Wpďyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich

Problemy ZarzÈdzania, vol. 10, nr 1 (35): 119 – 146
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
Wpïyw akcesji Polski do UEM
na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw
w aspekcie planowania
dziaïañ sprzedaĝowych
Klaudia Pujer
W artykule przedstawiono, z punktu widzenia teorii i praktyki badawczej,
problematykÚ sposobów przygotowywania siÚ polskich firmy do podejmowania
dziaïañ sprzedaĝowych w warunkach przyjÚcia przez PolskÚ waluty euro.
Przedmiotem dociekañ staï siÚ problem ĂwiadomoĂci przedsiÚbiorstw na temat
koniecznoĂci redefinicji strategii i obszarów sprzedaĝy po wejĂciu Polski do
strefy euro, a takĝe dziaïañ, jakie podjÚïy i zamierzajÈ podjÈÊ przedsiÚbiorstwa
wbzwiÈzku z uzyskaniem lub utrzymaniem stabilnej pozycji konkurencyjnej na
rynku krajowym lub miÚdzynarodowym. OmawiajÈc zagadnienie, oparto siÚ
na siÚ na przeglÈdzie literatury tematu i badaniach wïasnych przeprowadzonych
wĂród przedsiÚbiorstw funkcjonujÈcych na obszarze Dolnego ¥lÈska.
1. WstÚp
Z dzisiejszej perspektywy data wejĂcia Polski do strefy euro nie zostaïa
jeszcze sprecyzowana, choÊ coraz czÚĂciej ekonomiĂci prognozujÈ rok 2019
lub 2020. Akcesja Polski do Unii Ekonomicznej i Monetarnej jest przedsiÚwziÚciem doĂÊ odlegïym, wrÚcz „futurystycznym”, aczkolwiek aktualna
pozostaje problematyka sposobu przygotowywania siÚ polskich firm do tego
wydarzenia i skutków, jakie siÚ z nim wiÈĝÈ (biorÈc pod uwagÚ obecny
poziom ĂwiadomoĂci kadr i warunki konkurencji).
Polska, przystÚpujÈc do UE, staïa siÚ formalnym czïonkiem trzeciego
etapu Unii Gospodarczej ibWalutowej i jest zobligowana do przyjÚcia euro
wb najkorzystniejszych warunkach obiektywnie dla niej wystÚpujÈcych, a te
wynikajÈ przede wszystkim z podjÚcia dziaïañ ukierunkowanych na wypeïnienie kryteriów konwergencji nominalnej, do których zalicza siÚ (Koronowskib 2009:b 45–46):
– inflacjÚ, która nie moĝe przekroczyÊ 1,5 pkt. proc. Ăredniej inflacji
zb trzech krajów UE o najniĝszej inflacji (mieszonej za pomocÈ CPI);
– ĂredniÈ minimalnÈ dïugoterminowÈ stopÚ procentowÈ, która nie moĝe
byÊ wyĝsza niĝ 2 pkt. proc. Ăredniej stóp procentowych w trzech krajach
UE ob najmniejszej inflacji;
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
119
Klaudia Pujer
– kurs walutowy, który musi byÊ stabilny przez co najmniej 2 lata przed
wejĂciem euro do obiegu (przedziaï wahañ kursowych musi byÊ utrzymany
na poziomie +/–15 proc. kursu zïotego).
Wprowadzenie euro obwarowane jest licznymi konsekwencjami wb róĝnych obszarach. Jednym z nich jest sfera gospodarcza ib polskie przedsiÚbiorstwa – ich dziedziny funkcjonowania, a konkretnie „nastÚpstwa oddziaïujÈce na strumienie przepïywów pieniÚĝnych i wartoĂÊ firmy” (Borkowskib2008: 418). W zwiÈzku z tym zasadniczym wyzwaniem, przed jakim
stanÈ polskie przedsiÚbiorstwa, bÚdzie przeorientowanie polityki dziaïañ
sprzedaĝowych, której filarem jest konkurencyjnoĂÊ, a konkretnie jej trzy
skïadowe: potencjaï konkurencyjny (ujÚcie zasobowe) oraz pozycja i przewaga konkurencyjna (ujÚcie wynikowe).
2. Planowanie dziaïañ sprzedaĝowych,
ab skutki wprowadzenia euro w sektorze
polskich przedsiÚbiorstw i ich konkurencyjnoĂÊ
W konsekwencji przyjÚcia euro w Polsce polskie przedsiÚbiorstwa bÚdÈ
musiaïy podjÈÊ decyzjÚ, czy ich obszarem funkcjonowania pozostaje jedynie
rynek krajowy, czy teĝ decydujÈ siÚ na poszerzenie spektrum swojego dziania obinne rynki strefy euro (dotyczy to tych przedsiÚbiorstw, które dotychczas funkcjonowaïy jedynie na rynku krajowym). Zasadniczym problemem
stanie siÚ napïyw zagranicznej konkurencji, dlatego teĝ niezbÚdnym krokiem
bÚdzie zainicjowanie dziaïañ ukierunkowanych na poprawÚ konkurencyjnoĂci firm krajowych.
KonkurencyjnoĂÊ jest zwiÈzana z rynkowymi sposobami regulacji. Zachowania podmiotów gospodarczych w rynkowym systemie regulacji opierajÈ
siÚ na konkurowaniu, rywalizacji i konfrontacji na rynku. KonkurencyjnoĂÊ
utoĝsamiana jest z posiadaniem umiejÚtnoĂci rywalizowania, które pozwoli
na dziaïanie i przetrwanie w otoczeniu przeciwników. PrzedsiÚbiorstwo jest
konkurencyjne, jeĝeli potrafi w dïuĝszej perspektywie czasowej przetrwaÊ
wbwarunkach turbulentnego otoczenia oraz jeĝeli posiada pod jakimĂ wzglÚdem przewagÚ nad konkurentami. W odniesieniu do przyjÚcia euro owÈ
przewagÈ moĝe byÊ wczesne stworzenie i wdroĝenie harmonogramu dziaïañ
sprzedaĝowych, wynikajÈcego z konwersji waluty ze zïotówki na euro
ib koniecznoĂci dostosowania siÚ do nowego krajobrazu biznesowego
(np.b umiÚdzynarodowienia dziaïalnoĂci).
Na konkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw skïadajÈ siÚ trzy pïaszczyzny (Gorynia 2002: 26):
– pozycja konkurencyjna (inaczej konkurencyjnoĂÊ wynikowa),
– potencjaï konkurencyjny (czyli konkurencyjnoĂÊ zasobowa),
– strategia konkurowania (rozumiana jako konkurencyjnoĂÊ czynnoĂciowa).
Pozycja konkurencyjna przedsiÚbiorstwa jest konsekwencjÈ oceny przez
rynek (konkretnie przez konsumentów) tego, co przedsiÚbiorstwo oferuje.
120
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
Dwiema kluczowymi miarami pozycji konkurencyjnej kaĝdej firmy sÈ obecnoĂÊ na rynku i sytuacja finansowa (Penc 2003: 38).
Potencjaï konkurencyjny definiuje siÚ najczÚĂciej jako zasoby, które przedsiÚbiorstwo wykorzystuje lub które moĝe wykorzystaÊ, bÈdě jako kulturÚ
przedsiÚbiorstwa, jego strukturÚ organizacyjnÈ i wizjÚ strategicznÈ, a takĝe
wïaĂciwy dla niego sposób budowania strategii (Penc 2003: 30–35).
Z kolei na strategiÚ konkurowania skïada siÚ zbiór instrumentów konkurowania wykorzystywanych w celu uzyskania trwaïej przewagi konkurencyjnej. Instrumenty konkurowania wybierane sÈ Ăwiadomie w celu pozyskania kontrahentów (nabywców) i zalicza siÚ do nich przede wszystkim: jakoĂÊ
produktów, cenÚ, szerokoĂÊ asortymentu, reklamÚ i promocjÚ sprzedaĝy
(Stankiewicz 2002: 89).
Planowanie dziaïañ sprzedaĝowych w warunkach przyjÚcia przez PolskÚ
euro jest w znacznej mierze determinowane skïonnoĂciÈ firm do internacjonalizacji (umiÚdzynarodowienia) dziaïalnoĂci gospodarczej. ZwiÚkszona
konkurencyjnoĂÊ moĝe staÊ siÚ gïównÈ przyczynÈ ekspansji miÚdzynarodowej (tym samym zmiany polityki sprzedaĝy), gïównie wb odniesieniu do
przedsiÚbiorstw duĝych i mega. Jednakĝe naleĝy pamiÚtaÊ, ĝe internacjonalizacja moĝe takĝe owocowaÊ permanentnym podwyĝszeniem konkurencyjnoĂci (przykïad korzyĂci skali uzyskany w wyniku wejĂcia na obce rynki).
W chwili zainicjowania ekspansji zagranicznej przedsiÚbiorstwo musi posiadaÊ odpowiedni wyjĂciowy poziom konkurencyjnoĂci, który pozwoli mu na
podjÚcie rywalizacji z zagranicznÈ konkurencjÈ. Z kolei wïaĂciwy poziom
konkurencyjnoĂci bÚdzie w stanie osiÈgnÈÊ to przedsiÚbiorstwo, które odpowiednio wczeĂnie zrozumiaïo, stworzyïo i wdroĝyïo wïaĂciwy harmonogram
dziaïañ, w tym nade wszystko dziaïañ sprzedaĝowych, bo przecieĝ kaĝde
przedsiÚbiorstwo funkcjonuje po to, aby generowaÊ zyski.
Wdroĝenie euro w domeny dziaïania przedsiÚbiorstw wpïynie na konkurencyjnoĂÊ firm w sposób poĂredni i bezpoĂredni. Oddziaïywanie poĂrednie bÚdzie miaïo miejsce w szeroko rozumianym otoczeniu biznesowym,
zb kolei wpïyw bezpoĂredni odnosi siÚ do zajmowanej pozycji konkurencyjnej przedsiÚbiorstwa, w tym posiadanego potencjaïu konkurencyjnego
ib wdroĝonej przez firmÚ strategii konkurencyjnej, której z kolei filarem sÈ
strategie funkcjonalne, w tym strategia zarzÈdzania politykÈ sprzedaĝy firmy
(Gorynia i Jankowska 2011: 15).
Do kluczowych konsekwencji wprowadzenia w Polsce euro (konwersja
zïotego na wspólnÈ walutÚ europejskÈ) w odniesieniu do przedsiÚbiorstw
obróĝnych profilach dziaïalnoĂci naleĝy zaliczyÊ korzyĂci i zagroĝenia zestawione w tabeli 1.
Jak wynika z powyĝszego zestawienia, wprowadzenie euro w dziaïalnoĂci polskich przedsiÚbiorstw wygeneruje nie tylko koszty (zagroĝenia), ale
takĝe szanse (korzyĂci), których jest o wiele wiÚcej. ZaznaczyÊ naleĝy, iĝ
urzeczywistnienie siÚ wyĝej wskazanych nastÚpstw jest uwarunkowane zmieniajÈcymi siÚ warunkami zewnÚtrznymi. Niemniej jednak zasadniczÈ szansÈ,
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
121
Klaudia Pujer
bÚdÈcÈ konsekwencjÈ uczestnictwa w strefie euro, jest „moĝliwoĂÊ rozwoju
przedsiÚbiorstw na zintegrowanym pod wzglÚdem finansowym rynku, majÈcym jednÈ walutÚ i liczÈcym ponad 300 mln mieszkañców” (Wajda-Lichy
ib DÈbrowski 2010: 42).
KorzyĂci (szanse)
Zagroĝenia (koszty)
– obniĝenie kosztów generowanych przy
zakupie i sprzedaĝy walut narodowych
(oszczÚdnoĂci)
– minimalizacja kosztów transakcyjnych
zabezpieczajÈcych ryzyko kursowe
– zmniejszenie ryzyka cenowego,
technologicznego, inwestycyjnego,
rynkowego, prawnego ib operacyjnego
– eliminacja wielowalutowych rachunków
pieniÚĝnych i zastÈpienie go jednym
rachunkiem w euro
– klarownoĂÊ cenowa (optymalny wybór
ofert importowych – efekt
transparencji)
– kredyt dewizowy i kupiecki
– rozwój eksportu i autonomii
inwestycyjnej
– zwiÚkszenie roli polskich firm
nab arenie miÚdzynarodowej
– spadek krajowych stóp procentowych
– ramowa konsolidacja sprawozdañ
finansowych
– reedukacja obciÈĝeñ fiskalnych
– niepewnoĂÊ finansowa
(gïównie sektor bankowy)
– ryzyko biznesowe, strategiczne
ib finansowe (zwïaszcza
przedsiÚbiorstwa produkcyjne
ib usïugowe)
– wzmoĝona konkurencja ze strony
przedsiÚbiorstw strefy euro
– bariery wynikajÈce z zaadoptowania
siÚ do nowych realiów
(np. restrukturyzacja technologiczna,
szkolenia pracowników, transformacja
procesów wewnÚtrznych
ib zewnÚtrznych)
– uniedogodnienia wynikajÈce zb okresu
przejĂciowego (np.b podwójne ceny
– w zïotówkach i euro, dostosowanie
kas fiskalnych i terminali kart
pïatniczych)
Tab. 1. Konsekwencje przystÈpienia do Unii Ekonomicznej i Monetarnej dla sektora polskich
przedsiÚbiorstw. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Warto omówiÊ szerzej kilka z waĝniejszych, abwyĝej wskazanych nastÚpstw
uczestnictwa w obszarze euro.
Zasadniczym nastÚpstwem przyjÚcia euro stanie siÚ redukcja kosztów
funkcjonowania przedsiÚbiorstwa w konsekwencji obniĝenia kosztów transakcyjnych (bezpoĂrednich kosztów finansowych i kosztów obsïugi transakcji
walutowych). Wprowadzenie euro w domeny dziaïania firmy powinno przyczyniÊ siÚ do wyeliminowania kosztów transakcyjnych bÚdÈcych nastÚpstwem
konwersji zïotówki na euro. Pozwoli to na zminimalizowanie ogólnych kosztów dziaïalnoĂci tym firmom, które powiÈzane sÈ handlowo z innymi krajami
Eurolandu.
Koszty dziaïalnoĂci zmniejszÈ siÚ takĝe dziÚki redukcji oprocentowania
kredytów. WejĂcie Polski do strefy euro spowoduje, ĝe obecna polska polityka pieniÚĝna zostanie zharmonizowana z politykÈ prowadzonÈ przez Europejski Bank Centralny. Polska polityka pieniÚĝna prowadzona przez RadÚ
Polityki PieniÚĝnej, w porównaniu z tÈ prowadzonÈ przez Europejski Bank
Centralny, jest doĂÊ restrykcyjna. BezpoĂrednim nastÚpstwem unifikacji
122
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
polityki pieniÚĝnej w naszym kraju bÚdzie obniĝenie oprocentowania kredytów. WzroĂnie takĝe rywalizacja miÚdzy bankami we wspólnym obszarze
walutowym, co przeïoĝy siÚ takĝe na niĝsze oprocentowanie kredytów. Moĝna
przypuszczaÊ, ĝe warunki kredytowania bÚdÈ bardziej elastyczne, a same
kredyty dostÚpniejsze (Dzikowska i in. 2010: 55).
Przed polskimi przedsiÚbiorcami, po wejĂciu do strefy euro, pojawiÈ siÚ
nowe moĝliwoĂci pozyskiwania kapitaïu. Rynki finansowe strefy euro bÚdÈ
dostÚpniejsze, abzasilenia kapitaïowe bardziej konkurencyjne cenowo. PojawiÈ siÚ wiÚksze niĝ obecnie moĝliwoĂci inwestowania, a wiÚc osiÈgania wyĝszych profitów bez ryzyka kursowego (Dzikowska i in. 2010: 57).
PrzyjÚcie przez PolskÚ euro moĝe wywoïaÊ takĝe wzrost kosztów funkcjonowania przedsiÚbiorstwa wskutek wzrostu kosztów pïac. W znacznej
mierze opinia polskiego spoïeczeñstwa modyfikowana jest przez oczekiwania inflacyjne. NaturalnÈ konsekwencjÈ wejĂcia do Unii Ekonomicznej
ib Monetarnej przez PolskÚ moĝe byÊ wzrost oczekiwañ pïacowych przez
pracowników. Zarówno ceny, jak i pïace ukierunkowane sÈ na osiÈgniÚcie
Ăredniego poziomu pañstw bÚdÈcych czïonkami strefy euro, w zwiÈzku zbtym
mogÈ wzrastaÊ szybciej (Bartosik 2009: 62).
Wzrost kosztów funkcjonowania przedsiÚbiorstw bÚdÈ takĝe niewÈtpliwie
generowaÊ technologiczne przystosowania walutowe, pozwalajÈce na prowadzenia rozliczeñ w euro. Koszty wyzwalane bÚdÈ przede wszystkim
wb nastÚpstwie (Sora 2009: 332–333):
– przystosowania systemów informatycznych ksiÚgowoĂci,
– szkoleñ pracowniczych w zakresie umiejÚtnoĂci posïugiwania siÚ euro,
– koniecznoĂci kalkulowania zagranicznych operacji gospodarczych.
Omówione koszty majÈ w znacznej mierze charakter zbiorowy, odnoszÈ
siÚ one zatem do kaĝdego polskiego przedsiÚbiorstwa, aczkolwiek ich skala
moĝe byÊ róĝna dla przedsiÚbiorstw mikro, maïych, Ărednich i duĝych. Najmniej ucierpiÈ przedsiÚbiorstwa wiÚksze, jak równieĝ posiadajÈce udziaïy
kapitaïu zagranicznego, co jest naturalne ze wzglÚdu na spektrum dziaïania,
napïyw inwestycji zagranicznych, obroty finansowe i posiadane doĂwiadczenia w operacjach prowadzonych na rynkach krajów bÚdÈcych czïonkami
strefy euro. Z kolei proces ten bÚdzie najbardziej bolesny dla przedsiÚbiorstw
maïych i mikro. Moĝe on powodowaÊ przejĂciowe lub trwaïe kïopoty finansowe. W przypadku tych drugich utrata pïynnoĂci finansowej moĝe skutkowaÊ bankructwem lub koniecznoĂciÈ przebranĝowienia siÚ (co jest
powszechnÈ praktykÈ sektora mikro i maïych przedsiÚbiorstw w Polsce).
Wb sytuacji upadku mikro i maïych przedsiÚbiorstw ich miejsce mogÈ zajÈÊ
przedsiÚbiorstwa zagraniczne, w konsekwencji czego dojdzie do znacznej
zmiany krajobrazu biznesowego na rynku polskim (co niewÈtpliwie bÚdzie
oddziaïywaïo na wzrost konkurencji miÚdzy firmami). W tabeli 2 zestawiono
skalÚ kosztów wïÈczenia euro w domeny dziaïania przez przedsiÚbiorstwa.
Zgodnie z danymi umieszczonymi w tabeli 2, koszty ogólne implementacji waluty euro do obiegu wedïug scenariusza „big bang” bÚdÈ ksztaïtowaïy
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
123
Klaudia Pujer
siÚ na poziomie od 20,4 do 20,9b mldb zï. Natomiast 15,7 mld zï to
przewidywane koszty, jakie bÚdÈ musiaïy ponieĂÊ przedsiÚbiorstwa. Wedïug
drugiego scenariusza koszty te bÚdÈ jeszcze wyĝsze – szacunkowo wbgranicach 17,0 mld zï.
Typ podmiotu
Narodowy Bank Polski
Administracja publiczna
Sektor finansowy
PrzedsiÚbiorstwa
Razem
Scenariusz „big bang”
Scenariusz z okresem
przejĂciowym
1,5–2,0
0,9
2,3
15,7
20,4–20,9
1,5–2,0
1,1
2,6
17,0
22,2–22,7
Tab. 2. Szacowane koszty wdroĝenia euro do obiegu gotówkowego (w mld zï). ½ródïo: NBP
2011. Raport na temat peïnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf, odczyt: 20.12.2011.
W zwiÈzku z powyĝszym wprowadzenie euro niesie ze sobÈ skutki dla
funkcjonowania firm w skali krajowej, ale takĝe miÚdzynarodowej. Zatem
wejĂcie do strefy euro moĝe spowodowaÊ, ĝe przedsiÚbiorstwo osiÈgnie lub
utraci konkurencyjnoĂÊ na arenie miÚdzynarodowej. Owe zysk lub strata sÈ
w gïównej mierze zdeterminowane planowaniem dziaïañ sprzedaĝowych
(zainicjowanych jeszcze przed wejĂciem Polski do Eurolandu), a wiÚc takich,
które bÚdÈ zorientowane na nowe warunki gospodarcze.
Aprobata wejĂcia Polski do strefy euro ze strony przedsiÚbiorców to
kwestia niezwykle istotna z punktu widzenia przewidywanych pozytywnych
efektów. Waĝne jest, aby etapy i zasady tego przedsiÚwziÚcia byïy dla przedsiÚbiorców zrozumiaïe i ĝeby upatrywali w nim szans rozwoju wïasnego
przedsiÚbiorstwa.
Z sondaĝu przeprowadzonego przez Instytut Keralla na przeïomie kwietnia i maja 2011 r. wĂród sektora maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw wynika,
iĝ 34,3% respondentów oczekuje pozytywnego wpïywu wprowadzenia euro
na swoje przedsiÚbiorstwo. W badaniu wziÚïo udziaï 600 prywatnych, aktywnych zarobkowo firm naleĝÈcych do sektora M¥P. WĂród badanych przedsiÚbiorstw 88,2% firm posiadaïo kapitaï polski, 4,3% kapitaï zagraniczny,
a 6,5% kapitaï mieszany. Okoïo 25% badanych przedsiÚbiorców przyznaïo,
ĝe spodziewa siÚ wpïywu negatywnego, a zdaniem 24,7% ankietowanych
wymiana zïotówki na euro w ĝaden sposób nie wpïynie na sposób
funkcjonowania ich firmy (rysunek 1).
Dla porównania, miesiÈc wczeĂniej przeprowadzony zostaï sondaĝ CBOS,
z którego wynika iĝ 60% Polaków uwaĝa, ĝe wymiana zïotówki na euro
bÚdzie dla nich niekorzystnym przedsiÚwziÚciem. Za wejĂciem Polski do
strefy euro i pozytywnym odbiorem tego przedsiÚwziÚcia opowiedziaïo siÚ
jedynie 23% Polaków, a 17% ankietowanych nie miaïo zdania na ten temat
(Roguska 2011). Wyniki te jednoznacznie wskazujÈ, ĝe instytucje biznesowe
124
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
wskazania ankietowanych (w %)
nie wiem, trudno powiedzieć
15,7
zdecydowanie negatywnie
12,7
raczej negatywnie
12,7
24,7
ani pozytywnie, ani negatywnie
16,8
raczej pozytywnie
17,5
zdecydowanie pozytywnie
0
10
20
30%
Rys. 1. Czy zastÈpienie zïotego euro wpïynie na prowadzenie Pana/i biznesu pozytywnie,
negatywnie czy bÚdzie bez wpïywu? ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Skaner
mikro, maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw (M¥P) wyniki badania KerallaResearch – opinie
przedsiÚbiorców podsumowujÈce I kw. 2011 oraz prognozy i decyzje zakupowe firm na IIbkw.
2011, http://keralla.pl/images/files/Raport%20Sektora%20MSP_%20KerallaResearch%20
1Q11.pdf, odczyt: 21.12.2011.
znacznie przychylniej oceniajÈ proces wejĂcia i funkcjonowania Polski we
wspólnym obszarze walutowym niĝ ogóï polskiego spoïeczeñstwa. Na sceptyczne poglÈdy rodaków wpïyw ma w gïównej mierze kryzys finansowy
trwajÈcy od 2008 r. i brak zadowalajÈcych efektów instytucji europejskich
wb walce z nim.
3. Program i przebieg badañ ankietowych
Badania wïasne przeprowadzone w III kwartale 2011 r. odnosiïy siÚ do
poszukiwania odpowiedzi na nastÚpujÈce pytania:
– Czy polskie przedsiÚbiorstwa sÈ Ăwiadome, ĝe w zwiÈzku z przyjÚciem
wbPolsce euro bÚdÈ zmuszone do przeorientowania strategii i obszarów
dziaïañ sprzedaĝowych?
– Czy podjÚïy juĝ bÈdě zamierzajÈ zainicjowaÊ nowe dziaïania w obszarze
polityki sprzedaĝy lub poszerzyÊ spektrum swojej dziaïalnoĂci po wejĂciu
Polski do obszaru euro?
W celu uzyskania wïaĂciwego materiaïu badawczego opracowano kwestionariusz ankiety skïadajÈcy siÚ ïÈcznie z 18 pytañ merytorycznie ujÚtych
wb 3 czÚĂci tematyczne. Blok 1. odnosiï siÚ do opinii przedsiÚbiorstw na
temat wpïywu waluty euro na poziom konkurencyjnoĂci oraz moĝliwoĂci
zmiany sytuacji finansowej przedsiÚbiorstwa po wejĂciu do wspólnego
obszaru walutowego. Blok 2. dotyczyï planów przedsiÚbiorstwa odnoszÈcych
siÚ do ewentualnej zmiany strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy,
abtakĝe stopnia ich realizacji w momencie przeprowadzania badania. Blokb3.
(informacyjny) pozwoliï na sklasyfikowanie badanych podmiotów oraz dokovol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
125
Klaudia Pujer
nanie analizy wyników ze wzglÚdu na rodzaj firmy, wielkoĂÊ, profil dziaïania itp.
PlanujÈc dystrybucjÚ ankiet, zaïoĝono, ĝe zostanÈ one rozprowadzone
wbgrupie losowo wybranych przedsiÚbiorstw z województwa dolnoĂlÈskiego.
’Ècznie rozesïano 250 ankiet, w rezultacie otrzymano 177 wypeïnione
ankiety, zbczego wïaĂciwie uzupeïnionych kwestionariuszy byïo 151. Adresaci
byli przedstawicielami bardzo szerokiej grupy respondentów, zróĝnicowanej
zarówno ze wzglÚdu na formÚ prawnÈ i organizacyjnÈ, jak i profil dziaïalnoĂci, wielkoĂÊ obrotów i zatrudnienia oraz lokalizacjÚ. WïaĂciwie wypeïnione ankiety (ïÈcznie 151 egzemplarzy) pochodziïy z firm produkcyjnych
– 43%, handlowych – 31% i usïugowych – 21%, a 5% badanych przedsiÚbiorstw opowiedziaïa siÚ za innym obszarem prowadzonej dziaïalnoĂci.
Wyniki ankiety dotyczyïy w gïównej mierze przedsiÚbiorstw duĝych (41%)
oraz Ărednich (31%) – 28% badanych przedsiÚbiorstw stanowiïy zaĂ firmy
maïe. Firmy te zatrudniaïy w gïównej mierze powyĝej 50 osób – 62% wskazañ – i uzyskiwaïy obrót roczny mieszczÈcy siÚ wb granicach do 3 mln PLN
– 73% i powyĝej 3 mln PLN – 27% wskazañ. Aĝ 53%b badanych firm
okreĂliïo swojÈ pozycjÚ na rynku jako silnÈ, 32% jako stabilnÈ, 10% jako
przeciÚtnÈ, a 5% jako sïabÈ.
Naleĝy zaznaczyÊ, ĝe wyników badañ nie naleĝy generalizowaÊ na caïÈ
populacjÚ wszystkich przedsiÚbiorstw w Polsce, gdyĝ odnosiïy siÚ one jedynie do wÈskiego fragmentu rzeczywistoĂci empirycznej. Ich celem staïo siÚ
okreĂlenie pewnych tendencji bÚdÈcych konsekwencjÈ wejĂcia Polski do
strefy euro, a nie prawidïowoĂci charakterystycznych dla wszystkich przedsiÚbiorstw w Polsce. Ponadto przeprowadzone badania wïasne nie lokujÈ
siÚ w kategorii standardowych badañ rynkowych, a uzyskane informacje
majÈ tylko w pewnej mierze charakter danych iloĂciowych. W zwiÈzku zbtym
próba badawcza nie byïa reprezentatywna.
Namiastka zebranego materiaïu iloĂciowego pozwoliïa na jakoĂciowÈ
ocenÚ tendencji pojawiajÈcych siÚ wĂród dolnoĂlÈskich przedsiÚbiorstw, ich
ogólnej orientacji na temat koniecznoĂci dokonania zmian w obszarze planowania polityki sprzedaĝy (tym samym w obszarze konkurowania na rynku
krajowym ib miÚdzynarodowym). Niemniej jednak materiaï informacyjny,
jaki udaïo siÚ pozyskaÊ w nastÚpstwie przeprowadzonych badañ ankietowych,
pozwala na wyprowadzenie interesujÈcych wniosków, a w rezultacie na
udzielenie odpowiedzi na wysuniÚte postulaty badawcze.
Analiza wyników badañ polegaïa na ocenie niezaleĝnoĂci stochastycznej
cech niemierzalnych (jakoĂciowych) oraz badaniu zwiÈzku miÚdzy cechami,
zb których przynajmniej jedna miaïa charakter jakoĂciowy (Sobczyk 2000:
232).
W celu stwierdzenia, czy pomiÚdzy badanymi cechami (poszczególnymi
elementami) istnieje zwiÈzek, zastosowano test niezaleĝnoĂci chi-kwadrat
(x2), wykorzystujÈc statystykÚ (ZeliaĂ, Paweïek i Wanat 2002: 402–403):
126
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
x 2 = / i = 1 / rj = 1
k
^ n ij - nt ij h2
nt ij
,
(1)
gdzie:
nij Ř liczebnoĂci empiryczne,
n̂ij Ř liczebnoĂci teoretyczne,
k Ř liczba kolumn w tablicy kontyngencji,
r Ř liczba wierszy w tablicy kontyngencji.
W powyĝszym teĂcie obszar krytyczny (prawostronny) okreĂlany jest nierównoĂciÈ:
x2 * x2a ,
gdzie:
x2a – wartoĂÊ kytyczna odczytana z tablicy rozkïadu x2 dla ustalonego z góry
poziomu istotnoĂci _.
W badaniu przyjÚto poziom istotnoĂci _=0,05, który zakïada pewien
Ăredni poziom zaufania dla otrzymanych wyników i jest zwykle przyjmowany
dla zjawisk spoïeczno-ekonomicznych.
HipotezÚ zerowÈ o niezaleĝnoĂci dwóch cech (co oznacza wystÚpowanie
zaleĝnoĂci stochastycznej pomiÚdzy okreĂlonymi elementami) odrzucono,
jeĝeli:
l ) _ = 0,05 ,
gdzie:
l – prawdopodobieñstwo przekroczenia obliczonej statystyki.
W celu ocenienia siïy zwiÈzku miÚdzy cechami, pomiÚdzy którymi zachodzi zaleĝnoĂÊ stochastyczna, wykorzystano wspóïczynnik zbieĝnoĂci V-Cramera, wykorzystujÈc statystykÚ (Puïaska-Turyna 2011: 316–317):
VC = +
x2 ,
n$g
(2)
gdzie:
VC – wspóïczynnik zbieĝnoĂci V-Cramera,
x2 – chi-kwadrat,
g = min (k–1, l=1), gdzie: k – liczba wierszy, l – liczba kolumn w tablicy
korelacyjnej.
Wspóïczynnik zbieĝnoĂci V-Cramera: VC D (0, 1).
Do oceny siïy zwiÈzku miÚdzy zmiennymi wykorzystano nastÚpujÈce
przedziaïy liczbowe (Puïaska-Turyna 2011: 317):
0,0–0,2 – wspóïzaleĝnoĂÊ bardzo sïaba,
0,2–0,4 – wspóïzaleĝnoĂÊ sïaba,
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
127
Klaudia Pujer
0,4–0,6 – wspóïzaleĝnoĂÊ umiarkowana,
0,6–0,8 – wspóïzaleĝnoĂÊ silna,
0,8–1,0 – wspóïzaleĝnoĂÊ bardzo silna.
4. Wyniki badañ
4.1. Wpïyw przyjÚcia waluty euro w Polsce
na poziom konkurencyjnoĂci
oraz zmianÚ sytuacji finansowej przedsiÚbiorstwa
W pierwszym pytaniu ankietowy respondenci zostali poproszeni obwyraĝenie opinii na temat wpïywu wejĂcia Polski do strefy euro na poziom
konkurencyjnoĂci ich przedsiÚbiorstwa – tabela 3.
WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa
Odpowiedě
Zdecydowanie nie podniesie siÚ
poziom konkurencyjnoĂci
Raczej nie podniesie siÚ poziom
konkurencyjnoĂci
Raczej tak, podniesie siÚ poziom
konkurencyjnoĂci
Zdecydowanie tak, podniesie siÚ
poziom konkurencyjnoĂci
Trudno powiedzieÊ
Ocena zaleĝnoĂci cech
duĝe
(n = 62)
(41%)
13
(9%)
8
(5%)
5
(3%)
20
(13%)
16
(11%)
Ărednie
(n = 47)
(31%)
maïe
(n = 42)
(28%)
7
5
(5%)
(3%)
6
5
(4%)
(3%)
6
15
(4%)
(10%)
16
10
(10%)
(7%)
12
7
(8%)
(5%)
x2=8,814; l=0,358
’Ècznie
N = 151
(100%)
25
(17%)
19
(12%)
26
(17%)
46
(30%)
35
(24%)
x2 = 8,814 < x2a=0,05; df=8 = 15,507.
Tab. 3. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wpïyw wejĂcia Polski do strefy euro na zmianÚ poziomu
konkurencyjnoĂci firmy. ½ródïo: opracowanie wïasne.
PomiÚdzy analizowanymi cechami – wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i wpïywem wejĂcia Polski do strefy euro na zmianÚ poziomu konkurencyjnoĂci
firmy – nie istnieje statystyczna zaleĝnoĂÊ.
WiÚkszoĂÊ badanych – ïÈcznie 47% – byïa zdania, ĝe wejĂcie Polski do
strefy euro przeïoĝy siÚ na wzrost poziomu konkurencyjnoĂci ich przedsiÚbiorstwa, przy czym odpowiedzi pewnej ibzdecydowanej udzieliïo 30% badanych, natomiast 17% badanych uwaĝaïa, ĝe sytuacja taka jest w duĝym
stopniu prawdopodobna. Niemniej jednak aĝ 29% badanych uwaĝaïo, ĝe
raczej lub zdecydowanie przystÈpienie Polski do Eurolandu nie wpïynie na
ich pozycjÚ konkurencyjnÈ. Z kolei 24% badanych nie potrafiïo udzieliÊ
jednoznacznej odpowiedzi, co moĝe ĂwiadczyÊ o ich niewiedzy bÈdě braku
zainteresowania tematem. Odpowiedzi opiniodawców wskazujÈ, ĝe majÈ
128
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
oni doĂÊ róĝne poglÈdy na konsekwencje wynikajÈce zbwïÈczenia Polski do
strefy euro, a wpïywajÈce na poziom konkurencyjnoĂci ich firm, aczkolwiek
nie sÈ one zdeterminowane wielkoĂciÈ firmy.
Zaobserwowano zaleĝnoĂÊ stochastycznÈ miÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i wpïywem akcesji Polski do UEM na sytuacjÚ finansowÈ firm. WspóïzaleĝnoĂÊ ta jest sïaba (VC=0,332), pokazuje jednak, ĝe wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa determinuje potencjalnÈ przewidywanÈ sytuacjÚ finansowÈ firmy
po przystÈpieniu Polski do strefy euro. ’Ècznie 43% przedsiÚbiorstw uznaïo,
ĝe ich sytuacja po akcesji Polski do strefy euro siÚ poprawni (z czego poprawy
znacznej i w niewielkim stopniu kondycji finansowej upatrujÈ gïównie
przedsiÚbiorstwa duĝe – ïÈcznie 25% wskazañ). Natomiast 31% badanych
firm wyraziïo poglÈd, ĝe przyjÚcie przez PolskÚ euro bÚdzie miaïo negatywne
konsekwencje dla kondycji finansowej ich firmy (aczkolwiek poglÈd ten jest
charakterystyczny dla firm maïych – 15% wskazañ). W odniesieniu do przedsiÚbiorstw Ărednich opinie byïy bardzo zróĝnicowane: 10% przyznaïo, ĝe
ich sytuacja siÚ nie zmieni, 14%, ĝe siÚ poprawi, a 6%, ĝe siÚ pogorszy.
Jednoznacznej opinii na temat przewidywanej kondycji finansowej po wejĂciu Polski do Eurolandu nie potrafiïo wyraziÊ 10% badanych przedsiÚbiorstw (tabela 4).
WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa
Odpowiedě
Znacznie siÚ poprawi
Poprawi siÚ w niewielkim stopniu
Ani siÚ nie poprawi, ani nie
pogorszy
Pogorszy siÚ w nieznacznym stopniu
Pogorszy siÚ w duĝym stopniu
Trudno powiedzieÊ
Ocena zaleĝnoĂci cech
duĝe
(n = 62)
(41%)
Ărednie
(n = 47)
(31%)
’Ècznie
maïe
N = 151
(n = 42) (100%)
(28%)
32
12
5
49
(22%)
(8%)
(3%)
(33%)
5
6
5
16
(3%)
(4%)
(3%)
(10%)
5
14
5
24
(3%)
(10%)
(3%)
(16%)
10
5
11
26
(7%)
(3%)
(8%)
(18%)
5
5
10
20
(3%)
(3%)
(7%)
(13%)
5
5
6
16
(3%)
(3%)
(4%)
(10%)
x2=33,466; l=0,000; VC=0,332
x2 = 33,466 > x2a=0,05; df=10 = 18,307.
Tab. 4. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wpïyw akcesji Polski do strefy euro na zmianÚ sytuacji
finansowej firmy. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Kolejne pytanie odnosiïo siÚ do planowanej zmiany strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy w zwiÈzku z wejĂciem Polski w struktury Euroobszaru.
PomiÚdzy analizowanymi cechami – wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa ibwpïywem
akcesji Polski do strefy euro na redefinicjÚ strategii konkurencyjnej i polityki
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
129
Klaudia Pujer
sprzedaĝy przedsiÚbiorstwa – zaobserwowano zaleĝnoĂÊ statystycznÈ, aczkolwiek wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest sïaba (VC=0,235) – tabela 5.
WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa
duĝe
(n = 62)
(41%)
Odpowiedě
28
(18%)
12
(8%)
10
(7%)
7
(5%)
5
(3%)
Zdecydowanie tak
Raczej tak
Zdecydowanie nie
Raczej nie
Trudno powiedzieÊ
= 16,736 >
x2a=0,05; df=8
15
(10%)
6
(4%)
10
(7%)
8
(5%)
8
(5%)
6
(4%)
7
(5%)
15
(10%)
9
(6%)
5
(3%)
’Ècznie
N = 151
(100%)
49
(32%)
25
(17%)
35
(24%)
24
(16%)
18
(11%)
x2=16,736; l=0,032; VC=0,235
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2
Ărednie
maïe
(n = 47) (n = 42)
(31%)
(28%)
= 15,507.
Tab. 5. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wpïyw akcesji Polski do strefy euro na redefinicjÚ
strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy przedsiÚbiorstwa. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Zdecydowana wiÚkszoĂÊ badanych firm przyznaïa, ĝe zdecyduje siÚ na
wprowadzenie tego typu modyfikacji (49%), aczkolwiek sÈ to w wiÚkszoĂci
przedsiÚbiorstwa duĝe – ïÈcznie 26%, które zdajÈ sobie sprawÚ z koniecznoĂci dokonania przeformuïowania strategii konkurencji oraz restrukturyzacji
wb obszarze polityki sprzedaĝy. Zmian w badanym obszarze nie zamierza
wdroĝyÊ 40% przedsiÚbiorstw i sÈ to gïównie przedsiÚbiorstwa maïe (16%
wskazañ). Opinie przedsiÚbiorstw Ărednich na temat koniecznoĂci dostosowania siÚ w obszarze strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy po akcesji
Polski do strefy euro sÈ podzielone: w 14% popierajÈ one wprowadzenie
tego typu zmian w przedsiÚbiorstwie, w opozycji pozostaje 12% firm.
Moĝna przyjÈÊ, ĝe ĂwiadomoĂÊ zagroĝeñ wynikajÈcych z funkcjonowania
w Euroobszarze (przy niedostosowaniu strategii konkurencyjnej i polityki
sprzedaĝy) jest wysoka wĂród przedsiÚbiorstw duĝych, a zasadniczÈ zmianÚ
w redefinicji strategii konkurencyjnej i polityki sprzedaĝy rozumiejÈ one
jako drogÚ do sukcesu w nowym krajobrazie biznesowym.
4.2. Aktualne dziaïania i plany przedsiÚbiorstw odnoszÈce siÚ
do ewentualnej zmiany strategii konkurencyjnej i polityki
sprzedaĝy w zwiÈzku z wejĂciem Polski do strefy euro
Druga czÚĂÊ ankiety odnosiïa siÚ do zasadniczego obszaru badañ, wbgïównej mierze do dziaïañ, jakie majÈ zamiar przedsiÚwziÈÊ badane przedsiÚbiorstwa w zwiÈzku z przyjÚciem w Polsce wspólnej waluty europejskiej.
130
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
Odpowiedzi udzielone w tym bloku pozwoliïy na ocenienie aktualnego stanu
przygotowywania siÚ badanych firm do konwersji zïotówki na euro oraz
dziaïañ planowych. Ponadto udzielone odpowiedzi umoĝliwiïy sprawdzenie,
czy wskazane odpowiedzi w pierwszym bloku ankiety opieraïy siÚ na realnych
zamierzeniach badanych firmy.
Aby sprzedaĝ oferowanych produktów i usïug byïa efektywna, w nowej
rzeczywistoĂci gospodarczej przedsiÚbiorstwa bÚdÈ musiaïy sprostaÊ licznym
procedurom dostosowawczym pozwalajÈcym ich firmie wïaĂciwie funkcjonowaÊ z punktu widzenia prawa i organizacji. Do zasadniczych dziaïañ
optymalizujÈcych zdolnoĂÊ funkcjonowania przedsiÚbiorstw o róĝnych profilach dziaïania wb rzeczywistoĂci wspólnej waluty europejskiej euro zalicza
siÚ (Bednarek-Sekunda i Witkowski 2010: 8–29):
– diagnozÚ i planowanie niezbÚdnych przygotowañ w obszarze dziaïania
przedsiÚbiorstw (na podstawie stworzonego harmonogramu dziaïañ wynikajÈcego z konwersji waluty ze zïotówki na euro);
– regulacje w zakresie rachunkowoĂci i zarzÈdzania sferÈ finansów wbprzedsiÚbiorstwie;
– adaptacjÚ systemów IT i urzÈdzeñ;
– przygotowania do wdroĝenia euro w obiegu gotówkowym;
– przeliczanie cen oraz ochronÚ konsumentów przed naduĝyciami cenowymi;
– aktywnoĂÊ szkoleniowÈ i informacyjnÈ.
W kolejnym pytaniu ankietowym przedsiÚbiorstwa zostaïy zapytane obto,
czy zainicjowaïy juĝ zmiany wynikajÈce z przyjÚcia wspólnej waluty euro
wbPolsce w nastÚpujÈcych strategicznych elementach tworzÈcych ich potencjaï konkurencyjny: dostosowanie cenników, system ksiÚgowy, system IT,
szkolenia pracowników.
PomiÚdzy analizowanymi obszarami zmian w dostosowaniu cenników
ib systemu ksiÚgowego oraz przeszkolenia pracowników (juĝ wdroĝonych
bÈdě planowanych), wynikajÈcych z przyszïego przyïÈczenia Polski do UEM,
a wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa nie istnieje statystyczna zaleĝnoĂÊ. Natomiast
pomiÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa a zmianami wprowadzonymi lub planowanymi w obszarze IT zaleĝnoĂÊ stochastyczna istnieje, aczkolwiek wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest w tym obszarze umiarkowana (VC=0,413)
– tabela 6.
WiÚkszoĂÊ przebadanych firm nie wprowadziïa jeszcze ĝadnych zmian
w odniesieniu do: zharmonizowania cenników (68% odpowiedzi), systemu
ksiÚgowego (64%), przeszkolenia pracowników (64%). Z kolei jedynym
elementem potencjaïu konkurencyjnego, w którym wprowadziïo juĝ zmiany
46% badanych firm, jest system IT (zmiany wdroĝyïy przede wszystkim
przedsiÚbiorstwa duĝe – 30% wskazañ). PrzedsiÚbiorstwa Ărednie zadeklarowaïy, ĝe zmian w systemie IT zamierzajÈ dokonaÊ w ciÈgu najbliĝszych
lat (12%). Z kolei przedsiÚbiorstwa maïe w 19% nie widzÈ koniecznoĂci
dostosowywania sfery IT do funkcjonowania w warunkach nowej waluty
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
131
Klaudia Pujer
Odpowiedě
Obszar zmiany/wielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa
tak
nie
zamierzamy
w najbliĝszych
latach
’Ècznie
N = 151
(100%)
Dostosowanie cenników
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
16
(11%)
40
(26%)
6
(4%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
8
(5%)
30
(20%)
9
(6%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
32
(22%)
5
(3%)
42
(28%)
’Ècznie
29
(19%)
102
(68%)
20
(13%)
151
(100%)
x2=4,526; l=0,339
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2 = 4,526 < x2a=0,05; df=4 = 9,488
System ksiÚgowy
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
8
(5%)
35
(23%)
19
(13%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
29
(19%)
13
(9%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
32
(22%)
5
(3%)
42
(28%)
’Ècznie
18
(12%)
96
(64%)
37
(24%)
151
(100%)
x2=5,101; l=0,277
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2 = 5,101 < x2a=0,05; df=4 = 9,488
System IT
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
45
(30%)
9
(6%)
8
(5%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
19
(12%)
10
(7%)
18
(12%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
6
(4%)
28
(19%)
8
(5%)
42
(28%)
’Ècznie
70
(46%)
47
(31%)
34
(23%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=51,737; l=1,56566E–10*<0,05; VC=0,413
* przypadek notacji naukowej; x2 = 51,737 > x2a=0,05; df=4 = 9,488
132
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
cd. tab. 6
Odpowiedě
Obszar zmiany/wielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa
tak
nie
zamierzamy
w najbliĝszych
latach
’Ècznie
N = 151
(100%)
Przeszkolenie pracowników
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
19
(13%)
35
(23%)
8
(5%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
34
(23%)
8
(5%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
7
(5%)
27
(18%)
8
(5%)
42
(28%)
’Ècznie
31
(20%)
96
(64%)
24
(16%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=7,024; l=0,134
x2 = 7,024 < x2a=0,05; df=4 = 9,488
Tab. 6. WielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa i wdroĝone bÈdě planowane do implementacji zmiany
zwiÈzane z przyszïym wejĂciem Polski do UEM. ½ródïo: opracowanie wïasne.
euro. Sytuacja taka moĝe byÊ spowodowana po pierwsze niewiedzÈ przedsiÚbiorstw wynikajÈcÈ przede wszystkim z faktu podejmowania przez polski
rzÈd problematyki strefy euro, ale najczÚĂciej na poziomie dyskusji makroekonomicznych ib politycznych (np. kwestia niezaleĝnoĂci NBP i wejĂcia do
ERM II), a nie w obszarze, który najbardziej przedsiÚbiorstwa interesuje
(np.bkonkretna data wejĂcia Polski do strefy euro, koszty – nakïady, terminy
proceduralne konwersji), a po drugie – poziomem trudnoĂci wprowadzenia
tych zmian. Odpowiedzi ankietowanych jednoznacznie wskazujÈ, ĝe najmniejsze problemy dostosowawcze moĝe generowaÊ znormalizowanie systemu IT, ab najwiÚksze system ksiÚgowy, dostosowanie cenników czy przeszkolenie kapitaïu ludzkiego. JednoczeĂnie niewielki odsetek przebadanych
przedsiÚbiorstw wskazaï, ĝe zmiany w omawianych obszarach zamierza
wprowadziÊ w najbliĝszych latach (moĝna sÈdziÊ, ĝe w pierwszej kolejnoĂci
zostanÈ wprowadzone modyfikacje w systemie ksiÚgowoĂci – 24% wskazañ;
a dalej w systemie IT – 23%). Odpowiedzi na to pytanie skïaniajÈ do
wniosku, ĝe o ile ïÈcznie 49% badanych przedsiÚbiorstw zamierza zmieniÊ
swojÈ strategiÚ konkurencyjnÈ (tymbsamym instrumenty pozwalajÈce w sposób efektywny planowaÊ dziaïania sprzedaĝowe), o tyle wiÚkszoĂÊ z nich do
dnia przeprowadzenia badania nie podjÚïa siÚ jeszcze wprowadzenia stosowanych dziaïañ dostosowawczych wb kluczowych obszarach pozwalajÈcych
na usprawnienie dziaïañ sprzedaĝowych.
Kolejna seria pytañ dotyczyïa planowanych zmian w obszarze strategii
konkurowania po wejĂciu Polski do strefy euro. Zbiorcze wyniki obserwacji
przedstawia tabela 7.
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
133
Klaudia Pujer
Dziaïanie/wielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa
tak
Odpowiedě
dziaïanie
nie
jest juĝ
wdroĝone
nie
dotyczy
’Ècznie
N = 151
(100%)
WdroĝyÊ konkurowanie przez cenÚ
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
22
(15%)
9
(6%)
26
(17%)
5
(3%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
11
(7%)
12
(8%)
19
(13%)
5
(3%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
12
(8%)
8
(5%)
15
(10%)
7
(5%)
42
(28%)
’Ècznie
45
(30%)
29
(19%)
60
(40%)
17
(11%)
151
(100%)
x2=4,554; l=0,602
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2 = 4,554 < x2a=0,05; df=6 = 12,592
ZwiÚkszyÊ produkcjÚ/usïugi na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstw
z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
32
(21%)
12
(8%)
12
(8%)
6
(4%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
16
(11%)
20
(13%)
6
(4%)
5
(3%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
27
(18%)
5
(3%)
5
(4%)
42
(28%)
’Ècznie
53
(35%)
59
(39%)
23
(15%)
16
(11%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=28,037; l=9,24671E–05*<0,05; VC=0,304
* przypadek notacji naukowej; x2 = 28,037 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
PodjÈÊ wspóïpracÚ z partnerami z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
19
(13%)
12
(8%)
26
(17%)
5
(3%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
8
(5%)
21
(14%)
12
(8%)
6
(4%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
15
(10%)
5
(3%)
17
(12%)
42
(28%)
’Ècznie
32
(21%)
48
(32%)
43
(28%)
28
(19%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=32,964; l=1,06544E–05*<0,05; VC=0,330
* przypadek notacji naukowej; x2 = 32,964 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
134
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
cd. tab. 7
Dziaïanie/wielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa
tak
Odpowiedě
dziaïanie
nie
jest juĝ
wdroĝone
nie
dotyczy
’Ècznie
N = 151
(100%)
WdroĝyÊ procesy outsourcingowe z udziaïem/na rzecz partnerów
z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
10
(7%)
8
(5%)
30
(20%)
14
(9%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
26
(17%)
7
(5%)
9
(6%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
20
(14%)
5
(3%)
12
(8%)
42
(28%)
’Ècznie:
20
(13%)
54
(36%)
42
(28%)
35
(23%)
151
(100%)
x2=33,547; l=8,22716E–06*<0,05; VC=0,333
Ocena zaleĝnoĂci cech
* przypadek notacji naukowej; x2 = 33,547 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
ZwiÚkszyÊ udziaï eksportu na pozostaïe rynki unijne
w eksporcie ogóïem przedsiÚbiorstwa
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
18
(12%)
10
(7%)
23
(15%)
11
(7%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
30
(20%)
6
(4%)
6
(4%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
6
(4%)
5
(3%)
26
(18%)
42
(28%)
’Ècznie
28
(18%)
46
(31%)
34
(22%)
43
(29%)
151
(100%)
x2=66,331; l=2,30634E–12*<0,05; VC=0,468
Ocena zaleĝnoĂci cech
* przypadek notacji naukowej; x2 = 66,331 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
RozbudowaÊ portfel rynków o dotychczas niebrane pod uwagÚ rynki UE
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
10
(7%)
16
(10%)
5
(3%)
31
(21%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
8
(6%)
5
(3%)
29
(19%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
5
(3%)
5
(4%)
27
(18%)
42
(28%)
’Ècznie:
20
(13%)
29
(19%)
15
(10%)
87
(58%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=5,034; l=0,539
x2 = 5,034 < x2a=0,05; df=6 = 12,592
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
135
Klaudia Pujer
cd. tab. 7
Dziaïanie/wielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa
tak
Odpowiedě
dziaïanie
nie
jest juĝ
wdroĝone
nie
dotyczy
’Ècznie
N = 151
(100%)
PodjÈÊ inne niĝ eksport, bardziej kapitaïochïonne
i ryzykowne formy ekspansji zagranicznej
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
8
(5%)
12
(8%)
10
(7%)
32
(21%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
19
(13%)
5
(3%)
18
(12%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(4%)
26
(17%)
5
(3%)
6
(4%)
42
(28%)
’Ècznie
18
(12%)
57
(38%)
20
(13%)
56
(37%)
151
(100%)
x2=25,090; l=0,000; VC=0,288
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2 = 25,090 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
UtworzyÊ spóïkÚ join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
20
(13%)
7
(5%)
23
(15%)
12
(8%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
7
(5%)
5
(3%)
5
(3%)
30
(20%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
17
(11%)
5
(4%)
15
(10%)
42
(28%)
’Ècznie
32
(21%)
29
(19%)
33
(/22%)
57
(38%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=43,815; l=8,04351E–08*<0,05; VC=0,380
* przypadek notacji naukowej; x2 = 43,815 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
UtworzyÊ alians strategiczny z partnerem z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
8
(5%)
6
(4%)
27
(18%)
21
(14%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
17
(11%)
5
(4%)
20
(13%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(4%)
24
(16%)
5
(3%)
8
(5%)
42
(28%)
’Ècznie
18
(12%)
47
(31%)
37
(25%)
49
(32%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=38,937; l=7,36403E–07*<0,05; VC=0,359
* przypadek notacji naukowej; x2 = 38,937 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
136
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
cd. tab. 7
Dziaïanie/wielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa
tak
Odpowiedě
dziaïanie
nie
jest juĝ
wdroĝone
nie
dotyczy
’Ècznie
N = 151
(100%)
PrzyjÈÊ rolÚ franczyzobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzodawcÈ
z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
12
(8%)
7
(5%)
16
(10%)
27
(18%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
7
(5%)
18
(12%)
5
(3%)
17
(11%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
21
(14%)
5
(4%)
11
(7%)
42
(28%)
’Ècznie
24
(16%)
46
(31%)
26
(17%)
55
(36%)
151
(100%)
x2=21,000; l=0,001; VC=0,263
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2 = 21,000 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
PrzyjÈÊ rolÚ franczyzodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzobiorcÈ
z innych rynków unijnych
16
(11/%)
30
(20%)
7
(5%)
9
(5/%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
8
(5%)
25
(16%)
5
(4%)
9
(6%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
22
(15%)
5
(3%)
10
(7%)
42
(28%)
’Ècznie
29
(19%)
77
(51%)
17
(12%)
28
(18%)
151
(100%)
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
x2=3,645; l=0,724
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2 = 3,645 < x2a=0,05; df=6 = 12,592
PrzyjÈÊ rolÚ licencjobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ
z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
11
(7%)
16
(11%)
7
(5%)
28
(18%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
19
(13%)
8
(5%)
9
(6%)
11
(7%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
6
(4%)
16
(11%)
5
(3%)
15
(10%)
42
(28%)
’Ècznie:
36
(24%)
40
(27%)
21
(14%)
54
(35%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=18,542; l=0,005; VC=0,247
x2 = 18,542 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
137
Klaudia Pujer
cd. tab. 7
Dziaïanie/wielkoĂÊ
przedsiÚbiorstwa
tak
Odpowiedě
dziaïanie
nie
jest juĝ
wdroĝone
nie
dotyczy
’Ècznie
N = 151
(100%)
PrzyjÈÊ rolÚ licencjodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjobiorcÈ
z pozostaïych rynków unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
7
(5%)
27
(18%)
5
(3%)
23
(15%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
5
(3%)
19
(13%)
5
(3%)
18
(12%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
5
(3%)
16
(11%)
5
(3%)
16
(111%)
42
(28%)
’Ècznie
17
(11%)
62
(42%)
15
(9%)
57
(38%)
151
(100%)
x2=0,512; l=0,997
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2 = 0,512 < x2a=0,05; df=6 = 12,592
UtworzyÊ wïasnÈ filiÚ na pozostaïych rynkach unijnych
PrzedsiÚbiorstwa duĝe
38
(25%)
9
(6%)
10
(7%)
5
(3%)
62
(41%)
PrzedsiÚbiorstwa Ărednie
12
(8%)
6
(4%)
5
(3%)
24
(16%)
47
(31%)
PrzedsiÚbiorstwa maïe
8
(5%)
21
(14%)
5
(3%)
8
(6%)
42
(28%)
’Ècznie
58
(38%)
36
(24%)
20
(13%)
37
(25%)
151
(100%)
Ocena zaleĝnoĂci cech
x2=50,836; l=3,19517E–09*<0,05; VC=0,410
* przypadek notacji naukowej; x2 = 50,836 > x2a=0,05; df=6 = 12,592
Tab. 7. WielkoĂci badanych przedsiÚbiorstw i dziaïañ, jakie wdroĝyïy lub zamierzajÈ wdroĝyÊ
w zwiÈzku z przyszïym wejĂciem Polski do UEM. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Zaobserwowano zaleĝnoĂÊ statystycznÈ pomiÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i nastÚpujÈcymi (wdroĝonymi lub planowanymi) dziaïaniami wynikajÈcymi z akcesji Polski do UEM:
– zwiÚkszenie produkcji/Ăwiadczenia usïug na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstwa z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ ta jest sïaba
(VC=0,304);
– podjÚcie wspóïpracy z partnerami z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ ta jest sïaba (VC=0,330);
– wdroĝenie procesów outsourcingowych z udziaïem/na rzecz partnerów
z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ jest sïaba (VC=0,333);
138
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
– zwiÚkszenie udziaïu eksportu na pozostaïe rynki unijne w eksporcie ogóïem przedsiÚbiorstwa; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest umiarkowana
(VC=0,468);
– podjÚcie innych niĝ eksport, bardziej kapitaïochïonnych i ryzykownych
form ekspansji zagranicznej; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest sïaba
(VC=0,288);
– utworzenie spóïki join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami jest sïaba (VC=0,380);
– utworzenie aliansu strategicznego z partnerem z pozostaïych rynków
unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ jest sïaba (VC=0,359);
– przyjÚcie roli franczyzobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ miedzy cechami
jest sïaba (VC=0,263);
– przyjÚcie roli licencjobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ miÚdzy cechami
jest sïaba (VC=0,247);
– utworzenie wïasnej filii na pozostaïych rynkach unijnych; wspóïzaleĝnoĂÊ
miÚdzy cechami jest umiarkowana (VC=0,410).
Natomiast nie zaobserwowano zaleĝnoĂci stochastycznej zachodzÈcej
pomiÚdzy wielkoĂciÈ przedsiÚbiorstwa i nastÚpujÈcymi (wdroĝonymi lub
planowanymi) dziaïaniami wynikajÈcymi z akcesji Polski do UEM:
– wdroĝenie konkurowania przez cenÚ;
– rozbudowanie portfela rynków o dotychczasowe niebrane pod uwagÚ
rynki UE;
– przyjÚcie roli franczyzodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzobiorcÈ z innych rynków unijnych;
– przyjÚcie roli licencjodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjobiorcÈ z pozostaïych rynków unijnych.
Ogólnie rzecz biorÈc, badane przedsiÚbiorstwa nie identyfikujÈ przedsiÚwziÚcia, jakim jest wejĂcie Polski do strefy euro, ze spektakularnymi zmianami wynikajÈcymi z redefinicji strategii konkurowania, aczkolwiek czÚĂÊ
zbnich przyznaïa, ĝe po przyjÚciu przez PolskÚ waluty euro podejmie nowe
dziaïania. Ta grupa przedsiÚbiorstw jest Ăwiadoma, iĝ funkcjonowanie we
wspólnym obszarze walutowym w zdecydowany sposób przeksztaïci warunki,
wbjakich przychodzi funkcjonowaÊ podmiotom gospodarczym. Zbkolei stagnacja w zachowaniach konkurencyjnych bÚdÈcych filarem sprzedaĝy moĝe byÊ
objawem braku umiejÚtnoĂci przeïoĝenia identyfikowanych szans i zagroĝeñ
wynikajÈcych z przyjÚcia euro na faktyczne funkcjonowanie firmy.
’Ècznie 40% badanych firm przyznaïo, ĝe wdroĝyïo juĝ dziaïanie
polegajÈce na konkurowaniu za pomocÈ cenny i jest ono typowe dla wszystkich przedsiÚbiorstw, a najbardziej dla firm duĝych – 17% wskazañ. Z kolei
30% badanych przedsiÚbiorstw zamierza zaimplementowaÊ to dziaïanie po
wejĂciu Polski w struktury UEM.
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
139
Klaudia Pujer
Opinie badanych przedsiÚbiorstw na temat zwiÚkszenia produkcji/
/Ăwiadczenia usïug na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstwa z pozostaïych
rynków unijnych sÈ wyraěnie podzielone. Za dziaïaniem tym opowiadajÈ siÚ
nade wszystko przedsiÚbiorstwa duĝe – 21% wskazañ i niewielki odsetek
Ărednich – 11%. Z kolei niechÚÊ wobec tego dziaïania zadeklarowaïo 18%
przedsiÚbiorstw maïych i 13% firm Ărednich. SpoĂród badanych firm 15%
przyznaïo, ĝe dziaïanie to jest juĝ wdroĝone (z czego 8% stanowiÈ firmy
duĝe).
Na podjÚcie wspóïpracy z partnerami z pozostaïych rynków unijnych
gotowe sÈ gïównie przedsiÚbiorstwa duĝe – 13% wskazañ (17% przyznaïo,
ĝe dziaïanie jest juĝ wdroĝone) oraz niewielki odsetek przedsiÚbiorstw Ărednich – 5% wskazañ (8% przyznaïo, ĝe dziaïanie jest juĝ zaimplementowane).
NiechÚtne wobec tego dziaïania sÈ przedsiÚbiorstwa maïe – 10% (12%
zb nich przyznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy) oraz przedsiÚbiorstwa
Ărednie – 14% z nich uznaïo, ĝe dziaïania tego nie podejmie po akcesji
Polski do UEM.
Przebadane przedsiÚbiorstwa w 36% przyznaïy, ĝe po wejĂciu Polski do
strefy euro nie zamierzajÈ podejmowaÊ dziaïania polegajÈcego na wdroĝeniu procesów outsourcingowych z udziaïem lub na rzecz partnerów z pozostaïych rynków unijnych (dominujÈ tutaj przedsiÚbiorstwa Ărednie i maïe
– ïÈcznie 31% wskazañ). W opozycji pozostaje ïÈcznie 28% badanych firm,
które przyznaïy, ĝe dziaïanie takie juĝ funkcjonuje w ich strukturach –bgïównie w przedsiÚbiorstwach duĝych (20%), które takĝe w 7% przyznaïy, ĝe
biorÈ pod uwagÚ wdroĝenie takiego dziaïania po wejĂciu Polski do UEM.
SpoĂród badanych firm 23% uznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy.
Podobnie ksztaïtuje siÚ rozkïad odpowiedzi ankietowanych w aspekcie
dziaïania polegajÈcego na zwiÚkszeniu udziaïu eksportu na pozostaïe rynki
unijne w eksporcie ogóïem. ’Ècznie 31% badanych odrzuca moĝliwoĂÊ podjÚcia tego typu dziaïania po akcesji Polski do UEM (dominujÈ tutaj wskazania przedsiÚbiorstw Ărednich); 29% uznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (z czego aĝ 18% wskazañ odnosi siÚ do przedsiÚbiorstw maïych); 22%
opiniodawców stwierdziïo, ĝe dziaïanie takie jest juĝ wdroĝone (ponownie
najwiÚkszy odsetek stanowiïy firmy duĝe – 15%). Pozytywnie nastawionych
do omawianego dziaïania jest jedynie 18% badanych, z czego zdecydowana
wiÚkszoĂÊ (12%) to firmy duĝe.
Ponad poïowa badanych (58%) wskazaïa, ĝe dziaïanie polegajÈce na
rozbudowie portfela rynków o dotychczas niebrane pod uwagÚ rynki UE ich
nie dotyczy. Negatywne nastawienie do tego dziaïania wskazaïo ogóïem 19%
badanych (tu dominujÈ firmy duĝe – 10% wskazañ). W opozycji pozostaje
ïÈcznie 13% przedsiÚbiorstw, które biorÈ pod uwagÚ moĝliwoĂÊ podjÚcia
tego typu dziaïania, aczkolwiek nie zaobserwowano wyraěnej róĝnicy pomiÚdzy wielkoĂciÈ firmy a pozytywnym nastawieniem do tego przedsiÚwziÚcia.
Duĝe zróĝnicowanie nastawienia przedsiÚbiorstw widoczne jest w obszarze dziaïania przejawiajÈcego siÚ w podjÚciu innych niĝ eksport, bardziej
140
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
kapitaïochïonnych i ryzykownych form ekspansji zagranicznej. ’Ècznie 38%
firm uznaïo, ĝe nie rozwaĝa moĝliwoĂÊ zainicjowania tego typu dziaïania
(przewaĝajÈ przedsiÚbiorstwa maïe – 17% i Ărednie – 13%); ogóïem 37%
firm przyznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (takĝe tu dominujÈ odpowiedzi firm duĝych – 21%). Na fakt funkcjonowania juĝ tego dziaïania
wskazaïo ogóïem 13% firm (7% stanowiÈ firmy duĝe; a ïÈcznie 6% firmy
maïe i Ărednie). Z kolei pozytywne nastawienie i moĝliwoĂÊ podjÚcia tego
typu dziaïania zadeklarowaïo ïÈcznie 12% firm (bez wyraěnej róĝnicy
wb odpowiedziach ze wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy).
Odpowiedzi ankietowanych firm wskazujÈ takĝe na ich pozytywny stosunek
do utworzenia spóïki join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych:
22% firm wskazaïo, ĝe dziaïanie to jest juĝ wdroĝone (z czego 15% stanowiÈ
firmy duĝe), a 21% firm przyznaïo, ĝe w zwiÈzku z przyszïym wejĂciem Polski
do UEM bierze pod uwagÚ moĝliwoĂÊ implementacji takiego przedsiÚwziÚcia
(ponownie dominujÈ odpowiedzi firm duĝych – 13%). Wbtym obszarze 38%
respondentów uznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (na co wskazaïo 20%
firm Ărednich i 10% firm maïych). Na pozytywne nastawienie do dziaïania
wskazaïo ogóïem 21% firm (w 13% byïy to firmy duĝe).
W kwestii utworzenia aliansu strategicznego z partnerem z pozostaïych
rynków unijnych 32% badanych przyznaïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy
(tu przewaga odpowiedzi firm duĝych i Ărednich), a w sumie 31% firm
uznaïo, ĝe nie planujÈ zainicjowaÊ tego typu dziaïania (z czego 16% stanowiÈ firmy maïe, a 11% firmy Ărednie). Istnienie tego typu powiÈzañ
zadeklarowaïo razem 25% firm (w 18% byïy to firmy duĝe). Z kolei pozytywne nastawienie do dziaïania przyjÚïo ogóïem jedynie 12% firm (bez
wyraěnej róĝnicy ze wzglÚdu na wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa).
Podobnie ksztaïtuje siÚ rozkïad odpowiedzi w odniesieniu do przyjÚcia
przez firmy roli franczyzobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych. Aĝ 36% firm stwierdziïo, ĝe to
dziaïanie nie odnosi siÚ do profilu ich dziaïalnoĂci (na co wskazaïo 18%
firm duĝych i 11% firm Ărednich). Negatywny stosunek do dziaïania przyjÚïo
31% firm (z przewagÈ firm maïych – 14% i Ărednich – 12%). Do istnienia
tego typu relacji przyznaïo siÚ natomiast 17% firm (w wiÚkszoĂci duĝych
– 10%). Pozytywne nastawienie do potencjalnej relacji franczyzobiorca–
–franczyzodawca istnieje równieĝ gïównie po stronie firm duĝych – 8%
wskazañ.
Z kolei w stosunku do podjÚcia dziaïania przeciwnego, czyli przyjÚcia
roli franczyzodawcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-franczyzobiorcÈ
zb innych rynków unijnych ponad poïowa badanych (51%) ma nastawienie
negatywne i nie widzi moĝliwoĂci zainicjowania tego typu relacji biznesowej
(rozkïad odpowiedzi doĂÊ równomierny i niezaleĝny od wielkoĂci firmy).
Wedïug 18% respondentów tego typu dziaïanie ich nie dotyczy, 12% ankietowanych stwierdziïo, ĝe zaleĝnoĂÊ tego typu jest juĝ zaimplementowana
(równieĝ bez istotnych róĝnic ze wzglÚdu w wielkoĂÊ firmy), natomiast pozyvol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
141
Klaudia Pujer
tywne nastawienie do dziaïania ma w sumie 19% firm (i tu nieznacznie
przewaĝajÈ firmy duĝe – 11%).
Kolejne pytanie odnosiïo siÚ do przyjÚcia roli licencjobiorcy w relacji
zbprzedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ z pozostaïych rynków unijnych. SpoĂród
badanych firm 35% stwierdziïo, ĝe to dziaïanie nie wpisuje siÚ w obszar
ich dziaïañ. Negatywne nastawienie w stosunku do relacji biznesowej zadeklarowaïy przede wszystkim firmy duĝe i maïe – po 11% wskazañ; z kolei
pozytywne firmy Ărednie – 13% odpowiedzi. Natomiast 14% ankietowanych
przyznaïo, ĝe tego typu dziaïanie zostaïy juĝ zainicjowane (i ma to miejsce
raczej wb firmach Ărednich – 6% wskazañ i dalej duĝych – 5% udzielonych
odpowiedzi).
Jeĝeli chodzi o relacjÚ odwrotnÈ, czyli przyjÚcie roli licencjodawcy wbrelacji z przedsiÚbiorstwem-licencjobiorcÈ z pozostaïych rynków unijnych, to 38%
ankietowanych stwierdziïo, ĝe dziaïanie to ich nie dotyczy (bez wyraěnej róĝnicy ze wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy), a aĝ 42% stwierdziïo, ĝe nie widzi moĝliwoĂci wejĂcia w tego typu zaleĝnoĂÊ biznesowÈ (niewielka przewaga odpowiedzi firm duĝych – 18% w stosunku do 13% firm Ărednich ib 11% firm
maïych). Do egzystowania w tego typu relacji przyznaïo siÚ 9% firm (rozkïad
odpowiedzi równowaĝny ze wzglÚdu na wielkoĂÊ przedsiÚbiorstwa). Pozytywne
nastawienie przyjÚïo ogóïem 11% firm (bez wyraěnych odchyleñ procentowych
w udzielonych odpowiedziach ze wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy).
Badane firmy sÈ doĂÊ pozytywnie nastawione do utworzenia wïasnej filii
na pozostaïych rynkach unijnych w zwiÈzku z przyszïym przyjÚciem przez
PolskÚ waluty euro – 38% firm uznaïo, ĝe widzi moĝliwoĂÊ podjÚcia tego
dziaïania (przy czym sÈ to przede wszystkim firmy duĝe – 25%). ’Ècznie
25% przedsiÚbiorstw nie dostrzega zwiÈzku tego dziaïania z wïasnÈ firmÈ
(z wyraěnÈ dominacjÈ odpowiedzi udzielonych przez firmy Ărednie – 16%).
Z kolei negatywne nastawienie do tego dziaïania jest charakterystyczne dla
firm maïych – 14% wskazañ. Dziaïanie tego typu wdroĝyïo w sumie 13%
firm (w wiÚkszoĂci sÈ to przedsiÚbiorstwa duĝe 7%).
5. Wnioski z badañ
Analiza odpowiedzi udzielonych na pytania kwestionariusza ankiety
pokazuje doĂÊ duĝe zróĝnicowanie w podejĂciu badanych przedsiÚbiorstw
do kwestii planowania dziaïañ sprzedaĝowych i budowania przewagi konkurencyjnej ze wzglÚdu na wielkoĂÊ podmiotu w nowej rzeczywistoĂci walutowej Jednakĝe mimo tej niejednoznacznoĂci ib niemoĝnoĂci potraktowania
grupy badanych przedsiÚbiorstw jako próby reprezentatywnej, zebrany materiaï badawczy i przeglÈd literatury tematu pozwala na sformuïowanie szeregu
wniosków i spostrzeĝeñ dotyczÈcych aktualnie podjÚtych ib planowanych
dziaïañ dostosowawczych w obszarze konkurencji i planowania dziaïañ
sprzedaĝowych przedsiÚbiorstw o róĝnej wielkoĂci, wynikajÈcych z przyjÚcia
przez PolskÚ wspólnej waluty europejskiej.
142
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
Generalnie, wyniki badañ pokazujÈ, ĝe przebadane dolnoĂlÈskie przedsiÚbiorstwa sÈ Ăwiadome, ĝe w zwiÈzku z wejĂciem Polski do strefy euro
bÚdÈ zobligowane do zmiany strategii i obszarów dziaïañ sprzedaĝowych
(ĂwiadomoĂÊ ta jest charakterystyczna gïównie dla przedsiÚbiorstw duĝych
– 26% wobec ogóïu 49% zdajÈcych sobie sprawÚ z koniecznoĂci wprowadzenia modyfikacji).
WiÚkszoĂÊ firm wiÈĝe wejĂcie Polski do strefy euro z podniesieniem ich
poziomu konkurencyjnoĂci – ïÈcznie 49% – i opinia ta nie jest determinowana wielkoĂciÈ firmy. Natomiast opinie firm ze wzglÚdu na ich wielkoĂÊ
sÈ róĝne w odniesieniu do przewidywanej kondycji finansowej po wprowadzeniu w Polsce nowej waluty euro. Poprawy sytuacji finansowej spodziewajÈ
siÚ przede wszystkim firmy duĝe (25% wobec 43% ogóïu firm, które uznaïy
ĝe ich kondycja finansowa siÚ poprawi), natomiast firmy maïe w wiÚkszoĂci
sÈ zdania, ĝe przedsiÚwziÚcie to wpïynie niekorzystnie na ich kondycjÚ finansowÈ (15% wobec ïÈcznie 31% firm, które uwaĝajÈ, ĝe ich sytuacja finansowa
siÚ pogorszy). Odpowiedzi firm Ărednich byïy bardzo zróĝnicowane i nie
moĝna w sposób jednoznaczny oceniÊ ich przewidywañ na temat sytuacji
finansowej.
Niewiele spoĂród badanych przedsiÚbiorstw zainicjowaïo juĝ zmiany
wb kluczowych elementach potencjaïu konkurencyjnego, czyli harmonizacji
cenników, systemu ksiÚgowego czy przeszkoleniu pracowników. Sytuacja
taka jest charakterystyczna dla wszystkich przedsiÚbiorstw, bez wzglÚdu na
wielkoĂÊ. NajwiÚkszy poziom zmian zainicjowano do dnia badania w obszarze dostosowania systemu IT (zmiany te wdroĝyïy gïównie firmy duĝe – 30%
i Ărednie – 12%; natomiast firmy maïe w 19% w ogóle nie widzÈ koniecznoĂci wprowadzenia tego typu zmian). Zatem ĂwiadomoĂÊ dokonania zmian
jest doĂÊ duĝa (gïównie wĂród firm duĝych, a dalej Ărednich), ale badane
firmy w wiÚkszoĂci pozostajÈ w tej chwili jeszcze bierne. Polscy przedsiÚbiorcy powinni zdaÊ sobie sprawÚ z faktu, ĝe czÚĂÊ z procedur dostosowawczych mogÈ realizowaÊ juĝ teraz, co pozwoli im na zyskanie przewagi strategicznej nad konkurentami, a w konsekwencji przeïoĝy siÚ na sprzedaĝ
produktów i usïug.
Niepokój budzi fakt, ĝe relatywnie niewielki odsetek przebadanych przedsiÚbiorstw przewiduje wiÚksze, to znaczy bardziej rewolucyjne zmiany
wbzakresie strategii konkurencyjnych po wejĂciu Polski do strefy euro. Moĝna
uznaÊ, ĝe przedsiÚbiorstwa, które nie widzÈ koniecznoĂci zmienienia sposobu
konkurowania, nie identyfikujÈ strategii konkurencji jako tej, która okreĂla
rentownoĂÊ sprzedaĝy. Tylko zaplanowany harmonogram dziaïañ sprzedaĝowych po wejĂciu do strefy euro przeïoĝy siÚ na zadowalajÈcÈ sytuacjÚ
finansowÈ przedsiÚbiorstw. Redefinicja strategii funkcjonowania na rynku
i nierzadko umiÚdzynarodowienie dziaïalnoĂci bÚdÈ koniecznoĂciÈ, chociaĝby
z powodu ïatwoĂci porównywania cen i, co jest z tym zwiÈzane, koniecznoĂciÈ wykorzystywania innych instrumentów konkurowania niĝ cena – badane
przedsiÚbiorstwa w 30% wskazaïy na to zamierzenie jako dziaïanie planowe
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
143
Klaudia Pujer
(bez wzglÚdu na wielkoĂÊ firmy). Takie przewidywanie sytuacji moĝe wskazywaÊ na brak miarodajnej wiedzy przebadanych przedsiÚbiorstw na temat
konsekwencji procesu harmonizacji polskiej gospodarki z gospodarkÈ europejskÈ. Niemniej jednak spory odsetek badanych firm uznaï za stosowny
fundament planowania dziaïañ sprzedaĝowych: zwiÚkszenie produkcji
ib Ăwiadczenia usïug na zlecenie pod markÈ przedsiÚbiorstw z pozostaïych
rynków unijnych (dotyczy gïównie firm duĝych), utworzenie spóïki join venture z partnerami z pozostaïych rynków unijnych (przewaga firm duĝych),
przyjÚcie roli licencjobiorcy w relacjach z przedsiÚbiorstwem-licencjodawcÈ
z pozostaïych rynków unijnych (dotyczy gïównie firm Ărednich) czy utworzenie wïasnej filii na pozostaïych rynkach unijnych (na co wskazywaïy przede
wszystkim przedsiÚbiorstwa duĝe).
Takie dziaïania pozwolÈ badanym firmom na skoncentrowanie siÚ na
wiodÈcej dziaïalnoĂci, wyeliminowanie ryzyka wejĂcia i obecnoĂci na rynkach
zagranicznych oraz zbudowania silniejszej przewagi konkurencyjnej.
6. Podsumowanie
Akcesja Polski do Unii Ekonomicznej i Monetarnej jest wielkim wyzwaniem, przed którym stoi polska gospodarka, w tym szczególnie dla przedsiÚbiorstw. Niesie ona za sobÈ skutki strategiczne i praktyczne wynikajÈce
zb przeorientowania dotychczasowej rzeczywistoĂci walutowej i rynkowej.
Aby sprostaÊ oczekiwaniom stawianym przez obszar wspólnej waluty euro,
kaĝda firma (bez wzglÚdu na wielkoĂÊ i profil dziaïalnoĂci) musi po pierwsze
zharmonizowaÊ swoje funkcjonowanie zb ogólnymi wytycznymi, ab po drugie
– znaleěÊ swój sposób na odnalezienie siÚ na nowym wspólnym rynku. PodstawÈ przetrwania bÚdzie harmonogram planowania dziaïañ sprzedaĝowych
na rynkach zarówno krajowych, jak i obcych, wynikajÈcy zb przyjÚtej dotychczasowej lub zrewitalizowanej czy caïkowicie odmienionej strategii konkurowania. Tylko przedsiÚbiorstwo konkurencyjne bÚdzie mogïo utrzymaÊ i pozyskaÊ nowych klientów, których zachowanie (w tym skïonnoĂci nabywcze)
zb kolei decyduje o efektywnoĂci sprzedaĝy danego przedsiÚbiorstwa. Wobec
tego koncepcja i pomysï dziaïania sÈ nieodzowne ibpozwolÈ sprostaÊ rosnÈcym
i czÚsto wysublimowanym oczekiwaniom klientów. Tylko zmodernizowane
przedsiÚbiorstwo bÚdzie w stanie pokonaÊ konkurencjÚ.
NaturalnÈ konsekwencjÈ wejĂcia Polski do strefy euro bÚdzie osadzenie
polskich przedsiÚbiorstw na gruncie pewnych reguï gry z tytuïu udzielanych
licencji, zawieranych umów opierajÈcych siÚ na franchisingu, join venture
czy aliansach strategicznych (¿oïnowski 2009: 46). Firmy bÚdÈ uprawnione
do zakïadania filii i oddziaïów za granicÈ, na co obecnie nie wszystkie mogÈ
sobie pozwoliÊ z uwagi na wysokie koszty wejĂcia i zdobywania pozycji na
rynku (Gorynia i Jankowska 2011: 123). Od samych przedsiÚbiorstw zaleĝy,
czy podejmÈ nowe inicjatywy pozwalajÈce im na zwiÚkszenie sprzedaĝy po
przystÈpieniu Polski do strefy euro.
144
Problemy ZarzÈdzania
Wpïyw akcesji Polski do UEM na funkcjonowanie polskich przedsiÚbiorstw...
Jak siÚ okazuje, nie zawsze stosowanie toĝsamych z krajowymi Ărodków
ibmetod dziaïania za granicÈ zapewnia uzyskanie przewagi konkurencyjnej.
Rynek europejski podlega niezwykle silnej fluktuacji, w zwiÈzku z tym przy
budowaniu planu dziaïañ sprzedaĝowych naleĝy wziÈÊ pod uwagÚ zróĝnicowane wymagania stawiane przez rynki zagraniczne. OsiÈgnÈÊ to moĝna
poprzez tworzenie filii zagranicznych, firm typu join ventures czy spóïek
córek o znacznej autonomii. Wsparcie kapitaïowe firmy macierzystej pozwoli
na osiÈgniÚcie przewagi konkurencyjnej i zwiÚkszenie sprzedaĝy. Natomiast
firmy, które nie zdecydujÈ siÚ na umiÚdzynarodowienie i ich rynkiem docelowym pozostanie rynek krajowy, takĝe – a moĝe przede wszystkim – powinny
zmieniÊ strategiÚ dziaïania. OdpowiedniÈ strategiÈ pomocnÈ przy planowaniu dziaïañ sprzedaĝowych moĝe siÚ okazaÊ strategia luk rynkowych, a wiÚc
funkcjonowania jedynie na wybranych rynkach i w konkretnych segmentach
(Czaja i Tyszkiewicz 1998: 91–92). Umoĝliwia to efektywne konkurowanie
z firmami krajowymi, a takĝe zbwielkimi korporacjami dziaïajÈcymi w skali
paneuropejskiej poprzez wykorzystanie specjalizacji dostosowanej do konkretnych wymogów rynku.
Bez wÈtpienia racjonalne planowanie dziaïañ sprzedaĝowych jako rodzaj
strategii warunkowane jest przekonaniem, ĝe ludzie sÈ zdolni do tworzenia
racjonalnych struktur i w ich ramach podejmujÈ racjonalne dziaïania, abprzyszïoĂÊ jest mniej lub bardziej przewidywalna. W mentalnoĂci ludzkiej funkcjonuje jednak przekonanie, ĝe racjonalnie wykreowane cele i logiczne ich
ustrukturalizowanie pozwala firmie na osiÈgniÚcie sukcesu. Jedynie skwantyfikowane cele dziaïañ sprzedaĝowych w warunkach wspólnej waluty europejskiej euro, wynikajÈce z odpowiednio wczeĂniej zaplanowanych procedur
dziaïania pozwolÈ na wygenerowanie polityki sprzedaĝy, która bÚdzie konkurencyjna w odniesieniu do innych uczestników rynku europejskiego.
PodjÚta problematyka to problem otwarty, który moĝe staÊ siÚ boděcem
do zainicjowania badañ na szerszÈ skalÚ i skonfrontowania ich wyników
zbwynikami badañ juĝ przeprowadzonych. Dziaïanie takie pozwoli na porównanie dynamiki zmian zachodzÈcych w sferze planowania dziaïañ sprzedaĝowych polskich przedsiÚbiorstw w zwiÈzku z przyszïym wejĂciem Polski do
strefy euro. Ze wzglÚdu na charakter niniejszych rozwaĝañ analizowano
opinie przedsiÚbiorstw ze wzglÚdu na ich wielkoĂÊ. Zasadne wydaje siÚ
podjÚcie badañ peïnych, których wyniki pozwolÈ na skonfrontowanie odpowiedzi firm ze wzglÚdu na profil dziaïalnoĂci, wielkoĂÊ obrotów ze sprzedaĝy,
strukturÚ organizacyjnÈ i prawnÈ itd.
Informacje o autorce
Mgr Klaudia Pujer – Specjalista ds. ZarzÈdzania Zasobami Ludzkimi, doktorantka na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocïawiu (Wydziaï GRiT
wb Jeleniej Górze). E-mail: [email protected].
vol. 10, nr 1 (35), t. 1, 2012
145
Klaudia Pujer
Bibliografia
Bartosik, K. 2009. WejĂcie do strefy euro a zróĝnicowanie wynagrodzeñ. Studia Ekonomiczne, nr 1–2.
Bednarek-Sekunda, E. i D. Witkowski 2010. Przygotowanie sektora przedsiÚbiorstw niefinansowych do wprowadzenia euro. Europracownia, nr 3, s. 8–29.
Borkowski, P. 2008. Wpïyw wprowadzenia euro na ryzyko w dziaïalnoĂci przedsiÚbiorstw,
w: J. Ostaszewski (red.) Polska w strefie euro. Szans ibzagroĝenia, s. 417–427. Warszawa:
Oficyna Wydawnicza SGH.
Czaja, S. i E. Tyszkiewicz 1998. Funkcjonowanie firm i samorzÈdów terytorialnych w warunkach Unii Europejskiej, Waïbrzych: Wydawnictwo WWSZiP.
Dzikowska, M., Gorynia, M., Jankowska, B., Pietrzykowski, M. i P. Tarka 2010. Opportunities and threats related to accession of Poland to the euro zone – perspective
of polish enterprises, w: J. Bilski i E. Feder-Sempach (red.) The mechanism of
functioning of EMU euro zone enlargement – the new members’ perspective, s. 55–65.
’ódě: Wydawnictwo Uniwersytetu ’ódzkiego.
Gorynia, M. (red.) 2002. Luka konkurencyjna na poziomie przedsiÚbiorstwa a przystÈpienie
Polski do Unii Europejskiej. Implikacje dla strategii firm i polityki gospodarczej, Poznañ:
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
Gorynia, M. i B. Jankowska (red.) 2011. WejĂcie Polski do strefy euro ab miÚdzynarodowa
konkurencyjnoĂÊ i internacjonalizacja polskich przedsiÚbiorstw, Warszawa: Difin.
Koronowski, A. 2009. Wybór strategii przystÈpienia do strefy euro wb Ăwietle teorii
ib doĂwiadczenia EUGiW, w: U.b Pïowiec (red.) Polityka gospodarcza a rozwój kraju,
s. 45–56. Warszawa: PTE.
NBP 2011. Raport na temat peïnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie
Unii Gospodarczej i Walutowej, http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf, odczyt:
20.12.2011.
Penc, J. 2003. ZarzÈdzanie w warunkach globalizacji, Warszawa: Difin.
Puïaska-Turyna, B. 2011. Statystyka dla ekonomistów, Warszawa: Difin.
Roguska, B. 2011. Wprowadzenie euro w Polsce – akceptacja, skutki, uwarunkowania,
Komunikat z Badañ CBOS, http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=4449, odczyt:
20.12.2011.
Skaner mikro, maïych i Ărednich przedsiÚbiorstw (M¥P) wyniki badania KerallaResearch
– opinie przedsiÚbiorców podsumowujÈce I kw. 2011 oraz prognozy i decyzje zakupowe
firm na II kw. 2011, http://keralla.pl/images/files/Raport%20Sektora%20MSP_%20
KerallaResearch%201Q11.pdf, odczyt: 21.12.2011.
Sobczyk, M. 2001. Statystyka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sora, A. 2009. Nastawienie Polaków do waluty euro, w: A. Sroka i A.K. Wojtaszczyk
(red.) Polska na drodze do euro, s. 331–345. Warszawa: Oficyna Wydawnicza
ASPRA-JR.
Stankiewicz, J.M. 2002. KonkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstwa. Budowanie konkurencyjnoĂci
przedsiÚbiorstwa w warunkach globalizacji, Toruñ: Wydawnictwo TNOiK „Dom Organizatora”.
Wajda-Lichy, M. i A.M. DÈbrowski 2010. Strategie rozszerzenia strefy euro, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego.
ZeliaĂ, A., Paweïek, B. i S. Wanat 2002. Metody statystyczne, Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
¿oïnowski, A. 2009. Wpïyw czïonkowska Polski w UE na inwestycje zagraniczne, Warszawa:
ekspertyza na zlecenie UKIE.
146
Problemy ZarzÈdzania