Prawo cywilne - Republika WWW

Wiadomości o prawie cywilnym
P RZEDMIOT I ŹRÓDŁ A PRAWA CYWILNEGO
Prawo cywilne jest gałęzią prawa obejmującą normy regulujące:
1) stosunki majątkowe
2) stosunki niemajątkowe, jeśli występuje w nich wtórny element majątkowy
między osobami fizycznymi, osobami prawnymi oraz innymi podmiotami prawa — o ile funkcjonują one
w danym stosunku jako podmioty faktycznie równorzędne.
Cechami zatem stosunku cywilnoprawnego są:
1) element majątkowy
2) równorzędność podmiotów (nie tylko formalna, ale i faktyczna — eliminuje to z prawa cywilnego
stosunki prawnopracowe i część stosunków prawnorodzinnych)
3) znaczna swoboda podmiotów w ustanawianiu i kształtowaniu stosunku (mówi się tu o autonomii
podmiotów)
Działy prawa cywilnego:
1) część ogólna
2) prawo rzeczowe
3) prawo zobowiązaniowe
4) prawo spadkowe
5) prawo rodzinne (z pewnymi zastrzeżeniami)
6) prawo na dobrach niematerialnych
Podmiotami stosunku cywilnoprawnego mogą być:
Ø osoby fizyczne
Ø osoby prawne
Ø ułomne osoby prawne
Ø organy władzy
Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego może być wszystko to, na co skierowane są prawa i obowiązki stron
tego stosunku, np. zapłacenie ceny, wydanie rzeczy, przechowanie towaru, konieczność wypłaty
odszkodowania, konieczność przeproszenia kogoś za wyrządzoną mu krzywdę.
Treścią stosunku cywilnoprawnego są z jednej strony uprawnienie, a z drugiej strony obowiązek. Może być
tak, że jeden podmiot ma tylko uprawnienie, a drugi obowiązek (tak jest w przypadku wyrządzenia
szkody i jej naprawiania), ale może być i tak, że uprawnienia i obowiązki spoczywają na obu stronach
(w umowie sprzedaży kupujący ma prawo wybrać rzecz i zapłacić cenę, natomiast sprzedający ma
prawo domagać się tej zapłaty i obowiązek przenieść własność rzeczy na kupującego oraz wydać mu tę
rzecz).
G ŁÓWNE ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO
I. Prawo stanowione
1) ustawa z 23 IV 1964 r. Kodeks cywilny
2) ustawa z 25 II 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy
3) ustawa z 24 VI 1994 r. o własności lokali
4) ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu
cywilnego
5) ustawa z 6 VII 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
6) ustawa z 6 XII 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
7) ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu
cywilnego
8) ustawa z dnia 2 marca 2000 r. ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną przez produkt niebezpieczny
9) ustawa z 4 II 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
10) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej
11) ustawa z 16 IX 1982 r. Prawo spółdzielcze
12) ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
II. Zwyczaj, np. zwyczaje kupieckie
III.Zasady współżycia społecznego (Normy społeczne spoza systemu norm prawnych, na które jednak normy prawne
powołują się jako na tzw. klauzule generalne. Powoływanie się na nie jest dyskusyjne, dla niektórych prawników
stanowi naruszenie jasności i precyzyjności prawa, prowadzące do dowolności ocen sądu. Brak jest definicji legalnej
tego pojęcia. Zasadom tym odpowiadać powinien przeciętny poziom moralny, właściwy godziwemu życiu
zarobkowemu i gospodarczemu. Sąd Najwyższy w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 18.03.1968 r. [OSP
z 1969 r., poz. 151] stwierdził, iż są to "obiektywne reguły postępowania, służące za kryterium oceny, co zasługuje lub
nie zasługuje na aprobatę z punktu widzenia poglądów społeczeństwa".)
ZASADY PRAWA CYWILNEGO:
F zasada jednolitości prawa cywilnego (istnienie kodeksu)
F zasada równości stron
F zasada uprzywilejowania konsumenta w stosunkach z profesjonalistą
F zasada wykonywania praw podmiotowych z uwzględnieniem ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia
oraz zasad współżycia społecznego
F zasada domniemania dobrej wiary (Art. 7 Kodeksu cywilnego. Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od
dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.)
F zasada ciężaru dowodu (Art. 6 Kodeksu cywilnego. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z
faktu tego wywodzi skutki prawne.)
F zasada ochrony dóbr osobistych
F zasada ochrony praw nabytych
F nieretroakcja prawa (niedziałanie prawa wstecz)
F zasada ochrony własności
F zasada autonomii stron (swobody umów)
F zasada wykonania zobowiązań (pacta sunt servanda)
F zasada pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego przed ustawowym
STOS UNEK CYWILNOPRAWNY. ZDOLNOŚĆ W PRAWIE
Stosunek cywilnoprawny to stosunek społeczny, w którym wzorce zachowań regulowane są przez prawo
ustanowiona przez prawo więź o charakterze powinnościowym pomiędzy ludźmi lub utworzonymi przez nich
podmiotami. Najczęstszą formą stosunku cywilnoprawnego jest zobowiązanie. Może ono powstać na drodze
umowy, czynu niedozwolonego czy np. bezpodstawnego wzbogacenia.
Zdolność prawna — możność bycia podmiotem praw i obowiązków; ma ją każdy podmiot uczestniczący w obrocie prawnym.
Zdolność do czynności prawnych — możność kształtowania swoich praw i obowiązków w drodze czynności prawnych.
Zdolność sądowa — możność reprezentowania swoich praw w sądzie.
osoby
w prawie cywilnym
osoby fizyczne
bez zdolności
do czynności prawnych
dziecko do 13 roku życia
ubezwłasnowolniony całkowicie
ograniczone w zdolności
do czynności prawnych
osoby prawne
korporacje
ułomne osoby prawne
spółki osobowe prawa handlowego,
wspólnoty mieszkaniowe
stowarzyszenia, partie polityczne
zakłady
osoby prawne typu fundacyjnego
banki, fundacje, przedsiębiorstwa państwowe, SA
dziecko od ukończenia 13 lat do pełnoletności
ubezwłasnowolniony częściowo
o pełnej zdolności
do czynności prawnych
Ubezwłasnowolnienie to pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych lub ograniczenie tejże przez sąd i poddanie
owej osoby pieczy prawnej wykonywanej przez jej przedstawiciela ustawowego.
Ubezwłasnowolnienie zachodzi wtedy, gdy istnieją okoliczności przemawiające za tym, że dany człowiek z powodu choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub
narkomanii, może nie być zdolny do prowadzenia swych spraw (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub potrzebna mu jest
pomoc i kontrola w prowadzeniu jego spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe).
W przypadku braku zdolności do czynności prawnych (w tym ubezwłasnowolnienia całkowitego) ustanawia się dla danej osoby
opiekuna, zaś w razie ograniczonej zdolności do czynności prawnych (w tym ubezwłasnowolnienia częściowego) —
kuratora.
Przedstawiciel ustawowy to osoba reprezentująca z mocy prawa (rodzice) lub na mocy orzeczenia sądowego (kurator lub opiekun)
osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnej. Kurator bądź opiekun mogą być ustanowieni dla dziecka, jeśli nie
ma ono rodziców, albo gdy nie wywiązują się oni ze swych obowiązków rodzicielskich w sposób właściwy.
Osoba prawna to grupa osób lub środków materialnych trwale zespolona w celu realizacji określonych zadań w postaci jednostki
organizacyjnej, wyposażonej w osobowość prawną.
Osoby prawne zawsze mają pełną zdolność do czynności prawnych. Czynności tych dokonują przez swoje organy w sposób
przewidziany w prawie i w zgodnym z regulacjami prawnymi statucie.
Według art. 33 kc osobami prawnymi są Skarb Państwa oraz te jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne przyznają wyraźnie
osobowość prawną.
Sposoby powstania osoby prawnej:
1) akt organu państwa — ustawa, rozporządzenie lub akt erekcyjny (forma decyzji administracyjnej);
2) sposób normatywny — prawo określa przesłanki, po spełnieniu których jednostka organizacyjna staje się osobą prawną;
występuje tu kontrola państwa w postaci rejestru, do którego wpis jest często niezbędny do zaistnienia tejże osoby;
3) sposób koncesyjno-zezwoleniowy — nie wystarcza tu porozumienie założycieli tworzące jednostkę organizacyjną ani spełnienie
określonych przesłanek, wymaga się tu jeszcze zgody organu państwowego bądź samorządowego, którego decyzja może mieć
niekiedy charakter dość arbitralny.
Wyróżnia się dwa rodzaje osób prawnych:
1) korporacje (osoby prawne typu osobowego) — jeśli osoba ta została stworzona w zasadzie poprzez połączenie co najmniej dwu
osób (fizycznych lub prawnych) w jednostkę organizacyjną;
2) zakłady (osoby prawne typu fundacyjnego) — jeśli osoba ta została stworzona poprzez połączenie środków materialnych w
jednostkę organizacyjną, którą zatrudnieni w niej ludzie jedynie obsługują, a inni z niej korzystają (tych zwie się
destynatariuszami).
CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNE
Definicja pojęcia czynność prawna: stan faktyczny, w którego skład wchodzi co najmniej 1 oświadczenie woli, zmierzające do
ustanowienia, zmiany albo zniesienia stos. cywilnoprawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne nie tylko
wyrażone w oświadczeniu woli, lecz także oświadczeniem tym nie objęte, a wynikające z ustaw, zasad współżycia społecznego lub
ustalonych zwyczajów. [por. art. 56 kc]
Na czynność prawną składają się następujące elementy:
1. zawsze co najmniej 1 oświadczenie woli
2. niekiedy inne, które norma prawna przewiduje jako nieodzowne dla zaistnienia tej czynności w sensie prawnym (np. wręczenie
zadatku, wydanie rzeczy, wpis do księgi wieczystej)
Skutek czynności prawnej następuje dlatego, że norma prawna wiąże jego powstanie z realizacją określonego stanu faktycznego
przewidzianego dla danego typu czynności.
Oświadczenie woli — taki przejaw woli, który w sposób dostateczny wyraża zamiar wywołania skutku prawnego w postaci
ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Musi być:
1) dostatecznie zrozumiałe,
2) swobodne,
3) złożone na serio.
KLASYFIKAC JA CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
I. jednostronne albo dwustronne (uwaga! strona może składać się z kilku osób, np. po stronie dłużnika może być dwu kolegów razem
winnych pieniądze komuś innemu);
II. inter vivos (między żyjącymi — niemal wszystkie czynności pr.) oraz mortis causa (na wypadek śmierci tj. skutek zależny jest tu
od śmierci osoby, która czynności dokonała np. testament);
III. konsensualne (do zaistnienia czynności potrzebne są zasadniczo tylko oświadczenia woli) albo realne (oprócz oświadczeń woli
potrzeba wydania rzeczy — np. w użyczeniu albo przechowaniu);
IV. rozporządzające (skutek i cel to przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego) oraz zobowiązujące (powiększa
1
pasywa osoby dokonującej czynności prawnej) ;
2
V. przysparzające czyli takie, w których zamierzonym skutkiem jest przysporzenie komuś korzyści majątkowej ;
VI. odpłatne i nieodpłatne — dotyczy istnienia bądź nie ekwiwalentnej (równoważnej) korzyści majątkowej w zamian za otrzymane
przysporzenie.
FO RMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Regułą jest, że czynności prawnej można dokonać w sposób dowolny, byle zrozumiale wyrazić swą wolę. [art. 60 kc]
Wyróżnia się następujące szczególne formy czynności prawnych:
1) pisemna (równoważna
formy czynności prawnych
jej forma z podpisem
elektronicznym),
2) pismo z datą pewną,
forma
zwykła
forma pisemna
forma
ustna
forma pisemna
z urzędowym
aktu notarialnego
3) pismo z urzędowym
poświadczeniem podpisu
poświadczeniem
podpisu,
forma elektroniczna
forma pisemna
z bezpiecznym
z urzędowym
4) akt notarialny.
podpisem elektronicznym
poświadczeniem daty
1
Cz ynności roz porz ądzające to np. przeniesienie własności, przelew wierzytelności, zbycie spadku, zrzeczenie się własności rzeczy nieruchomej, porzucenie rzeczy
ruchomej, zwolnienie z długu. Czynności z obowiązujące to np. umowa sprzedaży, o dzieło, umowa najmu, pożyczki, zlecenia, spółki, darowizny.
2
Uwaga! nie każde rozporządzenie prowadzi do przysporzenia, np. porzucenie rzeczy ruchomej nie ma na celu przysporzenie czegoś komukolwiek.
Od reguły dowolności formy czynności prawnej przewidziane są wyjątki.
I tak wskazuje się w prawie trzy sytuacje, w których zachodzi konieczność dochowania szczególnych form czynności prawnych:
1) pod rygorem nieważności (tzw. ad solemnitatem)
Obowiązek zachowania jakiejś szczególnej formy wynikać może z ustawy albo z woli stron. Może to być obowiązek zachowania formy pisemnej,
formy aktu notarialnego, pisma z pewną datą itd. Niezachowanie tej formy powoduje nieważność czynności — np. testament sporządzony nie w
postaci odręcznego dokumentu, ale w postaci wydruku komputerowego podpisanego ręcznie jest nieważny [art. 949 i n. kc].
2) dla celów dowodowych (tzw. ad probationem)
Obowiązek zachowania jakiejś szczególnej formy wynikać może z ustawy albo z woli stron. Niezachowanie przewidzianej formy nie powoduje co
prawda nieważności, ale możemy mieć potem trudności w udowodnieniu zajścia danej czynności. Druga strona może nie wyrazić zgody na przykład
na dowód ze świadków (art. 73 §2 zdanie 1 oraz art. 74 kc).
Chodzi tu konkretnie o formę pisemną, dla której ustawa nie zastrzega rygoru nieważności — tak sformułowany przepis oznacza właśnie formę dla
celów dowodowych. Niezachowanie innej formy niż „zwykła” forma pisemna powoduje zawsze nieważność czynności.
3) dla wywołania określonych skutków prawnych (tzw. ad eventum)
Przepisy prawa wyraźnie mówią, że niezachowanie danej formy (zwykle chodzi o pisemną) nie powoduje nieważności, ale skutkiem innej formy niż
przewidziana będzie nie to, co zamierzyliśmy — por. np. art. 660 zdanie 2 kc. Po fakcie może się po prostu okazać, że skutkiem naszego
postępowania są inne prawa czy obowiązki stron, niż pierwotnie myśleliśmy.
WADY O ŚWIADCZENIA WO LI
Do ważności czynności prawnej konieczne jest zajście pewnych przesłanek. Można wyliczyć cztery:
1) dokonanie czynności przez osobę zdolną do czynności prawnej,
2) dokonanie jej we właściwej formie,
3) niesprzeczność z prawem lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 kc)
4) czynność musi być wolna od wad.
Według kodeksu cywilnego można wyróżnić 4 rodzaje wady oświadczenia woli. Są to:
1) brak świadomości lub swobody (art. 82 kc),
2) pozorność (art. 83 kc),
3) błąd (art. 84-86 i 88 kc),
4) groźba (art. 87-88 kc).
Ad 1. Jest to anormalny stan psychiczny wyłączający świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Jego
przyczynami mogą być nadużycie alkoholu, wysoka gorączka, narkoza, choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, uwiąd starczy
(choroba Alzheimera) czy też odurzenie narkotyczne.
Ad 2. Pozorność to niezgodność między aktem woli a jej przejawem na zewnątrz.
Nie może być jednak uznane za pozorne oświadczenie woli składane wobec organu państwowego albo nie skierowane do
oznaczonego adresata (a zatem np. czyjaś ostatnia wola nigdy dla prawa nie jest sporządzana dla żartu).
Czynność prawna ukryta pod inną czynnością jest ważna, jeśli spełnia przesłanki ważności (innymi słowy darowizna ukryta pod formą sprzedaży w celu uciecz ki od
zaliczenia darowizny na schedę spadkową i obliczeń zachowkowych może być na wniosek innych spadkobierców uznana w sądzie za darowiznę, choć sporządzony
jest akt kupna-sprzedaży).
Ad 3. Błąd to:
3
1) mylne wyobrażenie (lub jego brak) o rzeczywistym stanie rzeczy u oświadczającego wolę albo
4
2) mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia (tzw. pomyłka) .
Błąd musi być istotny subiektywnie (tj. stanowić przyczynę sprawczą oświadczenia woli) i obiektywnie (żaden rozsądny człowiek w
danym stanie rzeczy nie złożyłby takiego oświadczenia. Przesłanka obiektywności odpada przy błędzie wynikającym z podstępu (art.
86 § 1) oraz przy testamencie (art. 945 § 1 pkt 2).
Ad 4. Groźba pojawia się wtedy, gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści
zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, na wypadek, gdy żądane
oświadczenie woli nie zostanie złożone. Groźba:
5
1) musi być bezprawna ,
2) musi być poważna,
3) nie musi pochodzić od adresata oświadczenia woli,
4) nie jest ważne, czego lub kogo dotyczy groźba.
PRZEDSTAWICIELSTWO
Nie zawsze osoba zainteresowana może sama w swoim imieniu dokonać czynności prawnej. Nie zawsze może sama złożyć
oświadczenie woli (np. nie ma jej w danym miejscu, nie ma wymaganej zdolności do czynności prawnej). W takich sytuacjach osoba
taka potrzebuje zastępcy. Przedstawicielstwo to zastępstwo bezpośrednie . Polega ono na tym, że przedstawiciel dokonuje w
imieniu reprezentowanego czynności prawnej, a czynność ta, o ile mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania
w cudzym imieniu (tzw. umocowania), pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.
Wyróżnia się:
I.
ze względu na zachowanie się przedstawiciela:
1. przedstawicielstwo czynne — przedstawiciel w imieniu zastąpionego składa oświadczenie woli,
2. przedstawicielstwo bierne — przedstawiciel w imieniu zastąpionego przyjmuje oświadczenie woli złożone przez osobę trzecią;
II. ze względu na źródło umocowania:
1. przedstawicielstwo ustawowe — występuje z mocy prawa lub orzeczenia sądowego (rodzice dla dzieci podlegających ich
władzy; kurator, opiekun),
2. przedstawicielstwo umowne (tzw. pełnomocnictwo) — opiera się na woli reprezentowanego, jest umocowane jego zgodą.
3
Np. kupowany rower wygląda na dobry, a w rzeczywistości przeżera go korozja.
Np. napisaliśmy 1000 zł zamiast 100 zł (uwaga! przy czeku czy wekslu ważne jest to, co zostało napisane, gdyż są to czynności abstrakcyjne).
5
Bezprawne jest też grożenie użyciem środka prawnie dozwolonego, ale stosowanego w celu wymuszenia oświadczenia woli. Np. grożenie, że w razie niepodpisania
jakiegoś dokumentu, doniesiemy do prokuratury o jakimś grzeszku prawnym naszego ewentualnego kontrahenta.
4
Przesłanki skuteczności przedstawicielstwa:
1. przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w jego granicach;
2. przedstawiciel musi mieć zdolność do czynności reprezentowania:
a) przedstawiciel ustawowy — pełna zdolność do czynności
prawnych,
b) pełnomocnik — może być też ograniczony w zdolności do
czynności prawnych [art. 100 kc];
3. przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego (choćby
działanie takie było tylko dorozumiane — art. 60 kc);
4. czynność prawna musi być tego rodzaju, by mogła być dokonana przez
przedstawiciela
— nie można np. umocować kogoś do sporządzenia testamentu w naszym imieniu, do uznania dziecka.
Rodzaje pełnomocnictwa:
1. ogólne — upoważnia do dokonania czynności zwykłego zarządu [art. 98, 99 kc],
Przez czynności zwykłego zarządu należy rozumieć załatwianie bieżących sprawa związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie nie
pogorszonym w ramach aktualnego jej przeznaczenia. Dotyczy to też załatwiania bieżących spraw związanych ze sprawowaniem pieczy (zarządu) nad majątkiem.
Wszystko zależy od wartości rzeczy (majątku) — w rodzinie biednej kupno barwnego albumu może już przekraczać czynności zwykłego zarządu, w rodzinie bogatej
może się do niej zaliczać nawet zakup multimedialnego komputera.
Art. 98. Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest
pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności.
Art. 99. §1. Jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej
formie.
§2. Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie.
2. rodzajowe (do pewnego rodzaju czynności) — upoważnia do dokonania czynności także poza zwykłym zarządem, ale tylko
danego rodzaju czynności,
3. szczególne (do poszczególnej czynności) [art. 98 kc in fine].
Specjalnym typem pełnomocnictwa jest prokura — pełnomocnictwo handlowe udzielane przez przedsiębiorcę prokurentowi.
Art. 1091 . § 1. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje
umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
§ 2. Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Jest to nieograniczone formalne pełnomocnictwo handlowe do działania na rzecz i w imieniu mocodawcy. Istnieje od
momentu ustanowienia, musi zostać wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego.
Pełnomocnictwo wygasa:
1. z chwilą odwołania przez mocodawcę [art. 101 §1 kc],
2. z chwilą śmierci pełnomocnika lub mocodawcy [art. 101 §2 kc],
3. z wypełnieniem czynności dla której udzielono pełnomocnictwa,
4. w razie zrzeczenia się go przez pełnomocnika.
PRZEDAWNIENIE I PREKLUZJA
1. Przedawnienie — ograniczenie w czasie możliwości dochodzenia roszczenia, jeśli nie zostało ono zrealizowane przez okres
wyznaczony ustawą.
Skutkiem przedawnienia nie jest wygaśnięcie roszczenia, ale niemożność jego dochodzenia przed sądem. Roszczenie po upływie
terminu przedawnienia staje się po prostu roszczeniem niezupełnym. Zobowiązanie staje się tym samym zobowiązaniem tzw.
naturalnym — czyli dłużnik nie może się wycofać z faktu dobrowolnego uiszczenia długu po okresie przedawnienia, jeśli tak
postąpił, ale nic do takiego kroku nie jest w stanie go zmusić (por. art. 117 § 2 kc). Zarzut przedawnienia strona, której on służy,
powinna podnieść sama — jeśli tego nie uczyni (tzn. nie powoła się na fakt, iż dane roszczenie nie może być już dochodzone), sąd
sam jej w tym nie zastąpi i zasądzi na korzyść jej przeciwnika (wynika to z faktu, iż przepis art. 117 § 3 kc dot. uwzględniania z
urzędu przez sąd przedawnienia został uchylony w 1990 r.).
Wg art. 118 kc, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, przedawnienie upływa po 10 latach.
Zarazem dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. alimentacyjnych) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej — po 3 latach.
Zgodnie z art. 120 kc bieg przedawnienia zaczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (tj. najwcześniej od
dnia, w którym uprawniony mógł żądać spełnienia świadczenia).
Zawieszenie — bieg nie rozpoczyna się, a jeśli się już rozpoczął, przez pewien czas nie jest liczony. [art. 121 kc]
zachodzi np. w stosunkach małżeńskich, między rodzicami a dziećmi albo w razie siły wyższej
Przerwanie — wskutek pewnych przyczyn cały dotychczasowy bieg przedawnienia zostaje przekreślony, a przedawnienie zaczyna
biec od nowa. [art. 123 i 124 kc]
zachodzi w sytuacji dokonania czynności prawnej czy procesowej w sprawie (np. złożenie pozwu, uznanie długu)
Po każdym przerwaniu przedawnianie biegnie na nowo – art. 124 KC
W przypadku dokonania przerwania biegu przedawniania poprzez czynności przed sądem lub innym uprawnionym organem,
bieg przedawnienia nie biegnie na nowo do momentu zakończenia postępowania przed sądem lub organem (art. 124 KC).
2. Prekluzja (tzw. termin zawity) — przewidywane przez prawo różnego rodzaju terminy w ciągu których powinna być
zrealizowana (dokonana) taka czy inna czynność; z niezachowaniem tych terminów ustawa wiąże ujemne skutki dla strony o
charakterze nieodwołalnym.
Prekluzja biegnie zawsze bezwzględnie, nie ulegając wydłużeniu, powoduje wygaśnięcie roszczenia, a nawet i uprawnienia. Mamy z
nią tylko wtedy do czynienia, gdy przewidują ją przepisy szczególne. Jest to np. termin z art. 568 § 1 kc.
PRAWO RZECZOWE
Rzeczy — materialne części przyrody, w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że mogą być traktowane w
obrocie jako dobra samoistne.
Własność – najszersze i najsilniejsze prawo, które daje uprawnionemu najpełniejszą władzę nad rzeczą.
Wszystkie swoje uprawnienia właściciel może wykonywać z wyłączeniem innych osób, które w takim przypadku są obowiązane
uszanować jego wolę i nie powinny mu przeszkadzać w wykonywaniu jego własności. W przypadku cudzej ingerencji właściciel
będzie mógł żądać jej zaniechania oraz przywrócenia stanu sprzed ingerencji.
Wyjątkowo właściciel nie będzie mógł sprzeciwić się użyciu, a nawet uszkodzeniu lub całkowitemu zniszczeniu jego rzeczy, jeśli
inna osoba użyje jej dla odwrócenia niebezpieczeństwa bezpośrednio grożącego dobrom osobistym (np. życiu lub zdrowiu) jej samej
lub osoby trzeciej.
Własność rzeczy można nabyć na podstawie:
· zawłaszczenia niczyjej rzeczy ruchomej,
· przeniesienia własności rzeczy,
· zasiedzenia,
· wytworzenia nowej rzeczy z innych rzeczy,
· orzeczenia sądowego, np. znoszącego
współwłasność rzeczy,
· dziedziczenia spadku, w skład którego wchodzi
rzecz,
· umowy majątkowej małżeńskiej,
· egzekucji sądowej (w drodze przybicia
własności rzeczy ruchomej albo przysądzenia
nieruchomości).
Utrata własności rzeczy może nastąpić na podstawie:
· przeniesienia własności rzeczy,
· zniszczenia rzeczy,
· zrzeczenia się własności nieruchomości,
· porzucenia rzeczy ruchomej z zamiarem wyzbycia się jej
własności,
· orzeczenia sądowego, np. znoszącego współwłasność rzeczy,
· egzekucji sądowej (w drodze przybicia własności rzeczy
ruchomej albo przysądzenia nieruchomości),
· orzeczenia przepadku rzeczy w procesie karnym,
· wywłaszczenia nieruchomości,
· nacjonalizacji lub komunalizacji rzeczy (obydwie sytuacje
stanowią wyjątkowe, bardzo rzadkie przypadki utraty własności
rzeczy).
Współwłasność – jedna rzecz należy do co najmniej dwu podmiotów prawa.
Współwłasność może mieć charakter zwykły albo łączny.
Współwłasność zwykła (w częściach ułamkowych) oznacza tyle, że każdy ze współwłaścicieli może swobodnie dysponować swoim
ułamkiem, każdy może żądać zniesienia współwłasności (art. 210 i n. kc).
Współwłasność łączna (tzw. „do niepodzielnej ręki”) może powstać tylko między osobami związanymi określonymi stosunkami
osobistymi
Przedmiotem własności może być także prawo (np. prawo autorskie do dzieła, do wynalazku itp.)
Hipoteka – jest ograniczonym prawem rzeczowym, które polega na obciążeniu nieruchomości dla zabezpieczenia określonej
wierzytelności. Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z obciążonej nieruchomości bez względu na to, czyją stała się ona
własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi jej właściciela.
Zastaw – jest ograniczonym prawem rzeczowym, które polega na obciążeniu rzeczy ruchomej (prawa) dla zabezpieczenia określonej
wierzytelności. Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z obciążonej rzeczy (prawa) bez względu na to, czyją stała się ona
własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi jej właściciela.
Podstawowe formy ochrony własności to:
1. roszczenie windykacyjne
2. roszczenie negatoryjne
3. samopomoc
4. obrona konieczna
Własność jest chroniona tak przez prawo cywilne (art. 222-231 kc) jak i prawo karne (art. 278-295 kk).
Można w celu ochrony własności stosować obronę konieczną, wyjątkowo samopomoc.
Obrona konieczna musi być natychmiastowa, w momencie naruszenia naszego posiadania, przy zastosowaniu odpowiednio
współmiernych środków, w przeciwnym razie będzie to nadużycie obrony koniecznej.
Dozwolona samopomoc wchodzi w rachubę po naruszeniu posiadania, jednak w bardzo krótkim czasie po naruszeniu posiadania,
czyli niezwłoczne, tzn. bez nieuzasadnionej zwłoki. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy dozwolonej w stosunku do
nieruchomości nie wolno stosować przemocy względem osób. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy do ruchomości muszą być
spełnione dwa warunki:
1) gdy zachodzi niebezpieczeństwo powstania niepowetowanej straty,
2) samopomoc musi nastąpić natychmiast, bezpośrednio po naruszeniu.
Roszczenie windykacyjne — roszczenie o wydanie rzeczy wynikające z pr. własności, gdy właściciel pozbawiony jest jej
posiadania. Uregulowane jest w art. 222 § 1 kc.
Roszczenie negatoryjne — roszczenie o zaniechanie naruszeń innych niż pozbawienie właściciela faktycznego władania rzeczą oraz
o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Uregulowane jest w art. 222 § 2 kc.
Odróżnić od tych roszczeń trzeba procesową formę ich dochodzenia czyli powództwa windykacyjne i negatoryjne.
Istnieje także powództo o ustalenie prawa własności (art. 189 kpc).
PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
Zobowiązanie — stosunek prawny, w którym jedna strona (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnika) świadczenia, a ta ostatnia
powinna świadczenie spełnić. [art. 353 § 1 kc]
Wierzytelność — zobowiązanie ze stanowiska wierzyciela (prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi).
Dług — zobowiązanie ze stanowiska dłużnika (obowiązek ciążący na dłużniku).
Świadczenie — zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania; polega na zadośćuczynieniu (ale temu godnemu ochrony)
interesowi wierzyciela.
Zasada pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać) jest naczelną zasadą prawa zobowiązań. Według niej strony muszą
wypełniać postanowienia każdej umowy będącej w mocy w dobrej wierze. Oczywiście jeśli chcą, mogą ją też rozwiązać za
porozumieniem.
1
Konsekwencją zasady dotrzymywania umów jest przyjęcie zasady nominalizmu (art. 358 § 1 kc) spełniania świadczeń pieniężnych,
tzn. spełnianie ich w wysokości oznaczonej. Może się jednakże zdarzyć, że w trakcie trwania umowy siła nabywcza pieniądza ulegnie
istotnej zmianie; wówczas możliwe jest zastosowanie zasady zwanej waloryzmem, czyli orzeczenie przez sąd o zmianie wysokości
1
lub sposobu spełnienia świadczenia (art. 358 § 3 kc).
Zobowiązania solidarne
— zachodzi, gdy przynajmniej po jednej ze stron stosunku zachodzi wielość osób.
Jeżeli zobowiązanie jest solidarne wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia wg swego uznania od każdego z dłużników,
od wszystkich lub od kilku z nich.
Jeżeli zobowiązanie jest solidarne dłużnik może spełnić całe świadczenie wg swego uznania do rąk któregokolwiek z wierzycieli.
Kiedy wierzyciel zostanie zaspokojony w całości przez jednego ze współdłużników solidarnych, jego wierzytelność wygasa, ale ów
dłużnik może dochodzić w drodze tzw. roszczenia regresowego od pozostałych współdłużników ich części długu. [art. 376 kc]
Gdy dłużnik zaspokoi w całości jednego ze współwierzycieli solidarnych, jego dług wygasa, ale pozostali wierzyciele mogą w drodze
roszczenia regresowego żądać podziału osiągniętej korzyści. [art. 378 kc]
Fakty prawne, których skutkiem jest powstanie stosunku zobowiązaniowego między określonymi podmiotami nazywamy źródłami
zobowiązań.
Można wyliczyć następujące źródła zobowiązań:
1) akt administracyjny
2) czynność prawna (jednostronna i dwustronna – umowa)
3) szkoda z czynu niedozwolonego
4) bezpodstawne wzbogacenie
5) nienależne świadczenie
6) prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio)
7) inne zdarzenia, z którymi prawo wiąże skutek zobowiązaniowy
Umowa — zgodne oświadczenie woli stron zmierzające do wywołania skutków prawnych o charakterze obligacyjnym.
Umowy mogą mieć charakter właściwy i określać konkretne zobowiązania stron, ale mogą mieć także charakter zaledwie wstępny i
stanowić o późniejszej możliwości określenia warunków umowy właściwej. Czasami umowa o charakterze wstępnym może być
źródłem zobowiązania zasadniczego.
Umowa przedwstępna — powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego ma
być ona zawarta. (art. 389—390 kc)
Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać
naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Jednakże gdy umowa
przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom
co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
Zawieranie umowy może być poprzedzone szeregiem czynności wstępnych.
1) Są to tzw. rokowania (art. 71—72 kc). Rokowaniami są działania stron mające na celu ułożenie ostatecznej treści umowy.
2) Oferta — oświadczenie woli będące skierowaną do drugiej strony propozycją zawarcia określonej umowy i zawierające istotne
postanowienia proponowanej umowy oraz termin, w którym składający ofertę będzie oczekiwać odpowiedzi. Składający ofertę jest
nią związany aż do upływu oznaczonego terminu (art. 66 § 1 kc). W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w chwili
otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu. W szczególności, sprzedawca nie może odmówić wydania
konsumentowi oferowanego do sprzedaży towaru po złożeniu przez konsumenta oświadczenia o przyjęciu oferty.
Umowa zostaje zawarta, jeśli adresat oferty złoży oświadczenie, iż akceptuje ją w całości. Wszelkie zmiany traktowane są jako nowa
oferta (art. 68 kc). Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny (art. 543 kc) uważa się za ofertę
sprzedaży, podczas gdy materiały reklamowe traktuje się z zasady jako zaproszenie do negocjacji a nie ofertę.
3) Przetarg — publiczna sprzedaż organizowana w celu uzyskania najkorzystniejszych warunków, w szczególności najwyższej ceny
(przy licytacji).
Przetarg ustny ma na celu uzyskanie najwyższej ceny. Przetarg pisemny ma na celu wybór najkorzystniejszej oferty.
Przetarg nieograniczony polega na tym, że oferty mogą składać wszyscy zainteresowani, natomiast przetarg ograniczony na tym, że
zamawiający zaprasza do udziału w przetargu określone podmioty.
Zaliczka to kwota wpłacona na poczet przyszłych należności, która jest rodzajem przedpłaty, a nie – jak w przypadku zadatku – zabezpieczeniem
wykonania umowy. Jeśli zobowiązanie zostanie wykonane należycie, zaliczka podlega zaliczeniu na poczet należnego świadczenia.
Jeśli natomiast umowa nie dojdzie do skutku, można żądać zwrotu zaliczki i naprawienia szkody. Nie ma więc możliwości, jak przy zadatku,
otrzymania zwrotu zaliczki w podwójnej wysokości – zaliczka nie jest formą odszkodowania.
Zadatek to kwota, która zabezpiecza wykonanie umowy i może stanowić formę odszkodowania na wypadek niedojścia umowy do skutku. W braku
odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, zadatek dany przy zawarciu umowy oznacza, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze
stron druga strona może, bez wyznaczania dodatkowego terminu, odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek. Jeśli natomiast sama go dała,
może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Jeżeli natomiast umowa zostanie wykonana, zadatek zalicza się na poczet świadczenia strony, która go dała –
podobnie jak przy zaliczce (jeśli zaliczenie takie nie jest możliwe, zadatek podlega zwrotowi).
W razie rozwiązania umowy, zadatek powinien zostać zwrócony – nie ma wówczas możliwości żądania sumy dwukrotnie wyższej. Podobnie w
sytuacji, gdy umowa nie została wykonana na skutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności żadna ze stron albo za które ponoszą
odpowiedzialność obie strony.
UWAGA! W umowie należy zawsze wyraźnie zaznaczać, czy wpłacona kwota stanowi zaliczkę czy zadatek – gdyż powodują one różne skutki w
przypadku niedotrzymania warunków umowy.
Wykonanie zobowiązania następuje przez spełnienie świadczenia, tj. uczynienie zadość godnemu ochrony interesowi
wierzyciela. Według art. 356 kc zobowiązanie może być wykonane przez dłużnika albo osoby trzecie. Wierzyciel może żądać
osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia
Gdy dłużnik ma względem wierzyciela wiele długów tego samego rodzaju, może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług
chce zaspokoić (art. 451 kc). Jest to o tyle istotne, że przecież od długów wymagalnych mogą być naliczane odsetki, a to oznacza, że
w interesie dłużnika może być spłacenie najpierw długów niedawnych, jeśli są wyższe niż długi stare.
Wedle art. 454 kc dług pieniężny ma charakter oddawczy, zaś inne są odbiorcze.
Jeśli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być
spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Natomiast świadczenie
pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia.
Termin powinien być oznaczony ścisłą datą lub przez inne określenie konkretnego dnia spełnienia świadczenia. Z chwilą
nadejścia tego dnia roszczenie o spełnienie świadczenia staje się wymagalne.
Gdy oznaczenia terminu brak – świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 kc).
Dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania. Jeżeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnik może
powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
Jeżeli dłużnik nie czyni zadość powinności spełnienia świadczenia wierzycielowi, wierzyciel może domagać się przymusowego
świadczenia, które może być osiągnięte przy użyciu określonych w kpc środków egzekucyjnych.
Jeśli uzyskanie tą drogą świadczenia jest niemożliwe albo uzyskanie go nie będzie miało dla wierzyciela z powodu
nadmiernego opóźnienia jakiegokolwiek znaczenia, wierzytelność przekształca się w roszczenie o naprawienie szkody wynikłej
z niewykonania zobowiązania. Tak samo dzieje się w przypadku roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z nienależytego
wykonania zobowiązania.
KARA UMOWNA – Strony w umowie zastrzegają, że jedna zapłaci drugiej określoną kwotę pieniężną w razie niewykonania
zobowiązania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (art. 483 §1 kc). Zastrzeżenie kary umownej ułatwia
wierzycielowi realizację jego uprawnienia — nie musi on bowiem wykazywać ani tego, że szkoda została wyrządzona, ani też
jej wysokości. W braku odmiennych ustaleń umownych wierzyciel nie może jednak dochodzić odszkodowania w tej części,
która wykracza ponad wysokość zastrzeżonej kary (art. 484 §1 zd. 2 kc).
Opóźnienie ma miejsce, gdy niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik
nie ponosi odpowiedzialności (por. art. 455 kc).
Zwłoka dłużnika to opóźnienie kwalifikowane, za które dłużnik odpowiedzialność ponosi.
Skutki prawne opóźnienia:
1) zobowiązanie pieniężne — art. 481 §1 kc (wierzyciel może dodatkowo żądać odsetek, choćby nie poniósł żadnej szkody);
2) zobowiązanie niepieniężne — żadne szczególne uprawnienia dla wierzyciel nie powstają, poza możliwością podjęcia
kroków w celu przymuszenia dłużnik do spełnienia świadczenia.
Skutki prawne zwłoki:
1) wierzyciel może domagać się nadal wykonania zobowiązania, a niezależnie od tego ma roszczenie o naprawienie szkody
wynikłej ze zwłoki dłużnik (art. 471 §1 kc);
2) w wypadkach określonych w art. 479 i 480 kc zwłoka dłużnika upoważnia wierzyciela do tzw. wykonania zastępczego –
czyli do wykonania zobowiązania samemu lub przez osobę trzecią na koszt dłużnika;
3) gdy w czasie trwania zwłoki rzecz oznaczona tożsamościowo zostanie utracona lub uszkodzona, dłużnika uwolni od
odpowiedzialności jedynie dowód, że utrata czy uszkodzenie nastąpiłyby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione we
właściwym czasie (art. 478 kc);
4) wyjątkowo, jeżeli wskutek zwłoki dłużnik świadczenie utraciło dla wierzyciel całkowicie lub w przeważającym stopniu
znaczenia, wierzyciel może w ogóle świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania
zobowiązania (art. 477 §2 kc).
Czyn niedozwolony (delikt) — fakt wyrządzenia szkody poza istniejącym dotychczas stosunkiem
zobowiązaniowym, z którym to faktem ustawa łączy powstanie obowiązku naprawienia szkody.
Treścią nowo powstałego stos. zobowiązaniowego jest uprawnienie poszkodowanego do uzyskania
odszkodowania i odpowiadający temu obowiązek naprawienia szkody.
Odpowiedzialność zasadza się tu na:
1. winie — można się uwolnić w drodze tzw. ekskulpacji (wykazania braku winy),
2. ryzyku — można się uwolnić poprzez wykazanie tzw. podstaw egzoneracyjnych
(vis maior czyli siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego, wyłączna wina osoby trzeciej)
3. zasadzie słuszności – podmiot nie działał niezgodnie z prawem, ale mimo wszystko musi powetować wyrządzoną
szkodę.
Podział odpowiedzialności:
odpowiedzialność
regulacja kodeksowa
zasada odpowiedzialności
1. za własne czyny
2. za cudze czyny
a) za niepoczytalnych i małoletnich
b) za czyny osób którymi się posłużono
c) za podwładnego
3. Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub inna
osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa za szkodę
wyrządzoną przez działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu władzy publicznej
4. za zwierzęta i rzeczy
5. za szkody wyrządzone w związku z użyciem sił przyrody
6. za szkody wyrządzone przez ruch mechanicznych środków
komunikacji
415 kc; 416 kc
wina
427-428 kc
429 kc
430 kc
2
417-417 kc, 421 kc
ponadto np. 769 kpc
wina, zasada słuszności (428 kc)
wina w wyborze
ryzyko (surowiej niż 429 kc)
ryzyko
2
słuszność (417 kc)
431 kc
433-434 kc
435 kc
— §1 wina, §2 słuszność
— ryzyko
ryzyko
436 kc
ryzyko
Art. 422. [współsprawstwo, pomocnictwo, podżeganie] Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził,
lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z
wyrządzonej drugiemu szkody.
Art. 423. [obrona konieczna] Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne
lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi.
Art. 424. [ stan wyższej konieczności] Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu
odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest
odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej
zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.
Art. 4421 . [Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody] § 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu
z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może
być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
§ 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia
przestępstwa bez wz ględu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
§ 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany
dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
§ 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania
przez nią pełnoletności.
WINA – zarzucalne przyczynienie się
ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY:
F adekwatny (normalne to typowe skutki pewnego zdarzenia, a nie te wywołane w wyniku zbiegu okoliczności)
SZKODA – uszczerbek w sferze interesów, zwłaszcza majątkowych określonego podmiotu
F na mieniu (szkoda sensu stricto)
F na osobie (krzywda)
Szkoda powstaje z reguły wbrew woli poszkodowanego
GŁÓWNE PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ I DELIKTOWEJ :
F szkoda (tj. uszczerbek w dobrach osoby poszkodowanej wbrew jej woli)
F powiązanie przez ustawodawcę z faktem wyrządzenia szkody obowiązku jej naprawienia (np. powiązanie takiego
obowiązku z czynem niedozwolonym, z niewykonaniem zobowiązania),
F istnienie związku przyczynowego między powyższym faktem (np. czynem niedozwolonym lub niewykonaniem
zobowiązania) a szkodą
NAPRAWIENIE SZKODY:
F restytucja
F rekompensata
Ø odszkodowanie (w przypadku szkody) = strata rzeczywista + zysk utracony
Ø zadośćuczynienie (w przypadku krzywdy)
sankcja egzekucyjna
(egzekucja sądowa)
świadczeń
świadczeń
pieniężnych
niepieniężnych
· z ruchomości
· z nieruchomości
· z wynagrodzenia
· z rachunków
bankowych
odpowiedzialność cywilna
sankcja nieważności
nieważność
bezwzględna
nieważność
względna
(wzruszalność)
· przejęcie rzeczy
· brak wymaganej · błąd
zdolności do
· przejęcie praw
· groźba
bezprawna
· przymuszenie do czynności prawnych
wykonania czynności · sprzeczność
oświadczenia woli z
· obowiązek
zaniechania czynności prawem lub
zasadami
współżycia
· grzywna
· zamiana na areszt społecznego
· brak
świadomości lub
swobody do
wyrażenia woli
· pozorność
oświadczenia woli
· brak wymaganej
formy czynności
prawnej
zastrzeżonej pod
rygorem
nieważności
bezskuteczność
zawieszona
bezskuteczność
względna
· brak
wymaganych
oświadczeń
woli osób
trzecich, np.
przedstawiciela
ustawowego
· skuteczność
czynności nie
wobec
wszystkich
podmiotów
WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ
Główną przyczyną wygaśnięcia zobowiązania jest spełnienie świadczenie przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i
w sposób odpowiadający przesłankom wynikającym z art. 354 § 1 kc.
Jeżeli zobowiązanie nie zostanie w ten sposób wykonane, obowiązek świadczenia może przeistoczyć się w obowiązek
naprawienia szkody — dopiero w razie spełnienia świadczenia odszkodowawczego zobowiązanie również wygasa.
Poza ww. sposobami wygasania zobowiązań prawo cywilne zna jeszcze inne, które dają się zaklasyfikować do dwu grup.
I. Wygaśnięcie zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela
1. Świadczenie w miejsce wypełnienia/wykonania (tzw. datio in solutum) — dłużnik w celu uwolnienia się od
zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne od pierwotnie ustalonego świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje (art. 453
kc). Podstawa prawna pozostaje ta sama.
Np. dłużnik będący stolarzem z powodu braku drewna dębowego, którego życzył sobie wierzyciel, proponuje wykonanie ram do
obrazu z buku albo sosny, a wierzyciel się zgadza.
2. Odnowienie (nowacja) — umowa między wierzycielem a dłużnikiem, polegająca na umorzeniu
dotychczasowego zobowiązania i ustanowieniu nowego stosunku obligacyjnego, różniącego się od poprzedniego albo
świadczeniem, albo podstawą prawną świadczenia (art. 506-507 kc).
Np. zamiast dostarczenia buraków, dłużnik proponuje dostarczyć ziemniaki.
3. Potrącenie (kompensacja) — podmioty będące wobec siebie zarazem wierzycielami i dłużnikami nie spełniają
względem siebie świadczeń, ale umarzają wierzytelności do wysokości niższej z nich (art. 498-505 kc). Skutkiem
potrącenia jest umorzenie następujące z mocą wsteczną (art. 499 kc). Nie wszystkie jednak wierzytelności mogą być
umorzone drogą potrącenia (art. 505 kc).
Np. osoba AB jest winna osobie XY 500, a osoba XY jest winna osobie AB jest winna 300. Potrącenie prowadzi do sytuacji, w
której ostatecznie tylko osoba AB jest winna osobie XY 200.
4. Złożenie przedmiotu do depozytu sądowego.
— może zajść tylko wtedy, gdy pozwalają na to przepisy ustawy np. art. 486 § 1 kc, art. 467 kc.
Kwestię trybu składania do depozytu sądowego regulują przepisy art. 692-694 kpc oraz Rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dn. 24 IX 1965 r. o zasadach i trybie postępowania w sprawach o złożenie
przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.
Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu może doprowadzić do zwolnienia się dłużnika z zobowiązania.
II. Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela.
1. Zwolnienie z długu — umowa wierzyciela z dłużnikiem (art. 508 kc).
Czynność pr. rozporządzająca przysparzająca. Wskutek umowy zobowiązanie wygasa z chwilą jej zawarcia i ze skutkiem
ex nunc (na przyszłość). Zgodnie z zasadą, że dobrodziejstwo wymaga zgody, dłużnik musi wyrazić zgodę na
podarowanie długu – dlatego jest to umowa.
2. Rozwiązanie stosunku prawnego — polega na tym, że strony w drodze postanowienia umownego znoszą
zawartą wcześniej umowę dotyczącą jakiegoś świadczenia; strony powinny zarazem zwrócić sobie to, co już świadczyły,
chyba że umówią się inaczej albo z istoty stosunku prawnego co innego wynika. Nie jest to wypowiedzenia umowy –
rozwiązanie umowy należy od niego bardzo wyraźnie odróżnić.
3. Wygaśnięcie zobowiązania bez spełnienia świadczenia na mocy orzeczenia sądowego w myśl klauzuli rebus
1
sic stantibus (art. 357 kc).
4. Odstąpienie od umowy (art. 395 kc) – zastrzega się w umowie, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu
oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. W razie
wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą. To, co strony już świadczyły, z reguły ulega zwrotowi w stanie
niezmienionym. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Według art.
396 kc jeżeli w umowie ustalono, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne),
oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą pewnej kwoty pieniężnej, zwanej
właśnie odstępnym
5. Śmierć wierzyciela lub dłużnika, jeśli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty (np. śmierć malarza, który
miał namalować portret.
6. Połączenie w jednej osobie wierzyciela i dłużnika, np. przez dziedziczenie czy fuzję osób prawnych.
7. Zdarzenie wskazane w treści czynności prawnej, np. warunek rozwiązujący, termin końcowy itp. Także osiągnięcie
celu zobowiązania – np. rozwiązanie się umowy spółki z chwilą wykonania przez wspólników umówionego zadania
(choćby wodociągu na wsi).