PDF - Dental and Medical Problems

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2016, 53, 2, 253–259
DOI: 10.17219/dmp/61620
© Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society
ISSN 1644-387X
Dominika GawlakA–C, E, F, Joanna ŁuniewskaA–F, Anna StróżyńskaA–E,
Anahit HovhannisyanA–E, Wiktoria StojakA–E, Katarzyna Mańka-MalaraA–C, E, F
Leczenie stomatologiczne
pacjentów chorych na padaczkę
– badanie ankietowe studentów i stażystów
kierunku lekarsko-dentystycznego
The Assessment of Dental Students’ and Interns’ Awareness of Dealing
with Epileptic Patients
Katedra Protetyki Stomatologicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Polska
A – koncepcja i projekt badania, B – gromadzenie i/lub zestawianie danych, C – analiza i interpretacja danych,
D – napisanie artykułu, E – krytyczne zrecenzowanie artykułu, F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu
Streszczenie
Wprowadzenie. Padaczka jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń neurologicznych. Pacjenci obciążeni tym schorzeniem często trafiają do gabinetów stomatologicznych. Leczenie ich wymaga specjalnego podejścia
i odpowiedniej wiedzy teoretycznej. Absolwenci kierunku lekarsko-dentystycznego powinni być przygotowani, aby
przeprowadzić prawidłowe postępowanie.
Cel pracy. Ocena stanu wiedzy studentów i stażystów kierunku lekarsko-dentystycznego na temat leczenia stomatologicznego pacjentów chorych na padaczkę.
Materiał i metody. Przedmiotem analizy było badanie ankietowe przeprowadzone drogą elektroniczną wśród
200 studentów i stażystów kierunku lekarsko-dentystycznego z 7 polskich uniwersytetów medycznych.
Wyniki. Wśród badanych studentów 26,5% było obecnych podczas napadu padaczkowego, a 50,5% miało kontakt
z chorym na padaczkę w trakcie studiów. Jedna trzecia ankietowanych uważa, że ma wystarczającą wiedzę na temat
postępowania w trakcie leczenia stomatologicznego z osobami chorymi na padaczkę, natomiast 64,5% badanych
miałoby obawy związane z prowadzeniem leczenia takiej osoby, podczas gdy 8,5% skierowałoby pacjenta z tej
grupy do innego gabinetu. Znieczulenie bez środka zwężającego naczynia zastosowałoby 50,5% badanych, 43% ze
środkiem obkurczającym naczynia, a 3% nie podałoby znieczulenia. Większość ankietowanych (89%) otrzymało
podczas studiów informacje o postępowaniu z chorym na padaczkę, ale 81% z nich uważa, że temat leczenia tych
osób wymaga znacznie szerszego omówienia.
Wnioski. Większość ankietowanych studentów i lekarzy stażystów nie miała wystarczającej wiedzy na temat postępowania z pacjentem chorym na padaczkę w gabinecie stomatologicznym. Wyniki przeprowadzonej ankiety wskazują, że temat stomatologicznego leczenia tych pacjentów powinien być szerzej omawiany podczas toku studiów
(Dent. Med. Probl. 2016, 53, 2, 253–259).
Słowa kluczowe: padaczka, stomatologia, wyższe szkolnictwo medyczne.
Abstract
Background. Epilepsy is one of the most common neurological disorders. Epileptic patients demand particular
healthcare, including dental treatment and proper management both during the incidence of seizures and in the
dental office. Dentistry graduates should be prepared to provide appropriate treatment.
Objectives. The aim of the study was to assess dental students’ and interns’ knowledge with regard to dental management of epileptic patients.
Material and Methods. The survey was carried out among 200 dental students and interns from seven Polish
Medical Universities.
254
D. Gawlak et al.
Results. Twenty six point five percent of students witnessed epileptic seizures, 50.5% faced an epileptic patient
during the studies. One-third of subjects admitted that they were aware of how to provide proper dental care. Sixty
four point five percent of respondents would be afraid to perform dental treatment in epileptic patients, while 8.5%
would refer patient to another clinic. Sexteen percent of students would not undertake prosthetic treatment in this
group of patients. Fifty point five percent of respondents would administer anesthetics without vasoconstrictor, 43%
with vasoconstrictor, 3% would not anesthetize at all, and 2.5% would perform all dental procedures under general
anesthesia. Most of respondents (89%) reported that this topic was discussed during the course of their studies,
whereas 81% of them expressed the necessity for the wider discussion on treating patients with special needs.
Conclusions. The majority of examined dental students and interns did not have appropriate knowledge on how
to deal with patients with epilepsy in dental office. The results of this survey indicate that issues connected with
dental treatment of epileptic patients should be raised in broader dimension during the course of studies (Dent.
Med. Probl. 2016, 53, 2, 253–259).
Key words: epilepsy, dentistry, medical education, graduate.
Padaczka jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń układu nerwowego. Terminem
tym obejmuje się grupę przewlekłych schorzeń
neurologicznych, objawiających się występowaniem uogólnionych drgawek mięśni szkieletowych
określanych mianem napadów padaczkowych, będących wyrazem nagłych i gwałtownych wyładowań komórek nerwowych istoty szarej, charakteryzujących się przerywanym, stereotypowym zaburzeniem świadomości, zachowania, emocji,
czynności ruchowej, postrzegania lub czucia [1–4].
Obecnie zachorowalność dotyczy około 1% populacji [3, 4]. Liczba chorych w Polsce wynosi natomiast w przybliżeniu 400 tysięcy osób [5]. Jako
główne przyczyny choroby podaje się urazy głowy, w tym okołoporodowe, naczyniowe choroby
mózgu, zabiegi neurochirurgiczne, choroby zwyrodnieniowe i zanikowe, nowotwory pierwotne
lub przerzutowe umiejscowione w mózgu, zapalenie mózgu bądź opon mózgowo-rdzeniowych oraz
powikłania toksyczno-metaboliczne (m.in. alkoholizm) [6]. Prawdopodobieństwo wystąpienia
napadu drgawkowego wśród ogółu populacji bez
stwierdzonej epilepsji może osiągać 10% [5]. Negatywnymi skutkami padaczki prowadzącymi do
znacznego upośledzenia funkcjonowania w społeczeństwie są narastające u chorych zaburzenia psychiczne, potęgowane wieloprzyczynowymi problemami stomatologicznymi [6]. Zły stan
zdrowia jamy ustnej w tej grupie pacjentów skutkujący wcześniejszą niż wśród rówieśników utratą uzębienia jest wynikiem utrudnionej higieny jamy ustnej spowodowanej kserostomią, przerostami dziąseł związanymi z przyjmowaniem leków
przeciwpadaczkowych, a także uszkodzeń zębów
i sąsiadujących z nimi tkanek miękkich doznawanych w przebiegu napadów padaczkowych [7]. Dodatkowym czynnikiem negatywnie wpływającym
na jakość uzębienia i tkanek przyzębia jest przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych (fenytoiny,
fenobarbitalu, karbamazepiny), które zmieniają
metabolizm kości, wzmagają usuwanie witaminy D z organizmu oraz przyczyniają się do wystąpienia osteopenii i osteomalacji [8]. W związku
z licznymi czynnikami predysponującymi do chorób układu stomatognatycznego osoby obciążone padaczką stają się częstymi pacjentami poradni
stomatologicznych [9–12]. Zadaniem uczelni medycznych jest zatem przygotowanie przyszłych lekarzy do zajęcia się tymi pacjentami.
W toku długoletniego nauczania studenci kierunku lekarsko-dentystycznego są zapoznawani z zasadami leczenia pacjentów ze schorzeniami
neurologicznymi. Znajomość ich pozwala nie tylko
uniknąć groźnych dla pacjentów sytuacji, ale także
gwarantuje im większy komfort podczas leczenia.
Badania przeprowadzone wśród studentów kierunku lekarsko-dentystycznego w Jordanii świadczą jednak o małym poziomie wiedzy przyszłych
lekarzy dentystów na temat leczenia stomatologicznego pacjentów chorych na padaczkę. Prawie
wszyscy studenci ocenili swoje przygotowanie teoretyczne pod tym kątem jako niedostateczne [12].
Podczas zajęć dotyczących leczenia pacjentów
obciążonych epilepsją studenci stomatologii powinni zostać poinformowani o zasadach planowania dla nich wizyt, konieczności zminimalizowania czynników wywołujących napad padaczkowy, unikania wprowadzania do jamy ustnej wielu
narzędzi jednocześnie, stosowania odpowiednich
środków znieczulających, wykonywania stałych
uzupełnień protetycznych lub wzmocnionych protez ruchomych oraz prowadzenia pogłębionej edukacji profilaktycznej [13]. Często jednak okazuje
się, że dostarczona podczas zajęć na studiach wiedza teoretyczna jest ugruntowana w sposób niewystarczający do podejmowania samodzielnych
decyzji podczas stomatologicznego leczenia pacjentów chorych na padaczkę.
Celem pracy była ocena wiedzy studentów stomatologii i lekarzy stażystów dotyczącej stomatologicznego leczenia pacjentów chorych na epilepsję.
255
Leczenie pacjentów chorych na padaczkę
Badanie ankietowe drogą elektroniczną przeprowadzono wśród 200 studentów kierunku lekarsko-dentystycznego oraz lekarzy dentystów
odbywających staż podyplomowy, z siedmiu polskich uniwersytetów medycznych. Ankietowani
udzielili odpowiedzi na 18 pytań dotyczących wiedzy zdobytej podczas studiów na temat pacjentów
chorych na padaczkę, kontaktu z tymi pacjentami,
obecności podczas ataku epilepsji, podjęcia leczenia stomatologicznego, rehabilitacji protetycznej,
preparatów znieczulających, postępowania podczas ataku, przebiegu wizyty pacjenta chorego na
padaczkę i liczby osób chorych w Polsce.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, za próg istotności przyjmując p < 0,05.
W analizach w celu porównania grup użyto testu
zgodności c2. Analizy dokonano za pomocą programu SPSS.
Wyniki
Wśród ankietowanych znalazło się 49% studentów (98 osób) studiujących na Warszawskim
Uniwersytecie Medycznym, 14% (28 osób) na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie, 12% (24 osoby) na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku, 10,5% (21 osób) na Gdańskim Uniwersytecie
Medycznym, 8,5% (17 osób) na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi, po 3% (6 osób) na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu i Uniwersytecie Medycznym w Szczecinie.
W badaniu wzięło udział 179 studentów
– 45 mężczyzn (25,1%) i 134 kobiety (74,9%),
w wieku 20–28 lat (M = 22,9, SD = 1,40). Studentami drugiego roku stomatologii było 5 ankietowanych (2,5% wszystkich ankietowanych), 24 (12%)
trzeciego roku, 59 (29,5%) czwartego roku oraz 91
(45,5%) piątego roku. Do badania włączono również 21 lekarzy odbywających staż podyplomowy
(10,5% ankietowanych). Grupę tę stanowiło 18 kobiet (85,7%) i 3 mężczyzn (14,3%), w wieku 24–
27 lat (M = 24,6, SD = 0,97).
Na pytanie dotyczące obecności podczas napadu padaczkowego pacjenta w sposób pozytywny odpowiedziało 26,5% ankietowanych (53 osoby). Według większości badanych (89%, 178 osób)
w trakcie zajęć akademickich został poruszony temat leczenia stomatologicznego osób chorych na
padaczkę, a ponad połowa respondentów (50,5%,
101 osób) podczas studiów stomatologicznych
miała z taką osobą kontakt. Jedna trzecia ankietowanych (31%, 62 osoby) podała, że ma wystarczającą wiedzę na temat postępowania w trakcie
leczenia stomatologicznego chorych na padaczkę,
a 56,5% (123 osoby) z tej grupy środek znieczulający podałoby bez czynnika zwężającego naczynia. Wśród wszystkich badanych 51% (102 osoby) poprawnie wskazało środek do znieczulenia
pacjenta chorego na padaczkę, 45% (90 osób) wybrało znieczulenie z dodatkiem środka zwężającego naczynia. Jednakowa liczba osób (po 3%
– 6 osób), odpowiedziała, że osoby chore na epilepsję powinny być leczone jedynie w znieczuleniu ogólnym lub nie należy ich znieczulać w ogóle (ryc. 1).
Poprawnej odpowiedzi dotyczącej udrożnienia dróg oddechowych podczas napadu padaczkowego udzieliło 85,5% studentów (171 badanych).
Znaczna część badanych (29%, 58 osób) byłaby
skłonna udzielić pomocy choremu z napadem padaczki poprzez unieruchomienie go na podłożu,
natomiast 3% (6 osób) podałoby w tej sytuacji pacjentowi nitroglicerynę.
Wśród pytań ankietowych zadawanych studentom i stażystom stomatologii znalazły się również te dotyczące leczenia protetycznego (ryc. 2).
Największa liczba badanych wskazała jako właściwe, polecane u pacjentów chorych na padaczkę, uzupełnienia na implantach (66% respondentów, 132 osoby), 39% (78 osób) wykonałoby każdy rodzaj uzupełnień stałych oraz uzupełnień
ruchomych wzmacnianych metalem, natomiast
40% (80 osób) – protezy stałe i ruchome na podbudowie ­metalowej.
Badani studenci i lekarze stażyści wysoko
oceniający stan swojej wiedzy dotyczącej pacjentów chorych na padaczkę (89%, 123 osoby) oraz
62,9% (39 osób) oceniających swoją wiedzę nisko,
%
60
50
odpowiedzi pozytywne
Materiał i metody
51
45
40
30
20
10
0
ze środkiem
zwężającym
naczynia
bez środka
zwężającego
naczynia
3
3
w znieczuleniu
ogólnym
bez
znieczulenia
rodzaj podawanego znieczulenia
Ryc. 1. Wiedza studentów na temat rodzaju podawanego znieczulenia u pacjentów chorych na padaczkę
Fig. 1. Students’ state of knowledge with regard to the
type of anesthesia given to epileptic patients
256
D. Gawlak et al.
Ryc. 2. Wiedza studentów na
temat możliwości leczenia protetycznego u pacjentów chorych
na padaczkę
%
70
66
60
Fig. 2. Students’ state of knowledge with regard to prosthetic
procedures performed in epileptic patients
50
39
40
40
30
20
10
8
7
3
0
wszystkie
rodzaje
ruchome
wzmocnione
metalem
stałe każdego stałe i ruchome
rodzaju, ruchome wzmocnione
wzmocnione
metalem
metalem
implanty
żadne
uzupełnienia protetyczne
w większości (81%, 162 osoby) zaznaczyli, że temat leczenia osób chorych na padaczkę powinien być szerzej omawiany podczas studiów medycznych (ryc. 2), (różnica istotna statystycznie
p = 0,000012).
Obawy związane z prowadzeniem leczenia
stomatologicznego u pacjentów chorych na padaczkę wyraziło 64,5% badanych (129 osób). Dodatkowo 41,9% badanych (26 osób) wśród deklarujących wystarczającą wiedzę w tej kwestii oraz
74,6% osób (103 osoby) uważających, że nie ma wystarczającej wiedzy miałoby problem z podjęciem
samodzielnej decyzji w postępowaniu z pacjentem
chorym na padaczkę (różnica istotna statystycznie
p = 0,000008). Część studentów i stażystów stomatologii skierowałaby pacjenta obciążonego epilepsją do innego gabinetu (17 osób, 8,5%) lub ośrodka
specjalistycznego (45 osób, 22,5%), natomiast 16%
badanych (32 osoby) odstąpiłoby od jego leczenia
protetycznego.
Kolejne pytanie ankietowe dotyczyło liczby osób
chorych na padaczkę w Polsce – 46% ankietowanych (92 osoby) wskazało odpowiedź 300–400 tys.,
37% (74 osoby) liczbę mniejszą – 100–200 tys., a 4%
(8 osób) wybrało odpowiedź 50–100 tys.
Omówienie
Epilepsja jest jedną z najczęściej występujących chorób neurologicznych. Leczenie stomatologiczne pacjentów obarczonych tą chorobą w większości przypadków nie musi być przeprowadzane
w specjalistycznych ośrodkach. Każdy absolwent
kierunku lekarsko-dentystycznego powinien być
przygotowany do jego realizacji zarówno pod kątem prewencyjnym, zachowawczym, jak i protetycznym. Kierowanie pacjenta obciążonego cięż-
kim zespołem neurologicznym do kolejnych specjalistów i ośrodków może tylko pogorszyć jego
stan emocjonalny i fizyczny [6, 8, 9]. Jak wskazują wyniki naszego badania już podczas studiów
przyszli lekarze mają kontakt z pacjentami obciążonymi epilepsją, część z nich była również obecna
podczas napadu drgawkowego. Mimo otrzymania
podczas zajęć podstawowych informacji o postępowaniu z pacjentami obciążonymi neurologicznie, studenci i stażyści uznali jednak omówienie
tego tematu i poziom uzyskanej wiedzy za niewystarczający. Prawdopodobnie wynika to z braku
aktualizacji za piśmiennictwem światowym polskich podręczników i tematów zajęć oraz spójnych
i jednoznacznych w tej kwestii wytycznych.
Kolejną ważną kwestią wymagającą podkreś­
lenia podczas realizacji programu dydaktycznego studiów stomatologicznych jest przebieg wizyty pacjenta chorego na padaczkę w kontekście
zapobiegania wystąpieniu napadu drgawkowego. Obowiązkiem lekarza przyjmującego takiego pacjenta jest udzielenie mu wyczerpującej informacji o planowanym zabiegu w celu uniknięcia jego niepewności, zaskoczenia i stresu, które
mogą wywołać napad padaczkowy, poinformowanie go o konieczności spożycia przed wizytą posiłku, przyjęcia leków oraz wyznaczenie terminu
w okresie bezdrgawkowym [13, 14]. Zminimalizowanie niebezpieczeństwa powikłań ataku epilepsji podczas wizyty stomatologicznej jest osiągane także poprzez ograniczenie czasu jej trwania, unikanie ostrego oświetlenia, wprowadzanie
do jamy ustnej minimalnej liczby narzędzi oraz
usuwanie nagromadzonej śliny i resztek pozabiegowych, które mogłyby zostać zaaspirowane podczas napadu drgawkowego. Wiedza taka zapewnia
pewność siebie w zetknięciu z pacjentem chorym
na padaczkę i uniknięcie kierowania go do in-
Leczenie pacjentów chorych na padaczkę
257
Współpraca z pacjentem chorym na padaczkę
 1. Płeć
¨  Kobieta ¨  Mężczyzna
 2. Wiek  ……………………
  3. Rok studiów: ¨  I
¨  II
¨  III
¨ IV
¨ V
¨  staż podyplomowy
 4. Nazwa Twojej uczelni:  ……………………………………………….............................…
  5. Czy podczas Twoich studiów był poruszany temat leczenia osób chorych na padaczkę?_ TAK/NIE
  6. Czy uważasz, że ten temat powinien być szerzej omawiany podczas studiów?________ TAK/NIE
  7. Czy podczas Twoich studiów miałeś kontakt z osobą chorą na padaczkę?____________ TAK/NIE
  8. Czy byłeś naocznym świadkiem napadu padaczkowego?__________________________ TAK/NIE
  9. Czy uważasz, że posiadasz wystarczającą wiedzę na temat postępowania w trakcie
leczenia stomatologicznego osoby z padaczką?__________________________________ TAK/NIE
10. Czy według Ciebie pacjent chory na padaczkę wymaga leczenia w specjalnie
przygotowanych ośrodkach?_________________________________________________ TAK/NIE
11. Czy miałbyś obawy związane z prowadzeniem leczenia stomatologicznego u pacjenta
chorego na padaczkę?______________________________________________________ TAK/NIE
12. Czy odesłałbyś pacjenta do innego gabinetu w celu przeprowadzenia leczenia
stomatologicznego?________________________________________________________ TAK/NIE
13. Czy przeprowadziłbyś leczenie protetyczne u pacjenta chorego na padaczkę?_________ TAK/NIE
14. Jaki rodzaj uzupełnień można wykonać u pacjentów chorych na padaczkę?
(Możliwa WIĘCEJ niż jedna odpowiedź)
¨  Wszystkie rodzaje uzupełnień protetycznych.
¨ Uzupełnienia ruchome wzmocnione metalem, nie powinno się wykonywać
stałych uzupełnień protetycznych.
¨  Uzupełnienia stałe każdego rodzaju, ruchome wzmocnione metalem.
¨  Uzupełnienia stałe i ruchome wzmocnione metalem.
¨  Uzupełnienia na implantach.
¨  Uzupełnienia stałe na filarach oszlifowanych ze stopniem poddziąsłowym.
¨  Nie powinno się wykonywać koron jednolicie ceramicznych lub akrylowych.
¨  Nie powinno się wykonywać uzupełnień protetycznych.
15. W celu znieczulenia pacjenta z padaczką:
¨ Należy użyć środków znieczulających ze środkiem zwężającym naczynia
(chyba że istnieją dodatkowe przeciwwskazania).
¨  Należy użyć środków znieczulających bez środka zwężającego naczynia.
¨  Wszelkie zabiegi należy wykonać w znieczuleniu ogólnym, aby zapobiec atakowi.
¨  Nie należy w ogóle znieczulać pacjenta, ponieważ znieczulenie sprzyja atakowi.
16. Którą czynność należy wykonać w razie ataku padaczki na fotelu stomatologicznym?
(Możliwa WIĘCEJ niż jedna odpowiedź)
¨  Udrożnić drogi oddechowe.
¨  Trzymać mocno pacjenta, aby uspokoić drgawki.
¨  Od razu zadzwonić po pogotowie.
¨  Odczekać kilka minut i zadzwonić po pogotowie.
¨  Podać nitroglicerynę.
17. Podczas leczenia osoby chorej na padaczkę należy:
(Możliwa WIĘCEJ niż jedna odpowiedź)
¨  Unikać pozycji leżącej pacjenta.
¨  Unikać mocnego odchylenia głowy pacjenta ku tyłowi.
¨  Wykonać wszystkie zabiegi jak najszybciej.
¨  Preparować zęby w sposób możliwie atraumatyczny.
¨  Przy dłuższym leczeniu robić kilkuminutowe przerwy.
18. Jaka jest wg Ciebie liczba osób chorych na padaczkę w Polsce?
¨ 50–100 tys.
¨ 100–200 tys.
¨ 300–400 tys.
¨ 500–600 tys.
Ryc. 3. Ankieta
Fig. 3. The survey
258
D. Gawlak et al.
nych ośrodków, co – jak wykazało obecne badanie
– studenci są gotowi stosować [6].
Następne pytanie ankietowe dotyczyło preparatów stosowanych do znieczulenia pacjentów
chorych na padaczkę. Zgodnie z piśmiennictwem
bezpieczne jest znieczulenie miejscowe z użyciem
lignokainy z adrenaliną w stosunku 1:80,000 [13].
Według Scully et al. [15] dawka lignokainy powinna być zmniejszona do minimum, ponieważ
w nielicznych przypadkach stwierdzono, że może
ona wywoływać napady drgawkowe. Polscy autorzy zalecają anestetyki bez środków zwężających
naczynia [6]. Poleca się również stosowanie sedacji dożylnej przez odpowiednio przygotowanych
lekarzy stomatologów lub w asyście anestezjologa.
Brak spójnych i ujednoliconych wytycznych dotyczących znieczulenia pacjentów obciążonych neurologicznie spowodował dużą rozbieżność wyników przeprowadzonego badania.
Większość ankietowanych studentów zaznaczyła prawidłową odpowiedź postępowania podczas napadu padaczkowego związanego z wizytą stomatologiczną. Zgodnie z ogólnie przyjętymi
zasadami najważniejsza jest w tej krytycznej sytuacji ochrona pacjenta przed obrażeniami i zaaspirowaniem ciał obcych poprzez udrożnienie dróg
oddechowych, ustawienie fotela nisko w pozycji
leżącej, usunięcie wszystkich narzędzi i instrumentów z bezpośredniej okolicy pacjenta, ułożenie pacjenta w pozycji bezpiecznej ustalonej, tak
aby nie doszło do zachłyśnięcia, w razie możliwości zastosowanie tlenu 6–8 l/minutę. W sytuacji utrzymywania się braku świadomości powyżej 5 minut lub ponawiania drgawek konieczne
jest podjęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej, wezwanie pogotowia i podanie leków [16, 17].
Według wytycznych EFNS (obecnie EAN, European Academy of Neurology) dotyczących leczenia stanu padaczkowego u dorosłych, preferowanym sposobem jest dożylne podanie 4–8 mg lorazepamu albo 10 mg diazepamu i bezpośrednio po
nim fenytoiny w dawce 18 mg/kg mc [18].
Mimo wielu obaw związanych z leczeniem pacjentów chorych na padaczkę większość ankietowanych podjęłaby się tego zadania, łącznie z rehabilitacją protetyczną. Zalecana studentom wiedza
w tej kwestii obejmuje konieczność wykonywania
stałych uzupełnień protetycznych z wykorzystaniem obecnych zębów filarowych lub implantów
dentystycznych, uzupełnień ruchomych u pacjentów z dobrze kontrolowaną chorobą podstawową,
metalowych lub wzmacnianych siatkami metalowymi lub włóknem szklanym [19, 20].
Obecne badanie ankietowe, co zadowalające,
wykazało, że studenci nie planują kierowania pacjentów epileptycznych do innych ośrodków, chociaż ich wiedza teoretyczna w pozostałych badanych aspektach bywa niewystarczająca. Obliguje
to system nauczania do szerszego wyjaśnienia tematów odnoszących się do wizyty pacjentów z obciążeniami ogólnoustrojowymi w gabinecie stomatologicznym.
Postępowanie podczas leczenia stomatologicznego pacjentów chorych na padaczkę wymaga
sformułowania powszechnie dostępnych i jednoznacznych wytycznych oraz szerszego wyjaśnienia
w toku nauczania na studiach lekarsko-stomatologicznych.
Piśmiennictwo
 [1]Jackson J.H.: On the anatomical, physiological and pathological investigation of epilepsies. West Riding Lunatic
Asylum Medical Reports, 1873, 3, 315–339.
  [2] Baker G., Jacoby A., Kerr M., Appleton R.: Epilepsy and behavior. Introduction. Epilepsy Behav. 2009, 15, 3–4.
  [3] Kwan P., Brodie M.J.: Phenobarbital for the treatment of epilepsy in the 21 st century: a critical review. Epilepsia,
2004, 45, 1141–1149.
  [4] Gawlak D., Mańka-Malara K., Łuniewska J., Hovhannisyan A., Stojak W., Stróżyńska A., Kamiński T.:
Prevention of traumatic injuries and dental treatment of epileptic patients. J. Stoma. 2015, 68, 468–475 [in Polish].
  [5] Jóźwiak S.. Kotulska K.: Current recommendations in the treatment of epilepsy and epileptic syndromes in children and adolescents. Neurol. Dziec. 2010, 38, 11–19 [in Polish].
  [6] Panek H., Sobolewska A., Kleczyk M., Nowakowska D., Nawrot P., Bruziewicz-Mikłaszewska B.: An epileptic patient in dental clinic. Protet. Stomatol. 2007, 58, 171–175 [in Polish].
  [7] Owen H., Waddell-Smith I.: Dental trauma associated with anaesthesia. Anaesth. Intensive Care 2000, 28, 133–145.
  [8] Mattson R.H., Gidal B.E.: Fractures, epilepsy, and antiepileptic drugs. Epilepsy Behav. 2004, 5, 36–40.
  [9] Aragon C.E., Burneo J.G., Helman T.: Case report: occult maxillofacial trauma in epilepsy. J. Contemp. Dent.
Pract. 2001, 15, 26–32.
[10] Hassona Y.M., Mahmoud A.A., Ryalat S.M., Sawair F.A.: Dental students’ knowledge and attitudes toward patients with epilepsy. Epilepsy Behav. 2014, 36, 2–5.
[11] Fitzpatric J.J., McArdle N.S., Wilson M.H., Stassen L.F.A.: Epilepsy in dental practice. J. Ir. Dent. Assoc. 2008,
54, 176–178.
[12] Aragon C.E., Burneo J.G.: Understanding the patient with epilepsy and seizures in the dental practice. J. Can.
Dent. Assoc. 2007, 73, 71–76.
[13] Girdler N.M., Smith D.G.: Prevalence of emergency events in British dental practice and emergency management skills of British dentists. Resuscitation, 1999, 41, 159–167.
Leczenie pacjentów chorych na padaczkę
259
[14] Yaltırık M., Özer S., Tonguç S., Kocaelli H.: Management of epileptic patients in dentistry. Surgical Sci. 2012,
3, 47–52.
[15] Scully C., Diz Dios P., Kumar N.: Special care in dentistry. Churchill Livingstone Elsevier, Edinburgh, 2007,
1st ed., 171–177.
[16] Gabbott D., Crighton A., Battison E., Carruthers S., Colquhoun M., Mathewson D., Mitchell S., Perkins G., Pitcher D., Soar J., Terry D., Thompson S., Walmsley H., Zideman D.: The resuscitation council:
medical emergrncies and resustitation standards for clinical practice and training for dental practitioners and dental care professionals in general dental practice. July 2006, Tavistock Square, London.
[17] Doshi D., Reddy B.S., KulkarniS., Karunakar P., Anup N.: Dentists’ knowledge, attitudes and practices toward
patients with epilepsy in Hyderabad city, India. Epilepsy Behav. 2012, 23, 447–450.
[18] Meierkord H., Boon P., Engelsen B., Göcke K., Shorvon S., Tinuper P., Holtkamp M.: EFNS guideline on
the management of status epilepticus in adults. Eur. J. Neurol. 2010, 17, 348–355.
[19] Thomas R.H., Higgins S., Fuller G.N.: Dental injury during seizures associated with juvenile myoclonic epilepsy. J. Neurol. Neurosurg. Psychiat. 2009, 80, 91–93.
[20] Vorkas C.K., Gopinathan M.K., Singh A., Devinsky O., Lin L.M., Rosenberg P.A.: Epilepsy and dental procedures. A review. NY State Dent. J. 2008, 74, 39–43.
Adres do korespondencji:
Dominika Gawlak
Katedra Protetyki Stomatologicznej
Warszawski Uniwersytet Medyczny
ul. Nowogrodzka 59
02-006 Warszawa
e-mail: [email protected]
Konflikt interesów: nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 24.11.2015 r.
Po recenzji: 1.12.2016 r.
Zaakceptowano do druku: 29.01.2016 r.
Received: 24.11.2015
Revised: 1.12.2016
Accepted: 29.01.2016