Polityka 9 kor 2.indd

Shimizu N. (2009), Career formation and utilization of temporary agency work, „Japan Labour Review”, vol. 6, no 4.
Shino J., Nakahara S. (2004), New Forms of Employment in Japan – On
the Increasing Influence of Part-time, Dispatched, and Contracted
Workers, Bank of Japan Review 2004-E-1, October.
Skąpski M. (2006), Ochronna funkcja prawa pracy w gospodarce rynkowej, Kraków.
Supiot A. (2007), The tranformation of work and the future of Labour law
in Europe: Multidisciplinary perspective, w: G.M. Kelly, Employment
and concept of work in the new global economy, Working for better
times. Rethinking work for the 21st century, Edited by Jean-Michel
Servais; Patrick Bollé; Mark Lansky; Christine L. Smith, Geneva: ILO.
Szczerbak A. (2008), Trendy i zmiany w japońskim zarządzaniu zasobami ludzkimi, „Zarządzanie Zasobami Ludzkimi” nr 1.
SUMMARY
Article is about employment patterns, which are changing rapidly, in Japan. The incidence of non-regular
employment increased significantly in the majority of developed countries. In the case of Japan, the practice
of lifetime employment is less popular. Instead, workers are increasingly employed on so-called non-regular
jobs and temporary positions.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki
reprodukcji (drukarskiej, totograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody
Cezary Żołędowski (współpraca Maciej Duszczyk, Justyna
Godlewska, Emilia Jaroszewska, Justyna Łukaszewska), STUDENCI ZAGRANICZNI W POLSCE. MOTYWY PRZYJAZDU, OCENA
POBYTU, PLANY NA PRZYSZŁOŚĆ, Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego 2010, stron 225.
Wraz z postępującą globalizacją migracje odgrywają coraz
bardziej znaczącą rolę. Dotyczy to także migracji edukacyjnych.
Dla państw przyjmujących studentów mają one znaczenie nie
tylko prestiżowe, ale stają się ważnym elementem gospodarki
i bilansu demograficznego. Szacuje się, że w 2007 r. w przypadku Wielkiej Brytanii ogólny wkład do gospodarki ponad 300 tys.
studentów zagranicznych wyniósł ponad 8 mld funtów. Jednak
to uczelnie w USA przyciągnęły największą liczbę studentów
z zagranicy. Szacuje się, że na amerykańskich uczelniach studiuje ponad 570 tys. osób.
Dane to nie stanowią zaskoczenia, jeżeli pod uwagę weźmie
się fakt, że zgodnie z szanghajskim rankingiem uczelni wyższych
za 2010 r. spośród 100 najlepszych uczelni świata aż 54 znajduje się w USA, a 11 w Wielkiej Brytanii*. Szacuje się, że globalny
rynek usług edukacyjnych na poziomie wyższym obejmuje już
około 3 mln studentów. Prymusem w regionie Europy Środkowo-Wschodniej okazuje się Republika Czeska. W tym 10,5 mln
państwie studiuje blisko 15 tys. migrantów edukacyjnych, co
stanowi aż 8% wszystkich studentów.
Jak na tym tle wygląda Polska? Z jakich państw przybywają
do Polski studenci? Jakie mają oczekiwania? Jakie kierunki
studiów preferują? Na te i inne pytania odpowiada recenzowana
publikacja. Zawiera ona prezentację wyników badań przeprowadzonych w latach 2008–2010 w ramach projektu Migracje
edukacyjne do Polski – konsekwencje społeczno-ekonomiczne,
zrealizowanego w Ośrodku Badań nad Migracjami. Publikacja
dotyczy analizy sytuacji migrantów długookresowych, z tego
też względu wykluczono studentów przyjeżdżających do Polski
w ramach programu LLP Erasmus.
Książka składa się z pięciu rozdziałów, które kompleksowo
ukazują m.in. zjawisko migracji edukacyjnych na świecie i w
Polsce, uwarunkowania migracji, ich dynamikę, obecną sytuację studentów oraz plany migrantów na przyszłość.
W pierwszym rozdziale znajduje się omówienie zjawiska
migracji edukacyjnych w perspektywie polityki migracyjnej.
Czytelnik ma możliwość zapoznania się definicją migracji edukacyjnych, opisami czynników decydujących o wyborze miejsca studiowania, czy skutkami społeczno-ekonomicznymi migracji dla państw przyjmujących.
* http://www.arwu.org/ARWUStatistics2010.jsp [dostęp 11.03.2011].
Polityka Społeczna nr 9/2011
Drugi rozdział rozpoczyna charakterystyka zjawiska migracji edukacyjnych na świecie (skala zjawiska, kraje pochodzenia studentów i kraje docelowe). Następnie autor przechodzi
już do szczegółowej analizy fenomenu migracji edukacyjnych
w Polsce. Dzięki temu procesowi początkowo anonimowa grupa
16 tys. studentów zagranicznych zaczyna nabierać konkretnych
kształtów. I tak okazuje się, że 2/3 cudzoziemskich studentów
pochodzi z Europy, 17% z Azji, 8% z Ameryki Północnej i 5%
z Afryki; aż 40% z nich przyjechało z państw byłego ZSRR
(głównie Ukrainy i Białorusi). Co ciekawe, w roku akademickim
2008/2009 ponad 1/5 studentów z zagranicy posiadała polskie
pochodzenie (wśród studentów z Litwy odsetek ten wynosił aż
85%). W rozdziale przedstawiono także m.in. szczegółowy rozkład umiejscowienia studentów na polskich uczelniach (pod tym
względem liderem jest Uniwersytet Jagielloński, na którym uczy
się ponad 1,2 tys. studentów z zagranicy) i preferowane kierunki
(aż 1/3 z nich wybierała medycynę).
Istotnym elementem publikacji jest badanie dotyczące
absolwentów uczelni. Jest to grupa w szczególny sposób interesująca pod względem badawczym, ponieważ absolwenci posiadają zarówno doświadczenie nabyte w toku studiowania, jak
i relatywnie ugruntowaną i całościową ocenę pobytu w Polsce,
studiów i relacji z Polakami. W 2008 r. polski dyplom ukończenia
szkoły wyższej otrzymało blisko 1,7 tys. imigrantów. Zaprezentowano tutaj zarówno ambicje poszczególnych grup studentów
ubiegających się o dyplom uczelni, jak i uwarunkowania ukończenia uczelni w zależności od wybranego kierunku studiów.
Integralnym elementem publikacji o charakterze praktycznym jest zagadnienie dotyczące procedury podejmowania studiów na polskich uczelniach. Kwestia ta jest przedmiotem trzeciego rozdziału książki. W sposób przejrzysty i jednocześnie
skondensowany zaprezentowano takie zagadnienia, jak: legalizacja pobytu, zasady podejmowania studiów, opłaty i stypendia
dla cudzoziemców, prawo do zatrudnienia, czy prawo do opieki
zdrowotnej i świadczeń z pomocy społecznej.
W rozdziale czwartym znajdziemy kompleksowy, erudycyjny przegląd dotychczasowych (powojennych) badań poświęconych fenomenowi migracji edukacyjnych w Polsce, ze
szczególnym uwzględnieniem ich historii, płaszczyzn analizy
i zastosowanej metodologii.
Kluczowym pod względem poznawczym jest piąty rozdział
książki opisujący wyniki badań grupy studentów zagranicznych. Badanie składało się z dwóch części. Pierwszą z nich
przeprowadzono metodą ilościową (kwestionariusz wywiadu) w sześciu polskich uczelniach, a drugą zrealizowano metodą jakościową z wykorzystaniem indywidualnych wywiadów
pogłębionych (w tym przypadku obejmowała ona absolwentów uczelni i ekspertów). Badania dotyczyły m.in.: strategii
31
życiowych studentów, przyczyn i okoliczności przyjazdu, źródeł utrzymania i dochodów, oceny warunków studiowania
i pobytu w Polsce, aktywności studentów poza uczelnią, ich
ocenę kontaktów z Polakami, wykładowcami i urzędnikami.
Cechą charakterystyczną tej części jest ukazanie zarówno
danych ilościowych, jak i – co bardzo istotne – bezpośrednie przytoczenie wypowiedzi samych studentów i ekspertów.
Tym samym przedstawiona została panorama subiektywnych
i obiektywnych czynników wpływających na poziom i dynamikę migracji edukacyjnych do Polski, różnorodność strategii
i planów pozostania w Polsce. Poszczególne podrozdziały
ukazują znaczenie takich czynników, jak kraj pochodzenia
studentów, znajomość języka polskiego, studiowany kierunek
zarówno dla samego procesu studiowania, jak i dla integracji
studentów ze społeczeństwem polskim.
Studenci najlepiej oceniali łatwy dostęp do wykładowców,
najgorzej zaś obsługę administracyjną studiów. Pod względem
oceny powiązania programu studiów z rynkiem istnieją duże
różnice wynikające z pochodzenia migrantów. Aż 87% Skandynawów i 74% studentów z WNP pozytywnie ocenia studia
pod kątem przyszłej pracy. Podobnego zdania jest zaledwie
32%. Azjatów. Jeżeli jako kryterium oceny przyjmie się kierunek
studiów, to okazuje się, że najwięcej pozytywnych ocen (87%)
wystawili studenci medycyny, a najmniej – studenci kierunków
technicznych (56%). Całościowo program studiów pozytywnie
oceniło aż 70% studentów polskiego pochodzenia i 58% studentów bez polskich korzeni. Różnica ta wynika m.in. z poziomu
znajomości języka polskiego. Zajęcia na uczelniach pozytywnie
oceniło aż 83% studentów z WNP i zaledwie 43% Azjatów i 46%
Afrykańczyków. Najlepszą oceną wśród studentów cieszy się
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (aż 88% pozytywnych
odpowiedzi), najgorszą Politechnika Warszawska (61% odpowiedzi).
O pozostaniu w Polsce po zakończeniu studiów najbardziej
pozytywnie wypowiadali się studenci polskiego pochodzenia,
spośród których aż 71% rozważa taką możliwość. Wśród pozostałych studentów odsetek ten jest blisko o połowę niższy i wynosi 37%. Jeżeli za kryterium przyjęty zostanie region pochodzenia
studentów, to okazuje się, że pozytywnie o możliwościach pozostania w Polsce wypowiada się aż 71% studentów z państw WNP,
67% z Ameryki i zaledwie 25% z Azji i 15% z Afryki. Podobnie
rozkłada się ocena kontaktów z polskimi studentami. Aż 95%
studentów z państw WNP oceniła je pozytywni, natomiast wśród
studentów z Afryki wskaźnik ten był trzykrotnie niższy i wynosił
zaledwie 31%, a Azjatów 50%.
Interesująco wyglądają wyniki badań dotyczące aspiracji
płacowych studentów po zakończeniu studiów. Aż 41% z nich
chciałoby zarabiać ponad 1500 euro miesięcznie, natomiast
zaledwie 22% zadowoliłoby się dochodami do 750 euro. Powyżej 1500 euro chciałoby zarabiać aż 94% studentów ze Skandynawii, 60% z pozostałych państw Europy Zachodniej i 54%
z Afryki. Najniższe oczekiwania dotyczące poziomu zarobków
mają studenci z państw WNP, spośród których blisko 1/3 akceptowałaby zarobki na poziomie 500–750 euro.
Studenci zostali także poproszeni o określenie swojego poziomu zadowolenia z pobytu w Polsce w skali od 1 (całkowite
32
niezadowolenie) do 8 (całkowite zadowolenie). Najbardziej zadowoleni z pobytu w Polsce okazali się studenci z państw WNP,
wśród których średnia ocena wyniosła 6,7 punktów, a najmniej
Azjaci – 5,2 i Afrykańczycy – zaledwie 4,6 punktów.
Książkę wieńczą krótkie i precyzyjne wnioski i rekomendacje, których adresatem z pewnością mogą być zarówno rektorzy
polskich uczelni, menedżerzy zajmujący się edukacją w Polsce,
urzędnicy instytucji obsługujących cudzoziemców, jak i prawodawcy. Do najważniejszych wniosków z pewnością należy fakt,
że Polska posiada relatywnie dobrze rozwiniętą sieć wyższych
uczelni, a sam przebieg studiowania oceniany jest pozytywnie
przez studentów z zagranicy. Negatywne opinie dotyczą głównie
kontaktu z administracją uczelni i instytucjami publicznymi poza
uczelnią. Wynika to ze słabej znajomości języków obcych wśród
urzędników oraz słabej znajomości języka polskiego wśród studentów z zagranicy.
Ważną konkluzją jest rozróżnienie poszczególnych kierunków studiów ze względu na poziom ich atrakcyjności.
Najlepsze oceny przypadły medycynie, znacznie gorzej odbieranie były kierunki humanistyczne. Dyplom uczelni medycznej w znacznie większym stopniu ułatwia bowiem podjęcie
atrakcyjnego zatrudnienia w kraju pochodzenia studentów niż
dyplom uczelni o profilu humanistycznym. Badania wskazały
również, że głównymi przyczynami podjęcia studiów w naszym
kraju była łatwość przyjazdu do Polski; mniejsze znaczenie
miały pozytywne opinie dotyczące uczelni. Z tego też względu
zarówno rząd, jak i szkoły wyższe powinny podjąć działania
zmierzające do promocji Polski jako kraju przyjaznego studentom z zagranicy. Niestety, nie ma jednego profilu studenta
z zagranicy. Badania wykazały, że studenci z poszczególnych
regionów mają odmienne motywacje przyjazdu, oczekiwania
wobec studiowania i różne plany życiowe już po zakończeniu
studiów. Z tego też względu kampanie promocyjne i informacyjne powinny uwzględniać te kwestie.
Nie bez znaczenia zarówno dla strategii prowadzonej przez
poszczególne uczelnie, jak i dla polityki rządu są problemy dotyczące integracji społecznej studentów. Badania wykazały, że
największe problemy z adaptacją mają studenci spoza Europy
i Ameryki Północnej – głównie z Afryki, Azji i państw arabskich.
W świetle przeprowadzonych badań istotną kwestią jest
przeprowadzenie reform procedur administracyjnych. W szczególności dotyczy to uproszczenia procedur związanych z wydawaniem wiz studenckich oraz przedłużania pobytu w Polsce.
Publikacja Studenci zagraniczni w Polsce. Motywy przyjazdu, ocena pobytu, plany na przyszłość stanowi nową jakość
w badaniu migracji edukacyjnych w Polsce nie tylko ze względu
na kompleksowe podejście do problemu, ale także dzięki zastosowanej metodologii łączącej zarówno elementy ilościowe, jak
i jakościowe. Trzeba mieć nadzieję, że tak szeroko zakrojone
badania będą kontynuowane, a dzięki systematycznemu ich
udoskonalaniu nasza wiedza o studentach z zagranicy będzie
coraz pełniejsza.
MARIUSZ SULKOWSKI
Doktorant Wydziału Dziennikarstwa
i Nauk Politycznych UW
Polityka Społeczna nr 9/2011