Małgorzata Czapska, Barbara Szabat, Jerzy Zięba

RRecenzje
i noty recenzyjne
Małgorzata Czapska, Barbara Szabat, Jerzy Zięba
Adwokatura Świętokrzyska. Zarys dziejów od początku XIX wieku
Kielce 2013, ss. 408
Recenzowana monografia ukazała się tuż
przed XI Krajowym Zjazdem Adwokatury
w listopadzie 2013 roku, w którym uczestniczył
jeden z jej autorów, adwokat Jerzy Zięba. Autorkami pracy są ponadto osoby znane w środowisku naukowym i intelektualnym Kielc. Dr
hab. profesor Instytutu Historii Uniwersytetu
Jana Kochanowskiego w Kielcach Barbara Szabat i dr Małgorzata Czapska prowadzą badania
między innymi z zakresu historii Kielc i Kielecczyzny na przełomie XIX i XX wieku. Szczególnie bliskie są im losy ludzi związanych z tym
regionem, co znajduje szerokie odzwierciedlenie w powyższej pracy. Natomiast adwokat
Jerzy Zięba, który od 1983 roku stale wykonuje
zawód adwokata w Kielcach i aktywnie uczestniczy w pracach na rzecz samorządu adwokackiego, w swych działaniach nieprzerwanie
promuje ziemię świętokrzyską.
Przygotowując niniejszą pracę, autorzy korzystali z szerokiej bazy bibliograficznej, m.in.:
z akt personalnych adwokatów przechowywanych w źródłach archiwalnych głównie Archiwum Państwowego w Kielcach, z dokumentacji dotyczącej działalności Rady Adwokackiej
umieszczonej w Archiwum Świętokrzyskiej
Izby Adwokackiej, z artykułów i wspomnień
adwokatów kieleckich zamieszczanych w wydawanym od 2004 roku „Biuletynie Informacyjnym ORA w Kielcach” oraz jego kontynua-
cji od 2007 roku – „Palestrze Świętokrzyskiej”,
z egzemplarzy „Gazety Kieleckiej”, „Ech Kieleckich”, „Kuriera Kieleckiego” i „Ziemi Kieleckiej”, z opracowań poświęconych historii
Kielc oraz z prac dotyczących sądownictwa,
zwłaszcza adwokatury w skali kraju. Cennym
źródłem informacji okazały się też sprawozdania z działalności poszczególnych izb adwokackich drukowane w formie broszur.
Nie jest to pierwsza praca o regionalnych
władzach adwokackich. Powstałe wcześniej
jubileuszowe opracowania izb adwokackich,
szczególnie bydgoskiej, krakowskiej i lubelskiej,
jak podają autorzy, były wzorem dla powstałej
monografii dotyczącej ziemi kieleckiej.
Dzieje adwokatury świętokrzyskiej przedstawiono w trzech częściach. Część I w siedmiu
rozdziałach prezentuje historię tej adwokatury, a zwłaszcza ludzi, którzy ją tworzyli, od
czasów najdawniejszych do końca 2012 roku.
Historię tę rozpoczyna Mikołaj Rej z Nagłowic,
a kończy aktualny poczet adwokatów zrzeszonych w Świętokrzyskiej Izbie Adwokackiej.
Podział na rozdziały podyktowany jest ważnymi okresami w historii Polski. Rozdział 1 poświęcony jest dziejom adwokatury kieleckiej
w trudnym okresie porozbiorowym, szczególnie w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. Natomiast rozdział
2 omawia okres po powstaniu styczniowym
177
Recenzje i noty recenzyjne
i reformie sądownictwa z 1876 roku, kiedy to
nastąpiła całkowita rusyfikacja sądownictwa.
Na tak trudnym dla zachowania polskości tle
zaprezentowano sylwetki ówczesnych adwokatów kieleckich oraz ich dużą aktywność społeczną i zaangażowanie polityczne. Zaznacza
się tu stały wzrost liczby obrońców w Kielcach,
gdyż stanowiska sędziów były zarezerwowane dla Rosjan. Do zawodu adwokata pociągała też widoczna, stosunkowo mniejsza
niż w urzędach państwowych, zależność od
władz carskich. W czasach zawieruchy wojennej, o czym traktuje rozdział 3, rozpoczęła
się ewakuacja sądownictwa Królestwa Polskiego, w tym i Kielecczyzny, w głąb Rosji. Jednak
adwokaci nie zamierzali się ewakuować. Okres
I wojny światowej to swego rodzaju egzamin
dla kieleckiego środowiska adwokackiego.
Kielce okupowane były przez wszystkie wojska zaborcze, co wprowadzało chaos organizacyjny w strukturach sądownictwa. Adwokaci
jednak nie ustawali w wysiłkach tworzenia
podstaw spolonizowanego sądownictwa.
Należy wspomnieć, że adwokaci kieleccy już
w czasie wojny zaczęli tworzyć podstawy
przyszłej samorządnej adwokatury polskiej
oraz nie zaprzestali swojej działalności politycznej. Głównie na łamach wychodzącej
wówczas prasy prezentowali swoje poglądy na
temat kształtu nowej państwowości polskiej.
Wielu adwokatów włączyło się też w działalność społeczną, pomagając ludności miasta
w trudnych warunkach wojennych, aktywnie
działając w ramach Komitetu Obywatelskiego, następnie Komitetu Ratunkowego miasta
Kielc. Rozdział 4 przybliża losy adwokatury
kieleckiej w okresie międzywojennym. Jest to
jeden z trudniejszych okresów państwowości
polskiej. To czas tworzenia nowych podstaw
prawnych, zasad organizacyjnych i samorządności. W rozdziale tym zaprezentowano
również sylwetki niektórych byłych adwokatów kieleckich, którzy wykorzystali ten czas
ciągłych zmian do budowania własnych karier politycznych, jak na przykład Bolesław
Markowski, który w latach 1921–1925 był
wiceministrem skarbu, czy zawrotna kariera
178
PALESTRA
Zygmunta Nowickiego, pierwszego polskiego
konsula generalnego RP w Chicago. W okresie
międzywojennym problemem okazało się też
dopuszczenie kobiet do zawodu adwokata.
Mimo wywalczonego już równouprawnienia
płci nadal pozostawało ono tylko na papierze.
Pierwsza kobieta w palestrze świętokrzyskiej
pojawiła się dopiero w 1938 roku. Była to Helena Plenkiewicz z Kielc. Kolejny rozdział przedstawia dzieje adwokatury kieleckiej w okresie
II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej.
Widoczne jest wówczas uszczuplenie palestry
kieleckiej w wyniku wyniszczającej polityki
okupanta dotyczącej głównie ludności pochodzenia żydowskiego. Na zmniejszenie liczby
adwokatów w Kielcach miał też wpływ udział
w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku,
dotyczy to np. tragicznych losów Jerzego Mariana Wojciechowskiego, który został rozstrzelany w Charkowie, oraz zaangażowanie się
w działalność ruchu oporu, jak w przypadku
np. Ludwika Koprowskiego, który w 1940 roku
został aresztowany przez gestapo i osadzony
w obozie w Buchenwaldzie, i wielu innych.
Należy dodać, że władze niemieckie bardzo
niechętnie zgadzały się na zwiększenie liczby
adwokatów polskich. W czasie okupacji niemieckiej tylko jeden aplikant z Kielc zdawał
egzamin adwokacki. Był to Antoni Krawczyk,
który aplikaturę rozpoczął jeszcze przed wojną
w 1936 roku. Rozdział 6 natomiast prezentuje
palestrę kielecką w okresie Polski Ludowej,
w latach 1944–1989. Był to czas ograniczenia
samorządności zawodowej adwokatów oraz
działalności palestry w zmieniających się warunkach ustrojowych. W tym niesprzyjającym
okresie odradzały się też izby adwokackie. Powstała wówczas samodzielna Kielecka Izba Adwokacka i jej Rada. Adwokaci kieleccy czynnie
zaangażowali się w działalność społeczną. Zaraz po wojnie z inicjatywy adwokata Waleriana
Rogoyskiego utworzyli Związek Zawodowy
Adwokatów, który nie miał odpowiednika
w żadnym innym mieście. W wyniku nowego
podziału administracyjnego (17 województw)
wprowadzono też zmiany w sądownictwie.
Minister sprawiedliwości powołał 15 czerwca
11–12/2014
1949 roku Sąd Apelacyjny w Kielcach, a już
rok później utworzono tam Wojewódzką Izbę
Adwokacką obejmującą ziemię radomską i kielecką. Niestety wzrosła wówczas kontrola ministra sprawiedliwości nad adwokaturą. Nowa
reforma administracyjna z 1975 roku tworząca
49 województw wyłączyła z ówczesnego województwa kieleckiego jego północną część, tworząc województwo radomskie. Pociągnęło to za
sobą kolejne zmiany w strukturze sądownictwa. Wielu adwokatów w omawianym okresie
czynnie włączyło się w działalność społeczną.
Organizowali bezpłatne porady prawne, pogadanki i odczyty. Kielecka Rada Adwokacka
zawierała wówczas porozumienia z wieloma
instytucjami, udzielając im pomocy prawnej,
m.in. z Zarządem Wojewódzkim Ligi Kobiet,
Polskim Komitetem Pomocy Społecznej czy Towarzystwem Przyjaciół Dzieci. Ostatni rozdział
w tej części pracy autorzy poświęcili omówieniu losów adwokatury kieleckiej w III Rzeczypospolitej do roku 2012. W okresie tym nastąpił
rozwój liczebny i jakościowy adwokatury oraz
powrót do całkowitej samorządności. Coraz
więcej adwokatów kieleckich zabiegało o pozwolenia na prowadzenie własnych kancelarii i
otrzymywało je. Prowadzenie indywidualnych
kancelarii powodowało zmniejszenie liczby
zespołów adwokackich, głównie z powodów
finansowych. Jak podają autorzy, w 1993 roku
zaledwie 37,5% ogólnej liczby adwokatów
w kieleckiej Okręgowej Izbie Adwokackiej
pracowało w zespołach. Kolejny podział administracyjny, z 1998 roku, wprowadzający
16 województw, nic nie zmienił w palestrze
kieleckiej. Zapewne powodem były też niewielkie zmiany terytorialne w województwie
świętokrzyskim w porównaniu z wcześniejszym kieleckim. W tym okresie następuje też
wzrost pozycji kobiet w adwokaturze kieleckiej. W roku 2007 aż 3 kobiety weszły w skład
Okręgowej Rady Adwokackiej, w tym dwie
zostały wicedziekanami. Autorzy podkreślają
też zaangażowanie środowiska adwokackiego
w działalność na rzecz społeczeństwa lokalnego. Przejawem tej prospołecznej działalności
Recenzje i noty recenzyjne
jest udzielanie na większą skalę bezpłatnych
porad prawnych osobom najuboższym, uczestnictwo w akcji „Adwokaci Pro Bono” czy udział
w pracach Ośrodka dla Osób Pokrzywdzonych
Przestępstwem. Ważnym zadaniem palestry
jest też integracja środowiska adwokackiego
poprzez organizowanie imprez kulturalnych,
sportowych oraz wycieczek krajoznawczych.
Część II monografii prezentuje biogramy
adwokatów, którzy szczególnie zasłużyli się
w historii adwokatury kieleckiej. W większości są to adwokaci żyjący na przełomie
XIX i XX wieku oraz wszyscy dotychczasowi
dziekani Kieleckiej Rady Adwokackiej. Można
w tej części odnaleźć również sylwetki adwokatów, którzy w ostatnim okresie szczególnie
zaangażowali się w działalność społeczną
i polityczną.
Natomiast część III ma charakter wspomnieniowy. Poświęcona jest adwokatom Świętokrzyskiej Izby Adwokackiej. Tym, którzy już
odeszli, a zaszczytnie zapisali się w dziejach
izby. W tej części pracy autorzy zamieścili też
wspomnienia i przemyślenia samych adwokatów związane z ich działalnością zawodową,
jak i pozazawodową.
Praca ta, mimo warsztatu naukowego, pełni
rolę wyeksponowania losów adwokatury kieleckiej. Najwięcej miejsca poświęcono w niej
ludziom, którzy tworzyli i do dnia dzisiejszego tworzą adwokaturę świętokrzyską. Z całą
pewnością monografia poszerza obraz historii
regionu o dzieje nie tyle zawodu, ile pewnej
misji społecznej, której zadaniem jest umocnienie porządku prawnego Rzeczypospolitej oraz
kształtowanie podstaw kultury politycznej.
Najcenniejsze w tej pozycji są zaprezentowane biogramy adwokatów z dołączonym często
zdjęciem portretowym. Wzbudzają one zainteresowanie nie tylko mieszkańców Kielc, ale
i regionu świętokrzyskiego. Pozwalają poznać
sylwetki ludzi, którzy niejednokrotnie przyczynili się do rozwoju i promocji miasta oraz
całego regionu. Ludzi, którzy związali swój los
z ziemią świętokrzyską i na trwałe zapisali się
w jej historii.
Aneta Morąg
179