, Albert Einstein, W∏odzimierz Lenin, Lew Trocki, Feliks Dzier˝yƒski, David Lloyd George,
Georges Clemenceau, Benito Mussolini, Józef Stalin, Adolf Hitler, Ignacy Jan Paderewski, Gabriel
Narutowicz, Wincenty Witos, Ignacy MoÊcicki, Edward Rydz-Âmig∏y, Józef Beck, Stefan Starzyƒski,
W∏adys∏aw Sikorski.
30
C. Od II wojny Êwiatowej do czasów wspó∏czesnych
Przebieg dzia∏aƒ II wojny Êwiatowej
a. Podboje niemieckie, w∏oskie i radzieckie w latach 1940–1941.
b. Atak niemiecki na ZSRR i japoƒski na Stany Zjednoczone.
d. Ruch oporu na terytoriach okupowanych przez paƒstwa „osi”.
e. Dzia∏ania wojenne w latach 1941–1945.
f. Kl´ska paƒstw „osi”.
Zbrodnie przeciwko ludzkoÊci podczas II wojny Êwiatowej
a. Zbrodnie na terenach okupowanych przez paƒstwa „osi” i ZSRR.
b. Holocaust, eksterminacja Romów.
c. Procesy zbrodniarzy wojennych.
Przemiany na Êwiecie po II wojnie Êwiatowej
a. Konsekwencje wojny.
b. Ustalanie zasad ∏adu powojennego, konferencje Wielkiej Trójki w Teheranie, Ja∏cie, Poczdamie.
c. Powo∏anie Organizacji Narodów Zjednoczonych (1945 r.) – cele, zadania, struktura organizacji.
Zimna wojna
a. Dwubiegunowy podzia∏ Êwiata.
b. PrzeciwstawnoÊç systemów politycznych i gospodarczych supermocarstw.
c. Rywalizacja USA i ZSRR – wyÊcig zbrojeƒ, wojna propagandowa, walka o strefy wp∏ywów.
d. Sytuacje kryzysowe.
* Bliski Wschód po II wojnie Êwiatowej
a. Powstanie paƒstwa Izrael.
b. Odrodzenie narodowe Arabów.
c. Konflikt izraelsko-arabski i próby jego rozwiàzania.
* Chiny i Japonia po II wojnie Êwiatowej
a. Demokratyzacja i rozwój gospodarczy Japonii.
b. Zwyci´stwo komunistów w wojnie domowej w Chinach, powstanie Chiƒskiej Republiki Ludowej.
c. Za∏o˝enia ideologiczne maoizmu i próby ich realizacji w Chinach.
d. Próby „eksportu” maoizmu za granic´, antagonizm z ZSRR.
e. Modernizacja systemu po Êmierci Mao Zedonga.
* Ameryka ¸aciƒska
a. Zacofanie cywilizacyjne kontynentu, dominacja wojska w ˝yciu politycznym na poczàtku
XX w.
b. Rozwój radykalnych ruchów spo∏ecznych w drugiej po∏owie XX stulecia – komunizm, maoizm,
teologia wyzwolenia, peronizm.
c. Rewolucje, wojny domowe, przewroty.
d. Rozwój gospodarczy i post´p cywilizacyjny paƒstw regionu w drugiej po∏owie XX w.
31
* Upadek imperiów kolonialnych
a. Os∏abienie metropolii po II wojnie Êwiatowej.
b. Ruchy wyzwoleƒcze i wojny.
c. Proces uzyskiwania niepodleg∏oÊci przez kolonie w Azji i Afryce.
d. Problemy polityczne i gospodarcze by∏ych kolonii.
*Post´p naukowo-techniczny
a. Badania kosmosu – lot cz∏owieka w kosmos (1961 r.), làdowanie na ksi´˝ycu (1969 r.).
b. Rozwój medycyny.
c. Masowa motoryzacja.
d. Rewolucja technologiczno-informatyczna.
e. Problemy ekologiczne.
Oblicza kultury Êwiatowej
a. Literatura, sztuki plastyczne, muzyka.
b. Kinematografia, telewizja, przemys∏ fonograficzny.
c. Przemiany obyczajowe.
Europa Ârodkowo-Wschodnia i Ba∏kany w okresie „zimnej wojny”
a. Zajćie Europy Wschodniej przez armi´ radzieckà w koƒcowym etapie II wojny Êwiatowej.
b. Podzia∏ Niemiec.
c. Tworzenie rzàdów satelickich.
d. Upodobnianie ustrojów wewn´trznych do systemu panujàcego w ZSRR.
e. T∏umienie prób uzyskania samodzielnoÊci przez kraje satelickie.
f. Sytuacja w Jugos∏awii i Albanii.
Integracja Europy Zachodniej
a. Odbudowa ze zniszczeƒ wojennych.
b. Stopniowy upadek re˝ymów autorytarnych w Grecji, Hiszpanii i Portugalii.
c. Integracja militarna – powstanie paktu pó∏nocnoatlantyckiego (NATO), 1949 r.
d. Integracja gospodarcza i polityczna – powo∏anie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
(1957 r.).
e. Utrwalenie parlamentaryzmu w RFN i we W∏oszech.
f. Poszerzanie i pog∏´bianie Wspólnoty.
Rozpad ZSRR
a. NiewydolnoÊç gospodarki socjalistycznej.
b. Interwencja w Afganistanie, niepowodzenia militarne.
c. Próby reform – pieriestrojka.
d. Konflikty etniczne, tendencje odÊrodkowe republik.
e. Rozwiàzanie ZSRR (1991 r.).
Upadek rzàdów komunistycznych w Europie
32
a. Dà˝enie paƒstw regionu do zwi´kszenia zakresu niezale˝noÊci od ZSSR.
b. Dzia∏alnoÊç dysydentów.
c. Rozk∏ad rzàdów komunistycznych w latach 1989–1990 (Jesieƒ Narodów).
d. Zmiany na mapie politycznej kontynentu.
3. Wymiar polski
Naród polski w latach II wojny Êwiatowej
a. Polityka okupantów wobec narodu polskiego – za∏o˝enia i realizacja.
b. Ruch oporu – organizacja i formy dzia∏ania.
c. Polityka w∏adz polskich na wychodêstwie.
d. Udzia∏ polskich wojsk w dzia∏aniach wojennych u boku wojsk sprzymierzonych.
e. Powstanie warszawskie 1 sierpnia do 2 paêdziernika 1944 r.
Polska w okresie rzàdów komunistycznych
a. Zajćie ziem polskich przez wojska radzieckie.
b. Tworzenie struktur nowej w∏adzy.
c. Ustalenie nowych granic.
d. Upodobnianie Polski do paƒstwa radzieckiego.
Polska droga do demokracji
a. System w∏adzy, konstytucja Polski Ludowej (1952 r.).
b. Polityka gospodarcza, kryzysy spo∏eczne.
c. Stosunki paƒstwo – KoÊció∏.
d. Ârodowiska opozycyjne.
e. Powstanie i rozwój „SolidarnoÊci”, stan wojenny.
f. Okràg∏y stó∏ i wybory 1989 r.
g. Poczàtki III Rzeczypospolitej.
Kultura polska w latach 1945–1990
a. Straty kultury polskiej w okresie II wojny Êwiatowej.
b. Nacisk ideologiczny i cenzura w czasach Polski Ludowej.
c. Nauka i sztuka.
d. Przemiany obyczajowe.
Dzieje „ma∏ej ojczyzny” w czasach II wojny Êwiatowej i Polski Ludowej
a. Migracje w okresie powojennym i ich wp∏yw na ˝ycie regionu.
b. Echa wa˝nych wydarzeƒ historycznych w regionie.
˚ycie jednostki po II wojnie Êwiatowej
a. Granice kontroli paƒstwa, realny zakres swobód i wolnoÊci.
b. Wi´zi narodowe, religijne, rodzinne.
c. Prawa cz∏owieka w XX w.
d. Feminizm.
Pojćia: Pearl Harbor, bitwa pod Stalingradem, kolaboracja, ruch oporu, partyzantka, powstanie warszawskie, zbrodnie wojenne, holocaust, obozy zag∏ady, getta, powstanie w gettcie warszawskim, bomba atomowa, Ziemie Zachodnie, Deklaracja praw cz∏owieka, wojna koreaƒska, kryzys berliƒski, kryzys kubaƒski, OWP, rewolucja kulturalna, ˝elazna kurtyna, Uk∏ad Warszawski, RWPG, praska
wiosna, plan Marshalla, traktaty rzymskie, traktat z Maastricht, unia monetarna, aksamitna rewolucja, deportacje, eksterminacja, NKWD, zbrodnia katyƒska, wysiedlenia, pacyfikacje, Armia Krajowa,
33
sabota˝, dywersja, Dywizjon 303, Polska Partia Robotnicza, kolektywizacja, nacjonalizacja, akcja
„Wis∏a”, bezpieka, PZPR, poznaƒski czerwiec, paêdziernik 1956, marzec 1968, grudzieƒ 1970, KOR,
drugi obieg, sierpieƒ 1980, stan wojenny, okràg∏y stó∏, ekumenizm, sobór watykaƒski II.
Postacie: Winston Churchill, Charles de Gaulle, John F. Kennedy, Nikita Chruszczow, Fidel Castro, Leonid
Bre˝niew, Michai∏ Gorbaczow, Konrad Adenauer, Andriej Sacharow, Vaclav Havel, Stanis∏aw Miko∏ajczyk, Boles∏aw Bierut, W∏adys∏aw Gomu∏ka, Edward Gierek, Wojciech Jaruzelski, Stefan Wyszyƒski, Jan XXIII, Jan Pawe∏ II, Jerzy Popie∏uszko, Lech Wa∏´sa, Tadeusz Mazowiecki, Jerzy Giedroyç.
PRZEWIDYWANE OSIÑGNI¢CIA UCZNIÓW W ZAKRESIE WIEDZY I RE ALIZACJI ZA¸O˚ONYCH CELÓW
Realizacja ka˝dego programu powinna przynieÊç efekty w postaci nabycia przez uczniów odpowiedniej wiedzy, umiej´tnoÊci i rozwijania okreÊlonych postaw. Tak wić po zrealizowaniu proponowanego programu absolwent liceum powinien znaç materia∏ historyczny, podstawowe procedury
pracy ze êród∏ami historycznymi, umieç interpretowaç materia∏ êród∏owy, dokonywaç analiz, porównaƒ i ocen komparatywnych, stosowaç wiedz´ w sytuacjach prostych i problemowych oraz korzystaç
z nowoczesnych Êrodków masowego przekazu. Jednym najwa˝niejszych zadaƒ i osiàgni´ç ucznia
winno byç rozwijanie umiej´tnoÊci analizy i syntezy procesów historycznych poprzez ujćie problemowe i przekrojowe. Uczeƒ powinien poprawnie pos∏ugiwaç si´ poznanymi pojćiami historycznymi, doskonaliç umiej´tnoÊç prowadzenia dyskusji, polemik, wywiadów i spotkaƒ, pisania prac historycznych, artyku∏ów itp. Powinien tak˝e sprawnie pos∏ugiwaç si´ mapà historycznà, umieç ∏àczyç
wiadomoÊci z ró˝nych przedmiotów, w szczególnoÊci z j´zyka polskiego, geografii, etyki, wiedzy
o spo∏eczeƒstwie, jak równie˝ matematyki i fizyki. Zadaniem wychowawczym szko∏y w zakresie nauczania historii jest mi´dzy innymi wyrabianie u uczniów takich postaw jak: krytycyzm w stosunku
do wszelkich przejawów nietolerancji, rasizmu i szowinizmu, przekonanie o potrzebie szacunku dla
dokonaƒ innych narodów, ras, kultur i religii, wra˝liwoÊç na przejawy ∏amania praw cz∏owieka, ÊwiadomoÊç w∏asnych praw, patriotyzm oraz poczucie wi´zi z lokalnà spo∏ecznoÊcià.
Osiàgnićia w zakresie wiedzy i umiej´tnoÊci sà zale˝ne od wielu czynników, na przyk∏ad od zdolnoÊci i zainteresowaƒ ucznia, czasu, którym dysponuje nauczyciel, warunków materialnych szko∏y
i pracowni historycznej. Z tego powodu poni˝szy zestaw wiadomoÊci i umiej´tnoÊci jest propozycjà,
którà nauczyciel mo˝e i powinien modyfikowaç.
I. Dzieje najdawniejsze
1. WiadomoÊci
Uczeƒ zna i rozumie:
– systemy periodyzacji dziejów;
– kryteria cz∏owieczeƒstwa;
– warunki ˝ycia i rozwój kultury materialnej cz∏owieka, etapy zasiedlania kontynentu europejskiego, w tym w∏asnego regionu w czasach prehistorycznych;
– koncepcje kreacjonizmu i ewolucjonizmu oraz antropogenez´;
– najwa˝niejsze polskie ekspedycje archeologiczne i ich osiàgnićia;
– lokalne zbiory muzeum archeologicznego.
34
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
–
–
–
–
rozró˝nia systemy periodyzacji dziejów;
wykorzystuje zabytki archeologiczne jako êród∏a;
analizuje êród∏a;
pisze pierwsze prace historyczne (referaty, wypracowania).
II. Staro˝ytnoÊç
A. Najstarsze cywilizacje na Bliskim Wschodzie i na Dalekim Wschodzie
1. WiadomoÊci
– warunki osadnictwa pierwszych cywilizacji: nad wielkimi rzekami (Egipt, Mezopotamia), na
Dalekim Wchodzie (Indie, Chiny), w basenie Morza Egejskiego (Kreta), struktur´ paƒstw staro˝ytnych;
– podstawowe systemy religijne staro˝ytnoÊci, ówczesnà rol´ religii;
– wk∏ad cywilizacji staro˝ytnych w rozwój medycyny, matematyki, pisma, astronomii, sztuki;
– najwa˝niejsze aspekty ˝ycia jednostki, rodziny, grupy w staro˝ytnoÊci;
– ró˝ne êród∏a przekazu, w tym Bibli´, opracowania popularno-naukowe, literatur´ pi´knà.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
–
–
–
–
–
korzysta z ró˝nych êróde∏, dokonuje ich interpretacji;
pracuje z mapà i atlasem;
dostrzega rol´ literatury pi´knej i Biblii jako êróde∏ do dziejów cz∏owieka i religii;
rozró˝nia formy sprawowania w∏adzy, systemy religijne;
dostrzega zale˝noÊç mi´dzy po∏o˝eniem geograficznym a rozwojem gospodarki paƒstw staro˝ytnych;
– ocenia i dostrzega elementy ˝ycia wspó∏czesnego, majàce swoje êród∏o w najstarszych cywilizacjach.
B. Grecja i Rzym
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
najstarsze cywilizacje basenu Morza Âródziemnego (kreteƒska i mykeƒska);
ró˝norodnoÊç greckich polis oraz form ˝ycia spo∏ecznego i politycznego Greków;
etapy kszta∏towania Imperium Rzymskiego i jego ró˝norodnoÊç ustrojowà;
podzia∏y spo∏eczeƒstw Grecji i Rzymu;
zasi´g kolonizacji greckiej i jej konsekwencje;
dorobek kulturowy i polityczny Hellady i Rzymu (literatura, filozofia, nauka, sztuka, prawodawstwo);
– êród∏a do roli paƒstwa, jednostki, kultury cywilizacji Êródziemnomorskich;
– etapy narodzin i rozprzestrzeniania si´ religii chrzeÊcijaƒskiej oraz jej rol´ do dnia dzisiejszego.
35
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
dostrzega trwa∏oÊç kultury greckiej i rzymskiej, jej kontynuacj´ w chrzeÊcijaƒskiej Europie;
porównuje zasady funkcjonowania demokratycznego paƒstwa w staro˝ytnoÊci i wspó∏czeÊnie;
ocenia postawy wybitnych jednostek (jak np. Aleksander Macedoƒski, Gajusz Juliusz Cezar);
opisuje ˝ycie codzienne Greków i Rzymian;
ukazuje rol´ mitów;
rozwija umiej´tnoÊç korelacji mi´dzyprzedmiotowej (religia, etyka, j´zyk polski);
dostrzega pozosta∏oÊci staro˝ytnych kultur we w∏asnym regionie;
pisze prace historyczne (wypracowania, referaty, rozprawki);
sprawnie pos∏uguje si´ mapà i atlasem;
selekcjonuje fakty i dokonuje ocen komparatywnych;
interpretuje i analizuje êród∏a odnoszàce si´ do dziejów cywilizacji Êródziemnomorskich.
III. Âredniowiecze
A. Wczesne Êredniowiecze od V do IX wieku
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
trwa∏oÊç osiàgni´ç cywilizacyjnych Arabów;
genez´ i g∏ówne zasady islamu;
przyczyny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego;
g∏ówne etapy dziejów cesarstwa bizantyƒskiego i jego wk∏ad do rozwoju kultury europejskiej;
etapy kszta∏towania i funkcjonowania paƒstwa Franków i monarchii Karola Wielkiego oraz jej
osiàgnićia cywilizacyjne;
– funkcjonowanie systemu feudalnego i zale˝noÊci spo∏ecznych;
– rozprzestrzenianie si´ S∏owian w Europie;
– nazwy i siedziby plemion prapolskich na podstawie Geografa Bawarskiego.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
36
dostrzega zwiàzki kultury arabskiej i europejskiej i docenia osiàgnićia cywilizacyjne Arabów;
charakteryzuje kultur´ Bizancjum i monarchii karoliƒskiej;
ocenia rol´ Karola Wielkiego w kszta∏towaniu Êredniowiecznej Europy;
dostrzega ró˝nice i podobieƒstwa mi´dzy chrzeÊcijaƒstwem a islamem;
wykorzystuje elementy historii regionu;
wskazuje wybrane aspekty ˝ycia codziennego ludzi w okresie wczesnego Êredniowiecza;
rozpoznaje rodzaje êróde∏ historycznych charakterystycznych dla Êredniowiecza;
stosuje ró˝ne metody analiz;
pisze prace historyczne (np. analizy porównawcze);
pracuje z mapà i atlasem;
rozwija umiej´tnoÊç gromadzenia informacji z ró˝nych êróde∏.
B. Rozkwit Êredniowiecza od IX do XIII wieku
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
kulturotwórczà rol´ KoÊcio∏a w Êredniowieczu;
pojćie uniwersalizmu;
wa˝niejsze herezje;
rozwój myÊli naukowej, szkolnictwa, filozofii, sztuki romaƒskiej i gotyckiej;
genez´, przebieg i skutki wypraw krzy˝owych;
sposób powstania i etapy kszta∏towania wybranych paƒstw europejskich i pozaeuropejskich
(cesarstwo, paƒstwa s∏owiaƒskie, paƒstwo angielskie, Królestwo Jerozolimskie);
– zasady funkcjonowania monarchii patrymonialnej i stanowej;
– proces powstania paƒstwa polskiego, jego rozwój i kryzysy za panowania pierwszych Piastów.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
– wskazuje najwa˝niejsze osiàgnićia kulturalne Êredniowiecza;
– dostrzega rol´ religii w ˝yciu ludzi tego okresu oraz wskazuje ich idea∏y i wartoÊci;
– rozpoznaje charakterystyczne dla Êredniowiecza typy êróde∏ historycznych (kroniki, roczniki,
˝ywoty Êwi´tych, literatur´ pi´knà, êród∏a ikonograficzne);
– dokonuje wartoÊciowania i ocenia zachodzàce zjawiska w ˝yciu spo∏ecznym, gospodarczym
i politycznym Êredniowiecza;
– sytuuje na mapie i w atlasie obszary paƒstw europejskich i pozaeuropejskich, plemion, kierunki krucjat, podbojów arabskich i mongolskich;
– umie powiàzaç wydarzenia z historii Polski z historià powszechnà;
– poprawnie wyjaÊnia pojćia historyczne i prawid∏owo nimi operuje.
C. „Jesieƒ Êredniowiecza” – od koƒca XIII do poczàtku XVI wieku
1. WiadomoÊci
– proces kszta∏towania nowego obrazu cz∏owieka i Êwiata u schy∏ku Êredniowiecza;
– kszta∏towanie si´ nowoczesnego szkolnictwa, rozwój kultury i sztuki póênoÊredniowiecznej
w Europie i Polsce;
– rozwój miast i ich rol´ w gospodarce europejskiej;
– genez´, przebieg i konsekwencj´ odkryç geograficznych;
– znaczenie upadku cesarstwa bizantyƒskiego dla Europy, przesilenia polityczne w Europie i powstawanie nowych paƒstw;
– osiàgnićia polityczne, kulturalne monarchii ostatnich Piastów oraz Jagiellonów;
– genez´, przebieg i skutki konfliktów Polski z zakonem krzy˝ackim;
– przejawy kryzysu KoÊcio∏a na p∏aszczyênie ideologicznej i politycznej;
– genez´ i rozwój ruchu husyckiego;
– pod∏o˝e wystàpienia Marcina Lutra.
37
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
omawia wyobra˝enia Europejczyków o Êwiecie przed odkryciami geograficznymi i póêniej;
ocenia znaczenie odkryç;
omawia sytuacj´ politycznà w Europie póênego Êredniowiecza;
charakteryzuje przemiany ideologiczne i religijne w omawianym okresie i ich wp∏yw na kszta∏towanie si´ postaw ludzi;
ukazuje losy regionu w okresie jednoczenia ziem polskich po podziale na dzielnice (jego przynale˝noÊç paƒstwowà, struktur´ wyznaniowà, zabytki sztuki);
rozró˝nia êród∏a historyczne do okresu schy∏kowego Êredniowiecza, g∏ównie odnoszàce si´ do
˝ycia politycznego i religijnego;
analizuje teksty êród∏owe, szczególnie pod kàtem ich wiarygodnoÊci;
doskonali umiej´tnoÊç prowadzenia dyskusji oraz pisania prac krytycznych opartych na êród∏ach z zakresu poznawanego materia∏u;
umie powiàzaç informacje uzyskane z ró˝nych êróde∏;
lokalizuje na mapie Êciennej i w atalsie obszary obj´te odkryciami geograficznymi, podbojami
Turków oraz obszar Polski i Litwy w XV w.
IV. Okres wczesnonowo˝ytny – od XVI do koƒca XVIII wieku
A. Lata 1517–1648
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
przebieg i konsekwencje odkryç geograficznych;
osiàgnićia cywilizacyjne odrodzenia i baroku;
przebieg i skutki reformacji w Europie i Rzeczypospolitej;
stosunki religijne w XVI-wiecznej Europie;
katolickà reform´ KoÊcio∏a i jej realizacj´;
etapy walki o hegemoni´ w Europie Zachodniej;
genez´, przebieg i skutki wojny trzydziestoletniej;
przebieg rewolucji w Anglii;
kszta∏towanie si´ ustrojów politycznych (monarchia absolutna, parlamentarna);
ró˝nice mi´dzy gospodarkà w Europie Zachodniej i w Europie Wschodniej;
znaczenie rewolucji przemys∏owej w Anglii;
przemiany ustrojowe w Rzeczypospolitej, polityk´ ostatnich Jagiellonów i pierwszych w∏adców
elekcyjnych;
– wielop∏aszczyznowoÊç i znaczenie konfliktów militarnych Rzeczypospolitej w XVI i XVII w.;
– ˝ycie codzienne ludzi renesansu i baroku w mieÊcie i na wsi oraz najwa˝niejsze wydarzenia
w regionie u progu czasów nowo˝ytnych.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
– porównuje, opierajàc si´ na êród∏ach historycznych, systemy polityczne i spo∏eczno-gospodarcze ówczesnej Europy;
38
– analizuje i porównuje informacje uzyskane z ró˝nych êróde∏;
– doskonali prac´ poszukiwacza, g∏ównie poprzez korzystanie z archiwów, bibliotek i nowoczesnych êróde∏ informacji;
– rozwija umiej´tnoÊç prowadzenia dyskusji;
– pisze prace krytyczne (referaty, wypracowania) oparte na êród∏ach z zakresu poznawanego
materia∏u;
– charakteryzuje ewolucj´ stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych okresu XVI
i XVII w.;
– wskazuje na mapie Êciennej i w atlasach trasy wypraw odkrywczych oraz zmiany obszaru Rzeczypospolitej;
– charakteryzuje przebieg reformacji i kontrreformacji;
– wskazuje ró˝nice mi´dzy g∏ównymi wyznaniami chrzeÊcijaƒskimi;
– wyjaÊnia znaczenie tolerancji religijnej;
– wskazuje najwa˝niejsze wydarzenia, zabytki sztuki renesansu i baroku w regionie.
B. Lata 164 8 –1715
1. WiadomoÊci
– przyczyny i pod∏o˝e osadnictwa francuskiego, angielskiego i holenderskiego w Ameryce Pó∏nocnej i Po∏udniowej oraz pod∏o˝e kolonializmu w Afryce i Azji;
– wzrost znaczenia Francji i przyczyny zmierzchu pot´gi hiszpaƒskiej oraz genez´ i przebieg rewolucji angielskiej;
– walk´ o hegemoni´ w Europie Ârodkowo-Wschodniej;
– przebieg wojen prowadzonych w Rzeczypospolitej w XVII i na poczàtku XVIII w.;
– przyczyny unii polsko-saskich i jej konsekwencje;
– rol´ Fryderyka Wilhelma jako twórcy nowego absolutyzmu;
– pod∏o˝e baroku, g∏ówne kierunki w sztuce, poezji i filozofii tego okresu.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
– porównuje, opierajàc si´ na êród∏ach i pos∏ugujàc si´ mapà, pod∏o˝a i przebieg kolonizacji
Ameryki Pó∏nocnej i Po∏udniowej;
– klasyfikuje fakty i dostrzega zwiàzki mi´dzy ideami wolnoÊci w Europie a rozwojem kolonializmu w Afryce i Azji;
– dokonuje porównaƒ w zakresie przebiegu konfliktów w Europie Ârodkowo-Wschodniej i walki o hegemoni´, wojen prowadzonych z Turcjà oraz wojny pó∏nocnej;
– wyjaÊnia kryzysy polityczne i spo∏eczne majàce miejsce w XVII i na poczàtku XVIII w.;
– pisze prace historyczne i dokonuje ocen komparatywnych;
– doskonali prace z ró˝nymi Êrodkami dydaktycznymi, korzysta ze Êrodków medialnych i êród∏owych przy ocenie zjawisk w Europie, Ameryce Pó∏nocnej i Po∏udniowej oraz Afryce i Azji.
39
C. Do lat siedemdziesiàtych XVIII wieku
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
–
przyczyny narastania konfliktów w koloniach w Ameryce Pó∏nocnej;
pod∏o˝a nowej mapy Europy Zachodniej po wojnach o sukcesj´ hiszpaƒskà;
podstawowe cechy kultury oÊwiecenia;
proces kszta∏towania si´ monarchii absolutnych w Europie;
wzrost znaczenia Rosji i Prus oraz powsta∏e nowe sojusze;
skutki wojen o sukcesj´ austriackà i znaczenie wojen Êlàskich dla starego ∏adu w Europie;
sytuacj´ w Rzeczypospolitej za Augusta III Sasa.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
–
–
–
–
–
∏àczy pojćia ze zmianami zachodzàcymi w pierwszej po∏owie XVIII w.;
dostrzega zwiàzki mi´dzy wzrostem znaczenia Rosji i Prus a zmierzchem I Rzeczypospolitej;
pracuje z mapà i atlasem, ró˝nymi êród∏ami historycznymi, dotyczàcymi tego okresu;
wyjaÊnia pod∏o˝e i przebieg walk o sukcesj´ austriackà oraz jej skutki europejskie;
dokonuje ocen postaci: Augusta III Sasa, Piotra I, czy Fryderyka I Wielkiego.
D. Prze∏om XVIII i XIX wieku
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
ekspansj´ kolonialnà paƒstw europejskich;
okolicznoÊci powstania Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó∏nocnej;
rozwój kultury, nauki i filozofii oÊwiecenia europejskiego i polskiego;
koncepcj´ absolutyzmu oÊwieconego;
genez´ i przebieg oraz znaczenie rewolucji francuskiej;
przemiany polityczne we Francji w epoce napoleoƒskiej;
przebieg wojen napoleoƒskich i ich wp∏yw na zmiany polityczne i spo∏eczne w Europie;
zasady ∏adu europejskiego po kongresie wiedeƒskim;
rozwój przemys∏u i spo∏eczne nast´pstwa rewolucji przemys∏owej;
próby reform w Rzeczypospolitej i przyczyny jej upadku.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
– klasyfikuje fakty i pojćia zwiàzane z procesami zachodzàcymi w Europie na prze∏omie XVIII
i XIX w.;
– dokonuje ocen i analizy materia∏ów êród∏owych dotyczàcych epoki;
– pisze prace historyczne (referaty, wypracowania, rozprawki) oparte na êród∏ach;
– dostrzega zwiàzki mi´dzy ideami oÊwiecenia a walkà o niepodleg∏oÊç Stanów Zjednoczonych
i rewolucjà we Francji;
– wyjaÊnia znaczenie Konstytucji 3 maja w programie naprawy Rzeczypospolitej;
40
– ocenia postaw´ Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego;
– wyjaÊnia genez´ hegemonii Francji w Europie w okresie napoleoƒskim;
– pracuje z mapà i atlasem.
V. Wiek XIX i XX
A. Mi´dzy kongresem wiedeƒskim a I wojnà Êwiatowà
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
–
osiàgnićia nauki i techniki w XIX i na poczàtku XX w.;
zró˝nicowanie kultury europejskiej;
genez´ i zró˝nicowanie powstaƒ i rewolucji europejskich;
procesy paƒstwowotwórcze XIX w. (W∏ochy, Niemcy, paƒstwa ba∏kaƒskie);
problemy zwiàzane z nierównomiernym rozwojem gospodarczym Europy i Êwiata;
rol´ jednostki i grupy w walce o prawa spo∏eczne i polityczne;
skal´ i zró˝nicowanie przemian demograficznych, spo∏ecznych i politycznych na Êwiecie i na
ziemiach polskich;
– polskie zrywy narodowowyzwoleƒcze i ich skutki.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
– ocenia i analizuje wydarzenia i fakty zwiàzane z przemianami politycznymi, spo∏ecznymi i gospodarczymi na Êwiecie na prze∏omie XIX i XX w.;
– doskonali warsztat historyka badacza poprzez gromadzenie êróde∏ i ich analiz´;
– doskonali prac´ poszukiwacza, g∏ównie poprzez korzystanie ze zbiorów bibliotek i nowoczesnych êróde∏ informacji;
– rozwija umiej´tnoÊç prowadzenia dyskusji, pisania prac krytycznych (referatów, rozprawek, artyku∏ów) opartych na êród∏ach z zakresu poznawanego materia∏u;
– dostrzega w przesz∏oÊci êród∏o wspó∏czesnych ideologii i partii politycznych;
– dostrzega rol´ powstaƒ w budzeniu ÊwiadomoÊci narodowej i politycznej ró˝nych narodów;
– wyjaÊnia rol´ wynalazków w rozwoju gospodarczym i cywilizacyjnym.
B. Mi´dzy I a II wojnà Êwiatowà
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
–
–
genez´, przebieg i skutki I wojny Êwiatowej;
spraw´ polskà w zwiàzku z wydarzeniami I wojny Êwiatowej;
przebieg i postanowienia kongresu wersalskiego;
zmiany na mapie politycznej Europy i konsekwencje powstania Zwiàzku Radzieckiego;
sytuacj´ gospodarczà na Êwiecie;
ró˝norodnoÊç nurtów i kierunków kulturalnych okresu mi´dzywojennego;
osiàgnićia nauki i techniki;
rozwój rzàdów totalitarnych w Niemczech i W∏oszech;
41
– etapy odrodzenia paƒstwa polskiego;
– polityk´ wewn´trznà i zagranicznà paƒstwa polskiego;
– przyczyny II wojny Êwiatowej oraz przebieg kampanii wrzeÊniowej.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
dostrzega ciàg∏oÊç i zmiany zachodzàce w dziejach narodów i paƒstw w latach 1914 –1939;
wykorzystuje wiadomoÊci i umiej´tnoÊci w pracach testowych, syntetycznych i porównawczych;
analizuje ró˝ne êród∏a i stanowiska historyków;
uzupe∏nia swój warsztat historyka badacza;
pisze eseje, prace historyczne i recenzje historyczne;
pracuje z mapà Êciennà i atlasem;
prezentuje na forum publicznym w∏asne stanowisko i przedstawia w∏asne opinie;
ocenia skutki I wojny Êwiatowej;
wyjaÊnia rol´ Józefa Pi∏sudskiego w tworzeniu paƒstwa polskiego;
omawia przemiany kulturalne, naukowe okresu mi´dzywojennego, pos∏ugujàc si´ wiadomoÊciami z innych przedmiotów (np. z j´zyka polskiego).
C. Od II wojny Êwiatowej do czasów wspó∏czesnych
1. WiadomoÊci
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
przebieg dzia∏aƒ II wojny Êwiatowej;
problem ∏amania praw cz∏owieka w XX w.;
przemiany polityczne i terytorialne, wynikajàce z konferencji Wielkiej Trójki;
pod∏o˝e zimnej wojny;
etapy budowania systemu paƒstw socjalistycznych;
wydarzenia polityczne w Polsce w latach 1945–1990;
polityk´ gospodarczà w Polsce;
etapy polskiej drogi do demokracji, przyczyny i przebieg Jesieni Narodów;
procesy integracyjne we wspó∏czesnym Êwiecie;
problemy dekolonizacji na Êwiecie;
post´p naukowo-techniczny w XX w.;
oblicza kultury wspó∏czesnej.
2. Umiej´tnoÊci
Uczeƒ:
– klasyfikuje êród∏a historyczne, dotyczàce procesów spo∏eczno-politycznych zachodzàcych
w XX w.;
– dokonuje ocen komparatywnych;
– rozwija warsztat historyka badacza, gromadzi êród∏a, literatur´ popularno-naukowà;
– selekcjonuje informacje z ró˝nych êróde∏;
– pisze recenzj´ przeczytanej pracy historycznej, referaty, eseje;
– pracuje z mapà Êciennà i atlasem historycznym;
– ocenia postanowienia konferencji Wielkiej Trójki w zakresie kszta∏towania ∏adu powojennego;
42
–
–
–
–
charakteryzuje stosunki mi´dzynarodowe w czasie zimnej wojny;
wyjaÊnia genez´ upadku systemu komunistycznego w Europie;
wskazuje pod∏o˝e kryzysów politycznych i gospodarczych w Polsce Ludowej;
wykazuje rol´ opozycji w obaleniu ustroju komunistycznego w Polsce.
WSKAZÓWKI DO REALIZACJI PROGRAMU
I. Uwagi na temat konstrukcji rozk∏adu materia∏u
TreÊci programowe stanowià dla nauczyciela podstaw´ podzia∏u materia∏u. Obecnie dost´pnych
jest wiele wzorów ukazujàcych taki podzia∏ na jednostki lekcyjne. Autorzy sugerujà skonstruowanie
rozk∏adu w formie tabelarycznej, zawierajàcego nast´pujàce elementy: liczba porzàdkowa, temat
jednostki lekcyjnej, cele kszta∏cenia, uwagi na temat stanowisk pracy dydaktycznej, czas realizacji.
Cele kszta∏cenia mogà mieç charakter celów operacyjnych lub szczegó∏owych. Nauczyciel mo˝e wydzieliç w rozk∏adzie materia∏u metody i Êrodki dydaktyczne lub te˝ – zgodnie z sugestià autorów –
po∏àczyç je w jednym bloku. Powinien on zawieraç szczegó∏owy wykaz literatury, tekstów êród∏owych, Êrodków i metod osiàgania celów lekcyjnych. Mo˝e równie˝ wyodr´bniç w oddzielnej kolumnie okres historyczny. Rozk∏ad materia∏u powinien uwzgl´dniaç wszystkie tematy lekcyjne realizowane w ciàgu roku, a wić równie˝ tematy lekcji powtórzeniowych oraz poÊwićonych kontroli
wiadomoÊci i umiej´tnoÊci uczniów. Wszelkie uwagi autorów programu dotyczàce konstrukcji rozk∏adu materia∏u sà jedynie propozycjà i ka˝dy nauczyciel winien go modyfikowaç zgodnie z wymogami szko∏y i w∏asnymi potrzebami.
II. Propozycje metod pracy
Wspó∏czesna dydaktyka podkreÊla potrzeb´ kszta∏cenia wielostronnego, polegajàcego na ∏àczeniu w lekcji elementów metod podajàcych, poszukujàcych, waloryzujàcych i praktycznych, przy czym
jednoczeÊnie odpowiadajà im cztery rodzaje uczenia si´. Ten spójny system powinien byç stosowany
na ka˝dej lekcji, gdy˝ gwarantuje on osiàgnićie wytyczonych w programie celów. Szczególnie po˝àdane wydaje si´ ograniczanie metod podajàcych na korzyÊç tych, które wymagajà od ucznia samodzielnego rozwiàzywana problemów i umiej´tnoÊci poszukiwania informacji. W tym celu nauczyciel
powinien zaplanowaç wykorzystanie takich metod i technik pracy, jak: praca z podrćznikiem, z tekstem êród∏owym i mapà, dyskusja punktowana, rozwiàzywanie problemów przez zastosowanie
„drzewa decyzyjnego”, strategia za i przeciw, metaplan, ró˝ne gry dydaktyczne (burza mózgów, gry
biograficzne).
W szkole Êredniej szczególne znaczenie ma praca ze êród∏ami, a przede wszystkim z tekstami pisanymi. Mogà one pe∏niç w strukturze lekcji ró˝norodne funkcje, na przyk∏ad informacyjnà, ilustracyjnà i weryfikujàcà. Na tym etapie kszta∏cenia mogà s∏u˝yç do doskonalenia umiej´tnoÊci ∏àczenia
informacji z kilku êróde∏, porównywania, oceny wiarygodnoÊci, formu∏owania prostych hipotez i ich
sprawdzania. Uczeƒ powinien równie˝ poznaç etapy krytyki êróde∏ pisanych. Nabywane i rozwijane
umiej´tnoÊci powinny prowadziç do ∏àczenia w spójnà ca∏oÊç informacji êród∏owych i pozaêród∏owych, mo˝liwych do wykorzystania nie tylko w wypowiedziach ustnych, ale równie˝ w pracach pisemnych, na przyk∏ad analizach porównawczych, esejach, rozprawkach. Prace pisemne majà istotne znaczenie w nabywaniu umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ pojćiami i stylem w∏aÊciwym narracji
historycznej. Pomagajà tak˝e w samodzielnym rozszerzaniu wiadomoÊci. Dlatego powinny byç wykorzystywane przez nauczyciela równie˝ jako zadania domowe.
Przydatnà do planowania i organizowania nauki metodà pracy jest teczka tematyczna (portfolio).
Prowadzona przez ucznia, pozwoli gromadziç wielorakie materia∏y, zwiàzane zarówno z zaintereso43
waniami w∏asnymi, jak i tematykà lekcji. Zgromadzone materia∏y mogà staç si´ podstawà do przygotowania wystawy lub konkursu, do pracy metodà biograficznà czy te˝ projektu.
Cz´Êç zaj´ç, szczególnie tych, w których mo˝liwe jest wykorzystanie regionalnych instytucji, takich jak: muzea, galerie sztuki, archiwa, biblioteki i skanseny, powinna si´ odbywaç poza murami
szko∏y. Wycieczka niewàtpliwie uatrakcyjni proces nauczania i zwi´kszy jego efekty, jak równie˝
umo˝liwi uczniom poznanie dziedzictwa kulturowego regionu i wzbudzi w nich szacunek do spuÊcizny po przodkach.
III. Kryteria oceny
Autorzy programu proponujà nast´pujàce kryteria oceniania indywidualnych wyników rocznych
w zakresie wiadomoÊci i umiej´tnoÊci:
Ocena celujàca
Uczeƒ posiada wiedz´ historycznà wykraczajàcà w wyraêny sposób poza podstawy programowe,
jego zasób wiedzy i umiej´tnoÊci Êwiadczy o wyraênych i sprecyzowanych uzdolnieniach humanistycznych; czynnie uczestniczy w lekcjach; prezentuje dociekliwoÊç podczas rozwiàzywania problemów historycznych; wykorzystuje wiedz´ z pokrewnych przedmiotów; starannie wykonuje zadania;
uczestniczy i osiàga sukcesy w szkolnych i pozaszkolnych konkursach i olimpiadach.
Ocena bardzo dobra
Uczeƒ w pe∏ni przyswoi∏ wiadomoÊci obj´te podstawà programowà; wykazuje zainteresowanie
przedmiotem; uczestniczy w szkolnych i pozaszkolnych konkursach i olimpiadach; wykorzystuje ró˝ne êród∏a wiedzy; potrafi skorelowaç jà z wiedzà z pokrewnych przedmiotów; aktywnie uczestniczy
w lekcjach; starannie wykonuje dodatkowe zadania wykraczajàce poza podstawowe wymagania programowe.
Ocena dobra
Uczeƒ ma w zakresie wiedzy niewielkie braki; poprawnie rozwiàzuje zadania o pewnym stopniu
trudnoÊci i wymagajàce opanowania umiej´tnoÊci przewidzianych programem; wykazuje aktywnoÊç
na lekcjach.
Ocena dostateczna
Uczeƒ wykazuje Êrednie opanowanie materia∏u przewidzianego programem; wiedza jest wyrywkowa i fragmentaryczna; nie ∏àczy wydarzeƒ historycznych w logiczne ciàgi; poprawnie wykonuje zadania przy pomocy nauczyciela; aktywnoÊç na lekcji jest sporadyczna.
Ocena dopuszczajàca
Uczeƒ wykazuje spore luki w wiadomoÊciach obj´tych programem, przy czym móg∏by je uzupe∏niç przy znacznej pomocy nauczyciela; jest bierny na lekcji, ale jest w stanie przy pomocy nauczyciela wykonaç proste zadania, wymagajàce zastosowania podstawowych umiej´tnoÊci.
Ocena niedostateczna
Luki w wiadomoÊciach posiadanych przez ucznia sà trudne do uzupe∏nienia; notorycznie nie
przygotowuje si´ do lekcji; nie rozumie i nie potrafi wykonaç prostych zadaƒ nawet przy pomocy nauczyciela; odznacza si´ brakiem systematycznoÊci i chći do nauki oraz biernoÊcià na lekcji.
44
EWALUACJA
Projekt ewaluacji
I. Cele:
– Sprawdzenie, czy cele zak∏adane w programie nauczania historii w liceach i technikach w zakresie podstawowym zosta∏y osiàgni´te.
– Analizowanie treÊci, metod prowadzonych zaj´ç.
– Doskonalenie trwajàcego procesu edukacyjnego (wprowadzanie koniecznych zmian).
– Podniesienie efektywnoÊci pracy.
– Dostosowanie programu do potrzeb i oczekiwaƒ uczniów.
– Zebranie informacji potrzebnych do uzupe∏nienia programu.
II. Kryteria:
– 80% pozytywnych opinii – cele zosta∏y osiàgni´te w stopniu wysokim.
– 50% pozytywnych opinii – cele zosta∏y osiàgni´te w stopniu zadowalajàcym.
– Poni˝ej 50% pozytywnych opinii – cele zosta∏y osiàgni´te w minimalnym stopniu.
III. Pytania kluczowe:
–
–
–
–
W jakim stopniu zak∏adane cele zawarte w programie nauczania zosta∏y zrealizowane?
Jak przebiega proces uczenia si´ i nauczania historii?
W jakim stopniu potrzeby i oczekiwania uczniów oraz za∏o˝enia programu sà spe∏niane?
W jakim stopniu wiedza i umiej´tnoÊci nabywane w trakcie szko∏y sà przydatne uczniom, pomagajà im osiàgaç zamierzone cele?
IV. Metody zbierania danych
Ewaluacja b´dzie przeprowadzana trzystopniowo:
– po ka˝dym roku nauki (przeprowadzanie pomiaru dydaktycznego, wywiadów z nauczycielami,
zbieranie opinii);
– po zakoƒczeniu przedmiotu;
– po maturze.

Program nauczania – historia LO

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zapraszamy na pierwsze spotkanie 5 paŸdziernika godz. 17:00

- Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej

Zabawki edukacyjne : Ser i mysz do przewlekania

`llt t,,). tfelt, t17

a) Wy ma ga nia pro gra mo we na po szcze gól ne oce ny

Bibliografia

wzór dobra firma 2011