D - Sąd Apelacyjny w Białymstoku

Sygn.akt III AUa 303/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 września 2013r.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski
Sędziowie: SO del. Piotr Prusinowski (spr.)
SA Bożena Szponar - Jarocka
Protokolant: Agnieszka Charkiewicz
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 września 2013 r. w B.
sprawy z odwołania H. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.
o prawo do emerytury
na skutek apelacji wnioskodawcy H. W.
od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 grudnia 2012 r.
sygn. akt IV U 3132/12
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
Olsztynie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.
Sygn akt III AUa 303/13
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 6 listopada 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił wnioskodawcy H. W. prawa
do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm.) wskazując, iż wnioskodawca nie udowodnił na dzień 1 stycznia
1999 r. stażu pracy: wymagany 25 lat oraz 15 lat pracy w warunkach szczególnych, a ponadto pozostaje w zatrudnieniu.
Od powyższej decyzji wnioskodawca złożył odwołanie domagając się zmiany zaskarżonej decyzji, gdyż jego zdaniem
spełnia on wszystkie przesłanki do przyznania emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.
W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. podtrzymał swoje dotychczasowe
stanowisko i wniósł o oddalenie odwołania.
Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 28 grudnia 2012 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił,
że wnioskodawca w dniu składania wniosku o emeryturę, jak również na datę wydania zaskarżonej decyzji oraz na
dzień orzekania pozostawał w stosunku pracy z Jednostką Wojskową nr (...) w G. (umowa o pracę została zawarta
w dniu 1 sierpnia 2011 r.). W rezultacie Sąd pierwszej instancji stwierdził, że zaskarżona decyzja ZUS odpowiada
prawu. Wnioskodawca nie rozwiązał łączącego go stosunku pracy. Zgodnie z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm.) jednym z
warunków nabycia prawa do emerytury jest rozwiązanie stosunku pracy. W konsekwencji Sąd Okręgowy w Olsztynie
oddalił odwołanie.
Apelację złożył wnioskodawca. Wskazał, że Sąd nie oceniał, czy zostały spełnione warunki stażowe –
legitymowanie się na dzień 1 stycznia 1999 r. 25 letnim stażem składkowym i nieskładkowym, jak również
przepracowanie 15 lat w szczególnych warunkach. Podkreślił, że od dnia 1 stycznia 2013 r. przepis art. 184 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS nie uzależnia prawa do emerytury od wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy. Z
uwagi na zgłoszone zarzutu skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie prawa do emerytury.
Sąd Apelacyjny zważył:
Apelacja jest zasadna, choć jednocześnie należy podkreślić, że Sąd pierwszej instancji wydając wyrok nie naruszył
prawa. Zrozumienie tego paradoksu wymaga uwzględnienia, że wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie został wydany
w dniu 28 grudnia 2012 r., a od dnia 1 stycznia 2013 r. ustawodawca zmodyfikował treść przepisu art. 184 ust
1 ustawy emerytalnej. Analiza przepisów kodeksu postępowania cywilnego nie daje jednoznacznej odpowiedzi w
zakresie tego na jaką datę badać spełnienie przesłanek warunkujących prawo do świadczeń z zakresu ubezpieczenia
społecznego. Może się wydawać, że skoro w postępowaniu odrębnym nie zmodyfikowano reguły wyrażonej w przepisie
art. 316 § 1 k.p.c., to sąd wydając wyrok, powinien uwzględnić stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.
Pogląd ten nie jest już tak oczywisty, gdy uwzględni się specyfikę spraw ubezpieczeniowych, a w szczególności to, że
postępowanie przed sądem ubezpieczeń społecznych ma wymiar kontrolny. Polega on na ocenie prawidłowości decyzji
organu rentowego. Autonomiczność postępowania administracyjnego sprawia, że punktem odniesienia dla sądu
powinien być czas, w którym wydano decyzję kształtującą prawo ubezpieczonego. Orzecznictwo Sądu Najwyższego,
uwzględniając tą zależność, przyjęło, że przepis art. 316 § 1 k.p.c. nie ma zastosowania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. W tym kontekście należy odczytywać zapatrywanie, sąd dokonuje oceny legalności decyzji
rentowej według stanu prawnego istniejącego w dacie jej wydania. Zmiana stanu prawnego w toku postępowania
sądowego uprawnia osobę zainteresowaną do złożenia nowego wniosku o przyznanie świadczenia emerytalno –
rentowego (Wyrok SN z 3.12.1998 r., II UKN 341/98, OSNAPIUS Nr 2/2000, poz. 72, wyrok SN z 7.02.2006 r., I UK
154/05, LEX Nr 272581). Sąd Najwyższy również w wielu rozstrzygnięciach podkreślał, że powstanie niezdolności do
pracy (albo zmiana stopnia tej niezdolności) po wydaniu decyzji przez organ rentowy nie może stanowić podstawy
do zmiany decyzji przez sąd w przedmiocie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (Wyrok SN z 20.05.2004
r., II UK 395/03, OSNP Nr 3/2005, poz. 43, wyrok SN z 12.01.2005 r., I UK 93/04, OSNP Nr 16/2005, poz. 254,
wyrok SN z 25.01.2005 r., I UK 152/04, OSNP Nr17/2005, poz. 273, wyrok SN z 13.09.2005 r., I UK 382/04,
LEX Nr 276245, wyrok SN z 16.05.2008 r., I UK 385/07, OSNP Nr 17-18/ 2009, poz. 240). Dokonując przeglądu
orzecznictwa należy jednak zauważyć, że Sąd Najwyższy niekiedy odstępował od wyżej wskazanej reguły. Dotyczyło
to sytuacji, gdy w trakcie postępowania doszło do zmiany okoliczności faktycznych. W wyroku z dnia 10 marca 1998
II UKN 555/97, OSNPAIUS Nr 5/1999, poz. 181, argumentował, że jeżeli jedyna przyczyna odmowy przyznania
emerytury lub renty ustała po wydaniu zaskarżonej decyzji, to zachodzi możliwość przyznania świadczenia od daty
spełnienia się wszystkich przesłanek koniecznych do nabycia prawa do tego świadczenia. Podkreślił, że ustalenia
stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w takim wyroku muszą dotyczyć okoliczności pewnych.
W kolejnych orzeczeniach Sąd Najwyższy nawiązywał do tego poglądu. Wskazał na dopuszczalność przyznania
przez sąd świadczenia nienależnego w dacie wydania decyzji, jednak z zastrzeżeniem, że spełnienie przesłanek
w trakcie postępowania sądowego będzie oczywiste i niekwestionowane przez organ rentowy oraz, że okaże się
bezsporne (Wyrok SN z 2.08.2007 r., III UK 25/07, OSNP Nr 19-20/2008, poz. 293, wyrok SN z 7.02.2002 r.,
II UKN 13/01, OSNP Nr 22/2003, poz. 549; wyrok SN z 16.12.2005, II UK 76/05, Lex Polonica Nr 1937153 ).
Przyczyny takiego zapatrywania należy upatrywać w rozpoznawczym charakterze postępowania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. Rolą sądu jest ocena zasadności żądania zgłoszonego przez ubezpieczonego. Gdy przesłanka
uniemożliwiająca przyznanie świadczenia staje się nieaktualna, aktualizują się właściwości rozpoznawcze przypisane
sądowi. Wydaje się, że taka sytuacja zachodzi w przedmiotowej sprawie. Przekonanie to wzmacniają jeszcze dwie
okoliczności. Po pierwsze, brak merytorycznego przesądzenia o emeryturze wnioskodawcy sprawi, że wnioskodawca
zgłosi nowe żądanie. Rozpoznawcza funkcja postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zawiera
postulat niegenerowania kolejnych sporów o to samo, między tymi samymi stronami. Po drugie, należy uwzględnić,
że nawet organ rentowy na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym w dniu 17 września 2013 r. przychylił się do
wniosku apelacji o uchylenie zaskarżonego wyroku. Uwzględniając wskazane argumenty Sąd Apelacyjny doszedł do
przekonania, że w okolicznościach sprawy istnieje podstawa do odstąpienia od reguły, że sąd ubezpieczeń społecznych
powinien przy ocenie spełnienia przesłanek warunkujących prawo do emerytury koncentrować uwagę na dacie
wydania decyzji.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji dokona oceny materiału dowodowego w zakresie
wymaganych przez przepis art. 184 ust 1 ustawy emerytalnej przesłanek stażowych. W tym celu zakreśli stronom
termin na złożenie na te okoliczności wniosków dowodowych, a po przeprowadzeniu postępowania dowodowego
oceni, czy wnioskodawca spełnił warunki uprawniające do emerytury (na dzień 1 stycznia 2013 r.).
Z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, zgodnie z przepisem art. 386 § 4 k.p.c.
orzeczono jak w sentencji.