Ocena podejścia Leader jako czynnika aktywizującego

Ocena podejścia Leader jako
czynnika aktywizującego
społeczności wiejskie
dr Jakub Hadyński
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie
ROKOSOWO 2011 „Przyszłość podejścia Leader w Polsce”
Kontekst
Połowa realizacji programu
Perspektywy 2014-2020
Health Check WPR
Cel:
próba oceny podejścia Leader jako
czynnika aktywizującego społeczności
wiejskie
Pytania
Jak ocenić Program Leader?
Jak zdefiniować i ocenić specyficzne cechy
LEADER?
Jak odnieść się do rozwoju społecznego,
gospodarczego?
Jak ogólne porównać wyniki LEADER na poziomie
krajowym i europejskim?
Jak ocenić LEADER w sposób, który szanuje
róŜnorodność wiedzy lokalnej, zgodnie z celami i
podejściem programu?
Jak ocenić instytucjonalny wymiar LEADER?
Rekomendacje dla odpowiedzi
W ujęciu koncepcji/polityki rozwoju obszarów wiejskich
W ujęciu rozwoju aktywności społecznej/ budowy NGO
W ujęciu realizacji LEADER w UE
W ujęciu realizacji LEADER w Polsce
W ujęciu systemu instytucjonalnego wdraŜania
LEADER
Podsumowaniem – rekomendacje
ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
Rozwój obszarów wiejskich
PROBLEMY
LUDZIE
GOSPODARKA
ŚRODOWISKO
Instytucje
Problemy wsi
Spadek zatrudnienia na wsi
Zmniejszenie się aktywności rolniczej
Lata 90.
Depopulacja
Lata od 1989/1990
Migracja młodych do miast
Mała aktywność społeczna na obszarach
wiejskich
Degradacja środowiska naturalnego
Spadek zatrudnienia (rolnictwo)
261 520
110 509
POLSKA
Teagasc conference 2008
Mała aktywność społeczna
Mała aktywność społeczna
nieliczne organizacje podejmowały skuteczne działania
wiele organizacji nie umiało zbudować właściwych relacji ze
swoimi członkami.
nieliczne organizacje były w stanie uzyskać stabilność finansową i
niezaleŜność.
często podstawową strategią organizacji była strategia przetrwania
W 2006 r. potwierdzały to wyniki badań - pokazały systematyczny
spadek członkostwa obywateli w organizacjach – o ok. 50% w
ciągu ostatnich 12 lat.
Niechęć do tworzenia masowych organizacji członkowskich i działań
kolektywnych ma swoje źródło m.in. w uwarunkowaniach historycznych i
przymusowym kolektywizmie.
Odpowiedzią były działania podjęte w ramach
polityki rozwoju obszarów wiejskich
Dlaczego UE zaangaŜowała się
w rozwój obszarów wiejskich ?
Rozwój obszarów wiejskich
Rozwój historyczny
Pierwotnie polityka sektorowa mająca na celu poprawę
struktur rolnych
Z czasem pojawiły się elementy integracji terytorialnej
Z duŜym udziałem roli rolnictwa (w ujęciu ekonomicznospołeczno-środowiskowe)
Wprowadzano rolnictwo w szerszym kontekście rozwoju
gospodarczego obszarów wiejskich
Polityka rozwoju obszarów wiejskich jako II filar UE
wspólnej polityki rolnej (Agenda 2000)
Reforma z 2003 r.
UE-rozszerzenie z 2004 r.
MacSharry reforms 1992
Wprowadzenie środków towarzyszących
Program rolno-środowiskowe
Zalesienie
Wcześniejsze emerytury
[obszarach o niekorzystnych warunkach]
Zwiększenie próby intensywnego rozwoju obszarów wiejskich w polityce
UE
Agenda 2000
Wprowadzenie pojęcia Drugi filar WPR
Podstawowe zasady (RR z 1999 r.) objęły:
Restrukturyzację
Konkurencyjność
Środowisko
Gospodarowanie gruntami
Gospodarkę wiejską
Społeczności wiejskie
Wprowadzono kompleksowe rozwiązania finansowe
Od Mansholt’a do Leader’a
1968: Mansholt
trzy społeczno-strukturalne dyrektywy dot.:
1975: dyrektywy dotyczące ONW
1985: Zintegrowane Programy Śródziemnomorskie
1988: "Przyszłość społeczeństwa wiejskiego„
Sprawozdanie
1988: Reforma funduszy strukturalnych UE
modernizacji gosp. rolnych, rent strukturalnych, szkoleń zawodowych
Regionalny, Społeczny, Orientacji i Rybołówstwa
Pięć celów (cel 5b dotyczył rozwoju obszarów wiejskich)
Zasady koncentracji geograficznej, programowania, dodatkowości i
partnerstwa
1991: Program LEADER
Oddolne podejście do rozwoju obszarów wiejskich
LEADER W UNII EUROPEJSKIEJ
LEADER
Liaison Entre Actions de Développement de
l ’Economie Rurale
Powiązanie działań dla rozwoju gospodarki
wiejskiej
pojawił się jako Inicjatywa Unia Europejska
(obok EQUAL, INTERREG, URBAN)
Stał się innym sposobem na zaprojektowanie
i wykonanie rozwoju
LEADER
podejście przekrojowe
pozwalające osiągnąć cele polityki row poprzez
umoŜliwienie mieszkańcom tych obszarów realizacji
własnych pomysłów
poprawy jakości Ŝycia,
zachowania dziedzictwa kulturowego i własnej toŜsamości,
poprawy jakości środowiska naturalnego,
wzrostu konkurencyjności zamieszkiwanego obszaru –
zapisanych w lokalnej strategii rozwoju.
Czyli stał się odpowiedzią na problemy
obszarów wiejskich
Podejście LEADER dojrzewało przez
3 programy od 1991 r.
obecnie KE wspiera ideę wzmocnienia
LEADER, który moŜe stać się głównym
nurtem rozwoju obszarów wiejskich
LEADER jako Inicjatywa Wspólnotowa
Inicjatywa
LEADER I (1991-1993) wprowadzona
eksperymentalnie, objęła swym zasięgiem 217 obszarów;
Inicjatywa
LEADER II (1994 – 1999), objęła swym
zasięgiem 1.000 obszarów;
LEADER+
(2000-2006), kontynuacja i rozwinięcie
programu LEADER II, wspomagał wdraŜanie
nowoczesnych strategii rozwoju obszarów wiejskich.
Cel Inicjatywy LEADER - stymulacja działań innowacyjnych
w sektorach: publicznym i prywatnym, poprzez
angaŜowanie lokalnego potencjału tych sektorów w
działalność wsi.
22
program
okres
fundusze
budŜet (EUR)
LGD
Leader I
1991–
1993
EAGGFGuidance,
ESF, ERDF
450 m.
150 mio/ y.
217 (app.
11 mio
people)
Leader II
19941999
EAGGFGuidance,
ESF, ERDF
1.7 bln
mio/ y.
821 → 1000
(app. 40 mio
people)
Leader+
20002006
EAGGFGuidance
2.1 bln
300 mio/ y.
1153
(893
260 NM)
Leader axis
20072013
EAFRD
At least 5% of
EAFRD
(2,5% in NMS)
? (2193)
280
Najwięcej w Polsce
Ewolucja Leadera w Unii Europejskiej
1991
1993
Leader I
1994
1999
Leader II
2000
2006
Leader +
2007
2013
Oś 4-Leader
Celem
osi 4 jest
aktywizacja
mieszkańców
obszarów
Wsparcie
„liderów
lokalnych”
działających
na
Głównym
tematem
było budowanie
lokalnych
powiązań
wiejskich,
waloryzacja
lokalnych
zasobów,
zwiększenie
obszarach
wiejskich
i
wdraŜanie
nowoczesnych
Włączenie działań innowacyjnych i pełna współpraca.
między
przedstawicielami
samorządów
lokalnych,i ich
potencjału
zdobywania
finansowych
strategii
rozwoju środków
terenów wiejskich.
organizacji pozarządowych
i podmiotów
gospodarczych.
wykorzystania na
obszarach wiejskich.
Leader I - eksperyment
Leader II - laboratorium:
Leader+
ograniczone do celów. 1, 6 and 5b, innowacje, działania
pilotaŜowe, wprowadzenie współpracy ponadnarodowej
- dojrzałość (faza dojrzałości):
całe terytorium kwalifikujących się obszarów wiejskich, nowe
kryteria oceny: n. utworzone miejsca pracy, wpływ na
zrównowaŜony, jakość projektów transferu; strategii, opartych na
temat zjednoczenia i komplementarne z innych programów UE
finansowane; rosnąca rola sieci i współpracy ponadnarodowej
Oś Leader - metoda: podejście metodologiczne do
głównego nurtu programowania rozwoju obszarów
wiejskich
LEADER I
LEADER I Podstawy
LEADER I Realizacja
Budowanie strategii rozwoju dla rozwoju lokalnych zasobów i
wspieranie lokalnych inicjatyw
Eksperymentowanie i innowacje
Konstytucja LGD = formalnego partnerstwa
Budowa sieci LGD - promowanie, wymiany doświadczeń i know-how
Zaproszenie do składania wniosków
Rozwój diagnostyki terytorium, a następnie strategii rozwoju
Zmiana tej strategii w programie działania fazy operacyjnej
Realizowany przy wsparciu kredytów animacji (pomoc techniczna)
Ocena
WYBRANE REZULTATY LEADER
Rozkład projektów finansowanych
przez oś Leader (2009)
Jean-Michel CouradesEuropean Commission -DG AGRI-G3
Funkcjonujące LGD (XII.2010 r.)
Jean-Michel CouradesEuropean Commission -DG AGRI-G3
Ogólna liczba finansowanych
projektów (XI.2010 r.)
(411-412 -413): 31 281 (2007-2010)
Jean-Michel CouradesEuropean Commission -DG AGRI-G3
Liczba zatwierdzonych
projektów współpracy
421
Jean-Michel CouradesEuropean Commission -DG AGRI-G3
LEADER W POLSCE
LEADER w Polsce
Realizowany jako
Działanie 2.7 „PilotaŜowy Program
Leader+”
Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i
modernizacja sektora Ŝywnościowego oraz rozwój
obszarów wiejskich 2004 - 2006”
Schemat I: utworzenie LGD, opracowanie ZSROW
Schemat II: realizacja projektów
Tabela 13. Realizacja PilotaŜowego Programu Leader+ w Polsce
Źródło: opracowanie własne na podstawie FAPA, 2006
Liczba wniosków
Kwota dofinansowania
w mln zł
Schemat I
Liczba wniosków złoŜonych do
FAPA
248
31,19
Liczba wniosków przyjętych przez
FAPA
225
28,58
Liczba projektów zatwierdzonych
174
22,81
Liczba umów podpisanych
178
22,78
Liczba projektów zrealizowanych i
zakończonych
167
19,50
Schemat II
Liczba wniosków złoŜonych do
FAPA
187
124,94
Liczba wniosków pozytywnie
zweryfikowanych przez FAPA
162
.
Liczba projektów przyjęta do
realizacji
162
.
6
Zachodnio-Pomorskie
12
Wielkopolskie
8
Warmińsko-Mazurskie
9
Śląskie
12
Pomorskie
7
Podlaskie
13
Podkarpackie
Opolskie
8
Mazowieckie
25
Małopolskie
10
Łódzkie
5
Lubuskie
10
Lubelskie
13
Kujawsko-Pomorskie
Dolnośląskie
15
Świętokrzyskie
Liczba zrealizowanych projektów w
poszczególnych województwach
23
20
15
12
9
6
4
0
FAPA
Aktywność ludności wiejskiej w
poszczególnych województwach
Liczba mieszkańców przypadająca na jeden projekt (w tys.)
160
146,03
140
124,52
121,3
120
100
101,59
90,12
83,82
71,26
60,73
60 53,96
86,52
82,26
71,04
80
119,79
104,1
63,32
59,14
40
20
Zachodnio-Pomorskie
Wielkopolskie
Warmińsko-Mazurskie
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
Mazowieckie
Małopolskie
Łódzkie
Lubuskie
Lubelskie
Kujawsko-Pomorskie
Dolnośląskie
Świętokrzyskie
0
Liczba mieszkańców (stan w I kwartale 2005 r.) w danym województwie/ ilość zrealizowanych projektów w
danym województwie
FAPA
Na dzień dzisiejszy istnieje
340 LGD w całym kraju
WYBRANE WYNIKI BADAŃ
okres 2004-2006
BADANIA PROWADZONE W POLSCE WE WSZYSTKICH LGD
REALIZUJĄCYCH PROGRMA LEADER+
DODATKOWO PRZEPROWADZONO BADANIA ANKIETOWE
Kierunki Zintegrowanej Strategii Rozwoju
Obszarów Wiejskich
1. Zastosowanie nowych informacji know-how i
nowych technologii w celu podniesienia
konkurencyjności produktów i usług terenów
wiejskich.
2. Poprawa jakości Ŝycia na obszarach wiejskich.
3. Podnoszenie wartości lokalnych produktów
zwłaszcza przez ułatwianie małym jednostkom
produkcyjnym dostępu do rynków dzięki
wspólnym działaniom.
4. Wykorzystanie zasobów naturalnych i
kulturowych, w tym potencjału obszarów
naleŜących do sieci Natura 2000.
11,4%
41,8%
15,7%
30,9%
Charakterystyka badanych Lokalnych Grup
Działania w ramach I Schematu
Forma prawna instytucji wdraŜającej I Schemat
8,33%
16,67%
2,38%
17,86%
54,76%
fundacja
związek stowarzyszeń
stowarzyszenie
Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów ankietowych
inne
brak odpowiedzi
Charakterystyka badanych Lokalnych
Grup Działania w ramach II Schematu
Forma prawna instytucji wdraŜającej II Schemat
29,11%
5,06%
65,83%
fundacja
związek stowarzyszeń
stowarzyszenie
Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów ankietowych
74%
odpowiada aktualnym
zapotrzebowaniom
regionu
15%
11%
brak odpowiedzi
nie sprostał
potrzebom regionu
PilotaŜowy Program
Leader+ a zapotrzebowanie
regionu
43%
środki finansowe są
bodźcem rozwoju
obszarów wiejskich
12%
brak odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów ankietowych
45%
środki nie są
bodźcem
INSTYTUCJE
Modele wdraŜania LEADER
Trzy główne modele uŜywane przez państwa
członkowskie, z wariantami:
Model 1: decentralizacji kompetencji wyboru
projektów (stosowane w 16 MS / 33 RDP)
Model 2: Decentralizacja wyboru projektów i
kompetencji płatności (4 PROW)
Model 3: Decentralizacja zatwierdzenia projektu
(35 PROW)
Jean-Michel CouradesEuropean Commission -DG AGRI-G3
I: instytucja wdraŜająca odgrywa
waŜną rolę pośredniczącą
W Polsce Urząd Marszałkowski, który koordynuję
pracę LGD, sprawdza wybrane wnioski, podpisuje
umowy,
biorąc tym samym większą odpowiedzialność za funkcjonowanie
LGD i wdraŜanie projektów.
Schemat ten charakteryzuje się większą liczbą administracji, co
przedłuŜa czas oczekiwania beneficjenta na podpisanie umowy.
np. w Austrii wynosi ok. 4-6 tyg.
Schemat I poza Polską występuję równieŜ w: Austrii,
Finlandii, Szwecji, Estonii, Litwie, Łotwie, Czechach,
Słowacji, Niemczech, Rumunii.
III: całkowita autonomia
lokalnych grup działania
W systemie tym LGD same decydują:
komu i na co przeznaczają środki europejskie,
same podpisują umowy i
monitorują realizację projektów.
Do tego systemu naleŜą takie kraje jak: Hiszpania,
Portugalia, Francja, Irlandia, Włochy, Bułgaria,
Grecja.
II: System II jest mieszanką
systemu I i III
Systemy instytucjonalne
Jean-Michel CouradesEuropean Commission -DG AGRI-G3
Sprawność działania systemu
Liczba wdroŜonych projektów
Podpisane umowy z LGD
Podpisane umowy z beneficjentami
Skala wykorzystanych środków finansowych
Czas od złoŜenia wniosku do podpisania
umowy
Efekty dla rozwoju społeczno-ekonomicznego
wyzwania dla IW i LGD
rekomendacje do dyskusji:
Zbudowanie zaufania do LGD i promocja podejścia
typu Leader wśród
-
mieszkańców obszarów wiejskich
Instytucji zaangaŜowanych we wdraŜanie
władz samorządowych
podmiotów gospodarczych, społecznych
Przygotowanie LGD do działania w ramach ROW
2014-2020.
Jak program LEADER przyczynił
się do rozwiązania problemów
obszarów wiejskich?
LUDZIE?
GOSPODARKA
Efekty?
ŚRODOWISKO
Pobudzenie aktywności
ZaangaŜowanie
Wzrost świadomości
Efekty?
Instytucje
Jakość i sprawność działania systemu (?)
PODSUMOWANIE
Metoda LEADER jest
wymagająca!
W zakresie:
Niezbędnego czasu w fazie rozruchu
Konieczności strategicznego myślenia,
umiejętności nawiązywania współpracy
zdolności zarządczych na szczeblu
lokalnym i elastyczności administratorów
zasobów niezbędnych do wsparcia
struktur.
Robin McDowell (OIR team) DG Agriculture, European Commission
Bariery
‘Bariery polityczne i instytucjonalne w
państwach członkowskich (np. partnerstwa
lokalne nie jest uprawniony do zarządzania
środkami publicznymi, instytucji blokowania
nowych graczy w samorządności lokalnej)’
‘Brak kapitału społecznego w obszarach
Robin McDowell (OIR team) DG Agriculture, European Commission
lokalnych‘
Kwestionowanie w świetle przepisów PROW
oddolnych lokalnych decyzji podejmowanych w
LGD
Bariery
Bariery administracyjne
Jeśli nie ma wyraźnej orientacji strategicznej
przekazywane z góry na dół
W przypadku nadmiernego monitorowania,
sprawozdawczości i kontroli nałoŜonych na
lokalnych struktur (partnerstwa / agencji
wsparcia)
Podteksty ponownej centralizacji
(zaostrzenie budŜety i systemy kontroli)
Robin McDowell (OIR team) DG Agriculture, European Commission
Problemy
Problemy lokalnego kapitału społecznego
Lokalni partnerzy mogą być nieprzygotowani
do wykonywania zadań i odpowiedzialności
projektowania i wdraŜania lokalnego planu
działania.
Trudności z ingerencją lokalnej grupy.
Lokalne organy wykonawcze mogą przyjąć
postawę technokratyczną w stosunku do
beneficjentów.
Problemy związane z
technologią LEADER
Innowacja - mgliste pojęcie
Jeśli potraktować powaŜnie, to innowacje wiąŜą się z
ryzykiem, a systemy finansowania na ogół boi się
ryzyka.
"Bottom-up" - zbyt kosztowne, czasochłonne i
ryzykowne?
LGD, jako nowe struktury wykorzystujące
środki, mogą być postrzegane jako zbędne
lub konkurencyjne instytucje.
Wnioski na przyszłość
Zarządzanie zdecentralizowane i finansowania lokalne partnerstwa potrzebują więcej inwestycji w
początkowej fazie (środki na budowanie zdolności, czas
negocjacji, rozwój organizacji ")
Sprawny system finansowania działań w kolejnych
fazach w związku z specyfiką działań lokalnych
Wzmocnienie Leadera jako głównego źródła wymaga
stałych struktur wsparcia dla budowania potencjału, sieci
i cross-administracyjnej koordynacji.
Robin McDowell (OIR team) DG Agriculture, European Commission
Uwagi końcowe
Sukcesem LEADER jest:
zbudowanie potencjału społecznego
zbudowanie systemu instytucjonalnego
organizacji pozarządowych
wykwalifikowanej kadry
wyzwolenie energii wielu środowisk wiejskich
IW, LGD, Sieć
W przyszłości mogą pojawić się efekty
ekonomiczne i środowiskowe
Uwagi końcowe
nowy Rozwój obszarów wiejskich
świadczy o sukcesie lokalnego
wprowadzania podejścia LEADER
Daje to realne perspektywy rozwoju
działalności w stylu LEADER w nowych
obszarach wiejskich i sektorów
Ale ... to będzie wielkie wyzwanie do
stosowania podejścia LEADER na
znacznie większą skalę
Robin McDowell (OIR team) DG Agriculture, European Commission
Komisarz Europejski ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów
Wiejskich Dacian Ciolos mówił optymistycznie o w przyszłości
polityki rolnej po 2013 r.:
"Lokalne inicjatywy typu Leader będą pozostać w
centrum polityki rozwoju obszarów wiejskich.
Naszym celem jest nie tylko wzmocnienie tych
inicjatyw, ale równieŜ rozwinięcie ich, działania mają
dotyczyć organizacji i kształtowania lokalnego
rolnictwa oraz rozwoju produktów lokalnych ".
Leader as a Driver for Rural Europe: Workshop for New Local Action Groups
Brussels, Belgium - 19 to 20 January, 2011
Dziękuję za uwagę