Substancje niebezpieczne powstaj¹ce podczas powa¿nych awarii

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 10/2002
nie narzêdzie wspomagaj¹ce prowadzenie analiz ekonomicznych w obszarze bhp
w przedsiêbiorstwach. Program ten oparty
jest na modelu uwzglêdniaj¹cym wszystkie istotne sk³adniki wp³ywaj¹ce na koszty
bhp. W zwi¹zku z tym program komputerowy AKK v.2.0. powinien stanowiæ
odpowiednie narzêdzie u³atwiaj¹ce zarówno monitorowanie kosztów bhp, jak
i ekonomiczn¹ ocenê skutecznoœci podejmowanych dzia³añ prewencyjnych
w przedsiêbiorstwie. Mo¿e byæ wiêc wykorzystany do podejmowania w przedsiêbiorstwach optymalnych ekonomicznie
decyzji inwestycyjnych w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy. Program ten
jest szczególnie zalecany do oceny ekonomicznej wdra¿anych w przedsiêbiorstwach systemów zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy.
PIŒMIENNICTWO
[1] The costs and benefits of occupational safety and health. Dublin, European Foundation for
the improvement of Living and Working Conditions 1998
[2] Oxenbourgh M. S., Marlow P. S. Economic
models for Ergonomists. International encyclopaedia of ergonomics and human factor. Edited by W. Karwowski. London, Taylor & Francis 2000
[3] Paw³owska Z., Rzepecki J. Zarz¹dzanie bhp
w przedsiêbiorstwie. Aspekty ekonomiczne. Inspektor Pracy, nr 4(218), 2001
[4] Fuller C. Modelling continuous improvement and benchmarking processes through the
use of safety-benefit curves. XVIth World Congress on Safety and Health at Work, 26-31 May
2002, Vienna
[5] Grundel G. Economical reflection of occupational safety and health (OSH). XVIth World
Congress on Safety and Health at Work., 26-31
May 2002, Vienna
[6] PN-N-18004:2001: Systemy zarz¹dzania
bezpieczeñstwem I higien¹ pracy. Wytyczne
[7] Rzepecki J. Bhp w przedsiêbiorstwie – model analizy kosztów i korzyœci. Bezpieczeñstwo
Pracy, nr 2(367), 2002
[8] Rzepecki J. Cost – benefits analysis of occupational health and safety management in the
enterprises. XVIth World Congress on Safety
and Health at Work, 26-31 May 2002, Vienna
[9] Paw³owska Z., Rzepecki J. Impact of Economic incentives on costs and benefits of occupational health and safety. International Journal of Safety and Ergonomics, Special Issue
2000, 71-83
[10] Paw³owska Z., Rzepecki J. Wp³yw stymulatorów ekonomicznych na koszty bezpieczeñstwa i higieny pracy. Inspektor Pracy, nr 9 (211),
2000
[11] Paw³owska Z., Rzepecki J. Metoda obliczania kosztów wypadków przy pracy w przedsiêbiorstwie. Bezpieczeñstwo Pracy, nr 9(326), 1998
[12] Cichy B. Kodeks pracy po nowelizacji.
Oœrodek Doradztwa i Szkolenia. Warszawa –
Jaktorów 2002
14
prof. dr hab. in¿. JERZY S. MICHALIK
mgr AGNIESZKA GAJEK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Substancje niebezpieczne
powstaj¹ce podczas powa¿nych
awarii przemys³owych
naliza powa¿nych awarii przemys³owych wykaza³a, ¿e w wielu przypadkach w trakcie ich
przebiegu powsta³y niebezpieczne substancje chemiczne, nie wystêpuj¹ce
w normalnych warunkach procesu lub
magazynowania.
Wiele z tych substancji charakteryzowa³o siê bardzo niebezpiecznymi w³aœciwoœciami – by³y to substancje bardzo toksyczne, wybuchowe o wysokim stopniu
wybuchowoœci oraz skrajnie ³atwo palne.
A wiêc substancje o ma³ych wartoœciach
progowych Qi, ustalonych w czêœci 1. kryteriów kwalifikacyjnych – substancje nazwane, lub okreœlonych w czêœci 2. obejmuj¹cej kategorie (klasy) substancji (Dyrektywa Seveso II [1] oraz przepisy polskie [2,3]).
Powstawa³y tak¿e w licznych przypadkach substancje niebezpieczne innych
kategorii, zarówno tych, które zosta³y ujête w kryteriach kwalifikacyjnych, posiadaj¹cych relatywnie du¿e wartoœci Qi, jak
i innych kategorii, których Dyrektywa
Seveso II nie uwzglêdnia.
Informacje o awariach
Analiza zaistnia³ych powa¿nych awarii zosta³a wykonana przez V. Cozzani
oraz S. Zanelli w pracy zatytu³owanej
EUCLID – A Study on Emission of
Unwanted Compounds Linked to Industrial Disasters (Studium na temat emisji
niepo¿¹danych zwi¹zków zwi¹zanej z katastrofami przemys³owymi), która zosta³a wykonana na zlecenie Komisji UE
w ramach dzia³añ koordynowanych przez
Major – Accident Hazards Bureau –
MAHB (Biuro Zagro¿eñ Powa¿nymi
Awariami) w Joint Research Centre i opublikowana [4].
Analizie poddano dane o 550 awariach. Liczba awarii, w których uczestniczy³y niebezpieczne substancje chemicz-
ne, i w których powsta³y lub prawdopodobnie powsta³y dodatkowe substancje
niebezpieczne wynosi³a 406. W sumie
w analizowanych zdarzeniach awaryjnych wyst¹pi³o ponad 350 substancji chemicznych [4].
Szczególn¹ uwagê zwrócono na zdarzenia awaryjne, w których wyst¹pi³y
po¿ary, reakcje wymknê³y siê spod kontroli oraz wyst¹pi³y reakcje niepo¿¹dane,
prowadz¹ce do powstania (lub prawdopodobnego powstania) substancji niebezpiecznych, nie wystêpuj¹cych w normalnych warunkach danego procesu.
Analiza danych wykaza³a, ¿e spoœród
trzech g³ównych scenariuszy awarii, które prowadz¹ do powstawania substancji
chemicznych, których nie ma w warunkach normalnych, to znaczy:
– po¿arów
– reakcji niekontrolowanych, w rezultacie utraty kontroli (runaway reactions)
– reakcji niepo¿¹danych (zazwyczaj
w wyniku nieplanowanego kontaktu substancji),
najbardziej znacz¹c¹ rolê odgrywaj¹ po¿ary i stanowi¹ ok. 49% wszystkich przypadków, nastêpnie reakcje niekontrolowane – ok. 32% i wreszcie reakcje niepo¿¹dane – ok. 19% (rys. 1.).
Autorzy pracy [4] podkreœlaj¹ przy
tym, ¿e rola po¿arów z punktu widzenia
powstawania dodatkowych substancji
reakcje
niepo¿¹dane
reakcje
niekontrolowane
po¿ary
0
50
100
150
200
250
liczba awarii
Rys. 1. Scenariusze awarii prowadz¹ce do powstawania substancji chemicznych nie wystêpuj¹cych
w warunkach normalnych danego procesu [4]
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 10/2002
lakierowanie,
barwienie i powierzchniowe powlekanie
reakcje niekontrolowane
po¿ary
5
30
wêgiel (pierwiastek) i wêgiel (kopalny)
elektroliza
lakierowanie,
barwienie i powierzchniowe powlekanie
dodatki do ¿ywnoœci
elektroliza
fluorowce, alkalia, fosfor i siarka
dodatki do ¿ywnoœci
produkty przejœciowe
fluorowce, alkalia, fosfor i siarka
pestycydy
produkty przejœciowe
pestycydy
petrochemia
petrochemia
farmaceutyka
farmaceutyka
myd³a i detergenty
myd³a i detergenty
magazynowanie
Powa¿ne
reakcje niepo¿¹dane
wêgiel (pierwiastek) i wêgiel (kopalny)
magazynowanie
przetwarzanie odpadów
przetwarzanie odpadów
drewno, celuloza i papier
inne
nieznane
nieznane
0
10
20
30
40
50
60
70
80
liczba awarii
0
Rys. 2. Liczba awarii w zale¿noœci od rodzaju dzia³alnoœci przemys³owej [4]
10
15
20
25
35
liczba awarii
Rys. 3. Liczba awarii (%) w poszczególnych rodzajach dzia³alnoœci przemys³owej, w zale¿noœci od scenariuszy awarii [4]
cych do utworzenia takich substancji
w zale¿noœci od rodzajów dzia³alnoœci
przemys³owej (rys. 3.).
Z rys. 3. wynikaj¹ m.in. nastêpuj¹ce
wnioski:
• Z uwagi na po¿ary najbardziej zagro¿one s¹ magazyny, w tym magazyny
nawozów i pestycydów – znaczne iloœci
niebezpiecznych produktów spalania
zwi¹zane s¹ z fabrykami nawozów i pestycydów oraz z ich magazynowaniem.
• Najwiêksza liczba reakcji niekontrolowanych, prowadz¹cych do powstawania niebezpiecznych substancji, ma zwi¹zek z technologiami wytwarzania pestycydów, technologiami petrochemicznymi
(g³ównie reaktorami do polimeryzacji
okresowej) oraz przemys³em farmaceutycznym.
Analiza zdarzeñ awaryjnych pozwoli³a tak¿e okreœliæ zale¿noœæ czêstotliwoœci wystêpowania awarii od rodzajów
poszczególnych procesów (operacji) technologicznych (rys. 4.).
Z danych zamieszczonych na rys. 4.
wynika, ¿e awarie powoduj¹ce utworzenie niebezpiecznych substancji mia³y
miejsce nie tylko podczas procesów chemicznych – oko³o 70 awarii, lecz tak¿e
podczas innych operacji, w tym takich
operacji fizycznych, jak postêpowanie
z cieczami oraz cia³ami sta³ymi i ich transportu, przede wszystkim jednak podczas
sk³adowania (magazynowania) – a¿ oko³o 160 awarii.
O ile w przypadku reakcji chemicznych g³ównym scenariuszem, w którym
powstawa³y nowe substancje niebezpieczne, by³y reakcje niekontrolowane
(ok. 60% zdarzeñ), to w przypadku magazynowania dominuj¹c¹ przyczyn¹ powstawania takich substancji by³y po¿ary
(ok. 65%).
Z kolei reakcje niepo¿¹dane (nieplanowane) by³y najczêstsz¹ przyczyn¹ powstawania nowych substancji niebezpiecznych przede wszystkim podczas
operacji z cieczami i ich transportu (ok.
38%), a tak¿e magazynowania (ok. 25%),
(rys. 5.).
Na podstawie omówionych danych
uzyskanych w wyniku wykonanych analiz, mo¿na sformu³owaæ nastêpuj¹ce –
bardzo wa¿ne z punktu widzenia przewidywania powstawania substancji niebezpiecznych w trakcie awarii – wnioski:
1. Po¿ary s¹ zwi¹zane g³ównie ze sk³adowaniem (magazynowaniem) niebezpiecznych substancji oraz z ich czasowym
przechowywaniem. Powoduj¹ one utwo-
chemiczne
niebezpiecznych jest prawdopodobnie
znacznie wiêksza, co nie by³o mo¿liwe
do dok³adnego ustalenia ze wzglêdu na
niewystarczaj¹ce informacje zawarte
w analizowanych bazach danych.
Bardzo interesuj¹ce wnioski wyp³ywaj¹ z analizy awarii w zale¿noœci od rodzaju dzia³alnoœci przemys³owej (rys. 2.).
Z rys. 2. wynika, ¿e powa¿ne awarie
przemys³owe, w których powstaj¹ dodatkowe substancje chemiczne, zdarzaj¹ siê
najczêœciej przy produkcji pestycydów i
w przemyœle petrochemicznym (g³ównie
przy produkcji polimerów). Bardzo czêsto powa¿ne awarie wystêpuj¹ tak¿e przy
magazynowaniu substancji niebezpiecznych (chodzi tu o wyodrêbnione magazyny).
Du¿¹ liczbê awarii przypisano kategorii „inne”. Chodzi tu przede wszystkim
o awarie, które zdarzy³y siê podczas transportu substancji niebezpiecznych – w grupie „inne” by³y to 43 awarie [4].
Wa¿ne z punktu widzenia przewidywania powstania nowych, nie wystêpuj¹cych w normalnych warunkach procesu lub magazynowania substancji chemicznych s¹ wyniki analizy zaistnia³ych
awarii pod wzglêdem wystêpowania
trzech g³ównych scenariuszy prowadz¹-
awarie
drewno, celuloza i papier
inne
15
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 10/2002
reakcje niepo¿¹dane
absorpcja/usuwanie
pow³ok
reakcje niekontrolowane
po¿ary
absorpcja/usuwanie
pow³ok
reakcja chemiczna
krystalizacja/rozpuszczanie
reakcja chemiczna
destylacja
krystalizacja/rozpuszczanie
suszenie/liofilizacja
odparowywanie
destylacja
transport/operacje
z p³ynami
suszenie/liofilizacja
przenoszenie ciep³a
odparowywanie
skraplanie/kondensacja
transport/operacje
z p³ynami
mechaniczne oddzielanie
przenoszenie ciep³a
mieszanie
transport/operacje
z cia³ami sta³ymi
skraplanie/kondensacja
magazynowanie
mechaniczne oddzielanie
inne
mieszanie
nieznane
0
30
60
90
120
liczba awarii
150
180
Rys. 4. Liczba awarii w zale¿noœci od rodzaju operacji technologicznych [4]
transport/operacje
z cia³ami sta³ymi
magazynowanie
inne
konserwacja
nieznane
operacje nietypowe
0
procesy okresowe w
normalnych warunkach
20
30
40
50
60
70
liczba awarii
Rys. 5. Liczba awarii (%) podczas ró¿nych operac ji technologicznych w zale¿noœci od scenariuszy awarii [4]
procesy ci¹g³e w
normalnych warunkach
uruchamianie,
wy³¹czanie
nieznane
0
20
40
60
80
100
liczba awarii
Rys. 6. Liczba awarii w zale¿noœci od rodzaju operacji (awarie z udzia³em procesów niekontrolowanych) [4]
niesprawnoœæ podzespo³u
odmienny sk³ad substratów
korozja
³adunki elektrostatyczne
zdarzenia poza terenem
b³¹d operatora
inne zdarzenia na terenie
nieprzewidziane reakcje chemiczne
inne
nieznane
0
20
40
60
80
100 120 140 160
liczba awarii
Rys. 7. Przyczyny awarii [4]
16
10
rzenie znacznych iloœci substancji niebezpiecznych.
2. Niekontrolowane reakcje chemiczne wi¹¿¹ siê przede wszystkim z reakcjami chemicznymi oraz destylacj¹. Zachodz¹ one w urz¹dzeniach reakcyjnych
i s¹ zazwyczaj wynikiem ogrzania siê systemów chemicznych. Charakterystycznym zjawiskiem, jeœli chodzi o reakcje
niekontrolowane jest to, ¿e zachodz¹ one
najczêœciej w trakcie normalnych operacji i procesów w reaktorach o dzia³aniu
okresowym – oko³o 85% takich przypadków (rys. 6.).
3. Niepo¿¹dane reakcje s¹ zwi¹zane
g³ównie z postêpowaniem z substancjami
ciek³ymi i sta³ymi. S¹ one najczêœciej spowodowane przez b³êdy, które prowadz¹
do przypadkowego kontaktu niebezpiecznych substancji.
Na zakoñczenie warto jeszcze zaprezentowaæ dane dotycz¹ce przyczyn awarii, w których powsta³y dodatkowe substancje niebezpieczne (rys. 7.).
Z przedstawionych danych jednoznacznie wynika, ¿e do najczêstszych
przyczyn awarii, w których powsta³y sub-
stancje niebezpieczne, nie wystêpuj¹ce
w normalnych warunkach procesu (oraz
magazynowania), nale¿¹:
• b³êdy operatora – oko³o 80 awarii
• awarie podzespo³ów – oko³o 40
awarii.
Zwraca przy tym uwagê fakt, ¿e nie
uda³o siê ustaliæ przyczyn ponad 140 awarii.
Natomiast pierwotne skutki, a raczej
pocz¹tkowy rodzaj zdarzenia awaryjnego, ilustruje rys. 8.
Jak wynika z rys. 8. w odniesieniu do
ogólnej liczby analizowanych awarii
• po¿ary stanowi³y ok. 45%
• wybuchy – ok. 22%
• uwolnienia substancji toksycznych
– ok. 33%.
Substancje uczestnicz¹ce
oraz powstaj¹ce w trakcie awarii
Szczególnie istotne z punktu widzenia
przewidywania powstawania niebezpiecznych substancji chemicznych, nie
wystêpuj¹cych w normalnych warunkach
procesu lub magazynowania, s¹ informa-
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 10/2002
prawdopodobna obecnoϾ
substancje
po¿ar
wybuch
uwolnienie
substancji
toksycznych
0
50
100
150
200
250
300
liczba awarii
Rys. 8. Pierwotne skutki awarii [4]
cje o substancjach uczestnicz¹cych i powstaj¹cych w powa¿nych awariach, które by³y przedmiotem analiz.
Jak ju¿ wspomniano, w wyniku wykonanych analiz stwierdzono udzia³ w nich
³¹cznie 352 substancji chemicznych. Z tej
liczby:
• w awariach uczestniczy³o 277 substancji chemicznych, wystêpuj¹cych w
analizowanych procesach
• zidentyfikowano 75 zwi¹zków (substancji chemicznych), które prawdopodobnie powsta³y w tych awariach.
Z danych zamieszczonych w omawianej pracy [4] wynika, ¿e najczêœciej
w awariach przemys³owych uczestniczy³y pestycydy, nawozy sztuczne i polimery oraz w znacz¹cej liczbie awarii tak¿e
takie grupy substancji chemicznych, jak:
organiczne pó³produkty, rozpuszczalniki
i zwi¹zki nieorganiczne szeroko stosowane w ró¿nych ga³êziach przemys³u chemicznego.
Wyniki analizy danych o substancjach
uczestnicz¹cych w zaistnia³ych awariach
oraz powstaj¹cych w ich trakcie pozwalaj¹ na sformu³owanie istotnych wniosków. Nale¿y je rozpatrywaæ jako wa¿ne
wskazówki do oceny mo¿liwoœci powstawania substancji w warunkach awaryjnych oraz do wykonywania odpowiednich procedur systemu przeciwdzia³ania
powa¿nym awariom przemys³owym, procedury identyfikacji zak³adów zwiêkszonego (ZZR) i du¿ego ryzyka (ZDR) powa¿nej awarii – w pierwszej kolejnoœci.
W zaistnia³ych awariach najczêœciej
uczestniczy³y substancje chemiczne
(uwzglêdniono substancje uczestnicz¹ce
w wiêcej ni¿ 10 awariach) wymienione
w tabeli 1.
Ustalenie substancji, które powsta³y
w trakcie awarii by³o znacznie utrudnione ze wzglêdu na niewystarczaj¹co pe³ne
dane o zaistnia³ych awariach. W analizowanych bazach danych [5-9] wystarczaj¹ce dane dotycz¹ce iloœci substancji bior¹cych udzia³ w awariach by³y dostêpne
tylko w 114 przypadkach (co stanowi
30% analizowanych awarii).
stwierdzona obecnoϾ
2,2-azobis(chlorobenzen)
kwas octowy
acetylen
akroleina
kwas akrylowy
amoniak
anilina
pentatlenek arsenu
tritlenek arsenu
benzen
kwas benzoesowy
eter bis(chlorometylowy)
tetrachlorek wêgla
chlor
eter chlorometylowo metylowy
tlenek chromu
dimetylodisiarczek
dimetylosiarczek
formaldehyd
kwas chlorowodorowy
wodór
bromowodór
chlorowodór
cyjanowodór
fluorowodór
siarkowodór
keton
izocyjanian metylu
siarczek metylu
kwas azotowy
ditlenek azotu
tlenek azotu
o-toluidyna
fenol
fosgen
fosfina
kwas fosforowy
pentatlenek fosforu
PCDD/PCDF
tlenek propylenu
chlorek siarki
ditlenek siarki
tritlenek siarki
0
20
40
60
80
100
120
140
160
liczba awarii
Rys. 9. Substancje utworzone podczas awarii [4]
Jak ju¿ wspomniano, liczba prawdopodobnych substancji powsta³ych w trakcie analizowanych awarii wynosi 75.
Autorzy pracy [4], przeprowadzaj¹c analizê tych awarii dokonali pewnych wyborów. I tak np., analizuj¹c po¿ary,
uwzglêdniono tylko takie substancje, które nie wystêpuj¹ powszechnie jako rezultaty procesów spalania. Nie uwzglêdniono wiêc m.in. monotlenku wêgla (CO)
oraz policyklicznych wêglowodorów aromatycznych.
Na rys. 9. przedstawiono wykaz 43
substancji utworzonych lub przypuszczalnie utworzonych w trakcie przynajmniej
Tabela 1
SUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE (WYSTÊPUJ¥CE
W PROCESIE) NAJCZʌCIEJ UCZESTNICZ¥CE
W AWARIACH
Substancja
uczestnicz¹ca w awarii
Podchloryn sodu
Kwas siarkowy
Pestycydy
Kwas chlorowodorowy
Nawozy sztuczne
Kwas azotowy
Polichlorek winylu
Siarka
Chlorek winylu
liczba
awarii
35
34
32
27
26
25
16
13
11
Statystyka
udzia³ w ogólnej
liczbie awarii, %
ok. 8,6
ok. 8,4
ok. 7,8
ok. 6,6
ok. 6,4
ok. 6,1
ok. 4,0
ok. 3,2
ok. 2,7
17
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 10/2002
chemiczne
dwóch awarii przemys³owych. Niektóre
z tych substancji s¹ dobrze znane jako
produkty powstaj¹ce podczas awarii.
Nale¿¹ do nich m.in.: ditlenek azotu, chlorowodór, cyjanowodór, chlor, fosgen
i tlenki siarki (rys. 9.).
Zwraca tak¿e uwagê du¿a liczba awarii, w których powsta³y lub prawdopodobnie powsta³y takie substancje, jak: aldehyd akrylowy, formaldehyd, dioksyny
oraz estry chlorometylowe.
Jak wynika z danych zamieszczonych
na rys. 9. substancje, które powsta³y
w trakcie awarii, s¹ substancjami ujêtymi w kryteriach kwalifikacyjnych [1, 3].
Niektóre z nich s¹ szczególnie niebezpieczne, co znalaz³o swój wyraz w ma³ych wartoœciach progowych Qi ustalonych dla tych substancji. Wykaz substancji bardzo toksycznych, ujêtych w czêœci
1. kryteriów kwalifikacyjnych – „substancje nazwane”, oraz w czêœci 2. – kategoria „bardzo toksyczne (T+)”, które powsta³y w trakcie analizowanych awarii,
przedstawiono w tabeli 2.
Powa¿ne
awarie
Tabela 2
SUBSTANCJE BARDZO TOKSYCZNE
UTWORZONE W WYNIKU AWARII
Liczba
Substancje
awarii
Arsyna
1
1
Benzydyna
Tlenek berylu
1
Eter bis(chlorometylowy)
5
Eter chlorometylowo metylowy
5
Dimetylonitrozoamina
1
2
Wodorek bromu
Wodorek fluoru
7
4
Keton
Izocyjanian metylu
4
Fosgen
65
Fosfina
3
PCDD/PCDF
60
Siarkowodór
1
Szczególnie wa¿ny wniosek wynikaj¹cy z danych zawartych w tabeli 2. dotyczy czêstotliwoœci powstawania w trakcie awarii takich zwi¹zków, jak:
• fosgen, który zosta³ utworzony
(prawdopodobnie) a¿ w 65 awariach spoœród 406 awarii, w których uczestniczy³y
i powsta³y (mog³y powstaæ) substancje
chemiczne. Stanowi to oko³o 16% analizowanych awarii (!). Przypomnijmy, ¿e
wartoœci progowe w odniesieniu do fosgenu wynosz¹ zaledwie 0,3/0,75 t dla
ZZR i ZDR odpowiednio.
• PCDD/PCDF, które powsta³y (prawdopodobnie) w trakcie a¿ 60 awarii, co
stanowi ok. 15% wszystkich analizowa-
18
Tabela 3
NAJCZʌCIEJ POWSTAJ¥CE W WARUNKACH AWARYJNYCH NIEBEZPIECZNE SUBSTANCJE CHEMICZNE (SUBSTANCJE USZEREGOWANO Z UWZGLÊDNIENIEM STOPNIA ZAGRO¯ENIA – WARTOŒÆ Qi – ORAZ CZÊSTOTLIWOŒCI POWSTAWANIA)
Stwierdzone
Prawdopodobnie powsta³y
powstawanie w awariach
w awariach
Substancja
powstaj¹ca
udzia³ w ogólnej
udzia³ w ogólnej
w trakcie awarii
liczba awarii
liczbie awarii
liczba awarii
liczbie awarii
%
%
PCDD/PCDF
20
ok. 5
60
ok. 15
Fosgen
10
ok. 2,5
65
ok. 16
Ditlenek azotu
50
ok. 12
135
ok. 33
Chlorowodór
70
ok. 17
115
ok. 28
Cyjanowodór
15
ok. 4
80
ok. 20
Pentatlenek fosforu
15
ok. 4
50
ok. 12
Ditlenek siarki
30
ok. 7
80
ok. 20
Tritlenek siarki
25
ok. 6
50
ok. 12
Chlor
58
ok. 14
70
ok. 17
Amoniak
10
ok. 2,5
30
ok. 7,5
nych awarii. Przypomnijmy, ¿e Qi dla
PCDD/PCDF wynosi (w przeliczeniu na
równowa¿n¹ masê 2,3,7,8-TCDD) 0,001 t
w odniesieniu do obu kategorii zak³adów,
tj. ZZR oraz ZDR (!).
Równie¿ czêstotliwoœæ powstawania
kilku innych rodzajów substancji nakazuje z wielk¹ uwag¹ podchodziæ do oceny mo¿liwoœci ich powstawania w trakcie awarii (tabela 3.).
Jak stwierdzaj¹ autorzy pracy EUCLID [4], z dostêpnych danych o awariach
wynika, ¿e w 32 awariach iloœci utworzonych substancji niebezpiecznych
przekracza³y wartoœci progowe Qi ustalone dla tych substancji w kryteriach kwalifikacyjnych!
W 23 przypadkach uwzglêdnienie
przy wykonywaniu procedury zaliczania obiektów do kategorii niebezpiecznych iloœci powsta³ych w trakcie awarii substancji niebezpiecznych (zgodnie
z wymaganiem przepisów Dyrektywy
Seveso II [1] oraz przepisów polskich
[2,3]) doprowadzi³oby do zmiany kwalifikacji zak³adu, to znaczy do zaliczenia go do kategorii ZDR (zamiast ZZR)
lub zaliczenia zak³adu do kategorii ZZR
(bez uwzglêdnienia iloœci substancji, które
mog¹ powstaæ w trakcie awarii, niektóre
zak³ady nie by³y zaliczone nawet do kategorii ZZR).
Z przedstawionych danych o substancjach powstaj¹cych w trakcie awarii wynika bardzo wa¿ny i wystarczaj¹co uzasadniony nastêpuj¹cy wniosek.
Koniecznoœæ wymaganego przez przepisy iloœciowego uwzglêdniania w procedurze identyfikacji i przy wykonywaniu
innych procedur systemu przeciwdzia³ania powa¿nym awariom przemys³owym
substancji, które mog¹ powstaæ w trakcie
awarii, mo¿e dotyczyæ znacznej liczby
zak³adów (instalacji procesowych i magazynów).
PIŒMIENNICTWO
[1] Council Directive 96/82/EC on the control
of major-accident hazards involving dangerous substances. OJ L 10, 14.01.1997, p. 13.
Tekst polski: Dyrektywa Rady 96/82/WE dotycz¹ca zarz¹dzania zagro¿eniami powa¿nymi awariami z udzia³em substancji niebezpiecznych. CIOP, Warszawa 1998
[2] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony œrodowiska. DzU nr 62, poz. 627
[3] Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki
z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów
i iloœci substancji niebezpiecznych, których
znajdowanie siê w zak³adzie decyduje o zaliczeniu go do zak³adu o zwiêkszonym ryzyku
albo zak³adu o du¿ym ryzyku wyst¹pienia powa¿nej awarii przemys³owej. DzU nr 58, poz.
535
[4] Cozzani V., Zanelli S. EUCLID - A Study
on Emission of Unwanted Compounds Linked
to Industrial Disasters. European Commission,
JRC, ISIS, Ispra, Italy, MAHB, EUR 17351
EN, ECSC-EC-EAEC, Brussels - Luxemburg,
1997
[5] Bureau d’Analise des Risques et Pollutions
Industrielles (ARIA), Ministre de l’Environment, Direction de la Prevention des Pollutions
et des Risques, Service de l’Environment Industriel (BARPI), Lyon, France
[6] Failure and Accident Technical Information System (FACTS), Department of Industrial
Safety, TNO, Apeldoorn, The Netherlands
[7] Major Accident Reporting System (MARS),
Major Accident Hazards Bureau, European
Community Commission, Joint Research Centre, ISIS, Ispra (VA), Italy
[8] Major Hazard Incident Data (MHIDAS),
AEA Technologies Ltd., Warrington, United
Kingdom
[9] Rasmussen K. The Experience with the
Major Accident Reporting System from 1984
to 1993. European Commission, Joint Research Centre, EUR 16341 EN, 1996