Studenci pielegniarstwa Panstwowej Medycznej Wyższej Szkoły

PRACE ORYGINALNE
Mariola WOJTAL1
Donata KURPAS2,3
Dorota BIELSKA4
Andrzej STECIWKO2,3
Studenci pielêgniarstwa Pañstwowej
Medycznej Wy¿szej Szko³y Zawodowej
w Opolu wobec promowania niepalenia
The nursing students of Public Higher
Medical Professional School in Opole spreading
non-smoking lifestyle
Zak³ad Pielêgniarstwa Ogólnego, Pañstwowa
Medyczna Wy¿sza Szko³a Zawodowa w Opolu
Kierownik: Dr n. med. Eleonora Mess
1
Katedra i Zak³ad Medycyny Rodzinnej,
Akademia Medyczna we Wroc³awiu
Kierownik:
Prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko
2
Instytut Pielêgniarstwa Pañstwowej
Medycznej Wy¿szej Szko³y Zawodowej
w Opolu
Rektor: Prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko
3
Zak³ad Medycyny Rodzinnej i Pielêgniarstwa
Œrodowiskowego, Akademia Medyczna
w Bia³ymstoku
Kierownik: Dr hab. n. med. S³awomir Chlabicz
4
Dodatkowe s³owa kluczowe:
promocja zdrowia
promowanie niepalenia
skutecznoϾ
porada antytytoniowa
Additional key words:
promotion of health
advertisement of non-smoking lifestyle
efficiency
anti-tobacco advice
Adres do korespondencji:
Mariola Wojtal
Zak³ad Pielêgniarstwa Ogólnego
Pañstwowa Medyczna
Wy¿sza Szko³a Zawodowa
45-661 Opole, ul. Powszechna 15
Tel.: (+77) 456 33 23
e-mail: [email protected]
588
Promocja zdrowia to nauka i sztuka pomagania ludziom by zmieniali
swoje œrodowisko i styl ¿ycia na sprzyjaj¹cy zdrowiu, by to zdrowie umacniali
i rozwijali. Palenie tytoniu jest najbardziej niekorzystnym dla zdrowia elementem stylu ¿ycia. Promowanie wolnego od dymu tytoniowego œrodowiska ¿ycia, promowanie mody na niepalenie, uœwiadamianie konsekwencji
zdrowotnych palenia, motywowanie do
rzucania palenia, poradnictwo w zakresie metod leczenia palenia to istotne
elementy promowania niepalenia przez
studentów, jako przysz³ych pracowników Ochrony Zdrowia. Zdrowie publiczne i promocja zdrowia to przedmioty, na których najczêœciej w trakcie zajêæ na uczelni realizowana by³a
problematyka palenia tytoniu. Ponad
90% ankietowanych studentów twierdzi, ¿e potrafi udzieliæ pacjentowi porady antytytoniowej. Ze wzglêdu na
œwiadomoœæ zagro¿eñ zdrowotnych
spowodowanych paleniem papierosów i roli edukacji w prewencji i zwalczaniu na³ogu, a¿ 82,4% studentów jest
zdania, ¿e ka¿dy lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta o jego stosunek
do palenia tytoniu.
The promotion of health is a science and art of helping people to
change their environment and lifestyle
to a health friendly one, in order to
strengthen and build up their wellbeing. Smoking cigarettes is a most disadvantageous element of a lifestyle.
Important elements of promotion of
non-smoking lifestyle, by our students,
as future Health Service members, are:
promoting of smoke-free environment,
encouraging of non-smoking fashion,
education of health consequences of
smoking cigarettes, motivation to quit
smoking, advisement in the field of
smoking addiction treatment. Public
health and health promotion, these are
classes where smoking cigarettes'
problem has been discussed mostly.
Over 90% of students' respondents
claim that were able to give a nonsmoking advice to any patient. Because of the awareness of health
threats caused by smoking cigarettes
and because of the role of education
in prevention and addiction fighting,
over 82.4% of students were convinced
that every doctor should ask every
patient, about his/her attitude towards
smoking cigarettes.
Wstêp
Styl ¿ycia jest jednym z g³ównych czynników determinuj¹cych zdrowie cz³owieka.
Zdrowy styl ¿ycia to wybór w³aœciwych
zachowañ spoœród mo¿liwoœci, jakie dostêpne s¹ ludziom. Upowszechnieniu zdrowego
stylu ¿ycia s³u¿y promocja zdrowia, która
obejmuje miêdzy innymi dzia³ania, dziêki
którym ludzie coraz bardziej interesuj¹ siê
swoim zdrowiem i uzyskuj¹ coraz wiêkszy
wp³yw na czynniki kszta³tuj¹ce stan ich zdrowia [4].
Najbardziej niekorzystnym elementem
stylu ¿ycia by³o i jest palenie papierosów.
CzynnoϾ palenia tytoniu i farmakologiczne
efekty uzale¿nienia od nikotyny s¹ powi¹zane z ró¿norodnymi czynnikami psychologicznymi (wewnêtrznymi) oraz œrodowiskowymi (zewnêtrznymi), które wywo³uj¹ chêæ
palenia, co powoduje, ¿e palenie staje sie
odruchem warunkowym. Z powodu wspó³istnienia wielu czynników warunkuj¹cych
palenie odejœcie od na³ogu jest bardzo trudnym procesem; powinno byæ kompleksowe
i zawieraæ elementy psychoterapii, leczenia
behawioralnego (naukê nowych zachowañ),
jak równie¿ leczenia farmakologiczne substytutami nikotyny, je¿eli powy¿sze metody
oka¿¹ siê niewystarczaj¹ce [2].
Dostêpne s¹ nastêpuj¹ce metody leczenia palenia:
1. Leczenie farmakologiczne – nikotynowa terapia zastêpcza (NTZ), leki antydepresyjne (Zyban).
2. Metody behawioralne.
3. Samokontrola.
4. Terapia grupowa.
5. Telefoniczna Poradnia Pomocy
Pal¹cym PPP.
6. Program minimalnej krótkiej interwencji – lekarze maj¹cy bezpoœredni kontakt z
uzale¿nionymi maj¹ czêsto niedoceniane
mo¿liwoœci skutecznej pomocy pacjentom
w rzucaniu palenia. Amerykañskie agencje
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
M. Wojtal i wsp.
Czy w trakcie zajêæ na uczelni
poruszano zagadnienia
dotycz¹ce nikotynizmu?
Czy potrafi Pani/Pan udzieliæ
pacjentowi porady
antynikotynowej?
5,3%
8,2%
NIE
NIE
TAK
TAK
94,7%
91,8%
Rycina 1
Opinia studentów na temat realizacji zagadnieñ dotycz¹cych nikotynizmu w
trakcie zajêæ na uczelni.
The students' opinion, regarding realization of nicotinism topics, during their studies.
do spraw zdrowia polecaj¹ model krótkiej
interwencji lekarskiej „4 As”- Ask, Advise,
Assist, Arrange follow-up. Polega on na
okreœleniu statusu pacjenta, poradzie i motywowaniu, pomocy w wyborze w³aœciwego
leczenia i póŸniejszym umacnianiu pacjenta w abstynencji (kontrola) [3].
Aktywna postawa lekarza w zachêceniu
do porzucenia na³ogu mo¿e pomóc w osi¹gniêciu sukcesu z nastêpuj¹cych powodów:
- stosunek lekarz-pacjent stwarza wyj¹tkowo korzystn¹ sytuacjê do udzielenia
zalecenia, aby pacjent przesta³ paliæ;
- ponad 70% palaczy odwiedza lekarza
przynajmniej raz w roku, co daje mu szansê
kontaktu z nieporównywalnie wiêksz¹ liczb¹ osób pal¹cych, ni¿ jakiejkolwiek innej
osobie, grupie, czy instytucji;
- porada antynikotynowa, trwaj¹ca nawet kilka minut mo¿e mieæ bardzo znacz¹cy wp³yw na zachowanie siê wielu pacjentów [1].
Do najistotniejszych elementów promowania niepalenia nale¿¹ nastêpuj¹ce dzia³ania:
- budzenie œwiadomoœci spo³ecznej dotycz¹cej czynników budowania zdrowia;
- kreowanie zdrowia jako wartoœci;
- zwracanie uwagi opinii publicznej na
problem palenia tytoniu;
- promowanie zdrowego, wolnego od
dymu tytoniowego stylu ¿ycia;
- promowanie „mody na niepalenie”
szczególnie wœród osób m³odych;
- motywowanie palaczy do rzucania palenia;
- informowanie o formach i Ÿród³ach
pomocy w rzucaniu palenia;
- d¹¿enie do poprawy stanu zdrowia
populacji [4].
Ze wzglêdu na z³o¿onoœæ zarówno problemu uzale¿nienia od tytoniu, jak i procesu rzucania palenia, du¿¹ rolê w motywowaniu do zaprzestania palenia oraz informowaniu o jego szkodliwoœci i metodach
pomocy w rzucaniu na³ogu przypisuje siê
pedagogom, psychologom, lekarzom i pielêgniarkom. Ponadto dzia³ania spo³eczne
takie jak: akcje oœwiatowe, wp³yw œrodków
masowej komunikacji, narodowe i miêdzynarodowe dni bez papierosa, narodowe programy zdrowia, legislacja ograniczaj¹ca
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
Rycina 2
Samoocena studentów w zakresie umiejêtnoœci udzielenia pacjentowi porady
antytytoniowej.
The students' self-estimation, regarding their ability, to give the patient anti-tobacco
advice.
Czy ka¿dy lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta
o stosunek do palenia?
%
90
82,4
80
70
60
50
40
30
13,1
20
4,5
10
0
1
2
3
Odpowiedzi
1 - Tak - niezale¿nie czy jest to osoba chora czy zdrowa
2 - Nie - lekarz powinien reagowaæ na proœbê tych pacjentów, którzy wykazuj¹ inicjatywê i chêæ do
zaprzestania palenia
3 - Nie - lekarz powinien reagowaæ w przypadku osób chorych, którym palenie szkodzi
Rycina 3
Opinia studentów na temat czy pytanie pacjenta o stosunek do palenia jest powinnoœci¹ lekarsk¹.
The students' opinion whether questioning a patient of his/her attitude towards smoking is doctor's obligation or not.
palenie w miejscach publicznych, zakaz reklamy wyrobów tytoniowych mog¹ pobudzaæ
oraz wzmacniaæ motywacjê do zaprzestania palenia [2].
Znacz¹c¹ rolê w promowaniu mody na
niepalenie przypisuje siê autorytetom, idolom m³odzie¿owym, aktorom, artystom i
dziennikarzom. „Nowe Milenium: Nie palê,
bo lubiê” to szczególny przyk³ad kampanii
spo³ecznej w Polsce z du¿ym zaanga¿owaniem mediów i osób publicznych.
Materia³ i metoda
W badaniu wziê³o udzia³ 245 respondentów – studentów studiów stacjonarnych I, II i III roku Instytutu Pielêgniarstwa PMWSZ w Opolu. Badani wype³nili anonimowo i dobrowolnie ankietê opracowan¹ dla potrzeb
pracy, w której pytano czy w trakcie kszta³cenia licencjackiego i w ramach jakich przedmiotów realizowane
by³y zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu, czy ankietowani
potrafi¹ udzieliæ porady antytytoniowej, czy lekarze powinni pytaæ pacjentów o palenie papierosów oraz jakie
formy promowania niepalenia s¹ zdaniem ankietowanych
najskuteczniejsze.
Wyniki badañ
W badaniu wziê³o udzia³ 220 studentek
(89,9%) i 25 studentów (10,2%). Po³owê
respondentów stanowili studenci w wieku od
20 do 21 lat (51%), 96 studentów (39,2%)
by³o w wieku od 22 do 23 lat, 16 (6,5%) w
wieku od 24 do 25 lat i tylko 8 osób (3,3%)
w wieku od 26 do 27 lat.
Na pytanie czy w trakcie zajêæ na uczelni poruszano zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu 232 osoby (94,7%) odpowiedzia³o
twierdz¹co, natomiast 13 osób (5,3%)
stwierdzi³o, ¿e nie poruszano takiej tematy-
589
Media (TV, radio, prasa, internet)
Zakazy palenia w miejscach publicznych
Podniesienie cen papierosów
Narodowe programy zdrowia
Placówki opieki zdrowotnej
Bilbordy, reklamy
0
20
40
60
80
Rycina 4
Ranking skutecznoœci form promowania niepalenia.
Efficiency ranking of forms of promotion of nonsmoking.
ki (rycina 1).
W pytaniu otwartym studenci mieli mo¿liwoœæ wpisywania przedmiotu, w ramach
którego poruszano zagadnienia dotycz¹ce
nikotynizmu. Wed³ug ankietowanych najczêœciej problematyka palenia tytoniu poruszana by³a w ramach zdrowia publicznego – 114 odpowiedzi (46,5%) i promocji
zdrowia – 100 odpowiedzi (40,8%). Pojedyncze wskazania dotyczy³y interny, podstaw pielêgniarstwa, fizjologii, pediatrii, rehabilitacji, farmakologii, podstawowej opieki zdrowotnej. Odpowiedzi na pytanie nie
udzieli³o 24 (9,8%) respondentów, w tym
4,5% ankietowanych, którzy wczeœniej twierdzili, ¿e problematyka palenia tytoniu by³a poruszana w trakcie zajêæ na uczelni. Zestawienie przedmiotów przedstawia tabela I.
225 studentów (91,8%) twierdzi, i¿ potrafi udzieliæ pacjentowi porady antytytoniowej, natomiast do braku umiejêtnoœci w zakresie poradnictwa antytytoniowego przyzna³o siê 20 studentów (8,2%) (rycina 2).
Ankietowanym zadano pytanie, czy ka¿dy lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta
o stosunek do palenia:
- 202 respondentów (82,4%) udzieli³o
odpowiedzi: tak, niezale¿nie czy jest to osoba chora, czy zdrowa;
- 32 respondentów (13,1%) udzieli³o
odpowiedzi: lekarz powinien reagowaæ na
proœbê tych pacjentów, którzy wykazuj¹ inicjatywê i chêæ do zaprzestanie palenia;
- 11 respondentów (4,5%) udzieli³o odpowiedzi: nie-lekarz powinien reagowaæ w
przypadku osób chorych, którym palenie
590
szkodzi (rycina 3).
Za najskuteczniejsze formy promowania
niepalenia ankietowani uwa¿aj¹:
- promowanie niepalenia w mediach (TV,
radio, prasa, internet) – 179 osób (73,1%)
- zakazy palenia w miejscach publicznych – 41 osób (57,65)
- podniesienie cen papierosów – 94 osoby (38,4%)
- realizacjê narodowych programów
zdrowia – 65 osób (26,5%)
- placówki opieki zdrowotnej – 46 osób
(18,8%)
- bilbordy i reklamy – 3 osoby (1,2%) (rycina 4).
Omówienie wyników
Ze wzglêdu na specyfikê kierunku
kszta³cenia mê¿czyŸni stanowili znikomy
odsetek ankietowanych. Wiêkszoœæ ankietowanych to studenci w wieku od 20 do 21
lat, pochodz¹cy ze œrodowiska wiejskiego.
W trakcie zajêæ na uczelni poruszano
zagadnienia dotycz¹ce nikotynizmu, tylko
nik³y odsetek studentów twierdzi, ¿e w czasie kszta³cenia nie spotka³o siê z t¹ problematyk¹. Problematyka dotycz¹ca palenia
tytoniu realizowana by³a najczêœciej w ramach przedmiotów: zdrowie publiczne i promocja zdrowia. Zaskakuj¹cy jest fakt, ¿e
pojedyncze wskazania dotyczy³y przedmiotów klinicznych, gdzie w etiologii schorzeñ
palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem ryzyka i zagro¿enia, nie zapominaj¹c o dziale
programowym chorób odtytoniowych.
Prawie wszyscy studenci uwa¿aj¹, ¿e s¹
Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
przygotowani do promowania niepalenia,
twierdz¹c, ¿e potrafi¹ udzieliæ pacjentowi
porady antytytoniowej. Tylko nik³y odsetek
badanych potwierdza brak umiejêtnoœci w
tym zakresie.
Znacz¹ca czêœæ badanych uwa¿a, ¿e
lekarz powinien pytaæ ka¿dego pacjenta o
jego stosunek do palenia papierosów; niewielki odsetek badanych twierdzi, ¿e lekarz
powinien zainteresowaæ siê pacjentami wykazuj¹cymi chêæ zerwania z na³ogiem, a tylko pojedyncze osoby wskazuj¹ na fakt, ¿e
lekarz powinien reagowaæ tylko w stosunku
do chorych, którym palenie szkodzi.
Za najskuteczniejsze formy promowania niepalenia ankietowani uwa¿aj¹ promowanie niepalenia w mediach, zakazy palenia w miejscach publicznych, a nawet podniesienie cen papierosów. Zaskakuj¹co niski odsetek badanych przypisuje tê skutecznoœæ narodowym programom zdrowia i placówkom opieki zdrowotnej.
Wnioski
Problematyka dotycz¹ca nikotynizmu
jest realizowana w ramach przedmiotów,
które jako cele g³ówne za³o¿one maj¹ wyposa¿enie studenta w wiedzê na temat zdrowego stylu ¿ycia, potêgowania i ochrony
zdrowia oraz istotnych zagro¿eñ zdrowia
jednostki i spo³eczeñstwa w Polsce.
Studenci wykazuj¹ wysok¹ samoocenê
w zakresie swojego przygotowania do poradnictwa antytytoniowego.
Studenci pielêgniarstwa uznaj¹ du¿¹
rolê lekarzy w ograniczaniu nastêpstw zdrowotnych palenia tytoniu i promowaniu niepalenia twierdz¹c, ¿e ka¿dy lekarz powinien
pytaæ ka¿dego pacjenta o jego stosunek do
palenia papierosów.
Dodatkowo najskuteczniejsze oddzia³ywania edukacyjne w zakresie promowania
niepalenia studenci przypisuj¹ mediom (TV,
radio, prasie, Internetowi) oraz zakazom
palenia w miejscach publicznych.
Piœmiennictwo
1. Górecka D.: Jak pomóc pacjentowi rzuciæ palenie.
Poradnik dla lekarzy. Instytut gruŸlicy i chorób p³uc,
Warszawa, 1991.
2. Górecka D.: Leczenie uzale¿nienia od nikotyny. [W:]
D. Górecka. (red.): Palenie albo zdrowie. Agencja
Wydawniczo-Poligraficzna GIMPO, Warszawa,
1999.
3. Krzemieniecki J.: Uzale¿nienie [cyt. 26.06.2008].
Dostêpny na URL: http://pro-life.pl/_ow/read.php?y
=Sluzba_Zyciu&n=Nikotynizm&a=05_uzaleznienie
4. ¯yjmy w œwiecie wolnym od dymu tytoniowego [cyt.
26.06.2008]. Dostêpny na URL:http://www.psseostrzeszow.pl/index.php?option=com_content&
task=view&id=54&Itemid=2
M. Wojtal i wsp.