Profesor z artystyczną duszą. Czyli o wzajemnej stymulacji rozwoju

mgr Błyszczek Agnieszka
mgr Gołębiewska Magdalena
Doktorantki I roku Pedagogiki, na Wydziale Nauk Społecznych,
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Przewodniczące koła naukowego: Koło Aktywizacji i
Wspierania Animatorów ,,KAWA’’. Autorki artykułów naukowych, koordynatorki przedsięwzięć edukacyjnych,
programów kulturalno-naukowych oraz społecznych.
mgr Jurkun Andrzej
Doktorant
I
roku
Nauk
o
Polityce
na
Wydziale
Nauk
Społecznych,
Uniwersytetu
Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Członek Koła Naukowego Politologów i Studenckiego Koła Naukowego
Stosunków Międzynarodowych „Inter Gentes” przy Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie.
Stypendysta Ministra i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia w roku akademickim 2012/2013,
2013/2014. Organizator i koordynator konferencji naukowych o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym.
Profesor z artystyczną duszą. Czyli o wzajemnej stymulacji rozwoju kulturalno-naukowego
w relacji wykładowca - student
Wstęp
,,Cultura’’ początkowo odnosiła się do uprawy roli, za sprawą Cycerona definicja
ukształtowała się jako ,,uprawa umysłu i duszy’’.1 Obecnie funkcjonuje wiele sposobów
ujmowania kultury. Definicje podlegają stałemu przekształcaniu poprzez kolejnych badaczy
oraz pod wpływem ewolucji społeczeństw.
Kultura ujmowana jako zjawisko podlega codziennej aktualizacji, a każda jednostka
postrzega, odczuwa tym samym definiuje ją w sposób indywidualny. Współczesny młody
człowiek kształtuje się przede wszystkim poprzez kulturę masową. Coraz częściej same
procesy edukacyjne zachodzą w jej oparciu. Mass media wpływają na społeczeństwo, które
przez nie stymulowane staje się bardziej wulgarne, potoczne, za normę przyjmuje brutalność.
W pewnym stopniu zanikają ideały, wartości, a kultura języka i obyczaju schodzi na dalszy
plan.2 Pomimo degrengolady kulturalnej we współczesnym świecie człowiek pozostaje
stworzeniem twórczym. Odnosi się to nie tyle do inicjatyw artystycznych jakich się
podejmuje, ale do postawy twórczej wobec samego siebie, innych ludzi, a także wobec
swojego otoczenia.3 Jednostka jest niewyczerpanym źródłem kreatywności, innowacyjnych
P. Jaroszyńsk, Kultura i cywilizacja. Od Cycerona do Konecznego, Warszawa, 1998, s .13-15.
A. Gwóźdź, S. Krzemień-Ojak (red.), Intermedialność w kulturze XX wieku, Białystok 1998, s.108.
3
I. Wojnar, Perspektywy wychowawcze sztuki, Warszawa 1966, s. 243
1
2
pomysłów, idei, przetwarzania działalności własnej i tej, którą czerpie z zewnątrz. Ułatwia to
przezwyciężanie słabości, przekraczanie barier, radzenie sobie z niedogodnościami. Należy o
tym szczególnie pamiętać, w momencie, kiedy coraz mocniej zakorzenia się w świadomości
społecznej, przeświadczenie o tym, że świat kontemplowany nie istnieje. Zastąpił go ten który
od początku do końca, tworzony i przeżywany jest przez człowieka.4 Ponowne zwrócenie się
do autorytetów, pasjonatów, kulturoznawców pozwala odkrywać kulturę na nowo. Czerpanie
z ich mądrości, doświadczeń jest niesamowitym stymulatorem do podejmowania inicjatyw
kulturalnych we własnym życiu. Jednak przede wszystkim staje się nadzieją na odejście od
masowości, bylejakości. Obecnie sztuka zaczęła być zjawiskiem obierającym za priorytet
szokowanie, przełamywanie kolejnych tematów tabu, promującym perwersje i dewiacje.
Wynika to z ewolucji jaką przeszedł odbiorca, z oczekiwań, które kieruje wobec wytworów
kulturowych i doznań, jakich spodziewa się po uczestnictwie w nich. Sztuka ma być łatwo
przyswajalna, umasowiona, podążająca za obowiązującymi trendami. W znacznym stopniu
uogólniając, należy zwrócić uwagę na fakt, że współczesne społeczeństwo bezkrytycznie
przyjmuje wszystko, co w przystępny sposób jest mu przedstawiane. Spłyca to w znacznym
stopniu znaczenie sztuki i rolę samego artysty, odzierając uczestników z możliwości rozwoju,
samodzielnego, świadomego wyboru. Nie dając szans na doświadczenie kultury wysokiej,
która stała się niszą kultywowaną przez nieliczną grupę odbiorców.
Działalność naukowa, poetycko-literacka, zaangażowanie w wydarzenia kulturowe niewątpliwie wszystko to wpływa na rozwój własny, a przede wszystkim świadczy o
aktywnym uczestnictwie w kulturze. Artyzm, wrażliwość, otwartość w połączeniu z ambicją,
pasją stają się kluczowe we współczesnym świecie. Sprawiają, że człowiek przeistacza się w
inspirację dla innych. Oddziaływanie na odbiorcę poprzez odwoływanie się do wzniosłych
wartości, usilnie skłania go do podjęcia refleksji nad tym, czego doświadcza oraz nad tym, co
sam wnosi do kultury.
Sztuka, jako podstawowy element kultury, umożliwia uzewnętrznienie pokładów
twórczych drzemiących w jednostce. Jest zobrazowaniem stosunku artysty do świata i w
pewnym sensie ma na celu zaspokojenie aktualnych potrzeb społeczeństwa. Nieoderwalny
związek z wartościami uniwersalnymi sprawia, że twórcy postrzegani są zazwyczaj, jako
osoby uduchowione, natchnione. W rzeczywistości jednak są to zwykli ludzie, którym daleko
do herosów o nadzwyczajnych mocach. Natomiast wyrafinowane wytwory, takie jak rzeźba,
4
Tamże, s .257.
dzieło literackie, czy choćby grafika, są wynikiem ich ciężkiej pracy, a nie boskim
tchnieniem.5
Należy w tym miejscu rozdzielić dwa różne sposoby postrzegania sztuki. Pierwszy z nich
skupia się na samym artyście, sposobie jego wyrażania siebie, spełniania się w procesie
tworzenia, kreacji, uzewnętrzniania. Natomiast drugi z obszarów obejmuje odbiorców, czyli
społeczeństwo. Sprowadza się to do refleksji, czy przekaz twórcy zawsze musi pójść w parze
z oczekiwaniami ludzi? W jaki sposób dzieło jest interpretowane, do czego służy i czy zawsze
ma za zadanie cechować się uniwersalnością? Otóż nie. Zróżnicowanie charakterów oraz
potrzeb ludzkości nigdy nie zagwarantuje jednoznacznego przyjęcia dzieła. Sposoby
interpretacji będą się mnożyć, ewoluować. Zadaniem współczesnego artysty jest
prowokowanie do odrzucenia stereotypów i spoglądanie przez szeroki pryzmat syntezy,
egzemplifikacji. Ma to na celu pomoc każdemu z odbiorców w odnalezieniu sensu płynącego
z dzieła. Tym samym ujmowanie przez twórcę, sztuki jako prywatnej metody twórczobadawczej, umożliwia uwznioślić krytyczno-poznawcze myślenie oraz postrzeganie
społeczne.6 Zarysowuje to misyjny charakter roli artysty we współczesnym społeczeństwie,
skłania do postawienia tezy, że powinien być genialnym manipulatorem. Skłaniającym do
refleksji przewodnikiem po obszarach wzniosłych idei i pozytywnych wartości. Nakłada to na
niego wielką odpowiedzialność i rozwagę podczas realizacji procesów twórczych. Wolność
tworzenia nierozerwalnie wiąże się z umiejętnością analitycznego, rozumnego myślenia –
braniem współodpowiedzialności za efekty wywołane przez dzieło, zachodzące w szeroko
ujmowanej społeczności.
Metodyka
Podjęcie pracy badawczej wiąże się nie tylko ze zgrabnym skonstruowaniu tematu, ale
przede wszystkim określeniem co poprzez jego realizację chcemy osiągnąć. Zagadnienia
kultury, sztuki, czy samego artysty budzą współcześnie wiele emocji. Kontrowersji dodaje
fakt stale rosnącej liczby celebrytów7 i medialnie wykreowanego obrazu twórcy. Ewolucja
dokonująca się na płaszczyźnie kulturowo-społecznej, skłania do podejmowania badań
naukowców z różnych dziedzin. Tematyka absorbuje zarówno psychologów, socjologów,
pedagogów, kulturoznawców, a w szczególności samych artystów.
K. Bębenkowska, Obecność i znaczenie sztuki w życiu współczesnego człowieka a zadania wychowania,
www.profesor.pl [Internet, dostęp: 27.11.2014 r.].
6
M.A. Potocka, Po co jest sztuka?, www.mocak.pl [Internet, dostęp: 12.12.2014r].
7
Celebryta - osoba medialna, zazwyczaj nie posiadająca żadnego talentu. Kreowana przez media np. ze względu
na znane nazwisko, status materialny, czy pozycję społeczną (przyp. autora.)
5
Celem niniejszych rozważań była próba przedstawienia w jaki sposób działalność
naukowo-artystyczna wykładowcy, wpływa na jego relacje ze studentami. W badaniach
zgodził się wziąć udział jeden z niezaprzeczalnych autorytetów z obszaru kulturalnonaukowego, profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Krzysztof Dariusz
Szatrawski. Pomiar zebrany został metodą wywiadu. Wybrana metoda jakościowa pozwoliła
na swobodną rozmowę między badaczami a respondentem. Odejście od sztampowego
schematu dało możliwość na zaobserwowanie emocji, gestów, poruszanie wielu wątków
jednocześnie, co niewątpliwie wzbogaciło badanie.8 Analiza zgromadzonego materiału miała
stać się odpowiedzią na pytanie: Czy wrażliwość kulturowa oraz systematyczny rozwój
własny, są w stanie ulepszyć i usprawnić proces nauczania-uczenia się? Poruszana tematyka,
to również zobrazowanie tego, w jaki sposób artysta-naukowiec postrzega siebie samego oraz
najbliższe otoczenie.
Wyniki badań oraz wnioski
Artystyczne skłonności budzą się w człowieku już od najmłodszych lat. Zasadnicza
kwestia tkwi w pytaniu, czy w przyszłości będzie pragnął je konsekwentnie rozwijać. Podczas
wywiadu, rozmówca na samym początku wspomniał właśnie o czasach szkoły podstawowej,
kiedy powstawały jego pierwsze wiersze, a myśli były dalekie od chęci nauczania innych.
W życiu każdej jednostki pojawiają się momenty przełomowe, które pozwalają się
zdefiniować, dowartościować, odnaleźć:
,,Debiut w prasie, jeszcze przed maturą był wydarzeniem (…) dał poczucie bycia poetą.’’9
Chociaż stan wojenny był czasem trudnym, w pewnym sensie ograniczającym
działania artystyczne, nie stał się chwilą rezygnacji. Studia wyższe niejako rekompensowały
ciszę poetycką. Stały się ucieczką od wydarzeń społeczno-politycznych. Podczas zajęć
rozbudził się głód wiedzy, pragnienie sięgania po więcej, udoskonalenia przede wszystkim
siebie oraz poszerzania własnych horyzontów. Pierwsze teksty eseistyczne oraz proza były
czymś odmiennym, ale równie docenianym w świecie akademickim. Zakończenie studiów z
wyróżnieniem pracy magisterskiej pozwoliło na utrzymywanie współpracy z uniwersytetem.
Pojawiła się możliwość wystąpienia na konferencjach naukowych, a w 1991 roku wydana
została pierwsza książka. Wszystko to składało się na chwilę, w której osoba zupełnie nie
8
9
E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2007, s .327.
Wywiad z K. Szatrawskim z dnia 25.11.2014.
nastawiona na karierę badawczą, stawia pierwsze kroki w świecie nauki, w dodatku bardzo
dobrze sobie radząc.
,,Każdy dobry pisarz to troszeczkę też badacz. Zbiera fakty, bada rzeczywistość. Świat
artystyczny i naukowy są tak blisko siebie, istotą jest kreatywność. Kreatywność natomiast
rodzi się z niedosycenia, poczucia braku czegoś. Jeżeli odczuwamy brak to poszukujemy
odpowiedzi(…).’’10
Otwartość i postrzeganie świata w szerokim ujęciu, umożliwia samodoskonalenie się, ale
również przyciąga innych ludzi. Pozwala dzielić się własna wiedzą i czerpać z mądrości oraz
doświadczeń osób, które spotyka się na swojej drodze. Pasj,a z jaką podchodzi się do
wykonywanej pracy, hobby, które jest tak naprawdę niczym innym jak własnym życiem,
podnosi wartość człowieka. Sprawia, że staje się on dostrzeżony i doceniony, nie tylko w
najbliższym otoczeniu, ale również w świecie. Twórczość, poprzez którą wyraża się
respondent, to działania codzienne, systematyczne, wynikające bezpośrednio z niego samego.
Właśnie dlatego niezwykle inspiruje studentów, którzy podążając za przykładem nie boją się
tworzenia nowych idei oraz odkrywania własnych talentów.
,,(…) człowiek nie jest Bogiem! Twórczość nie bierze się znikąd, ale z doświadczeń, które
składają się na naszą osobowość.’’11
Nakłanianie słuchaczy do refleksji, stawiania pytań, staje się stymulowaniem ich do
poszukiwania indywidualnej twórczości. Pojawiające się dylematy, hipotezy można
rozstrzygać nie tylko przez proces naukowo-badawczy, ale także poprzez wiersz, rzeźbę. Przy
czym nie należy generalizować i zapominać, że sztuka jest dla wszystkich i nie działa
wyłącznie na emocje.
Kontakty międzyludzkie są zazwyczaj trudne, absorbujące. Niosą ryzyko braku
wzajemnego porozumienia. Wszystko wymaga pracy, systematyczności, ale także wzajemnej
sympatii i obopólnej chęci realizacji celu. Prowokowanie do indywidualnej aktywności, do
wzbogacania wiedzy i rozwoju własnego jest obecnie coraz rzadziej spotykane. Dlatego tak
wielu studentów pragnie spotkać na swojej drodze mistrza, który spojrzy na nich nie tylko jak
10
11
Wywiad z K. Szatrawskim z dnia 25.11.2014.
Wywiad z K. Szatrawskim z dnia 25.11.2014.
na uczniów, ale przede wszystkim ludzi. Swoją postawą będzie w stanie nakłonić do wysiłku
intelektualnego, do krytycyzmu.
,,Ja nie lubię być po niczyjej stronie. Nie po to się urodziłem. Uważam się za człowieka
wolnego(…).’’12
Jest to niejako kwintesencją podejmowanej działalności naukowo- twórczej, a także relacji
nawiązanych nie tylko ze studentami, ale również innymi ludźmi. W działalności respondenta
można doszukać się takich uniwersalnych wartości jak mądrość, prawda i piękno.
Uwydatniają się one nie tylko w twórczości artystycznej, ale także naukowej. Skupiają wokół
niego przede wszystkim ludzi młodych, ambitnych, gotowych do podejmowania działań.
Moralność, szczerość, wrażliwość pozwalają pozostać człowiekowi człowiekiem, w
świecie który coraz bardziej przypomina dżunglę. Dają przykład innym i w pewnym sensie są
dla nich wyzwaniem, ponieważ ukazują, że można osiągnąć wiele, pozostając empatycznym,
kreatywnym, realnym! Wolność warto rozpatrywać tu poprzez pozostawanie sobą mimo
przeciwności, czy wymagań, oczekiwań jakie stawia przed współczesnym artystą świat. Moda
szybko się zmienia, często kreowana jest przez ludzi zupełnie niekompetentnych. Prowadzi to
do niepożądanych, patologicznych zjawisk w społeczeństwie. Rynek artystyczny jest
przepełniony tworami absurdalnymi, opiera się w dużej mierze na taniej rozrywce i
skandalach. Fenomen artysty-naukowca polega tak naprawdę na tym, że mimo wielu
sukcesów, stałemu samodoskonaleniu pozostaje ludzki, szczery i oddany swoim ideałom.
Konsekwencja i systematyczność w dążeniu do wyznaczonych sobie celów sprawiają, że
przez swoich odbiorców kojarzony jest z autentycznością.
Relacja wykładowca - student opiera się zazwyczaj na nadmiernym formalizmie.
Element sztuki, artyzmu sprawia, że oba podmioty stają się partnerami, wzajemnie na siebie
oddziałując. Nadaje to w pewien sposób charakteru niezwykłości, pozwala odejść od szarości
dnia codziennego. Obopólna stymulacja skłania do refleksji nad sobą samym i otoczeniem.
Każdy człowiek jest zarówno odbiorcą jak i twórcą kultury, nieodzownym jej elementem.
Teoria ta skłania się w stronę daleko idącego romantyzmu i choć wydaje się mało aktualna w
obecnym świecie, jest fundamentalna. Trudność wiąże się z kwestią przygotowania do
funkcjonowania w kulturze. Zróżnicowanie pod względem wykształcenia, wychowania,
pochodzeniem etnograficznym, czy choćby wyznawaną religią wpływa na to, że każdy
12
Wywiad z K. Szatrawskim z dnia 25.11.2014.
człowiek przeżywa inaczej. Angażując się przy tym w różnym stopniu. Zadanie artysty nie
polega na próbie dostosowania się do tych wszystkich, indywidualnych oczekiwań, ale na
odnalezieniu w nich siebie. Współczesny rynek ekonomiczno-gospodarczy jak i kulturalny
jest nieubłagany, wymagający. Należy być niezwykle zdeterminowanym, elastycznym,
posiadać umiejętność przekwalifikowywania się. Sztuka uszlachetnia, pozwala wyrazić swoje
JA, a co najważniejsze nie blokuje rozwoju na innych polach. Tak więc wybitny literat może
być zarazem charyzmatycznym wykładowcą. Łącząc ze sobą obie te role nie tylko
pozytywnie oddziałuje na innych, ale także realizuje samego siebie.
Literatura przedmiotu:
Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2007.
Bębenkowska K. Obecność i znaczenie sztuki w życiu współczesnego człowieka, a zadania
wychowania, www.profesor.pl [Internet, dostęp: 27.11.2014 r.].
Gwóźdź A., Krzemień- Ojak S., Intermedialność w kulturze XX wieku, Białystok 1998.
Jaroszyński P., Kultura i cywilizacja. Od Cycerona do Konecznego, Warszawa 1998.
Olszewska-Dyoniziak B., Człowiek, kultura, osobowość, Warszawa 2001.
Potocka M.A., Po co jest sztuka?, www.mocak.pl [Internet, dostęp: 12.12.2014 r.].
Wojnar I., Perspektywy wychowawcze sztuki, Warszawa 1966.