Praca socjalna

8/2/05 10:47 AM
Page 1
„Zbiór przepisów z zakresu pomocy
spo∏ecznej” – Praktyczny program
zawierajàcy przepisy regulujàce zasady
funkcjonowania pomocy spo∏ecznej
wraz z aktami wykonawczymi oraz
wzorami pism, regulaminów i decyzji.
P∏yta, która u∏atwi Ci prac´! Aktualizacja
2–3 razy w roku.
„Pracownik socjalny” – Serwis informacyjno-doradczy dost´pny tylko w prenumeracie
skierowany do pracowników socjalnych
oraz wszystkich tych, którzy dzia∏ajà na polu
pomocy spo∏ecznej. Co miesiàc aktualnoÊci,
bie˝àce zmiany w przepisach prawnych,
projekty ustaw, porady prawne, przyk∏ady
rozwiàzaƒ w placówkach w kraju i za granicà,
odpowiedzi na pytania Czytelników.
www.dashofer.pl
Anna Banaszak-Dankowska, Barbara Bàbska,
Anna Dunajska, Joanna Jakubowska, Pawe∏ Jordan,
Aleksandra Kowalska, Beata Romaszkiewicz,
Tomasz Schimanek, Andrzej Stawicki
Praca socjalna
ISSN 1732-128X
Nr 7/2005
Lipiec
Nowe trendy
Podnoszenie poprzeczki
Droga Czytelniczko!
Drogi Czytelniku!
W projekcie nowej ustawy o zawoAle uwaga! Wszyscy zainteresodzie pracownika socjalnego na∏owani wykonywaniem zawodu –
˝ono na pracowników socjalnych
aktualni i przyszli pracownicy soobowiàzek podnoszenia kwalificjalni – b´dà musieli w 18 miesi´cy
kacji. Twórcom projektu ustawy
od dnia wejÊcia w ˝ycie nowej
chodzi∏o o to, aby ka˝dy pracownik
ustawy uzyskaç wpis do Rejestru
socjalny mia∏ co najmniej wy˝sze
Pracowników Socjalnych.
wykszta∏cenie, poniewa˝ w∏aÊnie
od wiedzy i profesjonalizmu tych
Osoby, które aktualnie studiujà,
osób zale˝y sposób, w jaki mogà
a w trzy i pó∏ roku od wejÊcia
pomóc obywatelom. W projekcie
w ˝ycie ustawy o pomocy spo∏eczwprowadzono standard kwalifikanej, czyli do 12 wrzeÊnia 2007 r.
cyjny. Szko∏y policealne, które istukoƒczà studia wy˝sze na kierunnia∏y do tej pory i kszta∏ci∏y prakach: pedagogika, psychologia,
cowników socjalnych, od nowego
politologia lub socjologia, albo
roku szkolnego b´dà ju˝ kolegiami
które ukoƒczy∏y wy˝sze studia
s∏u˝b spo∏ecznych, czyli b´dà kszta∏zawodowe w specjalnoÊci, której
ci∏y co najmniej na poziomie licenplan i program studiów odpowiada
cjata. Proponowane uregulowania
wymaganiom okreÊlonym w rozwzbudzi∏y du˝e zainteresowanie
porzàdzeniu przez ministrów ds.
aktualnie wykonujàcych zawód
edukacji i pomocy spo∏ecznej, b´dà
pracownika socjalnego, ale tak˝e
mog∏y pracowaç w zawodzie praniepokój, czy b´dà mogli nadal wycownika socjalnego, lecz po odbykorzystywaç ten zawód.
ciu trzy miesi´cznego sta˝u. Aktualni
aspiranci pracy socjalnej, zatrudSpokojnie, bez nerwów. Osoby,
nieni na tym stanowisku przed przed
które naby∏y uprawnienia do wyko1 maja 2004 r., aby wykonywaç zanywania zawodu pracownika socjalwód pracownika socjalnego b´dà
nego, przyznane na podstawie ustawy
musieli do wrzeÊnia 2007 r. uzyso pomocy spo∏ecznej z dnia 12 markaç na wy˝szej uczelni tytu∏ licenca 2004 r., z póên. zm., zachowujà
cjata, a w dwa lata póêniej tytu∏
te uprawnienia oraz prawo zatrudmagistra, na kierunkach: pedagonienia na dotychczas zajmowanych
gika, psychologia, politologia lub
stanowiskach.
socjologia.
w Êrodowisku lokalnym
W lipcowym numerze serwisu „Pracownik socjalny” przedstawiliÊmy Paƒstwu
projekt nowej ustawy o zawodzie pracownika socjalnego. Uwag´ Paƒstwa zwróciliÊmy przede wszystkim na zawarte w
projekcie rozwiàzania dotyczàce kwalifikacji i profesjonalizmu pracowników
socjalnych. PrzedstawiliÊmy Paƒstwu
zasady awansowania tych pracowników
i doskonalenia zawodowego oraz ich
obowiàzki i prawa.
W dziale „Praktyka” omówiliÊmy sposób
rozpoznawania zaburzeƒ psychicznych,
z którymi cz´sto stykajà si´ pracownicy
socjalni, ich rodzaje i ocen´ stanu dotkni´tej takimi zaburzeniami osoby starszej.
Jak zawsze odpowiadamy na Paƒstwa
pytania. Informujemy o nowych terminach
sk∏adania sprawozdaƒ finansowych.
Przypominamy te˝ o terminie sk∏adania
wniosków o nagrody Ministra Polityki
Spo∏ecznej.
W dziale „Prawo” przedstawiamy Paƒstwu
przepisy prawne, które wesz∏y w ˝ycie
w czerwcu.
Z wyrazami szacunku
Izabela Weber-Rogowska
Redaktor odpowiedzialny
[email protected]
PS. Zach´cam do nadsy∏ania do Redakcji
kolejnych uwag, opinii oraz pytaƒ z
zakresu pomocy spo∏ecznej, e-mailem
na
adres [email protected] lub faksem
(022) 829 27 27.
Spis treÊci
NOWE TRENDY .................................................
.......................................................................
Podnoszenie poprzeczki – Bianka Jaworska
................................................................................ 1
Projekt ustawy o zawodzie pracownika
1
socjalnego raz jeszcze – uprawnienia
– Rafa∏ R. Kasprzycki .................................................
i obowiàzki
.................................................................
6
PRAKTYKA .................................................
..............................................................................
Zaburzenia psychiczne u osób w wieku
8
starszym – wybrane aspekty
– mgr Adrianna Garczarek, mgr Katarzyna
Turczyn-Jab∏oƒska .................................................
.8
PYTANIA I ODPOWIEDZI – Rafa∏
R. Kasprzycki .................................................
.............. 13
Pracownik socjalny – 7/2005
1
„Pomoc spo∏eczna w praktyce”
– Aktualne informacje i fachowe porady
z zakresu pomocy spo∏ecznej! Komentarze
i wskazówki, wzory umów, formularzy,
wniosków oraz przyk∏ady zastosowania
u∏atwià codziennà prac´ pracowników
socjalnych i osób dzia∏ajàcych na polu
pomocy spo∏ecznej! Poradnik aktualizowany co 10 tygodni.
Wi´cej informacji i zamówienia na www.dashofer.pl
lub w Wydawnictwie Verlag Dashofer, ul. Senatorska 12,
00-082 Warszawa, tel. 022 5593600 do 05
POMOC SPO¸ECZNA
okladka
Praktyczne informacje na temat edukowania
i aktywizowania spo∏ecznoÊci lokalnej
Copyright © 2005
Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o.
ul. Senatorska 12, 00-082 Warszawa
tel.: (022) 559 36 00 do 05, faks: (022) 829 27 00, 829 27 27
www.dashofer.pl
Redaktor odpowiedzialny: Izabela Weber-Rogowska
e-mail: [email protected]
Opracowanie edytorskie:
Marta Radwan-Röhrenschef
Maria Bucka
Sk∏ad:
Dariusz Ziach
Druk:
GARMOND
ISBN 83-88285-88-2
Wszelkie prawa zastrze˝one, prawo do tytu∏u i licencji jest w∏asnoÊcià Dashöfer Holding Ltd.
Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca∏oÊci lub fragmentów niniejszej publikacji,
równie˝ na noÊnikach magnetycznych i elektronicznych, bez zgody Wydawcy jest zabronione.
Ze wzgl´du na sta∏e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów
Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoÊci za zamieszczone informacje.
Spis treÊci
1. Wprowadzenie ............................................................................. 7
1.1. Poj´cie i metody pracy socjalnej ........................................ 7
1.2. Pracownik socjalny jako animator spo∏eczny.................... 10
2. Dlaczego trzeba dzia∏aç – kszta∏towanie to˝samoÊci spo∏ecznej
jako podstawa budowania spo∏eczeƒstwa obywatelskiego ........ 15
3. Organizowanie spo∏ecznoÊci lokalnej – metoda pracy socjalnej... 25
3.1. Opis metody ...................................................................... 25
3.2. Kwalifikacje organizatora spo∏ecznoÊci lokalnej ............. 28
3.3. Wiedza wymagana w pracy ze spo∏ecznoÊcià lokalnà ...... 31
3.4. Etapy pracy ze spo∏ecznoÊcià lokalnà .............................. 32
4. Organizowanie spo∏ecznoÊci lokalnej w praktyce ..................... 45
4.1. Centrum innowacji spo∏ecznej SIC! ................................. 45
4.1.1. Cel i zakres dzia∏ania ........................................... 45
4.1.2. Przyk∏ady wspierania przez Centrum Inicjatyw
Spo∏ecznych SIC! lokalnych inicjatyw
aktywizowania spo∏ecznoÊci lokalnej .................. 48
4.2. DoÊwiadczenia z realizacji projektu G∏ówna w Poznaniu ... 50
4.2.1. Projekt MATRA COP w Poznaniu ...................... 50
4.2.2. Realizacja projektu G∏ówna ................................. 52
4.3. Gdaƒski model pracy socjalnej w Êrodowisku
lokalnym ........................................................................... 67
4.3.1. Strategia Rozwiàzywania Problemów
Spo∏ecznych do roku 2015 ................................... 67
3
Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym
4.3.2. Geneza rozwoju animacji spo∏ecznej w Miejskim
OÊrodku Pomocy Spo∏ecznej w Gdaƒsku ........... 67
4.3.3. Koordynacja pracy socjalnej w Êrodowisku
lokalnym – organizator spo∏ecznoÊci lokalnej...... 71
4.3.4. Certyfikat jakoÊci ................................................. 76
4.3.5. Praca za pomocà projektów socjalnych................ 78
4.4. Wyzwania Êrodowiskowej pracy socjalnej – polski
model Centrum AktywnoÊci Lokalnej.............................. 88
4.4.1. Ku wspólnocie mieszkaƒców ............................... 88
4.4.2. Stowarzyszenie Centrum Wspierania
AktywnoÊci Lokalnej CAL (www.cal.ngo.pl) ..... 96
4.4.3. Przyk∏ady dzia∏aƒ calowskich w Radomiu
– aktywizacja w mieÊcie i na wsi ......................... 99
4.4.3.1. Centrum AktywnoÊci Lokalnej
szansà dla oÊrodków pomocy
spo∏ecznej – z doÊwiadczeƒ
Miejskiego OÊrodka Pomocy
Spo∏ecznej w Radomiu.......................... 99
4.4.3.2. Gminny OÊrodek Pomocy Spo∏ecznej
w S∏upnie jako Centrum AktywnoÊci
Lokalnej – dzia∏ania na wsi ................ 108
4.5. Dzia∏ania na rzecz aktywizacji osób i spo∏ecznoÊci
lokalnych – jak to robià organizacje pozarzàdowe ........ 115
4.5.1. Przyczyny potrzeby aktywizacji osób
i spo∏ecznoÊci ..................................................... 115
4.5.2. Rola i funkcje organizacji pozarzàdowych ........ 118
4.5.3. Specyfika dzia∏ania organizacji pozarzàdowych
– projekty ............................................................ 120
4.5.4. Co pomaga aktywizowaç spo∏ecznoÊci lokalne?
– z doÊwiadczeƒ programu „Dzia∏aj Lokalnie”.. 124
4
Autorzy
Anna Banaszak-Dankowska (rozdz. 4.2).
Barbara Bàbska (rozdz. 4.4.1-4.4.3) – socjolog o specjalnoÊci praca socjalna;
g∏ówny specjalista – zast´pca kierownika Dzia∏u Pracy Socjalnej oraz kierownik Zespo∏u ds. Strategii i Doradztwa Metodycznego w Miejskim
OÊrodku Pomocy Spo∏ecznej w Radomiu; trener i ekspert Stowarzyszenia
Centrum Wspierania AktywnoÊci Lokalnej; uhonorowana nagrodà specjalnà
Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej za realizacj´ projektu CAL w MOPS
Radom.
Anna Dunajska (rozdz. 1.1-1.2; 4.3.1-4.3.5) – organizator spo∏ecznoÊci lokalnej; pedagog resocjalizacji, absolwentka Uniwersytetu Gdaƒskiego, Medycznego Studium Zawodowego – Wydzia∏ Pracowników Socjalnych w Gdaƒsku;
w 1998 r. ukoƒczy∏a specjalizacj´ I stopnia w zawodzie pracownik socjalny;
w obszarze pomocy spo∏ecznej pracuje od 1995 r.; w strukturach MOPS
Gdaƒsk pracuje na stanowisku starszego pracownika socjalnego – organizatora spo∏ecznoÊci lokalnej; autorka nagrodzonego projektu utworzenia wolontariatu dzia∏ajàcego przy MOPS Gdaƒsk oraz autorka i realizator projektów
„Starszy Brat Starsza Siostra”, „Przyjaciel czyli wolontariusz w domu ma∏ego
dziecka”, „Senior Kontra Komputer”, „Junior”, Wideotrening komunikacji”;
otrzyma∏a nagrody Ministra Pracy i Spraw Socjalnych oraz Urz´du Wojewódzkiego i MOPS Gdaƒsk.
Joanna Maria Jakubowska (rozdz. 4.4.1-4.4.3) – psycholog spo∏eczny i kliniczny; mediator; kierownik Gminnego OÊrodka Pomocy Spo∏ecznej w S∏upnie;
wiceprezes Stowarzyszenia na rzecz Spo∏ecznoÊci Lokalnej; kurator spo∏eczny; od 10 lat zwiàzana z pomocà spo∏ecznà na szczeblu wojewódzkim,
miejskim i gminnym.
Pawe∏ Jordan (rozdz. 4.4.1-4.4.3) – polityk spo∏eczny, konsultant i trener dla
organizacji pozarzàdowych i struktur publicznych; jeden z inicjatorów i wspó∏organizatorów Biura Obs∏ugi Ruchu Inicjatyw Spo∏ecznych BORIS i sieci
Centrów Wspierania dla Organizacji Pozarzàdowych SPLOT; Centrum Wolontariatu w Warszawie i sieci Centrów Wolontariatu w Polsce; Sieci Funduszy
5
Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym
Lokalnych w Polsce; Biur Porad Obywatelskich; Stowarzyszenia Trenerów
Organizacji Pozarzàdowych; Centrów AktywnoÊci Lokalnej i wielu innych
inicjatyw; autor ksià˝ek na temat budowania zespo∏u, wolontariatu i rozwoju
lokalnego.
Aleksandra Kowalska (rozdz. 2; 3; 4.1 i 4.2) – socjolog i pracownik socjalny,
dyrektor Centrum Innowacji Spo∏ecznej SIC!, specjalista w zakresie tworzenia programów i strategii rozwiàzywania problemów spo∏ecznych, specjalista do spraw funduszy europejskich; doÊwiadczony organizator spo∏ecznoÊci
lokalnej, koordynator projektów aktywizowania spo∏ecznoÊci lokalnej w Centrum Innowacji Spo∏ecznej SIC!; w latach 1998-2003 – g∏ówny specjalista
w Miejskim OÊrodku Pomocy Rodzinie w Poznaniu, koordynator miejskiego
programu przeciwdzia∏ania bezdomnoÊci.
Beata Romaszkiewicz (rozdz. 1.1-1.2; 4.3.1-4.3.5) – socjolog, absolwentka
Wydzia∏u Nauk Spo∏ecznych na Uniwersytecie Gdaƒskim, specjalizacja –
praca socjalna; w obszarze pomocy spo∏ecznej pracuje od 1998 r.; w strukturach MOPS Gdaƒsk pracuje na stanowisku konsultanta w Wydziale Strategii
i Rozwoju, jest wspó∏twórczynià i wspó∏realizatorkà projektów finansowanych z funduszy Unii Europejskiej w obszarze polityki spo∏ecznej; od 2004 r.
koordynator programu: Centrum AktywnoÊci Lokalnej CAL w Gdaƒsku.
Tomasz Schimanek (rozdz. 4.5) – zast´pca dyrektora ds. programowych
Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, cz∏onek Zarzàdu Forum Darczyƒców w Polsce; wspó∏pracownik i ekspert programów pomocowych realizowanych w Polsce (PHARE, USAID); szkoleniowiec i doradca samorzàdów
lokalnych, organizacji pozarzàdowych, przedsi´biorców i funduszy lokalnych
w zakresie rozwoju wspó∏pracy mi´dzy sektorem publicznym, organizacjami
pozarzàdowymi a biznesem; autor i wspó∏autor wielu artyku∏ów w prasie krajowej oraz ksià˝ek, m.in. „Zasady i mechanizmy wspó∏pracy samorzàdu terytorialnego i organizacji pozarzàdowych”, „Organizacje pozarzàdowe partnerem samorzàdu terytorialnego”, „Wybrane aspekty bezzwrotnej pomocy
zagranicznej dla Polski”, „Podatki a filantropia” i „Wolontariat w biznesie”.
Andrzej Stawicki (rozdz. 1.1-1.2; 4.3.1-4.3.5) – pedagog spo∏eczny, absolwent Uniwersytetu Warmiƒsko-Mazurskiego w Olsztynie; absolwent Studium
Podyplomowego „Organizacja Pomocy Spo∏ecznej” na Uniwersytecie
Gdaƒskim; w obszarze pomocy spo∏ecznej pracuje od 1994 r.; aktywnie
dzia∏ajàcy w strukturach MOPS Gdaƒsk od roku 1995 do chwili obecnej
w zakresie animacji spo∏ecznoÊci lokalnych, jeden z pionierów CAL w Gdaƒsku
Oruni; od 2003 r. pracuje na stanowisku pracownika socjalnego – organizatora spo∏ecznoÊci lokalnej.
6
1. Wprowadzenie
(Anna Dunajska, Beata Romaszkiewicz, Andrzej Stawicki)
1.1. Poj´cie i metody pracy socjalnej
Nowa mi´dzynarodowa definicja pracy socjalnej przyj´ta zosta∏a
przez Zgromadzenie Ogólne Mi´dzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych w Montrealu, w Kanadzie w lipcu 2000 r.
Zgodnie z za∏o˝eniami tej definicji praca socjalna jest to zawodowa dzia∏alnoÊç, która promuje spo∏eczne zmiany, rozwiàzywanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmocnienie i wyzwolenie ludzi w celu osiàgni´cia przez nich dobrostanu. Praca socjalna to dzia∏anie, które jest realizowane na rzecz
ludzi, w tym na rzecz pojedynczych osób, rodzin, grup oraz spo∏ecznoÊci lokalnych.
poj´cie pracy
socjalnej
W zale˝noÊci od rodzaju klienta okreÊlono trzy podstawowe
metody pracy socjalnej, sà to:
1) metoda prowadzenia indywidualnego przypadku,
2) metoda pracy grupowej
oraz
3) metoda Êrodowiskowa – metoda organizowania spo∏ecznoÊci
lokalnej.
7
Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym
metoda
prowadzenia
indywidualnego
przypadku
Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku polega na
wspieraniu cz∏owieka znajdujàcego si´ w trudnej sytuacji i wià˝e
si´ z prowadzeniem przez pracownika socjalnego dzia∏aƒ dwutorowych: bezpoÊrednich, czyli ukierunkowanych na klienta i jego
najbli˝sze otoczenie, oraz poÊrednich, polegajàcych na oddzia∏ywaniu na klienta za poÊrednictwem jego otoczenia, czyli Êrodowiska lokalnego, w którym funkcjonuje.
metoda pracy
grupowej
Metoda pracy grupowej polega na spo˝ytkowaniu grupy i stosunków wewnàtrz grupowych w celu rozwoju jednostki oraz
dopomagania grupie w jej rozwoju.
metoda
Êrodowiskowa
Metoda Êrodowiskowa (organizowania spo∏ecznoÊci lokalnej),
stanowiàca przedmiot tego opracowaniu, polega na uruchomieniu sta∏ej lub cyklicznej akcji, której podmiotem dzia∏ania jest
okreÊlona grupa odbiorców, np.: osoby starsze, lub zjawisko, np.:
czas wolny dzieci i m∏odzie˝y. W szerokim uj´ciu metoda Êrodowiskowa oznacza ca∏oÊciowe rozumienie Êrodowiska lokalnego, pe∏nà rejestracj´ jego problemów, kompleksowy i komplementarny system dzia∏aƒ, podejmowanie pracy z intencjà sta∏ego dzia∏ania i trwa∏ego usuwania zagro˝eƒ i niepo˝àdanych
zjawisk.
Przeobra˝enia ustroju Polski doprowadzi∏y do nowego pojmowania rozumienia pracy socjalnej, czego wyrazem jest nowa
ustawa z dnia 12 marca 2004 r. (z póên. zm.). Ustawa ta definiuje
pomoc spo∏ecznà jako instytucj´ polityki spo∏ecznej paƒstwa,
majàcà na celu umo˝liwienie osobom i rodzinom przezwyci´˝enie trudnych sytuacji ˝yciowych, których nie sà one w stanie
pokonaç, wykorzystujàc w∏asne uprawnienia, zasoby i mo˝liwoÊci. Celem pomocy ma byç zaspokojenie niezb´dnych potrzeb
˝yciowych osób i rodzin oraz umo˝liwienie im bytowania w warunkach odpowiadajàcych godnoÊci cz∏owieka. Pomoc spo∏eczna
powinna w miar´ mo˝liwoÊci doprowadziç do usamodzielnienia osób i rodzin oraz do ich integracji ze Êrodowiskiem.
8
1. Wprowadzenie
Analizujàc termin Êrodowisko lokalne mo˝na rozwinàç definicj´ w kierunku analizy m.in. pedagogicznej i socjologicznej.
Ârodowisko ˝ycia cz∏owieka od dawna interesuje naukowców.
Poj´cie to jest jednak wieloznaczne, inne dla biologii, geografii,
nauk spo∏ecznych. Ârodowisko spo∏eczne, za Wroczyƒskim, to
ludzie i stosunki spo∏eczne otaczajàce jednostk´1, a jego podstawowe elementy to: rozmieszczenie ludnoÊci i g´stoÊç zaludnienia,
struktura zawodowa ludnoÊci, relacja poszczególnych grup wieku,
poziom i struktura wykszta∏cenia.
poj´cie
„Êrodowisko
lokalne”
W kontekÊcie analizy socjologicznej termin Êrodowisko lokalne
nale˝y pojmowaç jako spo∏ecznoÊç lokalnà.
OkreÊlenie „spo∏ecznoÊç lokalna” pochodzi z angielskiego s∏owa
„Community” i oznacza swoisty uk∏ad lokalny, zbudowany
z nast´pujàcych elementów: przestrzeni terytorialnej, ludzi zamieszkujàcych t´ przestrzeƒ, wzajemnych powiàzaƒ i zale˝noÊci
osób i instytucji. WzajemnoÊci te umo˝liwiajà wewn´trznà
integracj´ w pewnà ca∏oÊç i podejmowanie wspólnych dzia∏aƒ
w rozwiàzywaniu lokalnych problemów, wi´zi – kulturowych
i psychospo∏ecznych, które ∏àczà ca∏oÊç bàdê cz´Êç mieszkaƒców z danà strukturà spo∏eczno-gospodarczà.2
Ârodowisko lokalne, czyli spo∏ecznoÊç lokalna jest zatem siecià
osobistych powiàzaƒ, kontaktów grupowych, tradycji i wzorców
zachowania, które powstajà na konkretnym obszarze i w okreÊlonej sytuacji spo∏eczno-gospodarczej.3
Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym polega na zjednoczeniu i skoncentrowaniu wysi∏ków organizacji spo∏ecznych i publicznych na polepszeniu sytuacji spo∏ecznoÊci lokalnej. Wspó∏czeÊnie Êrodowiskowa dzia∏alnoÊç socjalna rozumiana jest jako:
1
2
3
R.Wroczyƒski: Pedagogika Spo∏eczna. PWN, Warszawa 1976, s.79.
B. Lewenstein: Wspólnota spo∏eczna a uczestnictwo lokalne. Warszawa 1999, s. 23.
B. Skrzypczak: Spo∏ecznoÊci Lokalne – zmierzch czy renesans. Roczniak nr 6.
BORIS, Warszawa 2001, s. 12.
9
Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym
1) proces edukacyjny dà˝àcy do upodmiotowienia ludzi i samopomocy;
2) metoda koncentracji na efektach;
3) ruch spo∏eczny, niosàcy cz´stokroç niezadowolenie i bunt,
lecz b´dàcy jednoczeÊnie alternatywnym sposobem samoorganizacji obywateli.
Ostatecznym i nadrz´dnym celem staje si´ stworzenie wspólnoty przez wspó∏dzia∏anie i aktywnoÊç wielu si∏ spo∏ecznych –
zorganizowanie spo∏ecznoÊci lokalnej.
Problem wp∏ywu Êrodowiska spo∏ecznego na jednostk´ by∏ wielokrotnie rozwa˝any. Radliƒska wychodzi∏a z za∏o˝enia, ˝e w ka˝dym Êrodowisku tkwià si∏y spo∏eczne majàce wp∏yw na kszta∏towanie osobowoÊci, a tak˝e na oblicze tego Êrodowiska. Cz∏owiek ˝yjàc w danym Êrodowisku ma równie˝ na nie znaczny
wp∏yw. Uruchamiajàc si∏y tkwiàce w Êrodowisku mo˝na ˝ycie
danej spo∏ecznoÊci ulepszyç przez przekszta∏canie4.
Poglàdy te znajdujà odzwierciedlenie w naszym wspó∏czesnym
spo∏eczeƒstwie. Wizja dzia∏ania dla siebie i innych, b´dàcego
warunkiem polepszenia w∏asnego ˝ycia w Êrodowisku, jest wizjà
powoli wkraczajàcà w polskà codziennoÊç.
1.2. Pracownik socjalny jako animator spo∏eczny
W obecnych realiach nowa rola pracownika socjalnego wykorzystujàcego wszystkie trzy metody, powinna byç tworzona przez
samych pracowników socjalnych przy pomocy ich zwierzchników. Je˝eli zapoznamy si´ z ogromem zadaƒ, jakie stajà przed
pracownikiem socjalnym zrozumiemy, ˝e nie jest to proste
zadanie.
4
10
A. Kamiƒski: Funkcje Pedagogiki Spo∏ecznej. PWN, Warszawa 1980.
1. Wprowadzenie
Do zadaƒ pracownika socjalnego w zakresie pracy indywidualnej nale˝y w szczególnoÊci:
1) dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodujà zapotrzebowanie na Êwiadczenia z pomocy spo∏ecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych Êwiadczeƒ;
zadania
pracownika
socjalnego
w zakresie
pracy indywidualnej
2) udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiàzywania spraw ˝yciowych osobom, które dzi´ki tej pomocy
b´dà zdolne samodzielnie rozwiàzywaç problemy b´dàce
przyczynà ich trudnej sytuacji ˝yciowej; skuteczne pos∏ugiwanie si´ przepisami prawa w realizacji tych zadaƒ;
3) pomoc w uzyskaniu dla osób b´dàcych w trudnej sytuacji
˝yciowej poradnictwa dotyczàcego mo˝liwoÊci rozwiàzywania problemów i udzielania pomocy przez w∏aÊciwe instytucje
paƒstwowe, samorzàdowe i organizacje pozarzàdowe oraz
wspieranie w uzyskiwaniu pomocy.
Pracownik socjalny realizuje wymienione wy˝ej zadania w trakcie indywidualnej pracy z klientem (rodzinà). Przeprowadzajàc
wywiad Êrodowiskowy, okreÊla sytuacj´ ˝yciowà klienta (stawia
diagnoz´), a tak˝e ustala wspólnie z zainteresowanym plan
dzia∏aƒ (zadaƒ dla klienta), majàcy na celu popraw´ jego sytuacji ˝yciowej.
Zadania pracownika socjalnego w zakresie pracy Êrodowiskowej polegajà na:
1) pobudzaniu spo∏ecznej aktywnoÊci i inspirowaniu dzia∏aƒ
samopomocowych w zaspokajaniu niezb´dnych potrzeb ˝yciowych osób, rodzin, grup i Êrodowisk spo∏ecznych;
zadania
pracownika
socjalnego
w zakresie
pracy
socjalnej
2) wspó∏pracy i wspó∏dzia∏aniu z innymi specjalistami w celu
przeciwdzia∏ania i ograniczania patologii i skutków negatywnych zjawisk spo∏ecznych oraz ∏agodzeniu skutków ubóstwa;
3) inicjowaniu nowych form pomocy osobom i rodzinom majàcym trudnà sytuacj´ ˝yciowà oraz inspirowaniu powo∏ania
instytucji Êwiadczàcych us∏ugi s∏u˝àce poprawie sytuacji
takich osób i rodzin;
11
Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym
4) wspó∏uczestniczeniu w inspirowaniu, opracowaniu, wdro˝eniu oraz rozwijaniu regionalnych i lokalnych programów
pomocy spo∏ecznej ukierunkowanych na podniesienie jakoÊci
˝ycia.
Tak realizowane dzia∏ania nie rozwiàzujà problemu, stanowià
jedynie doraênà pomoc. Je˝eli weêmiemy powy˝sze zadania pod
uwag´, wyzwania stojàce przed pracownikiem socjalnym sà rzeczywiÊcie wyzwaniami na miar´ XXI wieku, który jest wiekiem
szczególnym. MnogoÊç dysfunkcji dotykajàcych osoby czy rodziny,
liczne niedostosowania i patologie, niezaradnoÊç ˝yciowa to
codziennoÊç, z którà spotykajà si´ pracownicy socjalni.
zadania
pracownika
socjalnego
w zakresie
pracy Êrodowiskowej
Pracownik socjalny obecnie nie mo˝e byç tylko biernym obserwatorem wyst´pujàcych w danym Êrodowisku problemów, lecz
musi staç si´ animatorem spo∏ecznym i opieraç swà prac´
o metod´ animacji spo∏ecznej, która stanowi swoistà form´ edukacji spo∏ecznoÊci lokalnych.
Termin animacja pojawi∏ si´ w literaturze francuskiej w latach
szeÊçdziesiàtych i swym znaczeniem obejmuje poj´cia (od ∏aciƒskiego – anima): o˝ywiaç, nadawaç ˝ywotnoÊç, zach´caç, sk∏aniaç do dzia∏ania5.
Pracownik socjalny jako animator spo∏eczny pe∏ni wiele ról,
∏àczàc w jednej osobie umiej´tnoÊci, wiedz´ i talent pedagoga,
psychologa oraz twórcy. Animator to swoiste mobilne centrum
inspiracji, które przenika do spo∏ecznoÊci lokalnych, aby natchnàç je nowà si∏à dzia∏ania i zaraziç ch´cià podejmowania wysi∏ku na rzecz samych siebie, swego najbli˝szego Êrodowiska i jego
mieszkaƒców. Animator przyczynia si´ do rozwoju spo∏ecznoÊci
lokalnych, wspierajàc ich aktywnych cz∏onków w budowaniu
platformy dialogu spo∏ecznego, do którego zapraszani sà przedstawiciele lokalnych instytucji, organizacji oraz indywidual5
12
J.Kargul: Pedagogika Spo∏eczna, pod red. T. Pilch, I. Lepalczyk. Wydawnictwo ˚ak,
Warszawa 1995, s. 273.
1. Wprowadzenie
nych osób, zainteresowanych problemami lokalnymi. Pracownik
socjalny jako animator inicjuje zawiàzanie partnerskich relacji,
pomaga w budowaniu koalicyjnych powiàzaƒ i stabilnego systemu komunikacji, wypracowujàc z grupà model dzia∏ania dla
danej spo∏ecznoÊci. Ideà pracy animatora jest uruchomienie
mechanizmów wspólnej aktywnoÊci partnerów, które doprowadziç majà do usamodzielnienia grupy, i rusza dalej ze swà misjà
„o˝ywiania” kolejnej spo∏ecznoÊci.
Pracownik socjalny zanim przystàpi do dzia∏ania w Êrodowisku
lokalnym – do organizowania spo∏ecznoÊci lokalnej – musi dobrze
poznaç spo∏ecznoÊç, z którà b´dzie pracowa∏. Jego wiedza
o danej spo∏ecznoÊci powinna opieraç si´ na solidnej analizie,
w której nale˝y zawrzeç nast´pujàce elementy:
1) charakterystyk´ geograficznà spo∏ecznoÊci, tzn. granice terytorium, podzia∏y administracyjne, zagospodarowanie przestrzenne, warunki mieszkaniowe, stan Êrodowiska naturalnego itp.;
2) charakterystyk´ spo∏ecznoÊci (struktura wieku, p∏ci i wykszta∏cenia, wielkoÊç i struktura rodzin, struktura spo∏eczno-zawodowa, struktura dochodowa, zdrowotnoÊç itp.);
3) charakterystyk´ spo∏eczno-kulturowà spo∏ecznoÊci (historia,
tradycje, wartoÊci, autorytety, instytucje i organizacje spo∏eczne,
religijnoÊç, konflikty);
4) charakterystyk´ lokalnych i ponadlokalnych uk∏adów polityczno-administracyjnych (lokalne partie, wp∏ywowe instytucje, sponsorzy);
5) charakterystyk´ sytuacji ekonomicznej spo∏ecznoÊci w odniesieniu do regionu lub kraju, charakterystyk´ problemów
spo∏ecznych.
Badania tych elementów powinny mieç charakter zespo∏owy,
powinni w nich uczestniczyç przedstawiciele ró˝norodnych instytucji dzia∏ajàcych w Êrodowisku zamieszkania, a tak˝e sami mieszkaƒcy. A to ju˝ punkt wyjÊciowy do partnerstwa i wspó∏pracy.
13
Niedostępne w wersji demonstracyjnej.
Zapraszamy do zakupu
pełnej wersji książki
w serwisie