Psychospołeczne funkcjonowanie dzieci z FASD

Psychospołeczne funkcjonowanie dzieci z FASD
Anna Piaskowska
psycholog
Punkt Diagnostyczno – Konsultacyjny FAS Gdynia
Zespół Placówek Specjalistycznych K. Lisieckiego „Dziadka”w Gdyni
ul. Wejherowska 65

1. Zaburzenia rozwojowe u dzieci z FASD – pierwotne i wtórne i ich skutki dla funkcjonowania w życiu
codziennym.
2. Diagnoza różnicowa – FASD a … ADHD, spektrum autyzmu, zaburzenia zachowania i emocji.
3. Dzieci z FASD w systemie oświaty – możliwości prawne i praktyczne.
Z badań nad FAS
1968 – Paul Lemoine, analiza 127 przypadków dzieci urodzonych przez matki alkoholiczki, opis
skutków wpływu alkoholu na płód oraz odległe skutki takiej ekspozycji
1973 – badania w Seattle (D. Smith, K. Jones, Ch. Ulleland, A. Streissguth), nadanie wadom rozwojowym
cech syndromu FAS - Płodowy Zespół Alkoholowy
1998 – Instytut Medycyny USA, trzy różne jednostki chorobowe związane z prenatalną ekspozycją na
alkohol – FAS, częściowy FAS, ARND – neurorozwojowe zaburzenia zależne od alkoholu.
2000 – O’ Malley, A. Streissguth
FASD – termin określający szeroki zakres skutków jakie mogą wystąpić u dzieci, których matki
spożywały alkohol w ciąży – praktyczny opis zaburzeń
FASD – Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych
FAS – Płodowy Zespół Alkoholowy, specyficzne, wrodzone upośledzenie rozwoju spowodowane
prenatalna ekspozycją na alkohol
pFAS – częściowy FAS
ARND – zaburzenia neurorozwojowe zależne od alkoholu
Pojęcia
FASD
Diagnoza dziecka z FASD
„Wie Pani, jutro mam wolne w szkole, nie będzie lekcji...bo jutro jest Dzień Ziemi...
To chyba o taką ziemię do kwiatków chodzi...no w doniczce...chyba będziemy coś sadzić?”
Zaburzenia rozwojowe u dzieci z FASD
Zaburzenia pierwotne – uszkodzenia w zakresie CUN – morfologiczne, biochemiczne i ich konsekwencje
Zaburzenia wtórne – zaburzenia, które nie muszą wystąpić.
Są skutkiem braku bądź niewłaściwej opieki. Nie są to zaburzenia wrodzone, wielu z nich można
zapobiegać, rozumiejąc ograniczenia dzieci, odpowiednio modyfikując oczekiwania otoczenia
(opiekunów, nauczycieli).
Zaburzenia CUN w okresie prenatalnym
Obumieranie komórek nerwowych
Niszczenie lub hamowanie cząsteczek L1 (przylegania międzykomórkowego) – mniejsze utkanie
neuronów, mniejsze ich przyleganie międzysynaptyczne, w obrazowaniu mózgowia np.: cienkie
spoidło wielkie charakterystyczne dla uszkodzeń poalkoholowych
Uszkodzenia astrocytów – komórek odpowiedzialnych za migrację neuronów w trakcie rozwoju
mózgowia i odpowiednią ich lokalizację
Móżdżek – odpowiedzialny za utrzymanie równowagi, koordynację ruchów, ekspresję słów i emocji
Hipokamp – procesy zapamiętywania
Płaty czołowe – planowanie i kontrola zachowania, hamowanie jednych czynności i „przełączanie” na
inne, kontrola emocji, refleksyjność myślenia, rozumienie norm społecznych
Ciało modzelowate (spoidło wielkie) – odpowiada za transmisję/przekazywanie danych między
półkulami
Lewa półkula odpowiada za zasady, konsekwencję, precyzowanie myśli, szczegóły praktyczne i
porządkowanie myśli. Prawa półkula odpowiada za myślenie abstrakcyjne, emocje i odczuwanie,
twórcze myślenie i intuicję.
Oś HPA – regulator zachowań w sytuacji zagrożenia, stresu – aktywowana przy ekspozycji na alkohol na
najwyższym poziomie, zbyt wcześnie – traci możliwość regulacji do obniżenia.
Kora sensoryczna (ośrodki wzroku, słuchu, dotyk, smak, węch, równowaga) – odbiór i przetwarzanie
bodźców
Ośrodki mowy
Zaburzenia pierwotne
„trudny noworodek”- czasami zespół abstynencyjny, zaburzenia snu, sen niespokojny, płytki, brak lub
kłopoty ze ssaniem, karmieniem, płaczliwość, nadwrażliwość/niedowrażliwość na dźwięk, światło,
zaburzenia w rozwoju odruchów
- drażliwość, pobudliwość
- osłabione/wzmożone napięcie mięśniowe
- trudności z koordynacją ruchów, planowaniem ruchu, planowaniem czynności
- trudności z pamięcią – zapamiętywanie i przypominanie informacji, tworzenie skojarzeń
- trudności z koncentracją uwagi
Zaburzenia pierwotne
- wolniejsze tempo przebiegu procesów wnioskowania, łączenia informacji
- kłopoty z pojęciami abstrakcyjnymi – czas, przestrzeń, odległość, liczba, pieniądz
- niemożność generalizowania informacji – trudności w wiązaniu ze sobą informacji, konieczność
uczenia się na nowo informacji
- zaburzenia komunikacji i języka – dosłowność rozumienia komunikatów, trudności w rozumienia
znaczeń przenośnych, dowcipu, kpiny; dosłowne rozumienie słów, wąski zasób słownictwa
Zaburzenia pierwotne
- zaburzenia związane z rozwojem sensorycznym: nadwrażliwość/niedoczucie na bodźce
- impulsywność
- zaburzenia odczuwania łaknienia
- są niebezpieczne dla siebie i innych - najpierw robią coś, potem myślą, nie potrafią przewidzieć, jakie
konsekwencje będzie miało ich zachowanie
- brak im wrodzonej zdolności uczenia się w dziedzinie przyczyn, osądu i pamięci
Okres dojrzewania
- obserwuje się zanik dysmorfii, czasami nadmierny przyrost wagi
- kłopoty z rozumieniem kontekstu sytuacji społecznych,
- częste wtórne zaburzenia zachowania
- zaburzenia w rozwoju funkcji wykonawczych: planowanie, podejmowanie decyzji, przewidywanie,
organizacja własnego czasu
- rozwijają się seksualnie zgodnie z zegarem biologicznym, lecz zaburzone myślenie przyczynowoskutkowe i zdolność do osądu może prowadzić do niewłaściwych zachowań
Dorosłość
- zmiany w wyglądzie mogą być widoczne, ale niekoniecznie
- zaburzenia w funkcjach wykonawczych i tym samym ograniczona samodzielność
- zaburzenia w relacjach społecznych
- mogą występować konflikty z prawem
- problemy z pracą i samodzielnym utrzymaniem się,
- choroby psychiczne
- problemy związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych
Objawy zaburzeń rozwoju wg częstotliwości występowania
deficyt uwagi – 80%,
problemy z pamięcią – 73%,
nadpobudliwość – 72%,
wyrażanie nielogicznych myśli – 38%,
stereotypie ruchowe – 33%,
nieświadomość tego, co się dzieje wokół – 27%,
dziwaczne maniery lub nawyki – 20%,
tiki, grymasy twarzy – 15%,
zachowania kompulsywne – 15%,
samookaleczenie – 15%,
utrata kontroli i napady szału – 15%.
FASD a ADHD
Podobieństwa
Różnice
• deficyt uwagi
• istotą deficytów dzieci z FASD jest
niezdolność do rozumienia i interpretowania
stanów emocjonalnych i mentalnych innych
ludzi
• problemy z pamięcią
• nadpobudliwość
•impulsywność
• dzieci z FASD nie są w stanie przewidzieć
skutków swojego działania – krzywdzą
kogoś i nie są w stanie przewidzieć reakcji i
emocji drugie osoby
FASD a zespół Aspergera
Podobieństwa
Różnice
• trudności z rozumieniem i interpretacją
stanów emocjonalnych innych ludzi,
słabe rozumienie wskazówek społecznych,
• dążenie do kontaktu z innymi osobami,
często natrętne, bez hamulców,
poszukują wspólnej zabawy z rówieśnikami,
dorosłymi,
nie mają trudności w utrzymywaniu
kontaktu wzrokowego,
odbierane jako kontaktowe, swobodne,
dobrze wypowiadające się, pogodne, wesołe,
rzadko występują stereotypie, natręctwa
ZABURZENIA WIĘZI
WIĘŹ - specyficzna, wybiórcza więź uczuciowa jednej osoby z drugą
oparta na dwustronnej aktywności, samoregulujący się układ
fakt obserwowalny, wrodzony, o podstawowym znaczeniu charakteryzujący się
trwałą tendencją pierwotną do szukania związku z kimś innym
Wczesne doświadczenia dziecka w relacji z matką w dużym stopniu determinują
zachowania, jakich będzie ono używało do osiągania bliskości z innymi, kształtując
samoocenę i przekonania dziecka na swój temat oraz świata
Zaburzenia więzi
Dziecko stopniowo traci zainteresowanie ludźmi i coraz rzadziej inwestuje uczucia w
kogokolwiek, a coraz silniej koncentruje się na sobie samym. Cała energia, z która
dziecko przyszło na świat aby kochać innych została przekierowana na siebie
samego i dziecko zostaje z nią uwięzione we własnym wnętrzu.
Zaburzenia więzi
- poczucie bycia nieważnym, odebranie znaczenia dziecku – przekonanie o sobie „nie
zasługuję na miłość, troskę, uwagę”, „istnieję o tyle, o ile sam o siebie zadbam”,
„dorośli są niebezpieczni”, „dorosłym nie można ufać”
- nieufność w tworzeniu relacji
- agresja, autoagresja, prowokowanie do powtórzenia odrzucenia; zaburzenia
zachowania jako sposób podtrzymania relacji
- trudności lub brak w rozpoznawaniu własnych potrzeb i stanów emocjonalnych
- trudności z respektowaniem potrzeb innych
- zahamowanie w rozwoju poznawczym
- kat vs. ofiara
Dziecko z FASD w systemie oświaty
KSZTAŁCENIE SPECJALNE – jeśli dziecko jest niepełnosprawne w myśl przepisów prawa oświatowego
Uczniowie niepełnosprawni
niesłyszących, słabosłyszących,
niewidomych, słabowidzących,
z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim,
z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
z niepełnosprawnościami sprzężonymi
oraz uczniowie
niedostosowani społecznie
zagrożeni niedostosowaniem społecznym
1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i
organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i
placówkach (Dz. U. Poz. 532)
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i
sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych ( Dz. U. Nr 83, poz. 562, z późn. zm.)
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie organizowania
wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. Nr 23, poz. 133)
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków
organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz
niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach
(Dz. U. Nr 228, poz. 1489)
5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków
organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz
niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub
integracyjnych (Dz. U. Nr 228, poz. 1490)
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków i
sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z
upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz. U. poz. 529)
LITERATURA
1. T. Jadczak – Szumiło, „Nuropsychologicznych profil dziecka z FASD”, Wydawnictwo Edukacyjne
PARPAMEDIA, W-wa 2008.
2. M. Klecka, M. Janas – Kozik, „Dziecko z FASD. Rozpoznania różnicowe i podstawy terapii”,
Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, W-wa 2009.
3. K. Liszcz, „Dziecko z FAS w szkole i w domu”, Wydawnictwo RUBIKON, Kraków 2011.
Dziękuję za uwagę 
Anna Piaskowska
ZPS Punkt Diagnostyczno – Konsultacyjny FAS, Gdynia, tel. 58 664 33 66, wew. 22
e-mail [email protected]
KEJA –MED, ul. Abrahama 37/16, tel. 508 573 052
e-mail [email protected]