gliwice ostropa - Biuletyn Informacji Publicznej Muzeum

Trasa Główna
oraz srebrne monstrancja i cyborium z połowy XVII w.,
z napisem wotywnym donatora ks. Jerzego Gierczucha.
W kościele zachowała się masywna skrzynia dębowa
z XVII w. (lub starsza), wykonana z jednego kloca drewna, obita żelaznymi listwami oraz kropielnica kamienna
(uszkodzona), zapewne z XVIII w.
OTOCZENIE KOŚCIOŁA
Wokół kościoła znajdował się cmentarz parafialny, na
którym pochowani byli m.in. miejscowi proboszczowie.
Całość otoczona była późnogotyckim murem z dwiema
bramami – obecnie w stanie szczątkowym – przy których umieszczone zostały stacje Męki Pańskiej, będące
wotami parafian za ocalenie wioski od klęsk żywiołowych z końca XVII w. lub początku XVIII w. (jedna z nich
została odnowiona w 2002 r.).
• Fragment polichromii.
brego i złego drzewa.
Niestety nie można obecnie oglądać w kościele oryginalnych ołtarzy. Ołtarz główny pochodził z lat 16671668, odnawiany był w 1860 r. – w kościele znajduje się
jedynie jego konstrukcja. Ołtarz zdobiły dwa obrazy
miejscowych artystów: Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i Wniebowzięcia Matki Bożej. Szczyt ołtarza wieńczyła figura św. Jerzego na koniu, przebijającego lancą
smoka. W ołtarzach bocznych umieszczone były obrazy: w lewym, z fundacji Grzegorza i Magdaleny Holy
z 1646 r., złożenie Chrystusa do grobu (po boku figury
dwóch aniołów i Michała Archanioła w zwieńczeniu),
w prawym – z fundacji Stanisława Czarnego z 1640 r.
– płaskorzeźba Trójcy Świętej, z rzeźbami aniołów po
bokach. Elementy ołtarzy głównego i XVII-wiecznej
ambony znajdują się obecnie w pracowni konserwatorskiej Muzeum Zamkowego w Pszczynie.
Część wyposażenia świątyni, m.in. barokowa chrzcielnica w kształcie wieży, wykonana z drewna i złocona,
jest na wyposażeniu nowego ostropskiego kościoła
parafialnego. Z kolei w Muzeum Diecezjalnym w Opolu
znajdują się w depozycie: srebrny relikwiarz św. Anny
z 1511 r. z warsztatu wrocławskiego złotnika Heideckera,
Pętla Gliwicka
ŚLĄSKIE
LOKALIZACJA
Adres: ul. Piekarska 13, 44-151 Gliwice Ostropa.
JAK DOJECHAĆ
50°17´03,7˝N 18°35´49,4˝E
Dojazd z centrum Gliwic drogą wylotową na
Kędzierzyn-Koźle (ul. Daszyńskiego). W Ostropie skręt w prawo w ul. Geodetów, a następnie
w lewo w ul. Piekarską. Przy kościele jest możliwość zatrzymania się samochodem.
BIBLIOGRAFIA
Przystanek komunikacji miejskiej
Die Bau- und die Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, bearb.
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 6: Województwo katowickie,
z. 5: Powiat gliwicki, Warszawa 1966.
Dworzec PKP ok. 7 km.
Kościoły diecezji gliwickiej. Nasze dziedzictwo, T. 1, [Gliwice 2011].
Kościół św. Jerzego w Gliwicach Ostropie, folder Parafii Ducha Świętego
w Gliwicach Ostropie, [Gliwice, 2005].
Konieczny A., Sprawozdanie z badań dendrochronologicznych
zabytkowych kościołów w województwie śląskim przeprowadzonych
w 2008 roku, w: Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego,
T. 1: Odkrycia. Badania. Konserwacje, pr. zb. pod red. G. Bożek, Katowice
2009, s. 95-126.
Otwarcie kościoła na indywidualne zgłoszenia,
tel. 32 234 82 26.
Kontny I., Dekoracje malarskie kościołów górnośląskich na terenie
województwa katowickiego, w: Teki Krakowskie IX, Kraków 1999.
Kościół pw. św. Jerzego Ostropa. Monografia, „Spotkanie z zabytkiem”,
nr 1: 2008, Gliwice 2008.
Malowidła kościoła św. Jerzego Ostropa, „Spotkanie z zabytkiem”,
nr 4: 2011, Gliwice 2011.
Kreis A., Z drewna ciosane. Drewniana architektura sakralna
w województwie śląskim, Chorzów 2004
NAJBLIŻSZE OBIEKTY
Osiem wieków Ostropy – przeszłość osady – historia parafii – czasy obecne,
pr. zb. pod red. P. Góreckiego, Gliwice-Ostropa 2007.
Rocznik Diecezji Gliwickiej 2012, Gliwice 2012.
I. Kontny, Wszetecznica Babilonu, w: http://www.scdk.pl/new/index.
php?option =com_content&view=article&id=843:wszetecznica-babilon
u&catid=7:sztuka&Itemid=12.
Opracowanie: Bożena Kubit, Muzeum w Gliwicach
Redakcja serii: Przemysław Nocuń, Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny
w Chorzowie”
Zdjecia: Antoni Kreis, Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”
Projekt graficzny serii: Agata Sobczyk
1 h 40 min
7,8 km
• SIERAKOWICE
Kościół pw. św. Katarzyny
Aleksandryjskiej
55 min
5,2 km
• GLIWICE OSTROPA
Dawny kościół parafialny
pw. św. Jerzego
• SMOLNICA
Kościół cmentarny
pw. św. Bartłomieja
GLIWICE OSTROPA
DAWNY KOŚCIÓŁ PARAFIALNY
PW. ŚW. JERZEGO
HISTORIA PARAFII I KOŚCIOŁA
Wieś Ostropa, przez wieki ściśle związana z pobliskimi
Gliwicami, a od 1975 r. stanowiąca dzielnicę miasta, po
raz pierwszy została wymieniona w dokumencie z 1286 r.
Parafia w Ostropie istniała już z pewnością w 1335 r., kiedy
to została ujęta w wykazach kościelnych, a pierwszy kościół wzmiankowany był w dokumentach z 1340 r. Został
on spalony w czasie wojen husyckich w latach 1430-1433.
Wkrótce kościół odbudowano, co odnotowane zostało
w spisie kościelnym z 1447 r. Około 1640 r. przeprowadzono gruntowny remont świątyni oraz dodano ołtarz
boczny pw. Trójcy Świętej fundacji Stanisława Czarnego.
W 1643 r. kościół został częściowo spalony przez Szwedów i w 1667 r. odbudowany. Z tego czasu (1667-1668)
pochodzi także polichromia zachowana do dzisiaj. Świątynię poświęcono w 1719 r. dedykując ją nie tylko św. Jerzemu, ale także św. Karolowi Boromeuszowi.
Starszą od kościoła jest usytuowana od zachodu wieża,
której konstrukcja – jak wynika z badań dendrochronologicznych – wzniesiona została z drewna dębowego
i jodłowego z lat 1541-1544, natomiast iglica z drewna jodłowego z 1543-1544.
Przez wieki kościół był wielokrotnie odnawiany, m.in.
gruntowny remont przeprowadzono w latach 1874-1887,
a w 1908 r. pokryto go nowym dachem z blachy cynkowej.
W połowie XVII w. Ostropa utraciła samodzielność kościelną stając się filią parafii Wszystkich Świętych w Gliwicach. Stan taki trwał do 1807 r., kiedy to erygowano
samodzielną parafię w Ostropie. Kościół pw. św. Jerzego
użytkowany był jako parafialny do 1926 r., tj. do czasu
budowy nowej, większej murowanej świątyni pw. Ducha Świętego. Od tego czasu przestał być użytkowany
i z roku na rok popadał w coraz większe zapomnienie.
W latach 70. XX w. zostały przeprowadzone prace konserwatorskie, podczas których m.in. odtworzono stromy
dach i odsłonięto fragmenty starej barokowej polichromii. Jednak brak użytkowania i szkody górnicze (zwłaszcza osuwanie się skarpy terenowej) powodowały postępujące niszczenie obiektu. Ostatni kapitalny remont
konstrukcji kościoła przeprowadzono w latach 20082009, w czasie którego m.in. do pozłoconej kuli wieńczącej wieżę włożono aktualne informacje jako świadectwa
Trasa Główna
czasu. Z kolei w latach 2012-2013 odnowione zostało
całe prezbiterium (w tym przeprowadzono konserwację malowideł) oraz zostały odkryte i zakonserwowane
malowidła na ścianie tęczowej od strony nawy. Ponadto odnowiono drzwi wejścia bocznego z malowidłem
Chrystusa Dobrego Pasterza. Planowane są kolejne prace konserwatorskie, których celem jest przywrócenie
dawnej pełnej świetności świątyni.
OPIS KOŚCIOŁA
• Prezbiterium kościoła.
• Polichromie w nawie kościoła.
Kościół pw. św. Jerzego jest orientowany. Prezbiterium
wraz z dostawioną od północy zakrystią jest murowane, o formie późnogotyckiej, z zewnątrz oskarpowane,
całość otynkowana. Prezbiterium zbudowane jest na
planie kwadratu, zamknięte trójbocznie. Z tego samego
1667 r. pochodzi drewniana nawa, zbudowana na planie
prostokąta, szersza i wyższa od prezbiterium. Nawa jest
konstrukcji zrębowej, zbudowana z drewna jodłowego
na ceglanej podmurówce, ze ścianami krytymi gontem.
Dachy nawy i prezbiterium są wysokie, strzeliste, kryte gontem, dwukalenicowe, dwuspadowe, przy czym
dach prezbiterium przechodzi nad apsydą w trzypołaciowy. Zakrystia jest nakryta gontowym daszkiem dwuspadowym. Na kalenicy dachu nawy umieszczona jest
XIX-wieczna ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę,
z latarnią zwieńczoną hełmem cebulastym.
Okna nawy – występujące tylko od południa - są prostokątne, a w prezbiterium prostokątne zamknięte u góry
łukiem. W prezbiterium od wschodu występuje małe
okienko w kształcie czteroliścia. Na ścianie południowej
nawy znajduje się wejście boczne z niewielkim przedsionkiem.
Od zachodu do nawy dostawiona jest kwadratowa
wieża o konstrukcji słupowej, zbudowana z drewna
dębowego i jodłowego. Wieża jest wysoka, wielokondygnacyjna, o ścianach pochyłych obitych gontem,
z nadwieszoną izbicą szalowaną deskami ozdobnie wyciętymi w dolnej części. Zwieńczona jest hełmem namiotowym krytym gontem, z pozłoconą kulą i krzyżem.
Nad wejściem znajduje się niewielki daszek pulpitowy
kryty gontem.
Wejścia do nawy - od zachodu główne, od południa
boczne - są z profilowanymi odrzwiami zamkniętymi
łukami w ośli grzbiet. W nadprożu wejścia południoPętla Gliwicka
wego znajduje się data budowy „1667”, a na drzwiach
zachowało się malowidło z przedstawieniem Chrystusa
Dobrego Pasterza oraz dawne okucia i zamek. Z kolei
późnogotycki portal z prezbiterium do zakrystii jest
ostrołukowy, z drzwiami obitymi blachą i z zamkiem zapewne z drugiej połowy XVII w.
Pod posadzką prezbiterium kościoła pochowano
w 1816 r. pierwszego nowożytnego proboszcza Ostropy, ks. Josepha Wichera.
W nawie strop jest płaski, a w prezbiterium sklepienie
krzyżowo-kolebkowe z trzema lunetami nad apsydą.
Tęcza między nawą a prezbiterium jest murowana,
zwieńczona łukiem, a belka tęczowa jest z późnogotyckim profilowaniem i datą „1646”. Na belce umieszczony był krucyfiks barokowy z 1668 r., będący obecnie
w konserwacji, z rzeźbami Matki Boskiej Bolesnej i św.
Jana Ewangelisty.
Na zachodnim końcu nawy znajduje się chór muzyczny,
drewniany, oparty na dwóch żeliwnych słupach z końca
XIX w., odlanych w gliwickiej hucie.
Ściany kościoła pokryte są barwną polichromią. Najstarsze odkryte do tej pory fragmenty znajdują się na
ścianie tęczowej, a pochodzą z XVII w. Są to trzy sceny
figuralne z Apokalipsy św. Jana: po prawej przedstawienie „Wielkiej nierządnicy”, centralnie adoracja Krzyża,
a po lewej scena Śmierci w dniu ostatecznym.
Północna ściana nawy ozdobiona jest polichromią z lat
1667-1668, przemalowaną i uzupełnioną przez Jakuba
Potzmielera w 1884 r. Została ona wykonana na wzór
litografii książkowych i innych wzorów ikonograficznych z XVI w. Znajdują się tam sceny Męki Pańskiej, rozmieszczone w trzech, oddzielonych pasami, rzędach.
W dolnym rzędzie występują sceny: Ostatnia Wieczerza, Chrystus w Ogrójcu, Chrystus przed Arcykapłanem,
Pojmanie; w środkowym: Biczowanie, Cierniem ukoronowanie, Ukrzyżowanie; w górnym rzędzie: Ecce Homo,
Chusta św. Weroniki, Przybicie do Krzyża, Podniesienie
Krzyża; Zmartwychwstanie.
W prezbiterium zachowana jest częściowo polichromia
z XIX w. Są to fragmenty scen: Ostatnia Wieczerza, Sąd
Ostateczny, sceny z Ewangelii św. Łukasza, a na sklepieniu fragmenty przedstawień postaciowych. Z kolei na
łuku tęczowym występuje ciekawe przedstawienie do-