Pobierz / Czytaj

WROC£AWSKIE
TOWARZYSTWO
NAUKOWE
R O Z P R A W Y K O M I S J I J Ê Z Y K O W E J XXXVII
PL ISSN 0084-2990
MARCIN POPRAWA
Uniwersytet Wroc³awski
IRENA KAMIÑSKA-SZMAJ JAKO INICJATORKA WROC£AWSKICH
BADAÑ NAD DYSKURSEM PUBLICZNYM
1. Artyku³ ten ma charakter przegl¹dowy, a zarazem okolicznoœciowy1. Celem jego
jest krótka prezentacja powstaj¹cego we wroc³awskiej polonistyce nurtu badañ komunikologicznych2, a przede wszystkim recepcja opracowañ naukowych Profesor Ireny
Kamiñskiej-Szmaj poœwiêconych dyskursowi publicznemu. Tom dedykowany Jubilatce
pozwala wyeksponowaæ dwa syntetyczne spojrzenia: po pierwsze, we wspó³czesnych
analizach dyskursu – powsta³ych zarówno na obszarze lingwistyki, jak i nauk spo³ecznych – propozycje teoretyczne i metodologiczne zaproponowane przez Profesor Irenê
Kamiñsk¹-Szmaj stanowi¹ podstawê wielu odwo³añ naukowych; po drugie – sta³y siê
one Ÿród³em inspiracji dla rozwijaj¹cych siê we Wroc³awiu studiów nad komunikacj¹
spo³eczn¹, prowadzonych przez Jubilatkê, jak i Jej wychowanków i wspó³pracowników.
2. Badania dyskursu publicznego to jedna z ciekawszych propozycji metodologicznych ³¹cz¹cych jêzykoznawstwo z naukami spo³ecznymi, historycznymi i kulturowymi.
Przedmiotem analiz z tego krêgu s¹ przede wszystkim zwi¹zki miêdzy jêzykiem (tekstem) a spo³ecznymi i kontekstowymi warunkami jego u¿ycia i oddzia³ywania. Inspiracj¹ dla wspó³czesnych badañ nad komunikacyjnymi w³aœciwoœciami tekstów i dyskursów by³y g³ównie opracowania o charakterze filozoficznym, semiotycznym i socjologicznym stworzone przez takich klasyków wspó³czesnej humanistyki, jak R. Barthes,
C. Levisa-Strauss, M. Foucault, E. Goffman, U. Eco, P. L. Berger i T. Luckmann czy
J. Habermas3. Ich spojrzenie na semiotyczny i performatywny charakter zmian spo³ecznych, antropologicznych, historycznych i kulturowych dokonuj¹cych siê za pomoc¹
jêzyka na trwa³e wesz³o do kanonu wspó³czesnej nauki o tekœcie (w aspekcie lingwistycznym i tradycyjnym – filologicznym) oraz komunikacji miêdzyludzkiej (opisywa1
Artyku³ ten jest zmienion¹ i rozszerzon¹ wersj¹ tekstu, który zosta³ og³oszony w publikacji elektronicznej: M. P o p r a w a, Wroc³awskie badania nad dyskursem publicznym, [w:] Discourse Analysis Round
Table. Dyskurs w perspektywie akademickiej, red. wersji polskiej: Irina Uchwanowa-Szmygowa, Micha³ Sarnowski, Tomasz Piekot, Marcin Poprawa, Grzegorz Zarzeczny, Miñsk 2010. [http://www.dart.uni.wroc.pl/
pdf/dwpa_pl.pdf].
2
Termin komunikologia – jako ekwiwalent peryfrastycznych okreœleñ nauka o komunikacji, nauka o komunikowaniu, teoria komunikacji, badania nad komunikowaniem i in. z powodzeniem jest wykorzystywany
w naukach spo³ecznych i w dziennikarstwie (m.in. S³ownik terminologii medialnej, red. W. Pisarek, Kraków
2006, s. 100).
3
Szerzej o tym w syntezach akademickich poœwiêconych analizie dyskursu – m.in.: A. Duszak, N. Fairclough (red.), 2008; A. Horolets (red.), 2009; M. A. Paveau, G. E. Sarfati, 2009; B. Witosz, 2009.
10
MARCIN POPRAWA
nej z perspektywy socjologii, psychologii, politologii czy historii idei). „Zwrot”, a nawet
„prze³om lingwistyczny” (m.in. A. Horolets, red., 2009) w naukach o spo³eczeñstwie
i komunikacji – traktowany jako pocz¹tek wspó³czesnej analizy dyskursu – przyczyni³
siê do poszukiwañ w takich obszarach badañ, jak m.in.:
– teksty jako Ÿród³o poznania uniwersalnych procesów zachodz¹cych w sferze w³adzy, ideologii, stosunków spo³ecznych;
– jêzyk jako zbiór stereotypów, mitów i symboli ujawniaj¹cy poczucie to¿samoœci
grup spo³ecznych i pokoleñ;
– zmiany spo³eczne i kulturowe dokonuj¹ce siê za pomoc¹ u¿ycia tekstów i jêzyka;
– zwyczaje i zachowania komunikacyjne (werbalne i niewerbalne) jako sposób manifestowania to¿samoœci kulturowej spo³eczeñstw.
Wiedza na temat komunikacji zaczerpniêta z wielu nauk humanistycznych (m.in.
antropologii kulturowej, psychologii mentalistycznej i spo³ecznej, socjologii oraz historii idei) z powodzeniem jest wykorzystywana równie¿ we wspó³czesnym jêzykoznawstwie polskim (m.in.: A. Duszak 1998; H. Grzmili-Tylutki 2007; I. Kamiñska-Szmaj,
T. Piekot, M. Zaœko-Zieliñska, red., 2006; B. Witosz 2009 i in.). Przyczyni³a siê do tego
kontaminacja wielu metod badañ humanistycznych na u¿ytek analizy i interpretacji
jêzyka w œwietle pragmalingwistyki, etnolingwistyki, kognitywizmu oraz tekstologii
(czyli „wielkich teorii jêzykoznawczych”4 II po³owy XX wieku i pocz¹tku wieku XXI).
W konsekwencji we wspó³czesnej refleksji lingwistycznej wy³oni³a siê perspektywa metodologiczna nazwana przez Stanis³awa Gajdê „orientacj¹ dyskursow¹” (S. Gajda 2005:
13). Pozwala ona g³êbiej poznaæ performatywny i dynamiczny charakter „zdarzeñ i zachowañ komunikacyjnych”, które pojawiaj¹ siê na ró¿nych poziomach relacji spo³ecznych (zarówno w sferze publicznej, jak i codziennej, prywatnej). Wreszcie, studia nad
dyskursem (z ich wariantami metodologicznymi, jak analiza dyskursu, krytyczna analiza dyskursu, analiza konwersacyjna i in.) obrazuj¹ dynamikê najwa¿niejszych dla
nauki o komunikacji perspektyw metaopisu, które wyznaczaj¹ kontinuum: 1. ‘jêzyk –
tekst – komunikacja jako Ÿród³o refleksji o procesach psychologicznych, spo³ecznych
i kulturowych’; 2. ‘procesy psychologiczne, psychologiczne i kulturowe jako Ÿród³o
refleksji nad regu³ami u¿ycia/ funkcjonowania jêzyka i tekstów’).
3. Panuj¹ca we wspó³czesnych badaniach lingwistycznych „moda na dyskurs”,
a w³aœciwie potrzeba interdyscyplinarnych badañ w ramach humanistyki zintegrowanej,
pojawi³a siê tak¿e w dokonaniach wroc³awskiego oœrodka polonistycznego (patrz m.in.
I. Kamiñska-Szmaj, T. Piekot, M. Zaœko-Zieliñska, red., 2006: 13). W tym duchu powsta³y liczne prace poœwiêcone spo³ecznym wymiarom u¿ycia jêzyka i tekstów na obszarze dyskursu publicznego (w jego odmianie politycznej, medialnej i spo³ecznej por.
T. A. van Dijk, 2003). Dotycz¹ one takich centralnych zagadnieñ, jak:
– funkcjonalne i stylistyczne w³aœciwoœci tekstów politycznych powsta³ych w XX
wieku w zmieniaj¹cych siê realiach historyczno-ustrojowych;
– inwentarz strategii zachowañ jêzykowych wykorzystywanych na u¿ytek propagandy politycznej;
– krytyczny wymiar dyskursu publicznego (g³ównie badania poœwiêcone werbalnym i niewerbalnym aspektom perswazji, manipulacji i ideologii);
4
Metaforyczne okreœlenie nawi¹zuj¹ce do tytu³u podrêcznika z zakresu jêzykoznawstwa ogólnego:
M. A. Paveau i G. E. Sarfati (2009).
I. KAMIÑSKA-SZMAJ JAKO INICJATORKA BADAÑ NAD DYSKURSEM PUBLICZNYM
11
– werbalne i niewerbalne (semiotyczne) w³aœciwoœci ró¿nych praktyk dyskursywnych (np. w reklamie, mass mediach i nowych mediach elektronicznych).
Monografie dotycz¹ce wybranym odmianom dyskursu publicznego poœwiêcone s¹
miêdzy innymi: j ê z y k o w i p o l i t y k i (studia zapocz¹tkowane przez I. Kamiñsk¹-Szmaj, 1994, 2001, 2007, a kontynuowane przez H. Sojkê-Mastalerz, 2004;
M. Dawidziak-K³adoczn¹, 2005; A. Dytman-Stasieñko, 2006; M. Poprawê, 2009);
t o ¿ s a m o œ c i p o k o l e n i a w c h o d z ¹ c e g o w d o r o s ³ o œ æ w o kr e s i e p r z e m i a n u s t r o j o w y c h 1 9 8 9 r o k u (K. Biskupska, 2007);
d y s k u r s o w i p r a s o w e m u w r ó ¿ n y c h j e g o o d m i a n a c h (m.in.
ksi¹¿ka T. Piekota, 2006, o wiadomoœciach prasowych czy studium M. Oleksego, 2006,
o w³aœciwoœciach pragmalingwistycznych listu do redakcji) oraz s t r a t e g i o m k om u n i k a c y j n y m i f o r m o m g a t u n k o w y m w y k o r z y s t y w an y m p r z e z p u b l i c r e l a t i o n s (J. Widerski, 2010). Dodaæ nale¿y, ¿e wymienione opracowania naukowe w wiêkszoœci s¹ efektem przewodów doktorskich prowadzonych pod opiek¹ promotorsk¹ Profesor Ireny Kamiñskiej-Szmaj.
4. Prekursorskie badania nad dyskursem publicznym we wroc³awskiej polonistyce
zosta³y podjête przez Irenê Kamiñsk¹-Szmaj. W krêgu prac wroc³awskiej lingwistki,
poœwiêconych g³ównie ró¿nym typom jêzyka polityki w XX wieku, mo¿na wyró¿niæ
kilka centralnych zagadnieñ problemowych, które obejmuj¹ m.in.:
– syntezê strategii zachowañ jêzykowych wykorzystywanych w propagandzie dwudziestolecia miêdzywojennego, w okresie PRL-u oraz po prze³omie politycznoustrojowym w 1989 roku (monografie z lat 1994, 2001, 2007 omawiane poni¿ej)5;
– rozwa¿ania dotycz¹ce wp³ywu kultury politycznej na dobór strategii zachowañ
komunikacyjnych wykorzystywanych przez nadawców tekstów politycznych6;
– próbê uporz¹dkowania terminów i obszarów badañ nad perswazj¹, propagand¹
i manipulacj¹7;
– badania poœwiêcone agresji jêzykowej w ¿yciu publicznym, ze szczególnym
uwzglêdnieniem inwektywy politycznej jako nadu¿ywanej w walce politycznej
strategii zachowañ jêzykowych.
Zainteresowania polskich lingwistów perswazyjnym i manipulacyjnym charakterem
tekstów politycznych – g³ównie inspirowane studiami autorstwa Walerego Pisarka
(1976), Micha³a G³owiñskiego (1992) i Jerzego Bralczyka (2001 i wyd. wczeœniejsze)
– wzbogaca monografia Kamiñskiej-Szmaj pt. Judzi, zohydza, ze czci odziera. Jêzyk
propagandy politycznej w prasie 1919–1923 (Wroc³aw 1994). Autorka ukazuje w tej
pracy, powsta³ej na materiale prasy miêdzywojennej, a wiêc w okresie odzyskania niepodleg³oœci i burzliwych dyskusji ideologicznych poœwiêconych koncepcjom ustrojowym Polski, pragmalingwistyczne uniwersalia strategii zachowañ jêzykowych wykorzy5
Tak¿e: I. K a m i ñ s k a - S z m a j, Jêzyk propagandy politycznej w II Rzeczypospolitej, „Poradnik
Jêzykowy” 2008, z. 8
6
Np.: I. K a m i ñ s k a - S z m a j, Co to jest kultura polityczna?, [w:] Jêzyk a Kultura t 11. Jêzyk
polityki a wspó³czesna kultura polityczna, red. J. Anusiewicz i B. Siciñski, Wroc³aw 1994; I. K a m i ñ s k a
- S z m a j, Jêzyk polityki na tle przemian kulturowych, [w:] Jêzyk a Kultura t. 20. Tom jubileuszowy, red.
A. D¹browska, Wroc³aw 2008; Cz³owiek zwierzêciem politycznym, „Jêzyk a Kultura” T. XV. Opozycja” homo
– Animals” w jêzyku i w kulturze, red. A. D¹browska, Wroc³aw 2003.
7
I. K a m i ñ s k a - S z m a j, Propaganda – perswazja – manipulacja – próba uporz¹dkowania
pojêæ, [w:] Manipulacja w jêzyku, red. P. Krzy¿anowski i P. Nowak, Lublin 2004.
12
MARCIN POPRAWA
stywanych na u¿ytek propagandy. Irena Kamiñska-Szmaj opisuje perswazyjny i manipulacyjny wymiar polemiki prasowej, która w czasie jej bezpoœredniego oddzia³ywania
konceptualizowa³a wiele problemów spo³ecznych opisywanego okresu, a tak¿e oddawa³a atmosferê sporów politycznych i aktów agresji jêzykowej charakterystycznych dla
okresu II Rzeczypospolitej. W monografii tej – ukazuj¹cej performatywny charakter
tekstów wykorzystywanych do nak³aniania, pobudzaj¹cych do prowadzenia sporów
o charakterze ideologicznym – ukazane zosta³y zjawiska mieszcz¹ce siê tak¿e wspó³czeœnie w perspektywie badañ utrzymanych w duchu krytycznej analizy dyskursu (por.
m.in. T. A. van Dijk 2003; A. Duszak i N. Fairclough 2008; A. Horolets 2008). Chodzi m.in. o funkcjê stereotypów w walce politycznej, które s³u¿¹ do rozbudzania spolaryzowanych stanowisk œwiatopogl¹dowych (K. Skar¿yñska 1999, 2001; K. O¿óg
2006), ale s¹ tak¿e przyk³adem „mowy nienawiœci” (L. Nijakowski 2008), a wiêc zjawisk negatywnych z punktu widzenia etyki komunikacji. Najciekawsze z poczynionych
w pracy ustaleñ ukazuj¹ siê pewne uniwersalia jêzyka polityki, które znajduj¹ tak¿e swe
potwierdzenie w praktykach wspó³czesnego dyskursu publicznego. S¹ nimi:
I. obrazowanie rzeczywistoœci za pomoc¹ dychotomicznego wartoœciowania MY –
ONI;
II. autoprezentacja polityczna z towarzysz¹c¹ jej deprecjacj¹ przeciwnika politycznego;
III. wielog³osowoœæ, polifonicznoœæ, stylistyczna wariantywnoœæ dyskursu politycznego, która jest efektem zró¿nicowania zaplecza propagandowego i ideologicznego uczestników („aktorów”, podmiotów) komunikacji politycznej;
IV. sk³onnoœæ nadawców komunikatów propagandowych do pos³ugiwania siê jêzykiem prostym, barwnym, czytelnym w odbiorze, a jednoczeœnie kreatywnym ze wzglêdu na wystêpowanie w nim ustabilizowanych konstrukcji metaforycznych;
V. pogoñ za sukcesem politycznym (wyborczym), któremu towarzyszy niski poziom kultury politycznej, czêsto tak¿e ujawniaj¹cy siê wulgaryzacj¹ jêzyka;
VI. ostra polaryzacja pogl¹dów, w wyniku której powstaj¹ negatywne wzorce zachowañ jêzykowych (m.in. k³ótnia, inwektywa i wypowiedŸ znies³awiaj¹ca).
Bardzo ciekawe okazuj¹ siê podobieñstwa miêdzy wspó³czesnymi tendencjami
w zakresie wypowiedzi politycznej a przyk³adami opisanymi przez Irenê Kamiñsk¹Szmaj na materiale prasy dwudziestolecia. Przyk³adem dla takich porównañ niech bêdzie przywo³any w monografii opis relacji z obrad Sejmu z 1923 roku:
„Ka¿de niemal posiedzenie sejmowe koñczy siê burd¹, wyprawian¹ przy akompaniamencie bicia
w pulpity, wœród wrzasków, które by³yby mo¿e na miejscu w karczmie, ale nie s¹, nie mog¹ byæ na
miejscu i nie powinny byæ tolerowane w œwi¹tyni prawa, jak¹ jest Sejm […]”.
Ten krótki fragment relacji prasowej z tygodnika „Piast” (5 VIII 1923; za: I. Kamiñska-Szmaj 1994, s. 217) – oddaj¹cy charakter polemiki politycznej w dwudziestoleciu miêdzywojennym – móg³by byæ z pewnoœci¹ uzupe³niany i wspó³czesnymi przyk³adami antagonistycznych zachowañ polityków (znanymi choæby z parlamentu, polemiki prasowej, debaty telewizyjnej, a nawet politycznej komunikacji internetowej).
Opisane przez Profesor Kamiñsk¹-Szmaj strategie zachowañ jêzykowych wykorzystywane na u¿ytek propagandy politycznej w miêdzywojniu znajduj¹ swe odzwierciedlenie tak¿e w rozprawach poœwiêconych wspó³czesnemu dyskursowi publicznemu.
W monografii S³owa na wolnoœci (Wroc³aw 2001) pokazany zosta³ zwi¹zek miêdzy
przekszta³ceniami ustrojowymi w Polsce, które dokona³y siê po 1989 roku, a jêzykiem
I. KAMIÑSKA-SZMAJ JAKO INICJATORKA BADAÑ NAD DYSKURSEM PUBLICZNYM
13
debaty publicznej. Wroc³awska badaczka analizuje rozmaite typy wspó³czesnego dyskursu publicznego: pokazuje m.in. ideologiczne wyposa¿enie tekstów medialnych podejmuj¹cych dyskusje na tematy spo³eczne, œwiatopogl¹dowe i polityczne. Ponadto
w pracy opisana zosta³a retoryka towarzysz¹ca sporom o wa¿ne wartoœci dotycz¹ce narodowej to¿samoœci, historii oraz symboliczny wymiar konfliktów spo³ecznych, których
przyczyn¹ jest konfrontacja zaw³aszczonych przez ideologiê punktów widzenia (np.
dyskusje na temat stosunków politycznych i narodowych polsko-¿ydowskich). Pragmalingwistyczny wymiar wa¿nych dla dyskursu polityki zachowañ aktorów politycznych
zosta³ opisany na przyk³adzie nowych – po roku 1989 – rytua³ów komunikacyjnym (jak
np. debaty sejmowe, wiece i kampanie wyborczy czy nawet nieskrêpowanego cenzur¹
humor i dowcip polityczny).
Zwieñczeniem d³ugoletnich badañ Profesor Ireny Kamiñskiej-Szmaj nad jêzykiem
polityki jest ksi¹¿ka Agresja jêzykowa w ¿yciu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1919–2000 (Wroc³aw 2007). Autorka w tej pracy pokazuje funkcjonowanie jêzyka
propagandy politycznej na tle zmieniaj¹cego siê w XX wieku w Polsce modelu komunikowania siê rz¹dz¹cych z rz¹dzonymi (efektem tego przegl¹du jest porównawczy opis
trzech wa¿nych, aczkolwiek ró¿ni¹cych siê kontekstem oddzia³ywania historycznego,
kulturowego i ustrojowego, okresów komunikacji politycznej).
G³ównym zainteresowaniem badawczym okazuje siê inwektywa polityczna – jako
przejaw agresji w ¿yciu publicznym oraz uniwersalna kategoria jêzykowa walki o w³adzê. Irena Kamiñska-Szmaj pokazuje na tle materia³u wyekscerpowanego z prasy, debat sejmowych, wypowiedzi telewizyjnych i przemówieñ polityków narzêdzia pragmalingwistycznej, stylistycznej i tekstowej analizy wypowiedzi obraŸliwych, ujawniaj¹c
ideologiczny, aksjologiczny i emocjonalny wymiar polemik, które towarzyszy³y wa¿nym sporom o kszta³t pañstwa, to¿samoœæ ideologiczn¹ i narodow¹ na przestrzeni poprzedniego stulecia. Niezwykle istotny – i chyba najwa¿niejszy dla spo³ecznego oddzia³ywania za pomoc¹ tekstów – okazuje siê intertekstualny charakter inwektyw (wiêcej na
ten temat w artykule: I. Kamiñska-Szmaj, Wyrazy obraŸliwe w intertekstualnej przestrzeni, „Poradnik Jêzykowy” 2005), które staj¹ siê nie tylko znakiem sporów publicznych danego czasu, ale przede wszystkim utrwalaj¹ siê jako symbole, skrzydlate s³owa
i cytaty w ogólnej przestrzeni komunikowania masowego oraz w uzusie.
5. Na koniec warto dodaæ, ¿e wroc³awski nurt badañ nad dyskursem publicznym,
inspirowany wieloma pracami i opiek¹ naukow¹ Profesor Ireny Kamiñskiej-Szmaj,
znajduje swe prze³o¿enie w sferze integracji œrodowiska naukowego podejmuj¹cego
interdyscyplinarne studia nad komunikacj¹ spo³eczn¹. ¯ywym przyk³adem tych dzia³añ
jest powstaj¹ca seria wydawnicza „Oblicza Komunikacji”, w której ukaza³y siê tomy:
Perspektywy badañ nad tekstem, dyskursem i komunikacj¹ (2006); Ideologie w s³owach
i obrazach (2008); Ideologie codziennoœci (2009). Podejmuje ona takie tematy z zakresu komunikacji spo³ecznej, jak: metodologia badañ nad komunikacj¹, problem mediatyzacji i ideologizacji rzeczywistoœci spo³ecznej za pomoc¹ jêzyka i innych kodów semiotycznych, a tak¿e analiza deskryptywna i refleksyjna zjawisk perswazji i manipulacji
zachodz¹cych w ró¿nych praktykach i odmianach dyskursów.
14
MARCIN POPRAWA
BIBLIOGRAFIA
B i s k u p s k a K., 2007, Postkomunizm jako kategoria prze¿ywana w dyskursie m³odych Polaków.
Obraz rzeczywistoœci spo³ecznej koñca PRL i III RP, Wroc³aw [niepublikowana rozprawa doktorska].
B r a l c z y k J., 2001, O jêzyku polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesi¹tych, Warszawa.
D a w i d z i a k - K ³ a d o c z n a M., 2005, „Cherlacy z sercem oziêb³ym…”. Jêzyk pism i mów
Józefa Pi³sudskiego, £ask.
D i j k van T. A., 2003, Dyskurs polityczny i ideologia, „Etnolingwistyka”. T. 15.
D u s z a k A., 1998, Tekst, dyskurs, komunikacja miêdzykulturowa, Warszawa.
D u s z a k A., F a i r c l o u g h N. (red.) 2008, Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne
podejœcie do komunikacji spo³ecznej, Kraków.
D y t m a n - S t a s i e ñ k o A., 2006, Œwiêto zaw³aszczonych znaczeñ. 1 Maja w PRL. Ideologia,
rytua³, jêzyk, Wroc³aw.
G a j d a S., 2005, Tekst/dyskurs oraz jego analiza i interpretacja, [w:] Wspó³czesne analizy dyskursu.
Kognitywna analiza dyskursu a inne metody badawcze, Rzeszów 2005.
G ³ o w i ñ s k i M., 1992, Nowomowa po polsku, Warszawa.
G r z m i l i - T y l u t k i H., 2007, Gatunek w œwietle francuskiej teorii dyskursu, Kraków.
H o r o l e t s A., Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, Warszawa 2009.
K a m i ñ s k a - S z m a j I., P i e k o t T., P o p r a w a M. (red.), 2008, Oblicza Komunikacji.
Ideologie w s³owach i obrazach, Wroc³aw.
K a m i ñ s k a - S z m a j I., P i e k o t T., P o p r a w a M. (red.), 2009, Oblicza Komunikacji.
Ideologie codziennoœci, Wroc³aw.
K a m i ñ s k a - S z m a j I., P i e k o t T., Z a œ k o - Z i e l i ñ s k a M. (red.), 2006, Oblicza
komunikacji 1. Perspektywy badañ nad tekstem, dyskursem i komunikacj¹, Kraków.
N i j a k o w s k i L., 2009, Mowa nienawiœci w œwietle teorii dyskursu, [w:] Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, Warszawa.
O l e k s y M., 2006, List do redakcji – kszta³towanie siê gatunku w perspektywie pragmalingwistycznej, Wroc³aw [niepublikowana rozprawa doktorska]
O ¿ ó g K., 2006, Pauperyzacja jêzyka wspó³czesnej polityki, „LingVaria” t. I.
P a v e a u M. A., S a r f a t i G. E., 2009, Wielkie teorie jêzykoznawcze. Od jêzykoznawstwa historyczno-porównawczego do pragmatyki, prze³. I. Piechnik, Kraków.
P i e k o t T., 2006, Dyskurs polskich wiadomoœci prasowych, Kraków.
P i s a r ek W., 1976, Jêzyk s³u¿y propagandzie, Kraków;.
P o p r a w a M., 2009, Telewizyjne debaty polityków jako przyk³ad dyskursu publicznego, Kraków.
S k a r ¿ y ñ s k a K. (red.), 1999, Psychologia polityczna, Poznañ.
S k a r ¿ y ñ s k a K., 2001, Jak porozumiewaj¹ siê politycy: jêzyk ostrych kategoryzacji; psychologiczne przyczyny i konsekwencje, [w:] Zmiany w publicznych zwyczajach jêzykowych, red. J. Bralczyk, K. Mosio³ek-K³osiñska, Warszawa 2001.
S o j k a - M a s t a l e r z H., 2004, Rusini czy Ukraiñcy? Jêzykowy obraz nacji ukraiñskiej w prasie
polskiej (1918-1939), Wroc³aw.
W i t o s z B., 2009, Dyskurs i stylistyka, Katowice.
IRENA KAMIÑSKA-SZMAJ AS A FOUNDER OF PUBLIC DISCOURSE STUDIES
AT THE UNIVERSITY OF WROC£AW
Summary
The purpose of this paper is to present public discourse studies conducted at the Faculty of Polish Philology of the University of Wroc³aw. At the same time, it is an occasional paper summarizing the most important achievements of Professor Irena Kamiñska-Szmaj in political communication studies, as well as synthesizing her contribution to this research area.