Przeczytaj fragment - Wydawnictwo UMCS

Wstęp
Kluczem do zrozumienia współczesnego społeczeństwa staje się uchwycenie zjawisk urynkowienia wszystkich sfer życia społecznego. W procesie tym towarem
obok zwykłych dóbr konsumpcyjnych stają się również informacje, treści znaczeniowe i symbole kulturowe, w tym również książki, które funkcjonują w środowisku kultury konsumpcyjnej, w wysokim stopniu zmediatyzowanej1. W kręgu książki znajdują się różnorodne przekazy medialne, z którymi wchodzi ona w relacje,
tworząc siatki wielowymiarowych powiązań, funkcjonujących de facto jako odrębne, złożone, wielomedialne teksty kultury. Procesy lektury przebiegają w kontekście różnych środków przekazu i kanałów komunikowania, które nigdy wcześniej w takim stopniu nie wpływały na samo funkcjonowanie i sposób użytkowania książki, a w konsekwencji na transformację mentalności czytelników. Wskutek ekspansji mediów przemodelowaniu uległy dawne nawyki percepcyjne oraz
potoczne zachowania odbiorców literatury. Nowe media stworzyły wiele okazji do
„zmian tradycyjnych zachowań komunikacyjnych, […] do przekraczania dotychczasowych granic poznania”2. Sytuację taką przewidział Umberto Eco, pisząc kilkanaście lat temu, że „pojawienie się nowego środka przekazu nie tylko nie zabija
poprzedniego, ale zawsze uwalnia go od takich czy innych serwitutów. Kiedy pojawiła się fotografia i kino, malarstwo nie umarło: po prostu nie musiało już zajmować się portretowaniem czy świętowaniem albo uwiecznianiem wydarzeń historycznych; zyskało swobodę pozwalającą na nowe przygody poznawcze”3.
Jaki jest status książki w zmediatyzowanej kulturze konsumpcyjnej? Czy utraciła ona uprzywilejowaną dlań pozycję, przestała być dominującym nośnikiem
1 Zob. Kultura medialnie zapośredniczona. Badania nad mediami w optyce kulturoznawczej, red.
W. Chyła, M. Kamieńska, R. Kędziora, M. Konińska, Poznań 2010.
2 T. Miczka, O zmianie zachowań komunikacyjnych. Konsumenci w nowych sytuacjach audiowizualnych, Katowice 2002, s. 10.
3 U. Eco, Nowe środki przekazu a przyszłość książki, przeł. A. Szymanowski, [w:] Nowe media
w komunikacji społecznej w XX wieku. Antologia, red. M. Hopfinger, Warszawa 2002, s. 540–541.
Zob. tegoż, Czy komputer pożre książkę?, [w:] Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej,
red. S. Wołoszyn, t. 3, k. 2, Kielce 1998.
8
Wstęp
informacji oraz podstawową formą spędzania czasu wolnego? A może jednak stale zajmuje znaczące miejsce, podlegając rozmaitym wpływom nowoczesnych przekaźników i technologii, sama w sposób istotny oddziałując na ich kształt, rozwój
i funkcjonowanie? Czy rację bytu mają słowa Waltera J. Onga, który stwierdza, że
„urządzenia elektroniczne, wbrew temu, co się niekiedy mówi, nie eliminują książek drukowanych, lecz wytwarzają ich jeszcze więcej. […] Nowy środek przekazu
wzmacnia stary, chociaż naturalnie przekształca go, rodzi nowy, świadomie nieformalny styl”4. A zatem, czy w relacjach pomiędzy środkami przekazu występującymi w przestrzeni kultury współczesnej obserwujemy antagonizmy i kolizyjność, czy raczej koegzystencję, współpracę przekaźników starych i nowych, drukowanych i cyfrowych?
Celem niniejszej książki jest próba odpowiedzi na powyższe pytania i podjęcie
dyskusji nad tożsamością czytelnika i książki w społeczeństwie konsumpcyjnym,
kondycją współczesnego czytelnictwa w kontekście kultury wyrastającej z transformacji mechanizmów generujących nowe formy konsumpcji oraz dokonanie diagnozy stanu kultury czytelniczej na początku XXI wieku.
Zebrane w tomie artykuły zostały podzielone na trzy grupy tematyczne. Pierwsza, zatytułowana Czytelnik czy konsument? Obraz czytelnika w kulturze współczesnej, zawiera pięć tekstów. W pierwszym z nich Małgorzata Kisilowska definiuje
konsumpcjonizm informacyjny oraz wskazuje relacje zachodzące między tym zjawiskiem a współczesną kulturą czytelniczą. Renata Aleksandrowicz i Małgorzata
Góralska podejmują problem czytelnictwa w przestrzeni wirtualnej, proponując
interesującą typologię czytelników/internautów. Tekst Bartłomieja Tomaszewskiego to swoista konfrontacja obrazu czytelnika kreowanego przez literaturę z jego
obrazem rzeczywistym. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie, czy współczesna literatura daje wierny obraz czytelnika, czy jest on wyidealizowany, czy też odwrotnie – przerysowany. Joanna Sosnowska w swoim artykule omawia rolę telewizji w promocji książki i czytelnictwa. Autorka, charakteryzując programy poświęcone książkom, emitowane zarówno w telewizji publicznej, jak i komercyjnej, poszukuje odpowiedzi na pytanie, kto jest twórcą telewizyjnych magazynów czytelniczych oraz jakie książki są w nich promowane. Pierwszą część monografii zamyka tekst Agnieszki Kidy-Bosek dotyczący środków językowych, za pomocą których
opisywany jest we Wstępach do katalogów wystaw plakatu odbiorca projektowany.
Część druga tomu, zatytułowana Książka czy produkt? Tożsamość książki w kontekście mechanizmów rynkowych i technologicznych, zawiera siedem tekstów. Otwiera ją artykuł Bożeny Hojko, która poddaje obserwacji środowisko sieciowe oraz te
społeczności wirtualne, w których rolę integrującą odgrywają stosunek do książki
4 W. J. Ong, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. J. Japola, Lublin 1992, s. 44.
Wstęp
9
i czytania, określone preferencje lekturowe, oczekiwania i wymagania stawiane
książce i literaturze. Autorka analizuje najbardziej współczesne przejawy traktowania książki i lektury jako elementy tożsamości indywidualnej i grupowej. Artykuł
Anity Has-Tokarz dotyczy problematyki książek kucharskich dla dzieci i młodzieży na współczesnym rynku wydawniczym. Autorka przedstawia ewolucję piśmiennictwa kulinarnego dla najmłodszych odbiorców oraz typologię w segmencie
współczesnej książki kucharskiej adresowanej do dzieci i młodzieży, sytuując ten
trend rynkowy w kontekście globalnej popularności dyskursu kulinarnego w literaturze. Z kolei Agnieszka Karp-Szymańska przedstawia zagadnienia marketingu książki dziecięcej. Tekst zawiera spostrzeżenia i doświadczenia autorki z pracy w portalu internetowym Czas Dzieci, kiedy brała udział w wielu kampaniach
i projektach marketingowych wydawców literatury dziecięcej oraz licznych działaniach promujących czytelnictwo. Artykuł Bożeny Rejakowej jest poświęcony metaforyce kulinarnej w recenzjach i tekstach reklamujących książki. Autorka przedstawia liczne przykłady świadczące o częstym wykorzystywaniu w recenzjach metaforyki kulinarnej, a więc swoistym „konsumowaniu” książek. Kolejne dwa teksty
dotyczą nowych form książki. W pierwszym z nich Lidia M. Jarska zastanawia się
nad tym, jak nowe technologie zmieniają oblicze tradycyjnej książki i prezentuje
liczne przykłady książek interaktywnych, multimedialnych i konwergencyjnych.
W drugim Kamil Stępień omawia formy funkcjonowania książki w przestrzeni sieciowej i przedstawia nowe postacie książek (e-book, s-book, mo-book), które stają
się coraz bardziej konkurencyjne wobec ich tradycyjnego odpowiednika. Część tę
zamyka artykuł Romana i Mariyi Holoschuków prezentujący doświadczenia z zakresu prac nad przygotowaniem koncepcji i struktury podręcznika elektronicznego oraz wnioski dotyczące jego odbioru i wykorzystywania przez użytkowników.
Ostatnia część książki, zatytułowana Quo vadis biblioteko? Biblioteka wobec
potrzeb współczesnego czytelnika/użytkownika/klienta, została poświęcona diagnozie wyzwań, jakie stają przed biblioteką w dobie cyfryzacji. Otwiera ją artykuł
Agnieszki Wasilewskiej poświęcony konsumpcji informacji w ponowoczesnym
świecie. Autorka dotyka zjawisk, takich jak informacjonizm, konsumpcjonizm,
przenikanie wartości ekonomicznych do świata nauki, postmodernizm oraz związane z nim ponowoczesne role (klient, użytkownik), w kontekście działalności bibliotek. Cztery kolejne teksty dotyczą zagadnień reklamy i promocji bibliotecznej.
Anna Wołosiak-Tomaszewska prezentuje zjawisko reklamy bibliotecznej w kontekście historycznym i omawia ciekawe projekty kampanii reklamowych. Renata Malesa charakteryzuje cele promocji bibliotecznej, jej zakres, warunki skuteczności działań promocyjnych, promotion mix oraz przedstawia wybrane przykłady działań promocyjnych w małych bibliotekach gminnych.
10
Wstęp
O nowoczesnych sposobach promocji biblioteki pisze również Grzegorz Woźniak. Autor na przykładzie lubelskiej Mediateki Biblio wskazuje ważne „punkty” mające wpływ na funkcjonowanie bibliotek w XXI wieku i podnoszące rangę
tych placówek, takie jak media, osoby, instytucje i projekty. Przedstawia te aspekty działalności nowoczesnej biblioteki, które mają bezpośrednie przełożenie na jej
wizerunek i postrzeganie przez odwiedzających.
Artykuł Danuty Domalewskiej i Aureliusza Potempy omawia najistotniejsze
formy działań promocyjnych podejmowanych w bibliotekach naukowych, dotyczące upowszechnienia informacji o posiadanych zasobach cyfrowych i sposobach efektywnego korzystania z nich, opracowania różnorodnych materiałów informacyjno-szkoleniowych, działalności wydawniczej propagującej informacje
o bibliotece, opracowywania oryginalnych źródeł informacyjnych oraz wykorzystania mediów społecznościowych w komunikacji z użytkownikami. Działania te
zaprezentowano na przykładzie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Wybór problematyki został podyktowany zainteresowaniami i doświadczeniami zawodowymi autorów artykułów, którzy – będąc specjalistami w swoich dziedzinach – sami określili, które zagadnienia są warte zaprezentowania potencjalnym czytelnikom.
Tom, który oddajemy w Państwa ręce, ma być w naszym zamyśle zaczątkiem cyklicznych publikacji poświęconych szeroko pojętej problematyce związanej z kondycją książki i czytelnika w środowisku zdominowanym przez media cyfrowe. Żywimy nadzieję, że stanie się on inspiracją do wymiany myśli naukowej i pomoże
w intensyfikacji badań. W imieniu wszystkich autorów zapraszamy Państwa do
lektury.
Anita Has-Tokarz, Renata Malesa