recenzja_1 - Wydział Architektury PWr.

Prof. dr hab. inż. arch. Maria J. Żychowska
30-214 Kraków,
uI. Korzeniowskiego 37
Kraków, 30 października 2016 rok
RECENZJA
rozprawy doktorskiej mgr inż. arch. Ewy Pol
pod tytułem
Drewniana zabudowa mieszkaniowa małych miast Lubelszczyzny
w okresie międzywojennym
opracowanej na
Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej
pod opieką promotorską prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Przesmyckiej.
I. Podstawy opracowania:
1. Zlecenie dziekana Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej prof. dr hab.
inż. arch. Elżbiety Trockiej-Leszczyńskiej na opracowanie recenzji pracy doktorskiej
z dnia 1 czerwca 2016 roku;
2. Dokumentacja pracy doktorskiej.
3. Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie
sztuki z dnia 14 marca 2003, wraz z późniejszymi zmianami (2005), szczególnie art.
13.1.
II. Recenzja.
Przedstawiona do recenzji praca doktorska mgr Ewy Pol jest opracowaniem
jednotomowym. Liczy 362 strony wraz z 375 ilustracjami umieszczonymi w tekście,
przypisami o łącznej liczbie 246, bibliografią i 24 tabelami umieszczonymi w pracy.
Przedmiotowa praca doktorska składa się z sześciu rozdziałów w tym wstępu oraz spisu
rycin, spisu tabel, bibliografii, indeksu miast i ulic oraz streszczenia w języku polskim i
angielskim. Ma układ klasyczny, rozpoczyna ją wprowadzenie, w którym Autorka
przedstawiła przedmiot, cel, obszar badań, zakres czasowy i terytorialny oraz metodykę
badań. Wprowadzenie to kończy omówienie stanu badań.
1
W rozdziale drugim Autorka scharakteryzowała sytuację gospodarczo-mieszkaniową w
kraju w okresie międzywojennym. Następnie zajęła się przybliżeniem sytuacji
gospodarczo-politycznej na Lubelszczyźnie z uwzględnieniem przynależności
Lubelszczyzny do tzw. Polski B i wynikających z tego faktu niedogodności, jednocześnie z
odnotowaniem powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego i od 1936 roku
włączeniem Lubelszczyzny w realizację owego niezwykłego planu gospodarczego.
W tamtej rzeczywistości po I wojnie światowej, zwłaszcza w kontekście zaistniałych
zaniedbań i wielości rozwiązań z czasów zaborów, opracowanie planów regulacyjnych
było zadaniem trudnym, złożonym. Nowe tendencje europejskie i prospołeczne trendy
takich organizacji jak CIAM sprzyjały i pomagały polskim zamierzeniom uregulowania
problemu braku mieszkań poprzez stworzenie programu budowy tanich i dostępnych
mieszkań. Szybko powstały stosowne regulacje prawne dotyczące drewnianej
architektury oraz właściwe wzorniki i katalogi dostępne dla zainteresowanych budową.
W rozdziale trzecim przeprowadzona została analiza sposobów realizowania w Polsce
budownictwa mieszkaniowego w okresie międzywojennym. Autorka dokonała
syntetycznego przeglądu, między innymi, dokonań Funduszu Kwaterunku Wojskowego,
Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej, Towarzystwa Osiedli Robotniczych.
Taki krótki szkic, w aspekcie dostępnych materiałów i technologii budowlanej, pozwolił na
naszkicowanie działań mających miejsce w kraju i zwrócenie uwagi na charakter
architektury mieszkaniowej proponowanej jako dostępnej dla szerokich rzesz
potrzebujących mieszkań i domów.
W rozdziale czwartym, najobszerniejszym, Autorka na przykładzie 17 wybranych miast
scharakteryzowała i wyodrębniła Typy budynków mieszkalnych drewnianych w
wybranych miastach Lubelszczyzny.
Przyjęte przez Autorkę kryteria pozwoliły na szczegółową analizę przedmiotowego
dorobku. Jakie pierwsze podała …ich lokalizację w różnych rejonach Lubelszczyzny
(s.53). Patrząc na mapę i rozmieszczenie wytypowanych miejscowości, także
zamieszczoną w opracowaniu, nie do końca uzasadnia wybór, pozostawiając południowo
- wschodnią część województwa poza opracowaniem.
Drugim kryterium wyboru do …szczegółowych badań był czas ich powstania, konstrukcja
oraz forma architektoniczna (s.54). Trzecim zaś … były procesy realizacji, o których
dalej nic nie wspomina, a wymienia tylko typ inwestora.
W kolejnych podrozdziałach Autorka przedstawiła 17 miejscowości: Bełżce, Biała
Podlaska, Chełm, Dubienka, Hrubieszów, Izbica, Janów Podlaski, Kock, Krasnystaw,
Lubartów, Lublin, Łuków, Międzyrzec Podlaski, Nałęczów. Ostrów Lubelski, Parczew,
Puławy, Tomaszów Lubelski, Zamość. Przyjęta została zasada przedstawienia sytuacji
gospodarczo-społecznej analizowanej miejscowości, a następnie charakterystyka
powstałej tam zabudowy drewnianej z rozróżnieniem na typy obiektów. Bogaty materiał
ilustracyjny składa się z fragmentu archiwalnej mapy wojskowej prezentującej układ
2
urbanistyczny, pozwalający na poznanie skali miasta lub innego rodzaju plan ilustrujący
lokalizację przedmiotowej architektury, archiwalnej dokumentacji architektonicznej
zachowanych budynków, czasami zdjęć z epoki oraz współczesnych fotografii
dokumentujących stan zachowania i obecny wygląd prezentowanych obiektów.
Zakończenie każdego podrozdziału stanowi tablica sumująca informacje dotyczące
omawianych obiektów: ich typu, daty powstania, autora projektu, pomniejszony plan
sytuacyjny, rzut przyziemia, elewację frontową i uwagi dotyczące lokalizacji, układu
przestrzennego, zastosowanych dekoracji.
W podrozdziale Bełżce brak jest informacji jaką zasadą kierowała się Autorka przy
wyborze przykładów. Na str. 55 W okresie międzywojennym w Bełżcach domy drewniane
powstały głównie na obrzeżach miasta. Z omawianego okresu w Archiwum Państwowym
w Lublinie zachowały się jedynie dwa projekty zabudowy drewnianej. Dla recenzenta
pozostaje kwestią niewyjaśnioną, jakie są zasoby zachowanych obiektów, czy omawiane
budowle są reprezentatywne dla tego terenu, czy tylko zachowane plany stanowiły jedyne
kryterium ich doboru do przedmiotowej pracy, na co wskazuje częste odwoływanie się
Autorki do takiego kryterium, na przykład w odniesieniu do Kocka: str. …ani w Archiwum
Państwowym w Lublinie ni u Miejskiego Konserwatora Zabytków w Lublinie nie
zachowało się więcej projektów domów z tamtego okresu. (Pisownia oryginalna)
Nasuwa się też wątpliwość, że nierównomierna ilość przytaczanych przykładów może
sugerować, że w Hrubieszowie (str.101-128) opisanym na dwudziestu siedmiu stronach
ruch budowlany był znacznie większy niż w Bełżcach (str.55-59) opisanych na sześciu
stronach. A jeśli tak, to jakie czynniki spowodowały znaczny wzrost ruchu budowlanego w
danym mieście.
Podobnie w następujących podrozdziałach generalnie brak takich informacji, co nie
pozwala na ogarnięcie skali zachowania tego budownictwa, bardzo wartościowego, bo
dokumentującego szczególny okres w historii Polski.
W całości ten kluczowy dla pracy rozdział stanowi doskonale udokumentowany fragment
historii realizacji zabudowy mieszkaniowej w okresie międzywojennym. Niezwykle
starannie zgromadzony bogaty materiały ilustruje powstanie istotnych zasobów
architektury drewnianej. Tabele precyzyjnie opracowane z opisem wybranych obiektów
pozwalają na orientację w problematyce.
W rozdziale piątym Autorka dokonała podsumowania przeprowadzonych badań w
aspekcie Formy architektonicznej drewnianych budynków mieszkalnych, Układów
funkcjonalno – przestrzennych drewnianej zabudowy mieszkaniowej, Konstrukcji
budynków. Takie syntetyczne ujęcie uwypukla istotne walory tego budownictwa, w tym
pozwala dostrzec, że obok społecznych funkcji, posiada walory architektoniczne i
stylistyczne. Autorka dostrzegła …pewne tendencje w projektowaniu w zależności od
regionu i czasu powstania (str. 306) wskazując analizowaną zabudowę w Dubience i
Hrubieszowie jako nawiązującą zasad funkcjonalizmu. W tym drugim stwierdzeniu
recenzent nie zgadza się z Doktorantką, natomiast w pełni uzasadnione jest wykazanie
nawiązań do form narodowych i regionalnych.
W ramach tego podsumowania Autorka akcentuje również istotne założenia
3
przestrzenno-funkcjonalne. Komentuje także technologie i materiały budowlane
zastosowane w tym budownictwie.
W Podsumowaniu stanowiącym rozdział szósty, Autorka przedstawiła Stan zachowania
drewnianej zabudowy mieszkaniowej. Na wstępie syntetycznie scharakteryzowała
przedmiotową zabudowę uwzględniając inwestorów, lokalizację, typy wznoszonych
realizacji, ich stylistykę i konstrukcję. Następnie przystąpiła do analizy Stanu zachowania
drewnianej zabudowy mieszkalnej, który oceniła generalnie jako zły. W tym aspekcie
przytoczyła prawne możliwości ochrony i zaproponowała, by stworzyć szlak architektury
drewnianej Lubelszczyzny (str.330) jako najbardziej efektywną formę zachowania
omawianego dziedzictwa architektonicznego.
Istotną część pracy doktorskiej stanowi Spis rycin w liczbie 375 oraz Spis tabel w liczbie
24 niezwykle przydatne w tym typie pracy.
W odniesieniu do zgromadzonego materiału ikonograficznego nasuwa się spostrzeżenie,
że Doktorantka w trakcie prowadzonych badań w sposób bardzo rzetelny i pedantyczny
zebrała ogromny materiał wyjściowy. Mam tu na myśli archiwalne materiały źródłowe, a
zwłaszcza historyczne plany i dokumentalne fotografie. Pozwoliły one Autorce na
dogłębne studia analityczne i syntetyczne opracowanie znakomitego zbioru ilustrującego
wspierającego logicznie prowadzony wywód. Wsparty on został aktualnymi zdjęciami
przedmiotowych budowli. Warto podkreślić istotność i znaczenie tych materiałów.
Pracę doktorską mgr inż. arch. Ewy Pol kończy Bibliografia, którą uważam za obszerną i
pełną. Na specjalną uwagę zasługuje wykaz Źródeł archiwalnych liczący w sumie 121
pozycji. Forma całości zapisu informacji bibliograficznej ma charakter poprawny. Istotną
część stanowi Indeks miast i ulic, umożliwiający efektywne korzystanie z
przedstawionego obszernego opracowania i ze zgromadzonych dokumentów.
Po dokładnym zapoznaniu się z rozprawą doktorską mgr inż. arch. Ewy Pol pod tytułem
Drewniana zabudowa mieszkaniowa małych miast Lubelszczyzny w okresie
międzywojennym nasuwa się kilka uwag.
Po pierwsze, w pracy podjęty został niezwykle istotny problem zwrócenia uwagi na
dochowane do naszych czasów nieliczne drewniane budynki mieszkalne. Posiadają one
wartość historyczną, stanowią dokument czasów i jako takie powinny być zachowane. W
innych miastach, jak na przykład w Krakowie, po tego typu domach pozostały tylko zapisy
w literaturze przedmiotu. Dlatego też propozycja stworzenia szlaku architektury
drewnianej Lubelszczyzny jest pomysłem trafionym, służącym zachowaniu naszego
dziedzictwa kulturowego.
Po drugie, olbrzymi materiał dokumentacyjny stanowić może podstawę do dalszych,
syntetycznych opracowań dotyczących historii architektury XX wieku służących zarówno
dalszym pogłębionym badaniom naukowym i jak publikacjom popularno-naukowym.
Po trzecie, w przedmiotowej pracy uchwycone zostały wątki dotyczące stosunków
społecznych międzywojennej Polski. Struktura narodowościowa ówczesnych miast,
4
całkowicie odmienna od obecnej, warta jest wspominania, bo należy do świata, który
zniszczyła II wojna światowa.
W tym kontekście, wydaje się, że określenie wyznanie mojżeszowe użyte, między innymi
na str.101, 143, 201, choć w okresie międzywojennym powszechnie stosowane w
dokumentach urzędowych i potocznie, obecnie ma wydźwięk pejoratywny i przenoszenie
go do współczesnych opracowań bez cudzysłowu, wydaje się niestosowne..
W odniesieniu do redakcji pracy, recenzent dostrzegł pewne niedociągnięcia, jak się
wydaje, wynikające z pośpiechu czy roztargnienia:
Str.54 – pojawiło się streszczenie pracy nie przystające do prowadzonego wywodu tego
rozdziału.
Str.101 Autorka napisała: Większość powstałej w okresie międzywojennym zabudowy
była drewniana. Według danych z 1827 roku na istniejących 660 domów tylko 37 było
murowanych. Tu pewnie chodziło o rok „1927”.
Od str.219 do str.281 źle zszyte zostały kartki.
Mimo wspomnianych wyżej mankamentów w zakresie sposobu doboru materiałów i
redakcji pracy, wszystkie uwagi mają charakter porządkowy i nie umniejszają wysokich
wartości merytorycznych pracy doktorskiej.
Podsumowując recenzję należy podkreślić, że temat pracy doktorskiej jest bardzo ważny
dla dokumentowania historii mieszkaniowego budownictwa drewnianego na terenie
Lubelszczyzny w okresie międzywojennym. Staranne rozeznanie w stanie badań w tym
zakresie pozwoliło Kandydatce na znalezienie dla siebie pola badawczego
wymagającego jeszcze naukowych poszukiwań i analizy. Zaś selektywny dobór
właściwych danych faktograficznych w rezultacie pozwolił Autorce na przedstawienie
pracy rzeczowej i treściwej. W efekcie końcowym dogłębne rozeznanie tematu,
poprawnie przyjęta metodyka i własne przemyślenia pozwoliły Autorce na uzyskanie
zakładanego celu jakim było z dokumentowanie oraz typizacja tego budownictwa
powstałego w miastach i miasteczkach, a także ocena jego stanu zachowania i określenie
form jego utrzymania.
Należy stwierdzić, że Autorka przedstawiła cele i założenia w sposób jasny i dojrzały. W
całości dysertacji udokumentowała podjęty temat, co spełnia warunki formalne dysertacji
doktorskiej. Przyjęta metodyka badań była skuteczna dla osiągnięcia celów. Podkreślić
należy też klarowny i jasny język wywodu merytorycznego co dokumentuje bardzo dobre
wykształcenie Doktorantki oraz uzyskane dotąd doświadczenia zawodowe.
Nie bez znaczenia jest tu doświadczenie, wiedza i szerokie badania własne prowadzone
przez Panią Promotor w zakresie historycznej urbanistyki i architektury na terenie Lublina
i Lubelszczyzny zwłaszcza z XIX i połowy XX wieku.
Po przeanalizowaniu zaprezentowanej do recenzji rozprawy doktorskiej mgr inż. arch.
Ewy Pol pod tytułem Drewniana zabudowa mieszkaniowa małych miast Lubelszczyzny
w okresie międzywojennym opracowanej pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety
5
Przesmyckiej, uważam, że postawione we wstępie do pracy cele badawcze zostały w
niniejszej dysertacji osiągnięte.
Reasumując uważam, ze praca ta stanowi interesującą i bardzo pożyteczną pozycję
naukową w obszarze historii architektury oraz może stanowić podstawę do ubiegania się
Pani Ewy Pol o stopień doktora nauk technicznych w dyscyplinie architektura i
urbanistyka zgodnie z wytycznymi ustawy cytowanej na wstępie recenzji (pkt. 1.3).
Stawiam więc wniosek o dopuszczenie mgr inż. arch. Ewy Pol do dalszych etapów
postępowania to znaczy egzaminów doktorskich oraz publicznej obrony pracy.
Kraków, 30 października 2016 roku.
6