Michał Bobrzyński

MICHAŁ HIERONIM BOBRZYŃSKI (1849-1935)
Michał Hieronim Bobrzyński urodził się 30 września 1848 r. w Krakowie. W 1859 r. rozpoczął naukę w
Gimnazjum św. Anny w Krakowie a po jego ukończeniu na Wydziale Prawa Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Na studiach w tej uczelni zetknął się z Piotrem Burzyńskim, profesorem prawa
polskiego i francuskiego, profesorem prawa rzymskiego Fryderykiem Zollem starszym. Przemożny
wpływ na sylwetkę Michała Bobrzyńskiego odegrał w szczególności Julian Dunajewski i Antoni
Zygmunt Helcel, wybitni luminarze konserwatystów krakowskich.
W 1869 r. wziął udział w konkursie ogłoszonym przez Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu,
na który to konkurs wysłał pracę poświęconą Unii Lubelskiej.
Po studiach Michał Bobrzyński wstąpił do służby w Prokuratorii Skarbu. Nie zaniedbywał jednak pracy
naukowej której następnym stopniem była obrona doktoratu i nadanie mu doktoratu Wszechnicy
Jagiellońskiej (18 lipca 1872 r.). Rok później przedłożył rozprawę habilitacyjną poświęconą
przywilejowi nieszawskiemu Kazimierza Jagiellończyka (O ustawodawstwie nieszawskim Kazimierza
Jagiellończyka, Kraków 1873), będącą do dzisiaj pomnikową pracą poświęconą temu zagadnieniu a po
odbyciu kolokwium uzyskał latem 1873 r. veniam legendi "w obszarze prawa polskiego i jego historii".
Temat dziejów parlamentaryzmu polskiego, zapoczątkowany rozprawą habilitacyjną, był przez niego
rozwijany w następnych latach (np. Wiadomości o uchwałach Zjazdu Piotrkowskiego z 1406 r. oraz
takiegoż zjazdu z 1407 r., Rozprawy Akademii Umiejętności, t I; Sejmy polskie za Olbrachta i
Aleksandra).
W 1874 r. przebywał na studiach w Berlinie a następnie w Strasburgu gdzie pracował pod kierunkiem
wybitnego romanisty Rudolfa Sohma, który w silny sposób wpłynął na metody naukowe
Bobrzyńskiego. Wyrazem tych wpływów było opublikowanie w 1875 r. pracy w której poszerzył
zakres swej habilitacji na historię prawa niemieckiego
W uznaniu dorobku naukowego 20 kwietnia 1877 r., Bobrzyński został mianowany na stanowisko
profesora nadzwyczajnego prawa polskiego i niemieckiego.
Michał Bobrzyński był także wydawcą źródeł prawa. Znaczącym osiągnięciem w tym zakresie było
wydanie w 1874 r. Korektury Praw (tzw. Korektury Mikołaja Taszyckiego) która została opublikowana
w tomie III zapoczątkowanej przez Antoniego Zygmunta Helcla serii wydawniczej Starodawnych
Prawa Polskiego Pomników. Do roku 1882 wydał następne trzy tomy Starodawnych Prawa Polskiego
Pomników. W tomie V tej serii wydał traktat Zaborowskiego, memoriał Jana Ostroroga, wraz z
pismami polemicznymi Pawła Włodkowica.
Od momentu wydawania tych dzieł datuje się ożywiona współpraca z Polską Akademią Umiejętności.
Szczególnie czynnym był na forum Komisji Historycznej PAU, której to w 1891 r. został
przewodniczącym. W latach 1874-1877 współredagował Przegląd Krytyczny.
Z ramienia Akademii został organizatorem i kierownikiem Archiwum Akt Grodzkich i Ziemskich w
Krakowie.
Okres otwarty habilitacją w 1873 r., a trwający do lat osiemdziesiątych XIX w. był czasem ożywionej
działalności naukowej i dydaktycznej Michała Bobrzyńskiego. W tym czasie jego uczniem był
Władysław Abraham, Bolesław Ulanowski i Stanisław Estraicher. Na seminarium prowadzone przez
Bobrzyńskiego uczęszczał także Oswald Balzer, a Alfred Halban pracował pod jego kierunkiem nad
swoją rozprawą poświęconą planom reform skarbowo-wojskowym Zygmunta Starego.
Najbardziej znanym dziełem Michała Bobrzyńskiego była synteza historii polski pt. Dzieje Polski w
zarysie.
Obok działalności naukowej Michał Bobrzyński był czynny także w życiu publicznym Galicji i monarchii
austro-węgierskiej. Działalność polityczna mimo iż z czasem rozluźniła jego związki z Uniwersytetem
były nadal silne.
W 1881 r. został wybrany do Rady Miejskiej Krakowa gdzie zajmował się szczególnie sprawami
oświaty i nauki. Dalszym etapem jego działalności publicznej była elekcja w 1885 r. do izby niższej
austriackiej Rady Państwa, a następnie wybór na posła do sejmu Krajowego we Lwowie. Wybitne
zasługi w działalności publicznej położył też zajmując w latach 1890-1901 stanowisko wiceprezydenta
Rady Szkolnej Krajowej. Zajmując ten urząd przyczynił się do reformy systemu szkolnictwa w Galicji
przez założenie sieci szkół miejskich i wiejskich, ujednolicenie systemów kształcenia, a także
wprowadzenie nowych programów nauczania co wyrażało się głównie przez wprowadzenie do
użytku nowych podręczników autorstwa najwybitniejszych uczonych.
W związku z przeniesieniem do Lwowa w 1893 r. został honorowym profesorem historii prawa
polskiego i niemieckiego na Uniwersytecie Jana Kazimierza.
Po rezygnacji z funkcji wiceprezydenta Rady Szkolnej Krajowej, powrócił do pracy na Uniwersytecie
Jagiellońskim, obejmując jednak katedrę "ogólnego i austriackiego prawa państwowego".
Działalność polityczną w monarchii habsburskiej Michał Bobrzyński zakończył sprawując funkcję
ministra ds. Galicji pełniąc tę funkcję do 1 czerwca 1917 r.
Ostatnie lata swego życia Michał Bobrzyński spędził w Wielkopolsce, gdzie kupił położony obok Środy
majątek Graby. Z poznańskim związany był przez swoje małżeństwo córką Hipolita Cegielskiego.
W odrodzonej Rzeczpospolitej uczestniczył m.in. w pracach konstytucyjnych. Jako przewodniczący
komisji oceniającej projekty konstytucyjne tzw. Ankiety w Sprawie Konstytucji opracował projekt
konstytucji. Projekt ten wyraźnie inspirowany rozwiązaniami federalnej konstytucji amerykańskiej
zakładał powierzenie silnej i skoncentrowanej władzy wykonawczej niezależnemu od sejmu
prezydentowi. Władzę ustawodawczą sprawować miał dwuizbowy Sejm zaś wymiar sprawiedliwości
sprawować miały niezawisłe sądy. Projekt ten oceniony jako jeden z najlepszych nie miał jednak
szans realiacji.
W styczniu 1926 r. na prośbę premiera Aleksandra Skrzyńskiego Michał Bobrzyński wziął udział w
pracach komisji ds. reformy administracji, której jednak projekt nie został ukończony.
W ostatnich latach swego życia pracował nad trzecim tomem Dziejów Polski który objął wydarzenia
od 1797 do 1923 r. W 1934 r. ukazała się także rozprawa pt. Historia legenda, powieść historyczna.
Michał Bobrzyński zmarł 3 lipca 1935 r. w Poznaniu. Zgodnie z jego wolą został pochowany na
Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
oprac. Bartłomiej Migda
Informacja bibliograficzna:
Estreicher S., Bobrzyński Michał, Polski Słownik Biograficzny, t. II, Kraków
1936.
Grzybowski K., Szkoła historyczna Krakowska-Michał Bobrzyński (1849-1935), [w:]
Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1964.
Jaskólski M., Kaduceus polski. Myśl polityczna konserwatystów krakowskich 1866-1934,
Warszawa-Kraków 1990.
Jaskólski M., Michał Hieronim Bobrzyński (1849-1935), [w:] Złota księga Wydziału Prawa i
Administracji, Kraków 2000.
Łazuga W., Ostatni Stańczyk, Poznań 1995.