fragment - Wydawnictwo UMK

Recenzenci
dr hab. Marek Sobczyk, dr Wojciech Peszyński, dr Jarosław Zbieranek
Korekta
Izabela Kabacińska
ISBN 978-83-231-3287-5
© Copyright by Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Toruń 2014
UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA
ul. Gagarina 11, 87-100 Toruń
Wydanie I
Druk: Drukarnia Wydawnictwa Naukowego UMK
ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń
Spis treści
Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Wyzwania współczesnego prawa wyborczego w opinii ekspertów (opracowanie Radosław Zych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Maciej Banaszak
Zasada konkurencyjności wyborów a polskie ustawy wyborcze. Analiza
politologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Marek Friedrich
Cisza wyborcza – relewantny element współczesnego prawa wyborczego czy fasadowy relikt przeszłości? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Marta Gałązka
Likwidacja obowiązku meldunkowego a rejestr wyborców . . . . . . . . . . . . . . . 67
Paulina Głowacka
Ghostwriting w kampanii wyborczej na gruncie Kodeksu wyborczego oraz
Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Miłosz Jamrocha
Realizacja zasad demokratycznego przeprowadzania wyborów władz
w polskich związkach sportowych na przykładzie Polskiego Związku P
­ iłki
Nożnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Marcin Jędrysiak
Gryczana kasza wyborcza – naruszenie reguł finansowania kampanii
wyborczej na Ukrainie w 2012 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Andrzej Leśniewski
Kulturowa a kulturalna transgresja podmiotu względem prawa stanowionego na przykładzie polskiego Kodeksu wyborczego . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Joanna Lewandowska, Milena Matusiak
Wady i zalety e-votingu jako alternatywnej metody głosowania . . . . . . . . . 135
Dominika Ewa Loll
Kampania wyborcza i co dalej? Wizerunek polityków w czasie kampanii
i po niej... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Dagmara Moskwa
Zasady wyborów prezydenta Ukrainy. Przypadek kampanii z 2010 roku . 155
Agata Pyrzyńska
None of the above – instytucja jutra czy wyborcza nonszalancja? . . . . . . . . 167
Rita Róża Ramza
Nie głosowałeś – milcz. O ustanowieniu cenzusów wyborczych w XXI wieku 183
Paweł Raźny
Motywowanie frekwencji wyborczej w świetle wybranych instytucji Kodeksu wyborczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Adrian Skoczylas
Próby zwiększenia partycypacji kobiet w polskiej polityce na przykładzie
wyborów parlamentarnych w 2011 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Robert Trzaskowski
Instytucja głosowania przez pełnomocnika w Kodeksie wyborczym . . . . . 219
Damian Wąsik
Zakres penalizacji wybranych czynów zabronionych w polskim Kodeksie
wyborczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Jagoda Wojciechowska
Wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do
Senatu RP z 2011 roku. Próba oceny konsekwencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Jacek Wojciechowski
Problem realizacji prawa do głosowania przez osoby niepełnosprawne
w ujęciu przepisów obowiązujących w polskim porządku prawnym oraz
praktyce funkcjonowania Rzecznika Praw Obywatelskich (zagadnienia
wybrane) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Piotr Zieliński
Pacjent jako wyborca – zagadnienia de lege lata oraz de lege ferenda . . . 275
Radosław Zych
Instytucja mężów zaufania w polskim prawie wyborczym. Analiza na
przykładzie wyborów parlamentarnych z 9 października 2011 roku . . . . . 287
Redaktorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Słowo wstępne
Do najistotniejszych osiągnięć polskich przemian ustrojowych
zapoczątkowanych w 1989 roku należy bez wątpienia stworzenie wysoko ocenianego przez teoretyków, praktyków i – co najważniejsze –
również przez obywateli, demokratycznego systemu wyborczego. System ten gwarantuje realizację podstawowych zasad rządzących elekcjami, składających się na europejskie dziedzictwo wyborcze. Trzeba
jednak podkreślić, że pozytywne oceny funkcjonowania systemu wyborczego stanowią wyraz uznania nie tylko dla ustawodawcy, który
go zaprojektował, ale także – a może przede wszystkim – są zasługą
profesjonalizmu administracji wyborczej, zapewniającej sprawność
i uczciwość organizacji i przeprowadzania akcji wyborczych.
Mimo że polski system wyborczy, co do zasady, zbiera dobre
noty, to bez wątpienia jego niektóre instytucje wymagają korekty lub
zastąpienia zupełnie nowymi regulacjami prawnymi, których wprowadzenie będzie należeć do najważniejszych wyzwań stojących przed
ustawodawcą w najbliższych latach. Niniejsza monografia – składająca się z dwudziestu artykułów autorstwa młodych badaczy problematyki wyborczej z największych ośrodków akademickich w kraju wraz
z poprzedzającym je stenogramem z dyskusji znanych ekspertów,
wśród których znalazł się Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej oraz Szef Krajowego Biura Wyborczego – identyfikuje szereg
takich wyzwań oraz mieści analizę związanych z nimi problemów zarówno z perspektywy prawniczej, jak i politologicznej, socjologicznej
oraz kulturowej. Dzięki temu praca stanowi pogłębione studium na
9
Słowo wstępne
temat procesu wyborczego, zarówno w jego aspekcie jurydycznym,
jak i wymiarze praktycznym.
W publikacji zostały poruszone aktualne zagadnienia związane
z instytucjami funkcjonującymi na gruncie polskiego prawa wyborczego (np. z głosowaniem przez pełnomocnika, głosowaniem korespondencyjnym, ciszą wyborczą, cenzusami wyborczymi, kwotami
na listach wyborczych, jednomandatowymi okręgami wyborczymi
czy mężami zaufania) oraz z rozwiązaniami, które nie zostały przewidziane w Kodeksie wyborczym, ale z powodzeniem funkcjonują
w niektórych państwach świata (np. e-voting, none of the above czy
elektroniczny rejestr wyborców). Godzi się również podkreślić, że
w polu zainteresowania większości autorów znajdowało się prawo
polskie, choć dwa artykuły zostały poświęcone wyborom na Ukrainie.
Jako Kierownik Centrum Studiów Wyborczych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, którego doktoranci i współpracownicy
podjęli trud przygotowania niniejszej pracy, chciałbym serdecznie pogratulować Autorom udziału w tym wartościowym projekcie naukowym, który – w mojej opinii – ma szansę stać się istotnym przyczynkiem do debaty nad kształtem pożądanych zmian prawa wyborczego.
Chciałbym też bardzo podziękować tym Wszystkim, bez których życzliwości wydanie tomu, który oddajemy w ręce P.T. Czytelników, nie
mogłoby dojść do skutku.
Prof. dr hab. Andrzej Sokala
Kierownik Centrum Studiów Wyborczych
UMK w Toruniu
Toruń, wrzesień 2014 r.
Wyzwania współczesnego prawa wyborczego
w opinii ekspertów*
Mgr Anna Frydrych, Centrum Studiów Wyborczych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu:
Serdecznie Państwa witam. Pozwolę sobie Państwu przypomnieć grono ekspertów. Pan Sędzia Stefan Jan Jaworski, Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej, Pan Minister Kazimierz Wojciech Czaplicki, Sekretarz PKW i Szef Krajowego Biura Wyborczego,
Pan Mirosław Wróblewski, Dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich,
Pan Alexander Shlyk, ekspert Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie; Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka,
Pan Profesor Andrzej Sokala, Kierownik Centrum Studiów Wyborczych UMK, a także Pan dr Jarosław Zbieranek, wieloletni uczestnik
prac parlamentarnych z dziedziny prawa wyborczego, a także miło
mi jest przypomnieć ekspert CSW.
Dlaczego ta tematyka jest taka ważna? Od 2011 roku doczekaliśmy się ustawy – Kodeks wyborczy, oczekiwanej od dawna, która
ujednolica przepisy prawa wyborczego. Oprócz tego mamy okazję zapoznawać się z uzasadnieniem Trybunału Konstytucyjnego stwierdza * Zapis debaty ekspertów, która odbyła się 15 marca 2013 r. na Wydziale
Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wypowiedzi
opublikowano po autoryzacji. Głos w dyskusji śp. M. Wisa opublikowany za zgodą
małżonki z dnia 24.07.2013 r. Opracowanie mgr R. Zych.
11
Wyzwania współczesnego prawa wyborczego
jącego zgodność, w niektórych przypadkach niezgodność, przepisów
Kodeksu wyborczego z przepisami Konstytucji RP, która jest niezwykle doniosła w całej skali orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego
w sprawach wyborczych. Ponadto, podkreślić trzeba, że ponad rok
temu mieliśmy okazję sprawdzić działanie przepisów prawa wyborczego w praktyce w wyborach parlamentarnych z 2011 roku. Wydaje
się, że jest to dlatego dobry moment, by dokonać głębokiej refleksji
z punktu widzenia tego, co stanowi dla nas najbliższe wyzwania.
Poproszę teraz każdego z ekspertów o udzielenie odpowiedzi na tak
postawione pytanie – co Jego zdaniem, Państwa zdaniem – stanowi
te najdonioślejsze, a może najważniejsze z punktu widzenia obecnej
sytuacji, wyzwania dla polskiego prawa wyborczego.
Sędzia Stefan Jan Jaworski, Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej:
Dla mnie właśnie pierwszym wyzwaniem jest co zrobić, aby zaktywizować inne ośrodki uniwersyteckie i naukowe na terenie kraju, by
poświęciły czas na dydaktykę i naukę w zakresie prawa wyborczego,
żeby naśladowały ośrodek toruński, który tak wspaniale promieniuje,
wpisuje się w uroczystości Światowego Dnia Wyborów, które niedawno również tutaj na tej uczelni, mieliśmy zaszczyt obchodzić. Czyli
pierwsze wyzwanie, to zachęcenie innych ośrodków uniwersyteckich,
studentów do zainteresowania się w szerszym zakresie problematyką
prawa wyborczego, jak też zainteresowanie tą problematyką, tak jak
czyni tutejszy ośrodek, młodzieży licealnej i gimnazjalnej. Drugie wyzwanie, w moim przekonaniu, to jest kwestia rozproszenia wątpliwości, jakie pojawiają się u części naszego społeczeństwa, w niektórych
ośrodkach politycznych, dotyczące nowych technik głosowania. Nie
wiemy z czego to się bierze, ale podnosi się ciągle różnego rodzaju zastrzeżenia wobec głosowania przez pełnomocnika, głosowania
korespondencyjnego, stosowania elektronicznych technik przekazywania danych, jak i głosowania za pomocą maszyn do głosowania,
jak i też głosowania internetowego. Enuncjacje prasowe pod adresem
PKW kierują różnego rodzaju absurdalne podejrzenia m.in. o to, że
posługujemy się serwerami rosyjskimi, a zatem fałszujemy wybory na
12
Wyzwania współczesnego prawa wyborczego w opinii ekspertów
wzór rosyjski. I uważam, że właśnie należy zrobić wiele, aby rozproszyć tego typu wątpliwości, że polskie organy wyborcze od 1990 roku
przeprowadzają wybory sprawnie i uczciwie. Wszystkie nasze wybory
są kontrolowane przez Sąd Najwyższy – chodzi o wybory ogólnokrajowe, natomiast wybory na szczeblu lokalnym – przez właściwe sądy
okręgowe. Jeśli chodzi o wybory ogólnokrajowe, to nie było nigdy
przypadku ich unieważnienia. A zatem tego typu zarzuty kierowane
pod adresem organów wyborczych są całkowicie nieuzasadnione. Jeśli
chodzi o nowe techniki wyborcze, to również wątpliwości rozproszył
Trybunał Konstytucyjny, który wyrokiem z lipca 2011 roku stwierdził konstytucyjność nowych sposobów głosowania. I trzecia kwestia,
którą chciałbym poruszyć, jakby trzecie wyzwanie. Wyzwanie kierowane do ustawodawcy konstytucyjnego, aby odstąpił od przyjętego
zamkniętego systemu źródeł prawa. Przyjęta koncepcja zamkniętego
systemu źródeł prawa pozbawia PKW możliwości optymalnego sterowania procesem wyborczym dlatego, że szereg aktów wykonawczych
do Kodeksu wyborczego musi wydawać rząd albo jego poszczególne
ministerstwa. I przykładowo, szczegółowe kwestie funkcjonowania rejestru wyborców reguluje minister spraw wewnętrznych. Kwestie wzoru sprawozdania finansowego, które składają partie polityczne, jak też
komitety wyborcze po wyborach – minister finansów. Można zadać zasadne pytanie – czy właśnie ci ministrowie posiadają większą wiedzę
na temat sposobu wykonania przepisów prawa wyborczego niż PKW?
I dlatego uważam, że trzeba przekonywać ustawodawcę konstytucyjnego, aby w sposób stanowczy odstąpił od przyjmowanej koncepcji
zamkniętego systemu źródeł prawa, albo poprzez konstytucjonalizację
PKW uczynił wyjątek do stanowienia prawa wykonawczego na takiej
zasadzie, jak to czyni Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Dziękuję.
Minister Kazimierz Wojciech Czaplicki, Szef Krajowego Biura
Wyborczego:
Jeśli chodzi o wyzwania współczesnego prawa wyborczego,
to obejmują one nie tylko wyzwania, które stoją przed ustawodawcą, ale też i te, które stoją przed organami realizującymi to prawo,
a więc przed Państwową Komisją Wyborczą, komisarzami wybor13